Dagur - 22.06.1944, Blaðsíða 2

2
DAOUR
Fimmtudagur 22. júní 1944
Hinn mikli dagur.
i.
Lengi þráðu takmarki íslenzku
þjóðarinnar er náð. Dagdraumar
Islendinga um fullt og óskorað
stjórnfrelsi breyttist í veruleika
þann 17. þ. m., er því var yfir-
lýst á Alþingi að Lögbergi, að
sambandslagasamningurinn frá
1918 væri úr gildi felldur og lýð-
veldi stofnað á íslandi. Síðan var
fyrrverandi ríkisstjóri, Sveinn
Björnsson, kjörinn forseti ís-
lands til eins árs með 30 at-
kvæðum, Jón Sigurðsson skrif-
stofustjóri hlaut 5 atkvæði. — 15
skiluðu auðu. Tveir þingmenn
voru fjarverandi sökum veik-
inda.
Grundvöllurinn undir þessum
lokaþætti sjálfstæðisbaráttunnar
var að sjálfsögðu þjóðarat-
kvæðagreiðslan 20.—23. f. m. —
Þátttakan í atkvæðagreiðslunni
var meiri en nokkur dæmi eru
til áður. Nálega 98 af hundraði
allra kosningabærra manna í
landinu greiddu atkvæði, og í
tveim kjördæmum, sveitakjör-
dæminu Vestur-Skaftafellssýslu
og kaupstaðarkjördæminu Seyð-
isfirði, var þátttakan 100%.
Meira en 100 hreppar víðs vegar
um land skiluðu 100% þátttöku
í kjörsókn, og yfirleitt hafa sveit-
irnar, þrátt fyrir strjálbýlið og
víða erfiða aðstöðu til að sækja
kjörstað, sýnt framúrskarandi
áhuga í atkvæðagreiðslunni.
Nokkurn veginn nákvæmar
fréttir af úrslitum atkvæða-
greiðslunnar að öðru leyti liggja
nú fyrir á þessa leið:
Með sambandsslitum: 70536
atkvæði.
Móti sambandsslitum: 365 at-
kvæði.
1 hundraðshlutum: 98.65 já.
0.51 nei.
Auðir og*ógildir seðlar: 0.84.
Með stofnun lýðveldis: 68862
atkvæði.
Móti stofnun lýðveldis: 1064
atkvæði.
í hundraðshlutföllum: 96.35
já-
1.49 nei.
Auðir og ógildir seðlar: 2.16.
Grundvöllur þessara mála er
því skýr og ákveðinn .Vilji þjóð-
arinnar alveg ótvíræður. Minni
hlutinn svo óverulegur vexti, að
hann er eins og hinn minnsti
dvergur við hliðina á hinum
mesta risa.
Meðal lýðræðisþjóðanna er
stofnun lýðveldis á íslandi tekið
af mikilli góðvild. Konungur
Danmerkur sendi íslandi heilla-
óska- og árnaðarskeyti gildis-
tökudaginn. Allir Islendingar
fagna því og þykir þetta lýsa
sönnum konungshug og kon-
ungshjarta. Jafnframt er vafa-
laust ein heitasta ósk íslenzku
þjóðarinnar, að Danmörk megi
hið allra fyrsta endurheimta
frelsi sitt úr tröllahöndum, enda
myndi ekkert gleðja liinn gamla,
ástsæla konung eins og það.
Hins óska íslendingar einnig
af heilum hug, að skipti þeirra
við Dani og aðrar Norðurlanda-
þjóðir megi í framtíðinni verða
sem ánægjulegust og innilegust
i öllum sviðum.íslendingarvilja
rétta öllum þessum frasndþjóS.
um sínum falslausa bróðurhönd
yfir hafið og vænta þess. að í
hana verði tekið með bróður-
hug.
II.
Eftir nálega 7 aldir höfum við
endurreist hið forna þjóðveldi,
þó að í öðru formi sé. Á þessu
7 alda skeiði sökk þjóðin djúpt
niður í eymd og volæði. Það er
talið að hafísar, eldgos, sóttir og
fleiri plágur, sem yfir gengu,
hafi þrýst þjóðinni niður í eymd-
ina, og víst er um það, að allt
þetta gerði þjóðinni mikið tjón.
En frumorsakarinnar mun þó að
leita í bágbornu stjórnarfari,
verzlunaroki, harðræði og skeyt-
ingarleysi frá hendi útlendra yfir-
drottna um hag íslendinga. Það
var þetta, sem gerði Islendinga
svo að segja manndómslausa og
hálfgildings niðurbrotna aum-
ingja, sem lítið viðnám gátu
veitt í hörðu landi. Þegar eitt-
hvað út af bar, og það kom oft
fyrir, hrundu skepnurnar niður
og mannfólkið á eftir. Þeir, sem
af skrimtu, lærðu það eitt að
þola og þegja, nema þegar þeim
datt í hug.að senda bænarskrár
til konungs, sem allajafnan báru
lítinn eða engan árangur.
Þessar eru minningarnar frá
gömlum tírntim um stjórn Dana
á íslandi.
Það var því engin furða, þó að
íslendingar, þegar rofa tók til
fyrir sjónum þeirra, tækju upp
baráttu fyrir fullu sjálfsforræði.
Og nú er síðasta skrefið í þeirri
baráttu tekið. Þar tóku nokkurn
veginn allir Islendingar höndum
saman.
Það hefir verið reynt að gera
gys að þjóðaratkvæðagreiðslunni
með því að kalla kjósendur
„hetjurnar með blýantinn".
Þetta er smán gagnvart þjóðinni.
Er það lítilmótlegt, að þjóðin
láti í ljós vilja sinn á mikilvægu
stórmáli, þó að það sé aðeins gert
með blýanti? Hann er jafnhliða
pennanum notaður sem skrif-
færi. Og skriffæri hafa verið
ómissandi hlutir í frelsisbaráttu
íslendinga. Hyggur blaðið ,,A1-
þýðumaðurinn", að Jóni Sig-
urðssyni hefði orðið eins mikið
ágengt og varð, ef hann hefði
aldrei notað skriffæri til að láta
í ljós vilja sinn og skoðanir á
landsmálum? Nei, áðurnefnd
fyndni blaðsins er mislukkuð.
III.
Enginn má gera sér í hugar-
lund, að sjálfstæðisbaráttu ís-
lendinga sé lokið með stofnun
þjóðveldis á íslandi. Nú þurfa
þeir allir að leggjast á eitt með
að vernda þetta nýja skipulag.
Hið forna jjjóðveldi leið undir
lok vegna innanlandsófriðar.
Þau víti þurfum við að varast,
láta dæmið úr sögu landsins
1262 verða okkur lærimeistara í
þeim efnum. Að vísu verður
aldrei komizt hjá ágreiningsefn-
um í innanlandsmálum, þar sem
flokkafrelsi er viðurkennt, enda
mundi slíkt ástand ekki eftir-
sóknarvert og vart nást, nema
með því að breyta þjóðræðinu í
einræði og um leið í harðræði,
sem enginn mun óska eftir, en
alla , hryllir við. Það er og eðli-
legt, að landsmálaflokkar með
nokkuð ólík sjónarmið, ólíkar
lífsskoðanir og þar af leiðandi
ólíkar stefnuskrár rekist hver á
annan og að deilur rísi. En til
þess að árekstrarnir og deilurn-
ar verði ekki að tjóni, eða sem
minnstu tjóni, er aðeins eitt ráð,
sem dugar. Það ráð er, að hver
flokkur fyrir sig láti hag ættjarð-
arinnar, hag þjóðarheildarinnar,
ætíð sitja í fyrirrúmi fyrir hags-
munurn flokksins eða einstakra
manna í flokknum.
SÖGN OG SAGA
--------Þjóðfræðaþættir ,J)ags“----------------
(Framhald).
var komin að Hofi, fæddi hún sveinbarn. Þá hann var skírður,
hlaut hann nafnið Guðlaugur. Hann ólst upp með foreldrum
sínum til fimm ára aldurs, þá andaðist móðir hans; fór hann þá
að Brettingsstöðum á Flateyjardal og ólst þar upp til fullorðins-
ára á því góða heimili, hjá Guðmundi Jónatanssyni og Páli syni
hans.
Bóklegrar fræðslu naut hann lítið, en öll venjuleg sveitastörf
lærði hann vel, enda hefi eg ekki þekkt vinnufúsari mann né
verk.’ægnari hleðslumann á gamla vísu. Guðlaugur var því eftir-
sóttut verkamaður, og hefi eg engan verkamann haft, sem sýndi
aðra eins ástundun og iðni, að hverju sem hann gekk; þa'r var
ekki verið að líta á eða spyrja eftir klukkunni, enda átti hann víst
aldrei úr um sína daga.
Guðlaugur kvæntist nokkru fyrir síðustu aldamót Hólmfríði
Tómasdóttur frá Knarareyri á Flateyjardal, mikilli dugnaðar-
konu; dvöldu þau fyrstu árin á Knarareyri, hjá tengdaföður hans,
en fluttust aldamótaárið að Tindriðastöðum í Hvalvatnsfirði og
hafa búið þar síðan. Hann andaðist þar 31. janúar síðastliðinn.
Þau hjón eiga 6 börn á lífi, fjórar dætur og tvo syni, eru dæt-
urnar allar giftar, Jónína Gunnlaugi Þorsteinssyni Hamri; Sigur-
björg Jóhannesi Kristinssyni Þönglabakka, Guðrún Þórhalli
Geirfinnssyni Botni og Stefanía Jónatan Stefánssyni Húsavík.
Bræðurnir, Tómas og Jón, eru ógiftir ennþá og hafa dvalið að
mestu heima hjá foreldrum sínum.
w
Framundan bíða mörg við-
fangsefni úrlausnar. Fyrst er
stjórnarskráin, sem Jrarf. mikilla
umbóta við, og síðan tekur
hvert viðfangselnið við af öðru,
sem leysa þarf til styrktar sjálf-
stæðinu: ræktun landsins og
skóggræðsla, verksmiðjubygging-
ar til eflingar atvinnuveganna,
rafmagnsorkustöðvar, endurnýj-
un og efling skipaflotans, sam-
göngubætur o. f 1., en þetta þarf
allt sinn tíma. Allar þessar fram-
farir þarf að skipuleggja m. a. á
þann hátt að gera fyrirfram
áætlanir um franrkvæmdir um
visst árabil, setja sér fyrir að
koma einhverju ákveðnu í verk
fyrir ákveðinn tíma að hætti
góðra búmanna. Þetta ætti að
vera tiltölulega auðvelt, þar sem
hundruð nrilljóna verða fyrir
hendi í inneignum erlendis að
stríðinu loknu, ef allt fer með
felldu.
IV.
Allar þjóðir þrá nú öryggi, og
ekki sízt smáþjóðir. Öryggið er
tvenns konar: öryggi inn á við
og öryggi út á við. Hið fyrr-
nefnda er undir okkur sjálfum
komið, og hið síðar talda að
nokkru leyti líka. ísland hefir
hvorki her né flota og þarf því á
öryggi að halda á styrjaldartím-
um. Sambandsþjóð vor á undan-
förnum tímum hefir ekki getað
veitt okkur þetta öryggi. Fyrr á
tímum trúðum við því, að lega
landsins, fjarlægð þess frá öðrum
löndum, veitti okkur nægilega
vernd. En núverandi styrjöld
hefir sýnt, að ástandið er breytt
vegna vaxandi samgöngutækni
og útilokun einangrunar. Land
okkar, þessi „Töframynd í Átl-
antsál“, hefir sogazt inn í hring-
rás heimsviðburðanna, án Jress
að við höfum þar nokkru um
ráðið. Þess vegna varð að gera
samning við Bandaríkin um
vernd íslandi til handa. Ef í ann-
að sinn kernur til að þörf verði á
slíkri vernd, er allt undir því
komið að vel og samvizkusam-
lega sé að því máli unnið og á
þann hátt, sem bezt samræmist
hugsjónum frelsis, jafnréttis og
bræðralags þeirrar þjóðar, sem
verndina veitir, og þeirrar, senr
vernduð er, svo að sjálfstæðisvit-
und hennar sljóvgist ekki á
nokkurn liátt.
Hér er gert ráð fyrir, að það
sé of mikil bjartsýni, að tímar
hnefaréttarins þjóða í milli endi
við lok yfirstandandi styrjaldar.
En hver veit þó? Einhvern tíriia
ættu stórveldin að geta lært eitt-
hvað af beiskri reynslu.
En hvað sem þessu líður,
verðum við að vera við því bún-
ir, að eftir stríðið skapist ný við-
horf úti í hinum stóra heimi,
sem við verðum að einhverju
leyti að taka tillit til og beygja
okkur fyrir. En þá veltur á
miklu um, að vio kunnum að
samræmast þeini nýju viðhorf-
um sem bezt við okkar hæfi og á
þann hollasta og þjóðlegasta
hátt, sem unnt er.
V.
Danski presturinn, rithöfund-
urinn og skáldið, Kaj Munk, sem
lét lífið í vetur fyrir frelsishug-
sjónir sínar, sagði eitt sinn í
ræðu: „Frelsið getur enginn gef-
ið, nema gúð einn, og hann gef-
ur það aðeins þeim, sem skilja,
hvílíkar skyldur slík gjöf leggur
Jreim á herðar“.
Þetta um skyldurnar Jrarf öll
íslenzka þjóðin að leggja sér á
hjarta, og ekki sízt löggjafar
hennar og ríkisstjórn, svo að
frelsið verði ekki frá henni
tekið.
Hafi þjóðin skilning á þessu,
verður 17. júní 1944skráðurá
spjöld sögunnar sem hinn mikli
dagur.
Um síðustu aldamót, þá Guðlaugur settist að í Hvalvatnsfirði,
voyu þar í ábúð þessar jarðir: Arnareyri, Brekka, Þverá, Tindriða-
staðir, Kussungsstaðir, Gil og Kaðalstaðir. Nú eru allir þessir bæ-
ir komnir í eyði, hafa smátt og smátt fækkað, Jrar til Tiudriða-
staðir voru einir eftir, og nú fara þeir sömu leiðina við fráfall
Guðlaugs.
I Þorgeirsfirði voru ekki alls fyrir löngu fjórir bæir byggðir,
Þönglabakki, Háagerði, Botn og Hóll. Nú er aðeins búið á Botni
og Þönglabakka, en þeir fara að líkindum í eyði í vor.
Um „Fjörður" kvað Látra-Björg:
Fagurt er í Fjörðum, — þá frelsarinn gefur
veðrið blítt. — Heyið grænt í görðurn, —
grasið nóg og heilagfiskið nýtt. —
En þegar vetur að oss fer að sveigja, —
veit eg enga verri sveit — um veraldar reit, —
menn og dýr þá deyja.
Fyrri partur vísunnar er sannmæli, en urn seinni hlutann er
það að segja, að .þar er oft ákaflega snjóþungt, en þess vegna
þurfti ekki fólkið né dýrin að deyja, ef samgöngur hefðu verið
við»næstu hafnir, en á það hefir mjög skort, og mest af þeirri
ájtæðu hefir fólkið smá týnzt burt úr Fjörðum og öðrum afskekkt-
um stöðunr, að einangrunin er svo mikil. Guðlaugur Jónsson
stóðst þessa einangrun, eg held að aldrei hafi hann hugsað til
brottflutnings í lifanda lífi, en við fráfall hans fara „Fjörður" í
eyði, hvort sem þeir byggjast nokkurn tíma aftur; ef til vill þá
íslendingar eru orðnir milljónaþjóð og skortur er orðinn á landi.
Hver veit, nema einhver fari þá að líta girndaraugum á grænu
grösin í Fjörðum og góðfiskana þar úti fyrir?
Jóhannes Bjarnason.