Dagur - 10.08.1944, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Fimmtudaginn 10. ágúst 1944
LANDBUNADURINN 1943
ÚR SKÝRSLU LANDSBANKANS
Frá ársbyrjun og frarn úr var
veturinn miklum mun harðari
en verið hefir mörg unclan-
farin ár og þar við bættust
vorharðindi og kuldatíð langt
frain á stimar. Víða varð að hafa
ær á gjöf fram á sauðburð, kýr
gengu seint út og jarðbönn urðu
fyrir útigangshross, einkum
norðanlands. Hefir Jrrossum
fjölgað mjög á seinni árum í
hrössahéruðum landsins og
stofna þau öðru búfé í voða, ef
taka verður þau á gjöf til rnuna.
Hey urðu mjög uppgangssöm
um v'orið og liefði illa farið um
fóðurbjörg, ef ekki hefði notið
íyrninga frá undangengnum
góðærum. Með þeim og miklum
kaupurn á fóðurbæti og heyjum
þar, sem harðast svarf að, varð
þó búfénu bjargað affallalítið.
Vorgré)ður lifnaði seint og dafn-
aði hægt sakir vorkuldanna, og
sláttur hófst ekki almennt fyrr
en liðið var að miðjum júlí. Var
spretta þá orðin fram undir með-
allag á túnum og sums staðar vel
það. Töður hirtust sæmilega og
betur, en há var óvíða slegin,
enda spratt hún lítið. Útengi var
víðast laklega sprottið. Tíðarfar
gerðist óhagstætt þegar á sumar-
ið leið, og 24. september gerði
stórhríð um allt norðanvert
landið, með svo mikilli fann-
komu, að sauðfé týndist sums
staðar í fönn, einkum á norðan-
verðum Vestfjörðum og í Húna-
vatns- og Skagafjarðarsýslum.
Sums staðar urðu''síðslægjur úti,
fé hraktist og tapaði holdum,
kýr komu snemma á gjöf og
garðávöxtur skemmdist. Eins og
við er að búast var heyskapurinn
með rýrara móti, bæði að vöxt-
um og gæðum. Septemberhretin
stóðu um hálfan mánuð, en þá
batnaði tíðarfar og mátti heita
gott — einkum norðanlands — til
ársloka. Fóðurbætiskaup bænda
ttrðu með langmesta móti um
haustið, vegna lítilla fyrninga og
lítils hevfengs.
Eins og nokkur undanfarin ár,
liafði Búnaðarfélag íslands ráðn-
ingarskrifstofu framan af sumri,
bændum til aðstoðar við ráðn-
ingu verkafólks. Varð hún til
nokkurrar úrlausnar en hvergi
nærri fullnægjandi. Algengast
vikukaup á vegum ráðningastof-
unnar var fyrir kaupakonur 100
— 125 kr. og fyrir karlmenn 200
—250 kr., lægri tölurnar vor og
haust, en hinar hærri um hey-
skapartímann — en vitað er, að
kaupgjald, var oft miklum mun
hærra og urðu þó margir bænd-
ur mjög liðfáir allan ársins
bring.
Fjárpestirnar ollu bændum
enn miklu tjóni á árinu sem leið,
þótt þær breiddust ekki frekar
út, nenra hvað garnaveiki konr
upp á 3 bæjum_ í Rangárvalla-
sýslu.
í kaflanum unr verðlag, at-
vinnukjör o.1 fl. er skýrt frá
skipun Landbiinaðarvísitölu-
nefndar, er skyldi finna grund-
völl fyrir vísitölu framleiðslu-
kostnaðar landbúnaðarafurða og
hlutfalli milli verðlags landbún-
aðarvara og kaupgjalds stéttarfé-
laga, er miðast við það, að lieild-
artekjur þeirra, er vinna að land-
búnaði, yrðu í sem nánustu sam-
ræmi við tekjur annarra stétta.
Nefndin byggði niðurstöður sín-
ar á rekstri meðalbús, og var við
útreikning á tekjum og gjöldum
þess lagt tií grundvallar meðal-
tal búreikninga frá árunum 1936
til 1940. Heildarkostnaður við
rekstur slíks bús var talinn
30.394 kr., en jiar frá voru
dregnar tekjur af seldu fóðri o.
fl., þannig að sú kostnaðarupp-
hæð, sem samsvaraði tekjum af
eiginlegum framleiðsluvörum
búsins, varð 28.372 kr. Sttersti
kostnaðarliðurinn var kaup
bóndans, 14.500 kr. Við ákvörð-
un á því var safnað upplýsing-
um um kaup kaupjregastétta í
kaupstöðum og kauptúnum á ár-
inu 1942. Reyndist meðaltekju-
upphæðin ásanit vísitölufram-
færslu fyrir tímabilið septemlier
1942 til ágúst 1943 15.500 kr., en
kaup bóndans var ákveðið
nokkru lægra með hliðsjón af
aðstöðumun, sem talið var að
væri milli lians og kaupjiega.
Annar stærsti kostnaðarliðurinn
var kaup verkafólks ásamt reikn-
uðu fæði, húsnæði o. fl. fyrir
Jiað, 12.304 kr. Tekjurnar skipt-
ust þannig niður á afurðir, bæði
þær, sem seldar eru og notaðar
eru heima: Afurðir af nautgrip-
um 16.978 kr., af sauðfé 9.102
kr., af garðrækt 1.802 kr. og af
hrossum 490 kr., samtals 28.372
kr. Nefndin ákvað verð á Jiess-
um afurðum til farmleiðenda: Á
mjólk, nauta- og alikálfakjöti,
kýrkjöti og húðum. Á kjöti af
dilkum, veturgömlu, sauðum og
öðru fé, og á gærum og ull. Og
loks á kartöflum, hrossakjöti og
hrosshúðum. Verðið er það, sem
bændur eiga að fá fyrir afurðirn-
ar komnar á afhendingarstað
mjólkurbú, í sláturhús o. s. frv.)
Verð á ull og gærum var ákveð-
ið með hliðsjón af því verði, sem
þessar afurðir höfðu verið seldar
fyrir síðast erlendum kaupend-
um. Við ákvörðun verðs á öðr-
um afurðum vár, að því er inn-
byrðis verðhlutföll snerti, byggt
á búreikningum, en verð ein-
stakra afurða var ákveðið það
hátt, að tekjur yrðu jafnar til-
kostnaði. — Landbúnaðarvísital-
an er sett í byrjun september-
mánaðar ár hvert og gildir frá
15. september til jafnlengdar
næsta ár. Grunnupphæðin,
28,372 kr., samsvarar vísitölunni
100. Landbúnaðarvísitalan á þó
ekki að gilda fyrir afurðir af
sumarslátrun eða garðávexti,
sem teknir eru upp fyrir venju-
legan tíma.
í fjárlögum fyrir árið 1944 er
veitt heimild til greiðslu verð-
uppbóta á útflutt kjöt, gærur,
ull og osta, f/ramleitt árið 1943,
þannig að framleiðendur fái
verð fyrir þær samkvæmt niður-
stöðum Landbúnaðarvísitölu-
nefndar. lýjárframlag í þessu
skyni er áætlað 10 milj. kr. —
Samkvæmt endanlegum reikn-
ingsskilum liafa útgjöld ríkis-
sjc')ðs til vérðuppbóta með land-
búnaðarafurðum af framleiðslu
ársins 1941, sem að verulegu eða
öllu leyti hafa verið fluttar úr
landi, numið 3.564 þús. kr., en
16.199 þús. kr. með afurðum af
framleiðslu ársins 1942. Hafa
greiðslur þessar verið inntar af
liendi samkvæmt tveim ályktun-
um Alþingis 1942, sem getið er
nánar í ársskýrslu 1942. Útgjöld
ríkissjóðs til þess að halda niðri
verði landbúnaðarvara innan-
lands á árinu sem leið námu
samtals 11.746 þús. kr. (Verður
gerð nánari grein fyrir þessu
hvoru tveggja hér á eftir),
Kartöfluuppskeran var á síð-
asta ári, samkvæmt mjög laus-
legri áætlun, um 50 þús. tunnur,
á móti 86 þús. tunnum árið áður,
skv. búnaðarhagskýrslum Hag-
stofunnar. Er tíðarfarinu hér
aðallega um að kenna. Sunnan-
lands var víða sæmileg uppskera,
en norðanlands og austan var
hún yfirleitt mjög léleg og sums
staðar nær engin. Uppskera af
gulrófum og kartöflum var sára-
lítil, en árið áður nam hún tæp-
lega 8.700 tunnum, skv. búnað-
arskýrslum Hagstofunnar. Frá
ársbyrjun til 1. júní var heild-
söluverð Grænmetisverzlunar
ríkisins á kartöflum (og rófum,
sem þó voru lítt fáanlegar) 86
kr. á 100 kg., en lækkaði þá í 66
kr. Samkvæmt áliti Landbúnað-
arvísitölunefndar skyldu fram-
leiðendur fá 106 kr. fyrir liver
100 kg7“af kartöflum, miðað við
afhendingu á næsta markaðsstað.
Frá 1. október varð, samkv.
ákvörðun ríkisstjórnarinnar,
smásöluverð á kartöflum 1 kr. á
kg. og frá 1. nóvémber 80 aurar.
Samsvarandi heildsöluverð var
kr. 83,50 og kr. 64,50 á 100 kg.
Jafnframt því, að ríkisstjórnin
ákvað þetta lága smásöluverð á
kartöflum, fól hún Grænmetis-
verzluninni að kaupa eða semja
við aðra um að kaupa þær kar-
töflu.r, sem framleiðendur kynnu
að vilja selja á þeim stöðum og
fyrir það verð, er hún ákvæði.
Til viðbcitar skyldi síðar greidd
verðuppbót, þannig að verðið til
framleiðenda yrði það, sem
Landbúnaðarvísitölunefnd
ákvað. Búizt er við því, að liagn-
aður Grænmetisverzlunar ríkis-
ins af sölu á innfluttum kartöfl-
um nægi til þess að greiða þann
kostnað, sem af verðlækkuninni
leiðir. Er gert ráð fyrir, að flytja
verði inn álíka mikið af kartöfl-
um og nemur uppskerunni 1943,
til þess að ársþörfinni verði full-
nægt.
Kornuppskeran (hafrar og
bygg) á Sámsstöðum nam um 70
(90*) tunnum, en hefði orðið
álíka mikil og árið áður, ef ekki
hefðu farið forgörðum um 20
tunnur vegna ofviðris á upp-
skerútímanum. Kornrækt utan
Sámsstaða var heldur minni en
árið áður. Af grasfræi fengust á
Sámsstöðum um 1.100 (800) kg.
Bændur telja sig fá betri töðu af
íslenzku grasfræi en erlendu, og
mun verða lögð áherzla á að
auka grasræktina á næstu árum.
— Gróðurhúsarækt var enn auk-
in og gaf mikið af sér, enda var
verð-hátt á framleiðslunni.
Slátrun sauðfjár var með mesta
móti, svo sem vænta mátti eftir
árferðinu. Slátrað var 477.439
(429.012) fjár, þar af 408.201
(390.304) dilkum. Kjötmagnið
af þessu fé nam 6.774 (6.100)
tonnum. Meðalskrokkþungi
dilka var 13,3 (13,65) kg. í árs-
byrjun var heildsöluverð á 1. og
2. fl. kjöti kr. 5,80 kílóið og á
saltkjöti kr. 690,00 tunnan (130
kg.). Hinn 1. maí lækkaði verðið
í kr. 5,20 og kr. 612,00 og hélzt
svo til niiðs septembermánaðar,
er akvörðun Landbúnaðarvísi-
tölunefndar um verð til fram-
leiðenda kom til framkvæmda.
Skyldu bændur fá meðalverð kr.
6,82 fyrir kílóið af dilkum og
veturgömlu og sauðum, óg kr.
3,50 fyrir kjöt af öðru fé. Var
heildsöluverð á 1. fl. kjöti ákveð-
ið kr. 5,75 á kg. og á 2. fl. kjöti
kr. 4,75. Jafnframt Var heild-
söluverð á saltkjöti ákveðið kr.
850,00 tunnan. Eftir sláturtíð
hækkaði verð á 2. fl. kjöti Upp í
sama verð og var á 1. fl. kjöti,
og frá 1. desember lækkaði salt:
kjötstunnan í kr. 746,00. Aðrar
breytingar urðu ekki á kjötverði
til áramóta.
*) Svigatölurnar eru frá árinu áð-
ur, sé annars ekki getið.
(Framhald).
SÖGN OG SAGA
-------Þjóðfræðaþættir „Dags“-----------
Strandamannasaga
Gísla Konráðssonar
(Framhald).
2. Kap. *
FRÁ AFTÖKU ÞJÓFA Á STRÖNDUM.
Halldór prestur, sonur Magnúsar prófasts á Stað, fékk nú Árnes
Stórubólu-árið. En frá því árið 1700 hafði haft Strandasýslu Jcín
Magnússon frá Reykjahcdum. Magnús sýslúmaður faðir hans var
son Ara í Ögri, Magnússonaiýer sumir hafa kallað hinn ,*,prúða“,
norðan frá Svalbarða.1) En Jón liafðr áður haft sýsluna hálfaj en
frásögn Jiessi hefst. Er þess J)á getið, að árið áður, 1699, hafi svo
liart verið í Trékyllisvík, að dáið hafi þar um 120 manns, bæði úr
hungri og harðrétti og ýmsum kvillum, er þar af risu. En það var
fyrsta sumar aldar, 1701, að Jón sýslumaður Magnússon kom
með þjóf þann til Alþingis, er Ásmundur Jónsson hét, og brotizt
hafði úr járnum og náðst í Vaðlaþingi. Áður hafði liann hýddur
verið á Barðaströnd, en síðan stolið frá Sveini bónda, er þá bjó í
Ófeigsfirði, er virt var til 94þ2 álnar. Asmundur íneðgekk og var
i) jón Magnússon frá Reykhólum hélt Strandasýslu all-löngu fyrr en
hér segir. Það var annar Jón Magnússon, bróðir Árna prófessors, sem fékk
sýsluna árið 1700.
dæmdur að hengjast. Telur Eyjólfur prestur liinn fróði á Völlum
í Svarfaðardal, að þá yæri Ásmundur liýddur fyrir tveimur vetr-
um, fyrir „lygina miklu“, en getur eigi þess, hver lnin var. Dæmd-
ur var og að hengjast Jón Jónsson úr Hnappadal, er Eýjólfur
prestur kallar Bitru-Jón; lætur að líkindum, að þaðan væri hann
upprunninn. Hafði liann stolið 2 liestum og fleiru og brotizt úr
járnum; hann var hýddur og markaður, en eftir það stal hann 35
dölum. Þeir voru hengdir 14. júlí, að mörgum viðverandi.
Þá lýsti Bjarni, aðstoðarprestur föður síns í Árnesi, sá áður var
um getið, kaupi sínu fyrir 12 hdr. í Munaðarnesi í Trékyllisvík
af Jóni Strandasýslumanni Magntissyni. Sumarið eftir var dæmt
í lögréttu um Þórodd þjóf Þorsteinsson úr Strandasýslu, er hýdd-
ur var og brennimerktur fyrir margfaldan þjófnað; hafði hann
brotið upp hús og hirzlur; honum var og borin foröktun guðs
orða; var það sannað, að á 11 bæjum hafði hann stolið. En það
dæmdi Lárus lögmaður Gottrup og lögréttumenn, er honum
fylgdu, að vægja skyldi lífi Þórodds, en þola tvær hýðingar, aðra
J)ar á Alþingi, en hina heima í héraði, og sé á meðan í varðhaldi
sýslumanns.
En það var hin síðari misseri, 1703, að Kristján Múller amt-
maður lét taka Þórodd og drepa, öndvert dóini lögmanns. Var það
eitt með öðru, er varð að miklu sundurlyndi þeirra amtmanns og
Lárusar lögmanns.
3. Kap.
HÖFÐASKIP STRANDAR í REYKJARFIRÐ. .
Það var nær Mikaelsmessu, að Spákonufellshöfðaskip lagði út.
Höfðu út komið á því sumrinu áður litunarmaður danskur, að
(Framhald).