Dagur - 06.07.1944, Blaðsíða 4

4
DAGUR
Fimmtudagur 6. júlí 1944
DAGUR
Ritsrtjóm:
Ingimar Eydal.
Jóhann Frímann.
Haukur Snorrason.
Afgrsiðsiu og innheimtu annast:
Sigfús Sigvarðsson.
Skrifstofa við Kaupvangstorg. — Sími 96.
Bl«ðið kemur út á hverjum fimmtudegi.
Árgangurinn kostar kr. 15.00.
Prentverk Odds Björnssonar.
Aœtlanip um lands-
rafveitu.
JJAFORKUMÁLANEFND RÍKISINS hefir nú
— í samvinnu við rafmagnseftirlit ríkisins —
lokið við bráðabirgðaáætlun um landsrafveitu
fyrir allt Ísland. Hafa niðurstöður nefndarinnar
nú nýskeð verið birtar almenningi, en þó hafa
áætlanir um einstaka hluti verksins (rafveitur
fyrir Austfirði og Vestfirði) áður verið birtar. Svo
er ráð fyrir gert í áætlunum þessurn, að landsraf-
veitan nái til 90372 manna alls, eða ca. 85% af
öllum íbúum landsins, þar af eru 70905 búsettir
í bæjum og kauptúnum, en 19467 í sveitum. Eru
tölur þessar miðaðár við manntalið 1942, og
verða því í reyndinni talsvert hærri, þegar til
framkvæmda kemur.
JJAFORKUMÁLANEFNDIN gerir ráð fyrir
að geta á þessu sumri gengið frá tillögum um
öflun fjár til þess að byggja landsrafveituna. Tel-
ur nefndin heppilegt, að framkvæmdum verði
hraðað eins og unnt er, eftir að byrjað hefir verið
á þeim að stríðinu loknu. Gert er ráð fyrir, að
verkinu verði lokið á 10—15 árum frá því, að það
verður hafið. Ætti landsrafveitan samkvæmt því
að geta verið fullbyggð einhvern tíma á árunum
1955—1960. Ríkisstjórnin hefir þegar leitað fyr-
ir sér hjá sænskum stjórnarvöldum og beðið þau
að útvega hingað sérfræðinga í vatnsvirkjunum
og flutningi raforku. Var þetta gert samkv. til-
mælum nefndarinnar og í því skyni; að sem fyrst
yrði hægt að fá endurskoðaðá bráðabirgðaáætlun
þessa og hraðað sem mest nauðsynlegum undir-
búningi þessara miklu framkvæmda. Hefir raf-
orkumálastjórnin sænska þ'egar tjáð ríkisstjórn-
inni, að hún sé fús til að sjá um útvegun slíkra
sérfræðinga hingað, strax og þeir geta komizt til
íslands vegna styrjaldarástandsins.
J^ÆTLANIR UM LANDSRAFVEITUNA eru
auðvitað mikið og fjölþætt mál, og er þess
því miður enginn kostur að gera hér nánari grein
fyrir þeim að sinni. En þær virðast sýna, að lands-
rafveitan geti orðið gott og öruggt fyrirtæki fjár-
hagslega án þess að ríkið leggi henni nokkra
beina styrki, en aðstoði aðeins við útvegun láns-
fjárins. Rafvirkjanir þær, sem fyrir eru í landinu,
eru teknar inn í áætlanirnar með kostnaðarverði,
en ennfremur er gert ráð fyrir nýjum virkjunum
og stækkunum eldri stöðvanna. Munar þar mest
um nýja Laxárvirkjun með 9000 kw., en alls er
gert ráð fyrir nýjum virkjunum samtals 30900
kw., en núverandi virkjanir eru taldar 23760 kw.
Yrði heildarorka landsrafveitunnar þanríig
54660 kw. Er þá gert ráð fyrir 500 watta orku-
þörf á mann, en auk þess 4000 kw. orku handa
áburðarverksmiðju, sumarorku handa síldarverk-
smiðjunum og virkjuðu váraafli 5474 kw. Þá
hefir raforkumálanefnd ennfremur gert aðra
áætlun um landsrafveitu, þar sem miðað er við
1000 watta orkuþörf á mann (nema í Reykjavík
600 w.) og riokkru meiri varaorku en í hinni
áætluninni, og yrði þá heildar-orkuþörfin sam-
tals 85860 kw.
j^jENN MUNU geta verið sammála um það, að
slíkar framkvæmdir, sem hér eru ráðgerðar,
séu — ef færar reynast fjárhagslega — stærsta og
þýðingarmesta átakið, sem þjóðin gæti gert á
næstu tímum til þess að tryggja öllum þegnum
hins unga, íslenzka lýðveldis menningarleg lífs-
skilyrði og afkomumöguleika án tillits til þess,
íþróttasvæðið o(> tjaldborgin á Þingvöllum.
íslenzkt kvikmyndafélag.
gUNNANBLÖÐIN skýra svo frá,
að nýstofnað sé í Reykjavík nýtt
félag, er nefnist Kvikmyndafélagið
Saga. Standa ýmsir þekktir mennta-
menn í höfuðstaðnum að félagsstofn-
un þessari, en framkvæmdastjóri fé-
lagsins er Sören Sörensen lyfsölu-
stjóri. Tilgangur félagsskapar þessa er
fyrst og fremst menningarlegur, að
því er stofnendurnir segja; ætla þeir
sér að beita sér fyrir því að teknar
verði íslenzkar fræðslukvikmyndir úr
þjóðlífinu, af landinu sjálfu, atvinnu-
héttum landsmanna o. s. frv. Verða
myndirnar bæði ætlaðar til sýningar
hér heima og þó ekki síður erlendis
til aukinnar landkynningar meðal
framandi þjóða. -Ennfremur er ráð-
gert að kvikmynda íslenzka leikþætti
um þjóðleg efni, bæði sem talmyndir
og þöglar myndir, og loks hyggst fé-
lagið að taka efni úr fornsögunum til
meðferðar svo fljótt, sem ástæður
leyfa. — Félag þetta hefir ennfremur
í hyggju að flytja inn erlendar
fræðslu- og kennslukvikmyndir til
notkunar í skólum landsins, og verða
íslenzkir textar settir við þær mynd-
ir. Þá hyggst félagið að koma hér upp
fræðslukvikmyndasafni, beita sér fyr-
ir útvegun sýningartækja fyrir félög,
er þess óska, t. d. í smærri kaupstöð-
um, og fleiri verkefni mun það hafa
með höndum. Kostnaðinn við þessar
frkmkvæmdir hugsa stofnendur fél.
sér að vinna smám saman upp með
því að fá leyfi til kvikmyndasýninga
og reka samhliða myndatökunum
kvikmyndahús í Reykjavík og ferða-
bíó í strjálbyggðari hlutum landsins.
Hefir félagið þegar gert ráðstafanir til
þess að afla nauðsynlegustu tækja til
starfsemi sinnar og ætlar að taka til
óspilltra málanna, svo fljótt sem
nokkur tök verða á.
J7F VEL TEKST TIL um stjórn og
starfsemi þessa nýja félags, má
segja, að hér sé um athygliverða nýj-
ung að ræða og aukna fjölbreytni í ís-
Ienzkum menningarmálum. Kvik-
myndimar eru þegar orðnar svo snar
þáttur í skemmtanalífi almennings og
uppeldi æskulýðsins, að gott og nauð-
synlegt er, að innlendum straumum
verði sem fyrst beint í þann farveg
með menningarleg og þjóðleg sjónar-
mið fyrir augum. Þó má og vænta
þess, að kvikmyndir félagsins geti í
framtíðinni orðið markverður þáttur
í nauðsynlegri og óhjákvæmilegri
landkynningarstarfsemi okkar er-
lendis.
hvar þeir eru búsettir á landinu.
Er því mikil ástæða til þess, að
almenningur fylgist með sérstök-
um áhuga með þróun þessara
mála nú í næstu framtíð.
„Siðleysi kunningsskaparins".
j^ÝLEGA VAR þess getið í útvarp-
inu, að tiltekin bók, sem út kom
í vor, eftir íslenzkan rithöfund, væri
því nær uppseld, og því síðustu for-
vöð fyrir bókavini að ná í hana. Eg
get raunar vel trúað því, að þetta sé
satt. Bókin hefir verið svo kröftug-
lega auglýst og mikið lof ó hana bor-
ið í öllum þeim blöðum, sem á hana
hafa minnzt, að ekkert er líklegra en
að hún hafi flogið út. Eg þekki höf-
undinn ekkert persónulega og hefi
sízt nokkuð ó móti honum. Mér skilst
meira að segja, að hann sé allra
vænsti maður og sérlega vel lótinn í
hópi starfsfélaga sinna, en þeir hafa
einmitt sérlega gott tækifæri til þess
að gera honum þann greiða að hæla
bók hans svo, að almenningur sjái
ummæli þeirra og taki nokkurt mark
á þeim. Eg hefi enga ástæðu til þess
að spilla fyrir þessu riti, enda væri
það nú orðið um seinan, þar sem það
er nú nálega uppselt, að því er útgef-
endumir segja. En því geri eg þetta
að umtalsefni hér, að mér virðast við-
tökur þær, sem þessi ónefnda bók
hefir hlotið, alveg sérstaklega gott
dæmi þess, hve varnarlausir almennir
lesendur eru fyrir skrumauglýsingum
og vilhöllum dómum um bókmenntir,
og ennfremur hve því fer fjarri, að ís-
lenzkir ritdómar séu yfir höfuð nokk-
ur viðunandi mælikvarði á kosti og
galla samtíðarbókmenntanna. — Svo
vill nefnilega til, að eg var af tilvilj-
un að blaða í þessari bók, þegar út-
varpið gat þess, hve ógætar viðtökur
hún hefði alls staðar hlotið. Og eg fór
að lesa hana upp úr því baslinu. Því
skal sleppt, að efni hennar virðist
mér aðeins harla marklítill og hvers-
dagslegur samtíningur um landið og
þjóðina, sem ekkert sérstakt er
á að græða að neinu leyti, og ekki ör-
grannt að hreinar skekkjur og mis-
sagnir slæðist þar með. En hitt er
með einsdæmum, hve mörgum prent-
viílum og alls konar hroðvirkni er þar
saman þjappað í ekki lengra máli en
þessu mjög svo eftirspurða og lof-
sungna kveri. Sums staðar er naumast
hægt að komast að efninu fyrir línu-
brenglum. Greinarmerki virðast sett
nánast af handahófi, fjöldi orða rangt
beygður og stafsettur o. s. frv. Eg
hafði haldið, að dagblöðin ættu met
í lélegum prófarkalestri og hroðvirkni
um meðferð prentaðs máls, en eg er
tekinn að efast um, að svo sé, eftir að
hafa blaðað í þessari metsölubók.
p*R EKKI „siðleysi kunningsskapar-
ins“ farið að ganga nokkuð langt,
þegar slíku „pródúkti“ er hælt hástöf-
um í öllum ritdómum, og vandlega
forðast að ympra á nokkrum aðfinnsl-
um út af þessu og þvílíku? Og hvar er
hvatningin Og aðhaldið fyrir höfunda,
útgefendur og prentsmiðjur að vanda
verk sitt, þegar slík afglöp eru látin
átölulaus með öllu og jafnvel borið á
þau mikið lö!?--*-
HVER ER SKERFUR OKKAR?
Eg efast um, að nokkurn stað sé að finna hér í
þessum bæ, sem er meiri bæjarprýði heldur en
Lystigarðurinn.
Þessi garður er orðinn til fyrir frábærilegan
dugnað og framsýni nokkurra ágætra kvenna,
sem hér bjuggu.
Á minnisvarða, sem stendur ofarlega í garð-
inum, standa þessi orð,: „Konur gerðu garðinn!"
Þetta eru látlaus orð og' segja ekki mikið, en
allir bæjarbúar, og þó víðar sé leitað, minnast
oft nreð þakkarhug þeirrar konu, sem tvímæla-
laust ber að telja sem upphafsrnann að þessu
mikla verki og, sem síðar helgaði starf fcitt garð-
inum. Þessi kona var frú Anna Schiöth, móðir
Axels Schiöth kaupmanns hér í bæ. —• Síðar tók
við starfi þessu tengdadóttir hennar, frú Margrét
Schiöth, og hefir hún haldið áfram að bæta og
prýða garðinn á alla lund. Starf þessara tveggja
kvenna verður seint rnetið að verðleikum.
★
Fyrir nokkrum dögurn var mér gengið inn í
Lystigarðinn. Ekki hafði eg dvalið þar nema
skamma stund, þegar eg hitti frú Schiöth, en hún
er þar, eins og bæjarbúum er kunnugt, allar þær
stundir, sem lieilsa hennar leyfir.
Við settumst á bekk í lundi einum og tókum
tal saman.
Við ræddum um hitt og þetta viðvíkjandi garð-
inum, og hún sagði mér frá þróun hans og ýmsu
öðru. Eg fann á tali hennar, að það var eitt, sem
lá henni sérstaklega á hjarta, og það var viðvíkj-
andi umgengni í garðinum. „Ýmsum hefir fund-
ist, að eðlilegt væri að við seldum aðgang að
Lystigarðinum," sagði frúin, „en á það hefi eg
aldrei getað fallizt. Eg vil, að allir geti verið hér
eins oft og lengi og þeir óska, endurgjaldslaust.
En finnst yður þá ekki sanngjörn sú ósk okkar,“
spurði hún mig, „að fólk virði allt í garðinum og
gangi vel um liann? Það er sá eini inngangseyrir,
sem eg fer fram á“.
Eg varð hálf-vandræðaleg: Að þurfa að minna
á slík-t! Getur nokkur maður fengið sig til að
óvirða jafn dásamlegan stað með illri umgengni?
— En því miður gleymist sumurn fegurð staðarins
og umgengninni verður ábótavant.
Eg vildi, eftir þetta samtal okkar, geta minnt
alla þá, sem garðinn gista, á að borga þennan
inngangseyri, sem fyrr unr getur.
Lesið reglurnar um leið og þið gangið inn og
gleymið þeim ekki!
Minnið börnin, áður en þau fara að heiman á
það: að brjóta ekki greinar, slíta ekki blóm,
ganga ekki í blómabeðin, kasta ekki bréfarusli í
garðinn og ganga vel um vatnsleiðslurnar.
Einnig ættu menn að nrinnast þess, að gróður-
inn er ákaflega viðkvæmur fyrst að voriríu, og því
ekki heppilegar hópferðir í garðinn, bæði barna
og annarra, fyrr en fram á kemur.
★
Pg nú er búið að síækka garðinn í vesturátt.
Forráðamenn Lystigarðsins hafa ekki séð sér
fært, sökum dýrtíðar, að láta gera neitt við þenn-
an viðauka. Hann hefir þó verið girtur, og frú
Schiöth hefir sjálf skipulagt hann og gert af
teikningu.
Og mér dettur í hug, hvort ekki sé hér við-
fangsefni fyrir okkur konur í bænum! Væri það
ekki vel við eigandi, að við gerðum eitthvað fyrir
Lystigarðinn í virðingarskyni við þær konur sem
gerðu garðinn. — Hver hefir skerfur okkar verið?
— Enginn. — En ekki er öll nótt úti enn.
Ótal verkefni bíða Jress, að einhver vilji ein-
hverju fórna, og er það ekki einmitt heilög skylda
okkar, kvenna hér á Akureyri, að leggja hönd á
plóginn?
Eg skýt þessu að ykkur, og ef einhver væri mér
sammála og vildi um þetta ræða, þá þætti mér
værít um að hún eða þær töluðu við mig eða
skrifuðu.
Lystigarðurinn á Akureyri er gott dæmi þess,
hve miklu fórnfúsay hendur geta komið til leið-
ar. Svo þyrfti nýi viðaukinn einnig að verða.
„Puella",