Dagur - 14.09.1944, Blaðsíða 2
2
DAGUR
Fimmtudaginn 14. september 1944
Stjórnarfrumvarp í dýrtíðarmálum
lagt fram á Alþingi
Landbúnaðarvísitalan hækkar um 9.4 stig 15. þ. m.
Útbýtt var á Alþingi 4. þ. m.
frumvarpi ríkisstjórnarinnar um
dýrtíðarráðstafanir. Helztu atriði
þess eru sem hér segir:
1. Landbúnaðarafurðir skulu.
verðlagðar á þann hátt að reikn-
að skal aðeins með 90% af vlsi-
tölu landbúnaðarins, sem í gildi
kemur 15. sept.
2. Engin dýrtíðaruppbót skal
greidd með hærri vísitölu en 270
stig.
3. Laun og annað, sem dýrtíð-
aruppbót skal greidd af, skal
reiknuð/ með .95% af gildandi
framfærsluvísitölu (þó aldrei
hærri en 270 stig) fyrsta mánuð-
inn eftir gildistöku laganna.
Næsta mánuð eftir skal reiknað
með 90%, og það gilda þar til
nánar verður ákveðið.
4. Fari framfærsluvísitala yfir
270 stig, skal verð landbúnaðar-
afurða til bænda lækka hlutfalls-
lega við skerðingu dýrtíðarupp-
bóta vegna hámarksbindingar
vísitölu í sambandi við kaup-
greiðslur.
5. Engin dýrtíðaruppbót skal
greidd af kauphækkunum, sem
fara fram frá 1. sept. 1944 til 1.
júlí 1945.
6. Eignaaukaskattur skal lagð-
ur á eignaaukningu áranna
1940, 1941, 1942 og 1943, sem
samtals er yfir 50 þús. kr.
Bréf hagstofunnar, sem er
fylgiskjal með frumvarpinu, er
svohljóðandi:
Samkvæmt fyrirmælum fjár-
málaráðherra hefir hagstofan
safnað gögnum þeim, sem nauð-
synleg eru til þess, að ákveðin
verði landbúnaðarvísitala í ár
samkv. reglum þeim, sem land-
búnaðarvísitölunefndin í fyrra
var ásátt um. Hefir nú verið
unnið úr þeim gögnum og send-
ist hér með niðurstaða þess út-
reiknings.
Þess skal getið, að samkv. til-
lögu landbúnaðarvísitölunefnd-
ar var skýrslum um kaupgreiðslu
bænda leitað úr tveim hreppum
í hverri sýslu á landinu í stað
eins í fyrra eða alls úr 38 hrepp-
um. Ekki var þó unnið úr skýrsl-
um nema úr 34 hreppum, því að
skýrslur þær, sem bárust eftir 20.
ágúst (3 vikum síðar en tilskilið
var) var ekki unnt að taka með.
Landbúnaðarvísitölunefndin
taldi einnig æskilegt, að skýrsl-
urnar um tekjur verkamanna
yrðu gerðar nokkruvíðtækari,ef
kostur væri á, með því að taka
með fleiri káuptún. Hefir það
nú verið gert og bætt 5 kauptún-
um við þau 6, senvtekin voru í
fyrra. Þessi 5 kauptún eru: Ak-
ureyri, Neskaupstaður, Sauðár-
krókur, Eyrarbakki og ólafsvík.
Hins vegar hafa ekki verið
teknir með í þenna samanburð
einhleypir menn, né heldur
menn, sem hafa haft áhættu-
þóknun eða yfirleitt aðrar tekjur
en af eigin vinnu,-nema þá að
mjög óverulegu leyti, og er það
í samræmi við tilætlun landbún-
aðarvísitölunefndar.
Meðaltekjuupphæðir árið 1943,
sem fengizt hafa upp úr framtöl-
um fyrir verkamenn, sjómenn og
iðnaðarmenn í annara þjónustu,
í því úrvali, sem notað hefir ver-
ið, voru sem hér segir:
Reykjavík 20.135 kr.
Kauptún, með yfir 1000 íbúa,
14.482. ‘
Kauptún, með undir 1000
íbúum, 9.968 kr.
Kauptún alls (vegið meðaltal)
16.816 kr.
Þessar tölur gilda fyrir alman-
aksárið 1943, en við samanburð
við kaup bóndans er notað tima-
bilið september—ágúst. Fyrir því
er meðaltekjuupphæðin hækkuð
um það, sem framfærsluvísitalan
er hærri fyrir það tímabil heldur
en fyrir almanaksárið 1943. Sú
hækkun nemur nú ekki nema
tæpl. 2% (en í fyrra 25%), og
kemst þá meðaltekjuupphæðin
upp í 17.136 kr. Þar frá dregst
svo 6.45% samkv. reglum land-
búnaðarvísitölunefndar, og kem-
ur þá út 16.031 kr., sem telst
kaup bóndans.
Viðxíkjandi verðlagningunni
skal þess getið, að engin ull hefir
verið flutt út síðan í fyrra, og
hefir hún því verið sett með
sama verði, en hins vegar hafa
gærur verið fluttar út fyrir
nokkru lægra verð en í fyrra, og
hefir verð þeirra því verið lækk-
að með hliðsjón af því. Ef hins
vegar yrðu horfur á betri rnark-
aði fyrir ull og gærur, svo að
hækka mætti verð þeirra, þá
mundi verðið á kindakjöti lækka
sem-því nemur.
— Af framangreindu bréfi
hagstofustjóra má sjá, að land-
búnaðarvísitalan er að þessu
sinni reiknuð út á breiðari
grundvelli og með meiri ná-
kvæmni en í fyrra.
Athugasemdir stjórnarinnar
við lagafrumvarpið eru á þessa
leið:
Með frv. þessu er stefnt að því
að stöðva verðbólguna. — Ríkis-
stjórnin er þeirrar skoðunar, að
nú séu síðustu forvöð til raun-
hæfra ráðstafana í þessu efni, ef
þess á að verða kostur að forðast
þær hörmulegu afleiðingar, sem
óheft verðbólga hlýtur að hafa í
för með sér fyrir allan landslýð.
Samkvæmt útreikningi Hag-
stofunnar hækkar landbúnaðar-
vísitalan um 9.46 stig hinn 15.'
september næstkomandi. Þessi
hækkun kemur öll fram í fram-
færsluvísitölunni með verðhækk-
un á kjóti og mjólkurafurðum.
Til þess að halda framfærsluvísi-
tölunni óbreyttri með framlagi
úr ríkisstjóði, eins og hún var 1
lok ágústmánaðar, þrátt fyrir
hina nýju verðliækkun, mundi
þurfa svo mikið fé, að slíkt væri
ríkissjóði ofviða.
Er því ekki um að ræða, ef
ekki á að gefa dýrtíðinni lausan
tauminn, annað en það, að gerð-
ar séu ráðstafanir, sem hefti verð-
bólguna nú þegar, ásamt nokkru
framlagi úr ríkissjóði um tak-
markaðan tíma. Til þess að svo
megi verða, þurfa landsmenn að
sýna skilning og vilja til að taka
á sig um stundarsakir nokkrar
byrðar, svo að unt sé að setja
skorður hinni hættulegu þróun,
er nú ógnar öllu atvinnullfi
þjóðarinnar.
Með frumvarpinu er leitast
við að ná þvi marki, að stöðva
verðbólguna varanlega, en jafn-
framt að láta byrðina koma sem
jafnast á þegnana. Þeir, sem laun
taka, verða að láta hlutfallslega
af mörkum eins og þeir, sem
framleiðslu landbúnaðarvara
stunda. Og þeir, sem grætt hafa
mikið fé á undanförnum ófriðar-
SÖGN OG SAGA
-------Þjóðfræðaþættir JDagsM-----------
Strandamannasaga
Gfsla Konráðssonar
(Framhald).
ast talin. Hann átti Margréti Jónsdóttur frá Kollafjarðarnesi1)
Erlendssonar, Björnssonar frá Kambi í Króksfirði, Bjarnasonar á
Brjánslæk,2) Björnssonar, og Sesselju, laundóttur Eggerts Hann-
essonar lögmanns og héraðsstjóra. Það var nú um þessi misseri,
1717, að Sumarliði Klem^nsson lagði af Strandasýslu, eða hún var
tekin af honum, því að í ærnum átti hann þá málaferlum og öðr-
um þrætum. Þá tók hana Páll lögmaður Vldalín, en misseri síðar
fékk haná Ormur sýslumaður Daðason, 1718. Sumarið eftir, 1719,
varð heyskapur hinn bezti, bæði sökum grass og nýtingar. En
kvefs'ótt mikil gekk um land allt, að nýbyrjuðum túnaslætti; lögð-
ust margir, en fáir dóu nafnkenndir; en mannskæðari varð hún
suður um land. Haustið var þá votviðrasamt, en þornaði meira,
sem nær dró veturnóttum. Hinn næsti vetur, 1720, er talinn
snjókomuvetur. Urðu þau misseri mörg tíðindi í öðrum sveitum,
®sem eigi teljast í þessari sögu; drukknun Jóns skálds Sigurðsson-
ar í Haukadalsá og lát meistara Jóns biskups Vídalín.
J) Jón Erlendsson býr 6 Kambi 1703, þá 53 ára, „veikur fyrir brjóstí.
s) Bjami á Brjánslœk, maður SMSelju, vor so»ur Bjöma prests á Mel-
stað, Jónssonar biskup* Arasonar.
Siðbótastarf Sjálfstæðismanna
Er það eitthvað mislukkað?
Fyrir nokkrum árum tóku
foringjar Sjálfstæðisflokksins sér
fyrir hendur að hefja siðabóta-
starf í verkalýðsfélögunum.
Við erum „allra stétta flokk-
ur“, sögðu Sjálfstæðismenn, og
þess vegfta ber okkur skylda til
að hugsa um velférð verka-
manna ekki síður en annara.
Það, sem knúði þessa foringja
til afskipta af verkalýðsmálum
var ófrelsi það og skoðanakúgun,
er þeir kváðu ríkjandi í verka-
lýðsfélögunum undir hand-
leiðslu Alþýðuflokksins. Undan
þessari skoðanakúgun sögðust
Sjálfstæðisforingjarnir ætla að
bjarga verkamönnum og gera þá
að frjálsum þegnuin í þjóðfélag-
inu í stað þess að þeir væru
reyrðir í „pólitískar viðjar“ Al-
þýðuflokksins. Aðferðin var sú
að stofna „félög sjálfstæðisverka-
manná' og eyðileggja með hjálp
þeirra forustu Alþýðuflokksins
jfá hana kommúnistum í hendur.
Þetta tókst.
Sjálfstæðismenn voru glaðir
og reifir yfir siðabótastarfi sínu.
í hrifningu gáfu þeir út svo-
fellda fagnaðaryfirlýsingu á
landsfundi sínum á Þingvelli í
fyrrasumar:
„Sjálfstæðisflokkurinn fagnar
því, að árangur hefir orðið af
starfi Sjálfstæðismanna að koma
á algeru skoðanafrelsi innan Al-
þýðusambands íslands og að það
árum, verða að láta af hendi
nokkurn hluta þess í því skyni
að tryggja afkomu almennings í
landinu eftir stríðið.
Verður ekki hér gerð frekari
grein fyrir einstökum atriðum
frumvarpsins.
(Framhald á 7. síðu).
hefir verið slitið úr tengslum við
ákveðinn pólitískan fiokk“.
En nú er eins og Sjálfstæðis-
menn séu farnir að fá einhvern
grun um, að ef til vill sé árang-
urinn af siðabótastarfi þeirra
ekki sem æskilegastur. Aðalmál-
gagn Sjálfstæðisflokksins er farið
að ræða um „glundroða á sviði
verklýðsmálanna“, því að
„kommúnistar vaði nú uppi inn-
an samtakanna", og ,,að fyrir
þeim vaki allt annað en yelferð
verkamanna". Um ástandið segir
Mbl.:
„Þegar fámenn kommrmista-
klíka hefir í hendi sér að segja
upp kaupsamningum án þess að
leita samþykkis verkamanna og
þeir eru- ekki hafðir með í ráð-
um um samningu uppkasts að
nýjum samningi, og vinna er
loks stöðvuð án þess að álits
þeirra sé leitað, þá er orðið eitt-
hvað meira en lítið bogið við
hlutina. En þannig er nú upp-
lýst að olíuverkfallið er til kom-
ið“.
Já, það er eitthvað bogið við
siðabótastarf Sjálfstæðisflokksins
innan verklýðssamtakanna, því
að hans verk er þetta samkv.
Þingvallaryfirlýsingu flokksins.
Á meðan Alþýðuflokkurinn
leiddi þróun verklýðsmálanna,
reyndist hún að öllum jafnaði
farsæl fyrir verkalýðinn, en síðan
íhaldið hljóp undir bagga með
kommúnistum við að brjóta for-
ustu Alþýðuflokksins á bak aft-
ur, hefir glundroðinn fest rætur
og ofbeldið vaðið uppi innan
verkalýðsfélaganna.
Það er ekki furða, þó að farið
sé að slá flöskva á fagnaðareld
Sjálfstæðismanna yfir árangrin-
um af siðabótastarfinu. Mbl. ber
þess vitni.
Árið eftir, 1721, er talinn eldur uppi í Kötlugjá, en Jón ann-
álaritari ólafsson á Grímsstöðum segir sagt sé í Mýrdalsjökli;
gjörði það skaða víða, bæði austur og suður um land, en náði eigi
lengra nörður en til Svarfaðardals, að því er ritar Eyjólfur prestur
hinn fróði á Völlum. Nú var biskupslaust í Skálholti. Þorleifur
prófastur Arason hafði siglt sumarið áður upp á biskupsdæmið
og kom þetta sumar út á Eyrum, en náði eigi tigninni, því að
herrar í Kaupmannahöfn kváðu hann of ungan, og aðra hina
eldri hér á landi betur til fallna. Vildu prestar flestir í biskups-
dæminu, að Jón prestur Halldórsson í Hítardal færi utan og næði
biskupstign. Það vildi og Fuhrmann amtmaðflr, en Jón prestur
taldist frekt undan fyrir aldurssakir, er hann var vel sextug-
ur.1) Kom það þá upp að herrar tveir í Kaupmannahöfn hefðu
skrifað til Jóni Árnasyni á Stað í Steingrímsfirði, að hann skyldi
fá biskupsdæmið, ef hann færi utan. Mótmælti hann því ekki,
og vissi vilja Jóns prests í Hítardal. Þá fór hann utan, þótt amt-
maður héldi miklu minna fram með honum en Jóni presti í
Hítardal.
FRÁ JÓNI BISKUPI. HALLDÓR PRSETUR FÆR STAÐ.
Jón prófastur Árnason hafði haldið Stað um 17 vetur, er hann
fór utan til biskupsvígslunnar. Átti hann, 1703, Guðrúnu Ein-
arsdóttur biskups á Hólum Þorsteinssonar; þeirra börn dóu ung.
}ón biskup var sonur Árna prests á Mýrum Loftssonar, er átti í
galdramálinu. Síðan var það (1724), að Halldór fékk Stað. Hann
J) Síra Jón Halldórason var aðeins hálfsextugur, er Jón biskup Vídalin
andaðist, og jafnaldra Jóni biskupi Ámasyni, bóðir fseddir 1665.
(Framhald),