Dagur - 20.07.1944, Blaðsíða 5
Fimmtudagur 20. júlí 1944
DAGUR
5
Brenndu bækurnar lifa enn.
Fyrir ellefu árum báru nazistarnir blys að þeim, en
enginn logi brennir anda frelsis og menningar.
pYRIR NÆRRI ÞVÍ réttum
ellefu árum, snemma sum-
ars 1938, frömdu þýzku nazist-
arnir fyrsta stóra glæpinn gegn
menningu og frelsi. Þá var bóka-
brennan fræga haldin. Það var
stór dagur fyrir flokkinn. Ungir
menntamenn gengu æpandi um
götur háskólaborganna þýzku.
Bál voru kynnt á torgurn og
strætum. Lúðrasveitin lék Horst
Wessel og aðra hernaðarmúsík.
Blysberar fóru fyrir liðinu, sem
dró með sér þúsundir af bókum.
Þá var hátindi hins ruddalega
leiks náð,*— eins og væri í róm-
versku fjölleikahúsi.
Það var á þennan hátt sem
nasistaflokkurinn Jrýzki kaus að
tilkynna umheiminum, að bar-
barisminn væri setztur í hásæti
í Þýzkalandi. Á þennan hátt
hófu forystumenn Þýzkalands
,,hinn andlega vígbúnað" þýzku
þjóðarinnar, og uppeldi þýzkrar
æsku í anda stríðs og blóðs. Þá
var hafin barátta til þess að
tryggja yfirráð nazistaflokksins
með eyðingu sjálfstæðrar hugs-
unar og menningar.
Því að bækur segja af þeim,
sem börðust og féllu til þess að
frelsið nrætti lifa. Þær greina frá
þeim, sem fagna frelsinu og frá
neyð þeirra, sem hafna því.
Þær geyma frásagnir um þá, sem
drepa og eyða til þess að ræna
frelsi annara. Nazisminn getur
ekki lifað þar, sem bókmenntir
eru frjálsar, því að þá geta þegn-
arnir líka lært að vera frjálsir.
Til þess að undirbúa jarðveginn
fyrir heimspeki nazismans varð
að plægja undir þær bækur, sem
kusu blessun friðarins frekar en
dýrðarljóma stríðsins, — kenndu
að ríkið er þjónn einstaklingsins,
en hann ekki þræll þess og þús-
undir. manna kjósa heldur fjör-
tjón en ánauð.
Utan Þýzkalands gerðu menn
sér enga grein fyrir þýðingu
þessa atburðar, en nazistarnir
sjálfir, gengu þess ekki duldir,
að sú alda, sem hratt þessum
verkum af stað, mundi geta
fleytt þeim áfram, — stutt þá í
baráttunni til þess að gera þýzku
þjóðina ánauðuga. Æðstu menn
nazistaflokksins voru viðstaddir
þegar eldur var borinn að bóka-
kestinum á Opernplatz í Berlín
og stormsveitir og lögregla var
á verði til þess að halcía fagnandi
mannfjöldanum í skefjum.
Fimrn þúsundir . stúdenta,
klæddir flokkseinkennisbúning-
um, gengu fylktu liði inn á torg-
ið. Þeir röðuðu sér upp um-
hverfis bókaköstinn og fulltrúi
stúdentasambandsins þýzka geLk
fram og afneitaði fyrir þeirra
bönd „blekkinga-bugmyndun-
um um frelsi.“ Þýzku blöðin
sögðu svo frá, að stúdent eftir
stúdent hefði gengið fram ,,og
varpað á bálið gyðinglegum á-
róðursritum um frið. Og þannig
hurfu heil vagnhlöss af þessum
óþverra £ bálið og leystust tipp
f ösku pg reyk".
Æinkennisklæddur stúdent
gekk fram og fleygði fangfylli af
bókum á eldana og mælti: „Til
andmæla við svikin, sem framin
voru á þýzku bermönnunum í
heimsstyrjöldinni, fleygði eg á
bálið verkurn Erich Maria
Remarque.“ Annar menntamað-
ur gekk fram og mælti: „Gegn
hinum sáleyðileggjandi og nið-
urlægjandi kenningum Sig-
rnunds Freud vil ég vinna, og
gef eldunum verk hans þessu til
staðfestingar.“
Þetta var dásamlegur dagur
fyrir flokkinn, og það fór ekki
frarn hjá þeini. „Atburðirnir
höfðu mikla sögulega þýðingu
og dagurinn verður talinn merk-
isdagur í sögunni," skrifaði Der
Angriff, nazistablaðið í Berlín.
„Undir tónfalli gamalla þýzkra
hergöngulaga gekk fylking
hinna ungu manna að bálkest-
inurn. Snöggt, eins og eldingu
hefði lostið niður, var hreinsun-
areldurinn tendraður og meðan
Iogarnir (lönsuðu var smáborg-
aradyggðunum búin gröfin“i —
Þessa nótt bófst bið algera stríð
gegn menningunni, gegn öllu,
sem ekki samrýmdist kenning-
um nasional-sósíalismans og tal-
ið var „and-þýzkt“ eða „sálspill-
andi“. Der Angriff lauk með því,
að fólkið söng erindi úr „Þjóð,
— til vopna!“ með undirleik
lúðrasveitar“.
•
Dr. Jósef Göbbels stóð í haka-
krosssveipuðum ræðustól og
ávarpaði brennuvargana á torg-
inu. Hann gaf þessa eftirminni-
legu yfirlýsingu: „Úr þessari
ösku mun vaxa tré liins nýja
anda“. Og hver var hinn nýi
andi? Hugsun skyldi útrýmt en
blind trú koma í hennar stað, —
orðið sjálfstæði skyldi bverfa rir
málinu.
í ýmsum löndum vöktu þessir
atburðir í senn undrun og
gremju. Fundir voru haldnir til
mótmæla og margir rithöfundar
JÓN SIGURÐSSON í RÆÐU
OG RITI. Vilhjálmur Þ. Gísla-
son gaf út. Bókaútgáfan Norðri
h.f. Prentverk Odds Björnsson-
ar. Akureyri 1944.
þESSI STÖRA OG FALLEGA
bók er úrval úr ræðum og
ritum Jóns Sigurðssonar forseta
og gefin út á aldarafmæli þing-
mennsku hans. Vilhjálmur Þ.
Gíslason hefir valið kaflana og
farið í því skyni yfir öll hin
mörgu ritverk forsetans, þing-
ræður og bréf. Segist hann hafa
byrjað fyrst á þessu' mikla verki
fyrir einunt átta—níu árum og
hafa únnið að því öðru hvoru
síðan. Auk þess hefir V. Þ. G.
ritað fróðlegan inngangskafla,
er hann nefnir: Jón Sigurðsson,
dæmi hans og áhrif, og ennfrem-
ur samið skýringar og efnisskrá
bókarinnar. Ritinu er skipt í
nokkra meginkafla, og nefnast
þeiv:' Um Alþingi á Islandi. -
gáfu út ávörp, þar sem verk þessi
voru fordæmd. Frjálsir menn í
frjálsum löndum létu í ljósi
vanþóknun sína. F.n í Þýzka-
landi stóð þessi lína á almanak-
inu það árið: „Nie kann ein
Mann von Deutschem Wesen
ein Intellektueller sein“.
Nú var talin „óþýzk“ speki
þýzka skáldsins Lessings, sem
fyrir 200 árum hafði í ritum sín-
um boðað umburðarlyndi í sam-
skiptum mannanna. Slíkt var
vesalinga hugsunarháttur í aug-
um hins nýja, þýzka stofns. —
Óþýzk voru nú ljóð Heines og
fyrirlitleg var heimspeki Spinozá
ag boðun Frakkans Voltaire. Á
bálið með þá alla! Óþýzk voru
rit allra þeirra höfunda, sem
leituðu sannleikans í þjóðfélags-
vandamálum sinna tíma, og boð-
uðu gagnkvæma virðingu og
skilning í mannlegu þjóðfélagi.
Albert Einstein? Brennið hann,
— að minnsta kosti bækurnar
hans. Thomas Mann? Thomas
Masaryk? Karl Marx? Bálköstur-
inn bíður! Hér er bók eftir Rud-
olf Hilfending, fyrrum fjármála-
ráðherra þýzka lýðveldisins.
Brennið hana! Sömú leið með
Henri Barbusse, Friedrich Wil-
helm Foerster, Ferdinand
Lasalle og Max Adler. Og hvað
um Carl von Ossietsky, sem hlot-
ið hafði lriðarverðlaun Nobels?
v)g hvað um Sholem Asch og
Arnold Zweig?
Og hvað urn þetta fólk, sem
sífellt er að tala um frelsi og
mannréttindi? Á eldana rórú
bækur Helenu Keller. Bannaðar
vorn bækur eftir Sherwood And-
erson, Stephen Vincent Benet,
Pearl Buck, John Passos, 'Theo-
dore Dreiser, Edna Ferber, Ern-
est Hemingway, Sinclair Lewis,
Carl Sandburg, Upton Sinclair
og í flokki með þessum Banda-
ríkjamönnum voru Bretarnir H.
G. Wells og Aldous Huxley.
•
Hvað var eftir fyrir nazistana
til að lesa? Hverjar voru bæk-
urnar, sem ekki voru brenndar?
Það voru nazistabókmenntirnar
og dálítið af klassiskum bók-
menntum, sem búið var að túlka
á þann veg, að virðast mátti, að
þær væru á hinni nýju línu.
Sama nefndin, sem sá um hreins-
un bókasafnanna lyrir bóka-
brennurnar, hvatti nú til lesturs
sérstakra bóka, sem dásömuðu
stríð og landvinninga. Hæzt bar
bók Hitlers sjálfs „Mein
Kampf“, þá hin svokölluðu
„heimspekirit" Alfreds Rosen-
bergs, „hetjukvæði“ Baldurs von
Schirach og leikrit Hans Johsts.
Þar er að finna þessa setningu:
„Þegar eg heyri orðið menning,
dreg eg upp hanann á marg-
hleypunni minni".
Werner Beumelburg, höfund-
ur skáldsagna um landvinninga-
stríð Þjóðverja á öllum öldum,
ritaði um fyrra heimsstríðið, en
öðruvisi en Remarque. Beumel-
berg sá hetjur og dýrðarljóma á
vígvöllunum í stað ráðviltu ein-
staklinganna, dauðans og lim-
lestinganna, sem Remarque
skrifaði um.
Nazistarnir þorðu ekki að
banna Shakespeare. En „Kaup-
maðurinn í Feneyjum“ var túlk-
aður sem and-gyðinglegar bók-
menntir. Og ef setningin: Leyfið
frjálsræði hugans, herra“, var
felld burtu úr leikriti Schillers
„Don Carlos“, mátti lesa það og
leika í þriðja ríkinu. En leikur-
inn um „Wilhelm Tell“ var
bannfærður. Þar er sá heiðr-
aður, sem þorir að rísa gegn kúg-
urum sínum. Það mundi hafa
verið „óþýzkt“, mundi hafa
stefnt hinni þýzku sál í hættu.
•
Nietzsche var aftur á móti and-
ans rnaður, sem léði beimspeki
sína til afnota fyrir flokkinn. —
Þaðan fengu nazistarnir kenn-
inguna um „ofurmennin", sem
stjórna skyldu heiminum. Þeir
fengu að láni allt, sem Nietzsche
skrifaði um þá hluti, en N ietzsche
var hugsuður og heimspekingur
og það þurfti því að ritskoða
hann vandlega. Allt, sem ekki
féll hljóðalaust í hinn rétta far-
veg, var nnmið burt úr þeim rit-
um hans, sem voru ætluð al-
menningi til lesturs. Þar sást
FRÁ BÓKAMARKAÐINUM
Þjóðfundurinn. — Þjóðfrelsi og
þjóðarhagur. — Verzlunarfrelsi.
— Um skóla á íslandi. — Bók-
menntir og saga. — Bóndi er bú-
stólpi. — Hafsins nægtir. —
Menn og málefni. Hver þessara
aðalkafla skiptist svo í fjölda
undirkafla, og kennir þar
margra grasa, því að hugðarefni
Jóns Sigurðssonar voru mörg, og
hann var, svo sem kunnugt er,
ekki aðeins afburða stjórnmála-
maður og ræðuskörungur, held-
ur einnig fjölhæfur og afkasta-
mikíll vísindamaður og rithöf*
undur um önnur efni, einkum
allt. það, er laut að þjóðlegum
fræðum, sögu íslands og bók-
menntum, fornum og nýjum.
Og alls staðar leiftrar andríki
lians og áhugi, víðsýni, umbóta-
rilji og snilldargáfur. Ekkert
mannlegt er honum óviðkom-
andi, fremur en rómverska spek-
ingnum forna, bann ræðir um
bókmenntir, sögu, skólamál,
stjórnmál, heimspeki, verzlun og
verklegar framfarir, og jafnvel
„leti randans“, tóvinna og fjalla-
grös ber þar m. a. á góma, svo að
nokkur dæmi séu nefnd af
handahófi um hina ótrúlegu
fjölbreytni efnisins. Og sumar
athuganir forsetans eru meitlað-
ar út úr bergi efnisins og hinnar
drengilegu og bjartsýnu lífskoð-
unar hans með krafti og form-
snilld, er helzt minnir á Sören
Kirkegaard um þunglyndislega
glettni og djarlegan, en þó hnit-
ekkert af því, sem hann ritaði
um menningu Frakklands eða
um ómenningu þýzku millistétt-
arinnar, sem hann fyrirleit
meira en allt annað í veröldinni,
og það var einmitt þessi stétt,
sem var sverð og skjöldur naz-
isrnans.
Goethe fann ekki náð fyrir
augum „foringjans" fyrst í stað.
En'með hæfilegri túlkun mátti
þó leyfa lestur rita hans. Sér-
staklega þótti leikrit hans um
byltingamanninn og bændaleið-
togann Goetz von Berlichingen
heppileg lesning, þegar hinn
frumstæði kraftur hins aldna
bardagamanns var túlkaður af
réttum nasional-sósíalisitskum
skilningi.
Á vettvangi skáldsagnalistar
lentu nazistaleiðtogarnir á refil-
stigum. Þeir höfundar, sem ein-
hvers máttu sín, og enn voru
kyrrir í Þýzkalandi, sneru sér að
því að rita sögulegar skáldsögur
eða rita um efni, sem fjarskyld
voru þjóðfélagslegum deilu- og
vandamálum. Svo mikið var
flóðið af skáldsögum, er gerðust
á fyrri öldum, að blöðin tóku að
kvarta yfir því, að rithöfundarn-
ir væru hættir að skrifa um það,
sem gerðist á þeirra eigin tíð! —
Ásamt með þessu óx upp reyfara-
framleiðsla á borð við enskar og
amerískar leynilögreglusögur.
•
Þessar síðasttöldu sögur gerðu
þó sitt gagn í víngarði nazism-
ans. Því að með því að gera
glæpamanninn að Gyðingi, eða
plútókrat, höfðu þær talsvert
áróðursgildi. Og síðan stríðið
byrjaði hafa þessar sömu persón-
ur vafalaust tekið á sig gerfi
Breta, Bandaríkjamanna eða
Rússa. Vitaskuld er þeirra vegur
lítill og frami skammur, og allt-
af skal komast upp um þá, sér-
staklega þegar þeir hafa í hyggju
svívirðingar gagnvart hinum
Ijósbærðu, tígulegu, hreinu,
þýzku konum. Og hver skyldi
bjarga þeim annar en hinn stóri,
sterki, myndarlegi og hreint
hugsandi nazistasveinn?
A þessum ellefu árum, sem
liðin eru síðan nazistarnir
brenndu bækurnar, hefir nýr
andi, grimmur og barbariskur,
(Framhald á 8. síðu).
miðaðan, orðaleik.
JjAÐ ER ÞARFT verk og gotf“
að safna á einn stað kjarnan-
um úr ritverkum, þingræðum og
bréfum Jóns Sigurðssonar, því
að þessi verk hans hafa verið
dreifð og óaðgengileg fram að
þessu og því ókunnug öllum
þorra manna. Og útgáfufélagið
Norðri hefir gefið bókina út
með þeirn myndar- og snyrti-
brag, sem bezt hæfir minningu
frelsishetjunnar og þjóðskör-
ungsins, sem aldrei má gleymast
nokkrum íslendingi. Bókin er
forkunnar falleg, 'skreytt mörg-
um myndum, prentuð með ágæt-
um á óvenjuvandaðan pappír og
loks bundin í snyrtilegt og vand-
að band. Hafi útgefandi og
kostnaðarmenn þökk fyrir út-
gáfuna.
J. Fr.