Dagur - 16.11.1944, Side 5

Fimmtudaginn 16. nóvember 1944.
D A G U R
5
Minnzt aldarafmælis Munkaþverár-
kirkju
Munkaþverárkirkja í Eyja- nú var'brugðið við og sendir til-
firði var hundrað ára gömul á sl. höggnir kirkjuviðir til landsins,
hausti og var aldarafmælis henn-; en yfirsmiður við kirkjuna var
ar minnst við guðsþjónustugerð hinn nafnkunni kirkju- og skipa-
fyrra sunnudag. .
í tilefni af afmælinu hafði
söfnuðurinn látið hressa allvel
upp á kirkjuna, meðal annars
höfðu verið steyptar allar undir-
stöður hennar og kirkjan máluð
öll að innan, svo að hún er nú
orðin hið veglegasta guðshús.
Málninguna annaðist Haukur
Stefánsson, listmálari á Akureyri,
og er það verk snilldarvel af
höndum leyst. Hefir hann
skreytt kirkjuna með málverk-
um og helgitáknum á svo fagran
og viðfelldinn hátt, að eftirtekt
mun vekja. Þá hefir kvenfélag
safnaðarins látið gera forkunn-
arfagurt altarisklæði, sem það
færði kirkjunni að gjöf. Er altar-
isklæði þetta hinn mesti dýr-
gripur, unnið í Reykjavík af frú
Unni Ólafsdóttur, sem gert hefir
fegurri hluti af þessu tæi, en
dæmi eru um áður hér á landi.
Auk þess hefir kvenfélagið gefið
gólfrenning á kirkjuganginn.
Akureyrarkirkja hefði gefið
vandaðan altarisdúk og þar að
auki bárust kirkjunni margar
og stórar peningagjafir frá safn-
aðarmönnum í tilgfni afmælis-
ins.
í ræðu sinni við þetta tæki-
færi rakti sóknarpresturinn
nokkur atriði í sögu kirkjunnar
síðastliðin hundrað árin og gat
þess meðal annars, að það hefði
verið mjög rösklegum- málflutn-
ingi sóknarbarna að þakka, að
kirkja þessi var byggð af timbri,
en ekki torfi fyrir öld síðan.
Kirkjan var þá konungseign og
þóti umboðsmönnum konungs
fullboðlegt, að byggð væri torf-
kirkja í stað hinnar gömlu, sem
að hruni var komin og hafði
amtmaður gefið út fyrirskipun
þar að lútandi. Risu þá sóknar-
bændur upp og skrifuðu
Rentukammerinu skorinort
bréf, þar sem þeir lýstu bæði
undrun sinni og gremju yfir
ákvörðun amtmanns og fóru ein-
dregið fram á það, að kirkjan
væri endurbyggð af timbri og
gert „fallegt, bjart og fullrúm-
gott timburhús". Sögðust þeir
ekkert skilja í því, þar sem al-
kunnugt sé ,að kirkjur erlendis
séu einhver hin glæsilegustu og
\ iðhafnarmestu hús, ef kiíkjum
vorum og þar á meðal Munka-
klausturskirkju, megi ekki unn-
ast að bera á sér dálítil merki
þess að hún og svo sé guðshús.
Segja þeir, að ekki telji þeir það
stríða á móti ást til föðurlands-
ins, þótt kirkjurnar beri talsvert
af fjósum og hestþúsum, en eftir
því sem þeim sé sagt frá slíkum
byggingum erlendis (þ. e. pen-
ingshúsum) rnuni þau þó allvíða
að fegurð, birtu og varanleika
bera mjög af ýmsum kirkjum
hérlendis".
Er bréfið allt hið merkilegasta
og verðskuldar að því sé á lofti
haldið. Virðist það hafa haft þau
áhrif á stjórnarráð konimga, að
smiður Þorsteinn Daníelsson
Skipalóni. Kirkjan var síðan
reist sumarið 1844 og verður
ekki auðið að sjá fyrir víst, hve-
nær hún var vígð. En 16. nóvem-
ber um haustið, er smíði hennar
að fullu lokið, því að hann dag
er hún tekin út af héraðsprófast-
inum sr. Hallgrími Thorlacius
á Hrafnagili. Mun hún hafa
kostað 1700 rbd. nýbyggð.
Fyrsta kirkja á Munkaþverá
mun hafa verið byggð af Einari
Þveræing og hélzt ættleggur
hans við á Munkaþverá fram yf
ir miðja tólftu öld. Voru þeir
Björn Gíslason biskup og Björn
ábóti, sem gáfu staðinn til
klausturstofnunar með fé miklu
árið 1155, afkomendur Einars
í beinan karllegg, en systir
þeirra var Þórný amma Sigurðar
Ormssonar, sem sagt er að hafi
haft elsku mikla á staðnum og
gekk þar í klaustur síðast.
Síðan var langa stund helgi-
setur mikið á Munkaþverá, svo
sem kunnugt er og voru þar
margir víðmenntaðir og ágætir
menn, ábótar, sem merk ritverk
liggja eftir. Tók staðurinn brátt
að auðgast og átti um eijt skeið
skip haffæranda, sem var í förum
til Noregs, yfir 60 jarðir með
miklu lausafé, auk fjölda reka-
ítaka fyrir Norðurlandi. Má
nærri geta, að kirkjan hafi í ka-
a þólskri tíð verið vel haldin að
góðum gripum. En árið 1429
brann kirkjan ásamt klaustrinu
með öllu góssi eftir því sem sagt
er i annálum og mun hún aldrei
hafa borið sitt barr síðan, þó að
klaustrið héldi ennþá áfram að
auðgast.
Svo hafði verið ráð fyrir gert,
að prófastur og prestar prófasts-
dæmisins yrðu viðstaddir á
kirkjuafmælinu, en veður og
ófærð hamlaði, að þeir gætu
komið. En þó að heita mætti
stórhríðarveður úti, var samt
hvert sæti skipað í kirkjunni og
skírð þrjú börn í messunni.
Hefir söfnuði Munkaþverár-
kirkju ávallt þótt vænt um
kirkju sína og góð kirkjusókn
legið þar í landi allt frá dögum
klaustursins.
Að lokinni guðsþjónustugerð
var -sezt að veitingum heima á
staðnum í boði kvenfélags og
safnaðarnefndar.
Dálítil athugasemd
1 Akureyrarblaðinu ,,Degi“
birtist í sumar ^rein eftir Þ. M.
nokkurn. Kveðst höfundur vera
bóndi. Grein -þessi er sleggju-
dómur mikill um nokkrar_nú-
tíma skáldsögur íslenzkar. Lang-
ar mig til þess að gera nokkrav
athugasemdir við það, sem
greinarhöfundur segir um skáld-
verk Huldu, Dalafólk. Fer hann
óvirðingarorðum um bók þessa
og telur að allt sé þar um of
fegrað og göfgað. — Á undan-
förnum árum hefir það orðið
eins konar lenzka að íslenzkir
höfundar lýstu því aumasta í
sögum sínum, færðu í stílinn
allt hið lakasta í lífi sveita og
sjóþorpa og útmáluðu smædd og
smán fólksins svo að við öfgum
hefir lialdið hjá nokkrum þeirra.
Til eru menn, sem eru orðnir
svo vanir þessum eymdarsón, að
þeir fá ofbirtu í augun ef ljós-
ari myndum er brugðið upp úr
íslenzku þjóðlífi. Saga Huldu,
Dalafólk, hefir nokkra sérstöðu
meðal íslenzkra skáldsagna hvað
þetta snertir. Aðalpersónur bók-
arinnar er höfðinglynt fólk af
góðu bergi brotið. Eg spyr: Er
synd að lýsa því líka — eða hefir
það aldrei til verið á íslandi?
Jú, það hefir verið til og er til
enn. — Guði sé lof. í dalafólki
Huldu er ekkert ofsagt. Hún
hefir aðeins kosið sér söguefni á
meðal góðra manna og göfugra.
En hvað lá nær? Hún þurfti
ekki að seilast eftir sliku fólki.
Henni voru minnisstæð frá
bernskuárum og kunn af ætt-
arsögum Stóruvalla, Grenjaðar-
staða og Þverár heimili, þar
hafði búið og bjó hennar eigið
ættfólk. Langafi hennar, séra
Jón Jónsson conrektor Hóla-
skóla, riddari og prófastur á
Grenjaðarstað var einn göfug-
astur maður í Norðurlandi á
sinni tíð. Hjá honum dvöldu
langdvölum útlendir fræðimenn
og höfðingjar. Börn hans og
barnabörh var þjóðkunnugt
merkisfólk. Dætur hans voru
þær skáldkonurnar frú Guðný
fyrri kona séra Sveins, afa herra
Sveins Björnssonar forseta Is-
lands og amma prófessors Har-
aldar Níelssonar — frú Kristín,
kona séra Hallgríms Jónssonar
prófasts á Hólum í Reyðarfirði,
báðar kunnar að fágætri hjarta-
gæzku og höfðingslund, frú Mar-
grét, gift Eðvald Möller kaup-
manni á Akureyri, er margt
ágætra manna er frá komið og
frú Hildur, gift frænda sínurn
Páli Þorbergssyni lækni í Norð-
lendingafjórðungi og síðar Jak
ob Johnsen verzlunarstjóra í
Húsavík. Eftir hana kveður
Matthías Jochumsson svo:
Guðs náð skein
yfir góðu sprundi,
elsku í augum
aðall af brám,
mannúð mild
af mærum vanga,
en líknstafir
léku um varir.
Vart á ísland
aðra dóttur
djúpauðgari
af dyggð og sóma,
glaðari vinu
guðs og manna
og gjarnari
gott að vinna.
Blessuð vertu
brúðurin milda,
og margblessuð
meðal kvenna.
Grátið dýru
Dana liljur
helgum tárum
á hennar ltiðl.
Og þótti engum þetta ofmælt.
Synir séra Jóns á Grenjaðarstað
voru þeir Björn, ritstjóri Norð-
anfara á Akureyri, séra Magnús
fræðimaður og prófastur á
Grenjaðarstað eftir föður sinn,
og læknir, sem hann — og Hall-
dór bóndi í Geitafelli, afi Huldu
skáldkonu. Frábærlega listfeng-
ur maður og ljúflyndur. Hann
dó níræður að aldri og liafði
verið blindur í nær því tuttugu
ár, en síglaður og þrekmikill til
dauðans. Er liann lézt mælti
tengdasonur hans, Bóas Bóasson,
bóndi á Stuðlum í Reyðarfirði,
að þar hafi horfið annar bjart-
asti geislinn úr bæ sínum. Hinn
geislinn var vitanlega kona
bónda, hin góða og göfuga ell-
efu barna móðir, Sigurbjörg
Halldórsdóttir, sem enn lifir,
ern og skýr á' tíræðisaldri —
móðursystir Huldu. Yrði hér of-
langt upp að telja alla göfuga
menn og konur af Grenjaðar-
staðaætt, bæði austan hafs og
vestan, og skal því staðar numið.
Næst er að minnast á bænda-
heimilið Stóruvelli í Bárðardal,
en þaðan var föðurmóðir Huldu.
Svo telja fróðir menn að Stóru-
vallaheimili hafi verið prýði
allra bændasetra um hvers konar
menningu og sæmdarbrag.
Langamma Huldu, Guðný frá
Mýri í Bárðardal og húsfreyja á
Stóruvöllum var náfrænka Krist-
jáns Jónssonar Fjallaskálds og
Jóns Sigurðssonar á Gautlönd-
um. Var hún tvígift og átti
nítján börn. Voru eiginmenn
hennar hinir ágætustu höldar og
börnin mannvænleg mjög. Dæt-
urnar voru hinar mestu hann-
yrða- og vefnaðarkonur, áttu tví-
breiða áklæðavefstóla og kunnu
vel að lita úr íslenzkum jurtum.
Þær voru annálaðar fyrir tryggð
og skapfestu. Ein þeirra, Her-
borg, missti unnusta sinn og
vildi aldrei giftast þótt efnis-
menn leituðu við hana ráðahags.
Geymast enn ýms tilsvör hennar.
Góður bóndason kom einhverju
sinni í bónorðsför til Herborg-
ar. Er hún hafð,i hlýtt á mál
hans mælti hún og leit fast á
hann: „Tekur baðstofan tví-
Itreiðan vefstól?" — Þurfti eigi
fleiri orð til að 1 júka því máli.
Systir hennar Herdís, amma
Huldu skáldkonu, var samtíðar-
fólki mjög minnisstæð fyrir feg-
urð og gæzku. Hún var gefin
Jóni Jóakimssyni bónda og
byggingameistara á Þverá í Lax-
árdal. Var heimili Jreirra annál-
að fyrir hvers konar prýði.
Kvaðst Þorvaldur Thoroddsen
hvergi kofnið hafa á fegurra
bændaheimili en Þverá í Laxár-
dal og Þórhallur Bjarnarson
biskup komst svo að orði um
Jón á Þverá, að hann væri fríð-
asti bóndi á íslandi. Voru börn
Jóns og Herdísar öll merkilegt
fólk — og langlíft svö af bar.
Lézt hin síðasta systirin í vetur,
Guðný í Garði í Aðaldal, hátt á
tíræðis aldri, en einn bræðranna,
Skafti, lifir enn, háaldraður
heiðursmaður.
Hvað er eðlilegra en höfund-
ar lýsi í bókum sínum fólki því,
sem þeim er nákomnast og þeiy
þekkja bezt? Hér hefir verið
drepið á þrjú heimili, sem for-
eldrar Huldu eru frá komin, en
fleiri máttugir stofnar standa að
ALDARAFMÆLI.
Enginn leikari eða leikkona
hefir nokkru sinni vakið aðra
eins hrifningu né neitt svipaðar
deilur víðs vegar um hinn
menntaða heim eins og Sarah
Bernhardt, franska leikkonan
heimsfræga, sem átti aldaraf-
mæli í síðasta mánuði. Eitthvað
af þessu mun mega rekja til þess,
að margar þjóðir áttu ítök í
henni, þar sem hún var Frakki,
Júði og Hollendingur að ætt-
erni, annað til þess, að hún varð
fræg í París a. m. k. áður en hún
vann fyrstu sigra sína á leiksviði.
Þeim árangri náði hún m. a.
með ýmsum sérkennilegum til-
burðum, svo sem að láta taka
mynd af sér í líkkistunni eða
með því að safna að sér alls kon-
ar sérkennilegum kvikindum og
hafa þau heima hjá sér sem eftir-
lætisgripi. En lykilinn að frægð
hennar og snilli er að finna í
töfrandi rödd hennar og fram-
sögu og tígulegri og heillandi
hreyfingu og framkomu á leik-
sviðinu, og þó ef til vill helzt í
iðni og staðfestu.
Þessum árangri varð ekki náð
fyrirhafnarlaust. Þungamiðjan í
list hennar var iðni. Þótt hún
yrði leikstjarna í einu vetfangi,
þá má ekki skilja það svo, að
þeim árangri næði hún fyrir-
hafnarlítið. Á bak við það lá 12
ára þrotlaust starf og barátta í
tveimur höfuðleikhúsum París-
arborgar, Comédie Francaise og
Odéon. Hún hófst fyrst til vegs í
heimi leiklistarinnar fyrir leik
sinn í „Zaire“ eftir Voltaire, en
enn liðu fimm ár áður en hún
næði tindi frægðar sinnar og
snilldar. Það má því segja, að á
bak við sigra hennar lægi 17 ára
þrotlaus barátta og uppbygging,
unz fullkomnuninni varð náð.
Hinn heillandi og töfrandi
leikur hennar, sem virtist svo
eðlilegur og fyrirhafnarlaus, var
raunverulega ávöxtur óskaplegr-
ar fyrirhafnar. Hver hreyfing,
hvert orð og látbragð var vand-
lega mælt og vegið, æft og fágað,
unz misfellulaust var og meitlað
svo í meðferð henanr, að hún gat
vakið slík atriði tii lífs aftur og
aftur með margra áramillibiliog
mótað þau í huga þeirra, sem
sáu eins og fagra mynd. Jafnvel
hin dásamlega framsagnarlist
hennar, sem gerði henni mögu-
legt að halda áhorfendum sem
dáleiddum, hvort heldur sem
hún hvíslaði sem hin örvæntandi
Phédre í ódauðlegu leikriti
Racine eða geystist um raddsvið-
ið í ofsa og hita Fédoru í sam-
nefndu leikriti Sardou, var það
árangur eljusamra æfinga og
snilld sinni hélt hún aðeins með
því að stunda radd- og fram-
sagnaræfingar stranglega’ allt
fram til þess er hún lét af leik
skömmu fyrir andlát sitt, 1923.
(Listener og Spectator).
þeim og henni og margt mætra
manna hefir ættfólk hennar og
hún ^sjálf liýnnzt við. Er ekki
hréssáftdí ' tilbreyting í því að
(Framhald á 8. síffu).