Dagur - 24.08.1944, Blaðsíða 2

2
Fimmtudaginn 24. ágúst 1944
DAGUR
Samstarf stjórnmálaflokkanna
Mörgum virðist að stjórnmál .
vor séu komin í óvænt efni, þar
eð- enginn samstæður meiri
-hluti sé fyrir hendi á Alþingi og
engin þingræðisstjórn í landinu.
Nú á tímum er mjög talað um
þörf á samstarfi stjórnmálaflokk-
annaog að þeir séu siðferðilega
skyldugir til að taka höndum
saman um myndun þingræðis-
stjórnar á næsta Alþingi, sem
koma á saman í byrjun næsta
mánaðar.
Þegar litið er til þess, að eng-
inn einn þingflokkur hefir at-
kvæðamagn til stjórnarmyndun-
ar, er krafan unr samvinnu
flokka, tveggja eða fleiri, eðli-
leg. Sjálfstæðisflokkurinn er
mannflesti flokkur á þingi vegna
breytingarinnar, sem gerð var á
kosningalögunum 1942, og eini
flokkurinn, sem vegna atkvæða-
fjölda -getur myndað samstæðan
meiri hluta með hverjum hinna
flokkanna, sem vera skal.'
En þrátt fyrir þessa sérstöðu
Sjálfstæðisflokksins hefir honunr
ekki lánast að skapa samstæðan
meiri hluta til myndunar þing-
ræðisstjórnar, né til þess að konra
sér saman um nokkra heildar-
stefnu í bjargráðamálunr þjóðár-
innar. Þess var heldur ekki að
vænta, þar sem flokkurinn sjálf-
ur, einn og út af fyrir sig, er
klofinn unr öll meiri háttar mál.
Er hart til þess að vita að svo
skuli vera ástatt unr þann flokk,
sem gaf svo fögur loforð til kjós-
enda fyrir síðustu kosningar um
forystu sína í þjóðmálunum, ef
þeir veittu honum nægilegt fylgi
til að verða stærsti flokkur þings-
ins. En þessu marki varð aðeins
náð með því að breyta stjórnar-
skránni og kosningalögunum, og
það gerði Sjálfstæðisflokkurinn
með atbeina kommúnista og
jafnaðarmanna. En hvar er for-
ystan, sem lofað var?
Morgunblaðið, sem talið er
aðalmálgagn Sjálfstæðisflokks-
ins, krefst þess svo að segja dag-
lega að mynduð sé þjóðstjórn
eða allra flokka stjórn, til þess
að leysa aðkallandi vandamál.
Menn eiga töluvert erfitt með
að átta sig á þessari kröfu úr
þeim stað. Fyrir tiltölulega
skömmum tíma lýstu Sjálfstæð-
ismenn kommúnistum á þann
veg, að við þá væri ekki talandi,
að þeir væru útlendingar í sínu
eigin landi og ættu að vera utan-
garðs í þjóðfélaginu. Nú leggur
blað Sjálfstæðisflokksins mikla
áherzlu á, að þessir utangátta-
menn taka þátt í viðreisnar-
starfinu með hinum flokkunum.
Hvað hefir skeð, sem breytt hef-
ir skoðun Sjálfstæðisflokksins á
kommúnistum? Eru þeir nokkuð
breyttir frá því, sem áður var?
Þeir létust vera það í kosningun-
um 1942, en Framsóknarmenn
og Alþýðuflokksmenn leiddu
það í ljós, að þetta var aðeins
látalæti og enginn hugur fylgdi
máli. Þetta sýndu samningatil-
raunirnar við kommúnista vet-
urinn 1942—43. Fulltrúar Fram-
sóknarflokksins lögðu fyrir þá
ákveðnar tillögur að málefna-
samningi fyrir umbótastjórn, en
kommúnistar höfnuðu þeim al-
gerlega, Þannig enduðu samn-
ingarnir, en fulltrúar kommún-
ista létu ekki skera úr, fyrr en
þeir voru til neyddir; þeir
reyndu að þvælast fyrir sem
lengst og hafa allt sem óskýrast,
en þeir voru að lokum króaðir af
og ofan af þeim flett, en þeir
hefðu sjálfsagt mikið viljað gefa
til að komast hjá því að taka
hreina afstöðu til margra þeirra
mála, sem almenningur í land-
inu hefir mestan áhuga fyrir. Þá
hefði þeim veizt léttara, en nú
er orðið, að viðhalda þeirri
blekkingu, að þeir væru umbóta-
en ekki byltingamenn. En vegna
þess að gengið var í návígi við
kommúnista, hefir fengizt bar-
áttugrundvöllur gegn þeim, sem
með engu móti öðru var fáan-
legur.
Það var með þessar staðreynd-
ir fyrir augurn, sem flokksþing
Framsóknarmanna kvað upp
þann dóm, að trúnaðarmenn
flokksins hefðu unnið nytjaverk
með því að gera alþjóð ljóst, svo
að eigi yrði um villst, livar leið-
togar kommúnista stæðu.
Það er með þessum leiðtogum
kommúnista, er Sjálfstæðismenn
vilja mynda samstarf um stjórn-
armyndun. Hvað veldur svo stór-
felldum straumhvörfum frá því,
sem áður var? Á því fyrirbrigði
er aðeins ein skýring. Þeir menn,
sem nú ráða mestu í Sjálfstæðis-
flokknum, eru f jandsamlegir
þeirri hugmynd, að umbóta-
rnenn landsins taki höndum
saman og komi á umbótastjórn.
Að fenginni reynslu vita þeir, að
forystumenn kommúnista eru
þeim sammála í þessu efni. Báð-
ir flokkarnir hatast við umbóta-
stefnu Framsóknarflokksins og
Alþýðuflokksins. Þeir, sem ráð-
in hafa í Sjálfstæðisflokknum,
eru of miklir kyrrstöðumenn til
að geta fellt sig við urnbóta-
stefnu, því að hún muni trufla
stórgróðavonir þeirra á kostnað
almennings. Kommúnistar ótt-
ast, að miklar og almennar um-
bætur séu þröskuldur á vegi nið-
urrifs þjóðskipulagsins og síðan
byltingar. Þarna liggur taugin,
sem tengir þá saman. Þarna er
skýringin á því fyrirbrigði, sem
mörgum er svo torskilið, að kyrr-
stöðumenn og byltingamenn
daðra hvorir við aðra.
Þetta pólitíska daður Sjálf-
stæðisflokksforing ja og kommún-
ista fer fram með leynd, en gæg-
ist þó við og við fram í dagsljós-
ið. Eitt dæmi um það skal hér
tilfært. Einn af aðalriturum
Morgunblaðsins, er nefnir sig
Gáin, skrifar grein í blaðið ný-
verið, þar sem honum m. a. far-
ast orð á þessa leið:
„Krafá þjóðarinnar er sú, að
þeir tveir flokkar, sem mynda
meiri hluta Alþingis í stað
stjórnarflokkanna áður, hafi for-
ustu um stjórnarmyndun, enda
þótt ekki sé óeðlilegt, að hinir
fái líka að vera með til að bæta
fyrir sínar mörgu gömlu syndir“.
Þessi stjórnmálaritari Sjálf-
stæðismanna varast að nefna
nokkurn flokk, en allir skilja, að
þar sem hann talar um tvo
flokka, á hann við Sjálfstæðis-
flokkinn og Sameiningarflokk
Alþýðu — Sósíalistaflokkinn. —
Eftir því, senr honum segist frá,
á það að vera krafa þjóðarinnar,
að flokkur íhaldsmanna og
kommúnistar, sem til samans
mynda allverulegan rneiri liluta
á Alþingi, eigi að hafa forustu
um stjórnarmyndun. Nú er það
öllum vitanlegt, að nálega allt
sveitafólk, og að líkindum inik-
ill meiri hluti kaupstaðabúa,
óskar ekki eftir þeirri forustu,
sem hér um ræðir, hvað þá að
hennar sé krafizt, og vísar því
greinarhöf. Mbl. öllu þessu fólki
SÖGN OG SAGA
------Pjóðfræðaþættir ,J)ags“--------
Strandamannasaga
Gísla Konráðssonar
AFTURGÖNGUHÁTTUR JÓNS TÓMASSONAR.
Það hafði orðið vestra, áður en bólunni létti af, að maður sá
lagðist sjúkur, er hét Jón Tómasson, búandi á Dvergasteini í
Álftafirði í Súðavíkurhreppi. Sagði hann konu sinni áður en
liann dó, hvernigJiann vildi, að hann væri alklæddur öllum sín-
um hátíðarklæðum og skó á fótum, með ofanbrotna hettu, og
snúa því aftur, sem fram á hettunni £tti að vera, með svartskeftan
hníf í hægri hendi og hvíta vettlinga á höndum, án allrar lík-
kistu. Þetta, sem hann fyrir sagði, var eigi allt gjört. Eigi löngu
eftir að Jón var dauður, sýktist ,kona hans, og héldu margir, að
hann hefði aftur gengið og sótt að henni. Fór hún svo til sveitar
sinnar og var ávallt vöktuð. En jafnskjótt og hún kom á þann
bæ í sinni sveit, á hvern hann hafði bannað henni að koma,
hengdi hún sig sjálf í fjárhúsi. En til Dvergasteins þorði énginn
að koma næsta ár; en byggðist þó aftur. Þar sýktist bróðir þessar-
ar konu með sama móti og hún. — Frásögn þessi er rituð eftir
eigin hendi Magnúsar Ketilssonar, í annálsbroti því, er hann
hefir helzt eignað Finni biskupi.
Hin næstu misseri, 1710, er kallað sæmilegt ár; en veturinn
eftir svo góður, að menn mundu trauðla betri. Vetur sá, er eftir
fór, 1711, var kallaður ísa-vetur.1)
út úr þjóðfélaginu, ef það ekki
aðhyllist forustu íhalds og
komrna. En þar sem hann
minnist á fyrrv. stjórnarflokka,
á hann sýnilega við Ffamsóknar-
flokkinn og Alþýðuflokkinn og
sýnist . honum ekki loku fyrir
skotið, að þeir „fái líka að vera
með“ Við stjórnarmyndun, en
þó aðeins til þess „að bæta fyrir
sínar mörgu gömlu syndir“, þ. e.
a. s. til þess að láta niður falla
alla umbótaviðleitni, sem þeir
voru svo þekktir að, á meðan
þeir héldu um stjórnartaumana,
heldur eigi jDeir að bæta fyrir
þessar syndir með því að beygja
sig undir einhverja ófædda sam-
eiginlega stefnuskrá kyrrstöðu-
manna og byltingaflokksleið-
toga.
Það er vart hugsanlegt, að
Mbl. hefði birt þenna samsetn-
ing athugasemdálaust, ef mál-
gagn Sjálfstæðisflokksins væri
honum ekki samdóma. Það verð-
ur því að álykta, að það sé efst í
huga ráðamanna flokksins að
velja sér kommúnista til póli-
tísks fylgilags og hnýta síðan Al-
þýðu- og samvinnuflokknum aft-
an í skottið á því sambandi og
lofa þeim á þann hátt „að vera
með“ við stjórnarmyndun. Það
er bara meir en hætt við, að sam-
vinnumenn kæri sig ekki um að
gerast taglhnýtingar íhalds og
komnninista og yfir höfuð ekki
umbótasinnaðir menn í landinu,
hvar í flokki sem þeir eru.
í þessu sambandi er rétt að
varpa fram eftirfarandi spurn-
ingu til athugunar ábyrgum
mönnum í öllum flokkúm: Til
hvers er að koma á fót þingræð-
isstjórn, ef sá meiri hluti þings-
ins, sem styður hana, fæst ekki
til að fara þær leiðir, sem liggja
til farsældar fyrir þjóðina?
Það er meira en hætt við, að
samstarf flokka, sem hafa ólík
stefnumið og ólíkar lífsskoðanir,
leiði ekki til neinnar blessunar
fyrir Jrjóðina, ef samstarfið er
byggt á Jreim grundvelli, að
kaupslaga hafi Jrnrft um sann-
færingu manna við undirbúning
samstarfsins.
Siðferðilegt boðorð hvers
ábyrgs flokks á að vera: Kauptu
ekki samstarf við aðra flokka
með því að láta af réttu máli.
Það er alls óvíst, að júngræðis-
stjórn út af fyrir sig geti nokkru
góðu til vegar komið. Árið 1942
var eins flokks stjórn sett á lagg-
irnar og var það þingræðisstjórn
að því leyti, að hún naut stuðn-
ings rneiri hluta þingsins, en sá
stuðningur var byggður á óheil-
birgðum grundvelli. Kommún-
istar studdu hana, af því hún
var svo veik, að hún gat engu
góðu til leiðar komið, og Al-
þýðuflokkurinn til að korna
fram „réttlætismálinu". Upp-
skeran var eins og til var sáð:
Hin snarvitlausustu kosninga-
lög, sem þekkjast í lýðfrjálsu
landi og dýrtíð og verðbólgu
hleypt af stað, sem allt útlit er
fyrir að leitt geti til atvinnu- og
fjárhagshruns í landinu. Þá
skapaðist það ástand, sem Mbl.
sagði 16. þ .m„ að þjóðin gæti
ekki ölíu lengur unað við.
Svona getur jafnvel þingræðis-
stjórn reynzt ömurlega, þegar
illa er til hennar stofnað.
í öllu því öngþveiti og upp-
lausn, er nú ríkir, er aðeins eitt
ráð öruggt til bjargar. Það er,
að allir umbótamenn í öllum
flokkum taki höndum saman og
myndi svo sterkan meiri hluta,
að þeir einir séu færir um að
taka að sér ábyrga forustu í þjóð-
málunum. Allar aðrar leiðir til
bjargráða og lausnar aðkallándi
vandamálum munu reynast
hæpnar, svo að ekki sé fastar að
orði kveðið.
AFRÉTTARMÁL í STRANDASÝSLU.
Páll lögmaður Vídalín sleppti nú Strandasýslu 1712. Höfðu
þeir Oddur lögmaður Sigurðarson deilt um hana, en Jrá fékk
hana, ella hafði þar lögsögn af hendi Odds, að líkindum, Jón
skáld, sonur Sigurðar Gíslasonar Dalaskálds, en sleppti henni
síðar, 1713. Þá var þar settur Sumarliði Klemensson frá Marðar-
núpi í Vatnsdal, all svakafenginn, sem segir í Húnvetningasögu,
og veitt sýslan ári síðar, 1714. Það var um Joessar mundir eða
litlu síðar, að Tindala-Ými Arnórsson dvaldist með Halldóri
presti Magnússyni í Árnesi og komst þaðan utan með atbeina
prests, sem segir í þætti Ýma. Nú hafði verið hafísrek rnikið í
norðurhafi. Vildi þá Höfðaskip, að venju, sigla til Reykjarfjarð-
ar, en rataði í ís, svo að það braut stýri sitt; var þá að leggja til
hafs aftur, en náði suður fyrir land, í Hafnarfjörð. Þ^ir lá þá
varnarskip, er fylgt hafði norðan skipum undir land um vorið,
frá Hofsós og Húsavík, en Akureyrar-skip hafði ei verið búið
og lá eftir ytra, en hin öll fóru samflota utan: og hafði hvorki
Hofsóss- né Húsavíkur-skip komizt til hafna sinna.
Veturinn eftir, 1715, kom hollenzk sigling hálfum mánuði
fyrir sumar norðanlands, er þá hafði ei skeð um mörg ár. Þá var
hart. En það var vorið eftir, að Bæ við Hrútafjörð, að Sumarliði
Klemensson þingaði um fjárupprekstra á Melafjalli. — Hyggjum
vér, að þá byggi á Melum Jón Auðunsson, forfaðir Mela-feðga
eða Mela-Jóna. Hann varð gamall maður og dó ei fyrr en árið
(Framhald).
]) Þorv. Thoroddsen („Árferði á ísl*ndi“) getur ekki um hafís* 1711,
né tvö nsestu ár á eftir.