Dagur - 29.06.1944, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 29. júní 1944
DAGUR
3
"i
JÓNAS BALDURSSON, Lundarbrekku:
BÆNDURNIR OG BRAUIIN
„Landið bíður —
og moldin mænir
og mennina kallar á“.
£F TIL VILL er það ofmælt
að segja,»að allir, sem yfir-
gefa sína íslenzku mold, bregð-
ist hinni íslenzku þjóð. Þó vil
eg spyrja:
Hvar rísa óðul framtíðarinn-
ar, ef ekki úr skauti moldarinn-
ar, hverjir skapa landnámssögu
ókomna tímans, ef ekki þeir,
sem yrkja og græða ísland
sjálft?
Og ennfremur: Hvernig fær
þjóðin tryggt sér frjálsa og sigr-
andi framtíð, sem mildar harma,
þerrir tár og græðirsár genginna
vátíma, ef hún ekki nemur og
byggir sitt eigið land?
Það eina, er firrt getur þá
mörgu, sem yfirgefið hafa ætt-
mold sína, frá þeim þunga dómi,
sem á var minnzt, er það, hve
þeir eru þó ennþá margir, sem
lifa, byggja og yrkja sveitiriíar,
inn til lands og út til stranda.
En því fáliðaðri, sem bændurnir
eru, því meir reynir á hvern ein-
stakan að uppfylla þær skyldur,
sem á bændastéttinni hvíla.
strjálbýlli. — Þar sem annars
staðar eiga bændurnir harðsótt-
an vinning að baki, enda þótt
mikið sé óunnið framundan. —
Mér er það í bernskuminni,
þegar verið var að gera hjólfæra
leið eftir Bárðardal. Flestir
verkfærir menn sveitarinnar
sóttu það af ofurkappi vorlang-
an dag. Þeir gengust ekki fyrir
vinnulaununum sjálfum, enda
voru þau ekki há. Með komu
brautarinnar hillti undir nýjan
tíma með auknum tækifærum
til framkvæmda og framfara.
Það dagaði fyrir farsælli
framtíð.
Minning þessi tilheyrir liðnum
tíma. Það sama ætti brautar-
vinnan sjálf að gera í höndum
bændanna. Hún heyrir ekki
lengur undir verksvið þeirra
Þar í birtist okkur ein af breyt-
ingum tímans, sem hin stór-
fellda fólksfækkun við landbún
aðarstörf og aukna verkaskipt-
ing innan þjóðfélagsins hefir í
för með sér. Brautarvinnunni
eiga aðeins að sinna búlausir
verkamenn, en ekki framleið
endur.
gKAÐSEMI bænda-brautar-
vinnunnar nær ekki aðeins
til landbúnaðarins sem atvinnu-
greinar, heldur einnig til bænda-
stéttarinnar sem manna. Braut-
arvinnan, með sínu háa pen-
ingakaupi og öllu því losi frá
búverkum, sem henni fylgir,
breytir öllum og ekki sízt ung-
mennum sveitanna meira og
minna í vinnuleiðan kaup-
streitulýð.
„Landið bíður —
og.moldin mænir
og mennina kallar á“.
Þegar bændastéttin hlýtir því
kalli, helgar landbúnaðinum
starfskrafta sína alla, þegar
moldin er frjóust og jörð öll í
blóma, þá fyrst og þá loksins
hefir hún unnið ríki sitt í hinni
nóttlausu veröld dagsins.
um, þar sem það er mögulegt. En
þótt við Vestur-lslendingar
reynum þannig að halda í þjóð-
erni okkar og tungu, meðan
auðið er, þýðir það auðvitað alls
ekki það, að við séum að reyna
að gerast ríki í ríkinu. Við
kappkostum fyrst og fremst að
vera góðir amerískir borgarar,
hver á sínum stað, og eg held að
okkur hafi tekizt það. Það þykir
ntikil meðmæli í Ameríku að
vera íslendingur. Fylkisstjórinn
í Norður-Dakota komst t. d. ný-
lega svo að orði í opinberri ræðu,
að ísland hefði að trltölu við
innflytjendafjölda hingað lagt
til fleiri góða og framúrskarandi
borgara þar en nokkurt annað
land. Og landstjórinn í Canada
gerðist verndari Þjóðræknisfé-
lagsins á 25 ára afmæli þess
vetur.
su GROSKA og þróun, sem
átt hefir sér stað í atvinnu-
lífi, menningarlífi og yfirleitt
öllu þjóðlífi íslendinga á þess-
ari öld, er stærra æfintýri en
höfundar ömmusagnanna gömlu
höfðu hugboð um að gæti átt
sér stað. Það æfintýri er ekki
orðið til vegna andagiftar þjóð-
arinnar, heldur vegna athafna-
semi hennar.
Bændastéttin, sem áður fyrr
var fjölmennasta stétt landsins,
hefir sjálf borið upp alla ný-
sköpun sveitanna og lagt til
þorrann af því fólki, sem nú
stundar annars staðar iðju sína.
Hennar hlutur er því ærinn í
sögunni — en öllu eru takmörk
sett.
Bændunum er það ofætlun
að hyggja á stærri hlut en þann
að sinna búskapnum einum,
reka hann með blóma og sæmd,
enda er það sannast mála, að
þeim reynist það einatt fullerf-
itt, og þó leita þeir margir vinnu
út fyrir sinn verkahring.
Það er mikil skammsýni, og
af henni hlýzt mikill skaði.
Sú árstíðin sem setur mestan
svip á hugsunarhátt, starfshætti
og afkomu bændastéttarinnar,
er veturinn.
Mestallur hluti vorsins, sum-
arsins og haustsins fer í það að
undirbúa komu vetrarins og
setu hans. Veturinn og hans
hvíti förunautur, snjórinn, af-
vopna bændurna mikinn hluta
ársins og æfinnar, einkum norð-
anlands.
Tíminn er því stuttur-og
miklum skorðum háður, sem
bændurnir hafa til þeirra marg-
þættu verka, er þeim heyra til,
og því fremur er það nauðsynja-
mál, að þeir gæti þess vel hvað
þeim raunverulega heyrir til.
£ITTHVERT ÖRÐUGASTA
viðfangsefni sveitanna er
samgöngumar, ekki sízt þeirra
JgG GAT þess hér að framan,
hve starfstími bændanna
væri við neglur skorinn af nátt
úrunnar hálfu og mikil önn
bæri upp á stuttan tíma. Öll sú
bændavinna, er því beint tap
fyrir búreksturinn.
Vinna þeirra fáu vordaga,
sem kann að vera undanþegin
ársþörfum framleiðslunnar
sjálfrar, þarf umfram allt að
helgast endurbótum búnaðarað-
stöðunnar og heimilisfegrun,
sem því miður er alltof víða á
alltof lágu stigi — og það alls
ekki alltaf af tímaleysi eða efna-
leysi, heldur af smekkleysi.
Hinna framgjörnu íslenzku
bænda bíður mikið landnám og
verknám við jarðrækt og véla-
notkun. Verji þeir lífskröftum
sínum í brautarmokstur, þá eru
það starfs- og tímaspjöll og
óbætanleg yfirsjón á borð við
það að sóa æsku sinni í ráðleysi
svallarans. Og hvar er hliðstæð-
ur að finna meðal heilla stétta
fyrir slíku háttalagi?
Hver myndi t. d. mæla því
bót, ef sjómennirnir legðu upp
skipum sínum þegar bezt byrj-
ar til sjófanga og færu í
bryggjusmíði og hafnargröft?
gRAUTARVINNAN á eina
gyllta hlið, sem að bændun-
um veit: Kaupið er hátt, freist
ar og lokkar. Sé það arðvæn
legra að stunda brautarvinnu
en landbúnaðarvinnu, þá er það
í senn ranglátt, svo að ekki má
við una og þjóðhagslega skað-
legt vegna þeirrar hættu, sem
framleiðslunni er þá búin, og
þarf því að breytast til sam-
ræmis.
Annars ber bændunum að
gæta vel að því, ef þeir verja
tíma þeim, sem að þeir hafa af-
gangs árlegum búrekstri, til þess
að bæta framleiðsluskilyrði
jarðanna, þá fá þeir hann end-
urgoldinn í auknum afrakstri
búanna.
Dr. Richard Beck prófessor
(Framhald af 1. síðu).
máli. En það er auðséð og mjög
eftirtektarvert, hve tækninni og
hinni ytii menningu — ef svo
rnætti að orði komast — hefir
fleygt stórlega fram á þessu til-,
tölulega stutta árabili, síðan eg
var síðast hér „heima“ — því að
allir Vestur-íslendingar tala enn
um að „fara heim“, þegar farið
er til Islands. — Og svo er það
bókaútgáfan, sem vekur sérstaka
eitirtekt rnína: Það er táknrænt,
að þegar Íslendingar fá góð aura-
ráð, þá brýzt hin forna, sterka
bókást og lestrarlöngun þjóðar- ar'
innar frarn með undraverðum
krafti. Og yfirleitt virðast það
vera góðu bækurnar, úrvalsrit-
in, sem mestrar hylli njóta, því
að væri það svo, að meiri hagn-
aðarvon væri að því að selja fólk-
inu ruslið, þá yrði það auðvitað
meira áberandi á markaðinum.
En svo er fyrir að þakka, að því
er víðs fjarri.
— Er ekki enn talsverð bóka-
útgáfa á íslenzku hjá ykkur þar
vestan hafs?
— Jú, furðulega mikil eftir at-
vikum. Auk einstakra bóka kem-
ur t. d. Tímarit Þjóðræknisfé-
'agsins út árlega og fleiri tímarit.
Og vestur-íslénzku blöðin í
Winnipeg, Lögberg og Heims-
kringla, hafa ávallt verið ein
sterkasta taugin, sem bindur
okkur saman á milli heimsálf-
anna, en þó fyrst og fremst okk-
ur Vestur-íslendinga sjálfa inn-
byrðis, því að við erum, eins og
allir vita, dreifðir víðs vegar um
þetta stóra meginland.
— Hvað er að frétta af þjóð-
ernisbaráttu Vestur-íslendinga?
— Auðvitað eigum við á vax-
andi bratta að sækja í þeim efn-
um með hverju árinu, sem líður.
Gömlu íslenzku frumbyggjarnir
eru nú senn allir þillnir í valinn,
og hver ný kynslóð þokast auð-
vitað og óhjákvæmilega fjær
þjóðernislegum uppruna sínum.
En þrátt fyrir það á íslenzk
tunga og menning enn f jölmarga
vini og dáendur vestan hafs. Og
mér er óhætt að fullyrða, að
Þjóðræknisfélagið okkar á rnest
an og merkilegastan þátt í því,
að svo mun enn verða um langan
aldur. Fjölmargir háskólar
bæði í Canada og Bandaríkjun-
um — veita meiri eða minni til-
sögn í íslenzkri tungu og bók-
menntum, og sjálfir höldum við
uppi íslenzkum skólum og kirkj-
Það var félaginu mikil
sæmd, og ekki hefði hann gert
það, ef Vestur-íslendingar væru
lítils metnir þar í landi.
Prófessor Beck sagði blaða-
mönnum margt fleira fróðlegt
af högum landa okkar í Vestur-
heimi, en því miður er ekki
tækifæri til að rekja það hér nán-
ar að sinni, og auðvitað er ekkert
orðrétt hér eftir prófessornum
haft. En að lokum sagði hann:
— Eg má ekki gleyrna aðaler
indinu: Eg átti að skila kærum
kveðjum og árnaðaróskum landa
minna vestra til ykkar allra liér
heirna — landsins og þjóðarinn-
„Dagur þakkar hinum ágæta
gesti og fulltrúa Vestur-Islend-
inga kornuna hingað, — þakkar
hinar hlýju kveðjur og árnar
honum sjálfum og öllum lönd-
um okkar í Vesturheimi allra
heilla og blessunar.
Hótel K. E. A.
(Framhald af 1. síðu).
in þykkurn teppum, hvað snertir
fegurð, mýkt og hl jóðeinangrun.
Stór veitingasalur er í húsinu, en
verður ekki fullbúinn til notk-
unar fyrr en 1. okt. næstk. Aftur
á rnóti eru nrinni salir til funda-
halda o .s. frv., setu- og biðstofur
fyrir hótelgesti, skrifstofur, íbúð
starfsfólks og önnur herbergi
þegar fullgerð og búin húsgögn-
um.
Hótelið getur þegar tekið á
móti rösklega 50 dvalargestum,
en ráðgerð er aukning herbergja
(10 herbergi í viðbyggingu vest-
ur af aðalhúsinu meðfram
kirkjutröppunum). Gestirnir
eiga greiðan aðgang að geysi
rúmgóðum veggsvölum á aust
urhlið hússins, og er þaðan hið
fegursta útsýni yfir mikinn hluta
bæjarins, höfnina, fjörðinn og
inn til sveitanna austan og sunn-
an við Pollinn. Liggja sérstakar
dyr úr sumum gestaherbergj-
anna út á svalir þessar.
I sambandi við herbergið mun
ódýrari veitingastaður taka til
starfa í sumar á neðstu hæð bygg-
ingarinnar — til mikilla þæginda
l’yrir vegfarendur um aðal-um-
ferðargötu bæjarins (Hafnar-
stræti).
Húsgögn öll eru smíðuð í htts-
gagnavinnustofu Ólafs Ágústs-
sonar, en Gefjun hefir lagt til
áklæðið, teppi, rúmteppi og
gluggatjöld. Magnús Sigur-
jónsson hefir annast bólstrun
húsgagnanna, og er íslenzk ull í
Guðmundur
Friðjórisson
skáld.
Þessi þjóðkunni maður and-
aðist á Húsavíkurspítala að
morgni hins 26. þ. m. eftir lang-
varandi og þunga sjúkdómslegu.
Æviatriði hans eru í fáum orð-
um þessi: Hann fæddist á Síla-
læk í Aðaldal 24. okt. 1869.
Foreldrar hans voru Friðjón
Jónsson og kona hans, Sigur-
björg Guðmundsdóttir. Guð-
mundur Friðjónsson var brott-
skráður frá Möðruvallaskóla
1893. Nokkrum árum síðar
gerðist hann bóndi á Sandi, þar
sem faðir hans hafði lengi tpið,
og kvæntist Guðrúnu Oddsdótt-
ur frá Garði. Eignuðust þau
marga efnilega syni. Guðmund-
ur gegndi mörgum trúnaðar-
störfum í sveit sinni, átti sæti í
hreppsnefnd, sýslunefnd, skatta-
nefnd, skólanefnd og sóknar-
nefnd. Þjóðkunnur varð hann
þegar á unga aldri fyrir skáld-
skap sinn og ritstörf og mælsku.
Lætur hann eftir sig ógrynni af
sögum, kvæðum og blaða- og
tímaritagreinum um margvísleg
efni. Gengur kraftaverki næst
hve miklu hann hefir komið í
verk að vöxtum og gæðum af
andlegri iðju, þegar litið er á, að
hann varð að vinna hörðum
höndum fyrir stórum barnahóp
og lá ekki á liði sínu og var jafn-
an veill til heilsu.
Skáldið er hnigið í valinn, en
verk hans lifa í sögum og óði,
meðan íslenzk tunga er töluð.
öllum dýnum og stoppi. Búnaði
herbergjanna er haldið í föstum,
einföldum, en þó veglegum stíl
og farið sem næst þjóðlegum
fyrirmyndum.
Snorri Guðmundsson bygg-
ingameistari hefir liaft yfirum-
sjón með framkvæmd allrar
byggingarvinnu í gistihúsinu, en
innrétting þess er gerð eftir upp-
dráttum byggingafræðinganna
Gísla Halldórssonar og Sigvalda
Thordarsonar í Reykjavík.
Samúel Kristbjarnarson
rafvirkjameistari hér hefir séð
um ljósaútbúnað og raflagnir
allar, en að öðru leyti hafa fastir
bygginganjenn Kea annast stjórn
og framkvæmd einstakra hluta
verksins. Efni í korklögnina
fékkst frá Veggfóðraranum h.f. í
Reykjavík.
Hótelstjórinn, Jónas Lárusson,
hefir — síðan er hann tók við
starfi sínu hér — lagt allt kapp á
að undirbúa rekstur gistihússins
með fyrirhyggju, myndar- og
menningarbrag í hvívetna, enda
er hann þaulvanur slíkum störf-
um og löngu þjóðkunnur orðinn
sem veitingamaður og fyrir
áhuga sinn á endurbótum gisti-
búsa og aðbúnaðar ferðamanna
og gesta í landinu. Lítur hann —
mefe réttu r á starf íslenzkra
veitingamanna sem þýðingar-
mikinn þátt í aukinni þjóð-
menningu og nauðsynlegri og
óhjákvæmilegri landkynningu.
Er þess fastlega að vænta, að hið
nýja gistihús Kea verði undir
stjórn hans mjög til fyrirmyndar
öðrum slíkum stofnunum í land-
inu, auk þess sem að því verði
menningarauki og mikil þæg-
indi fyrir bæinn og héraðið.