Dagur - 23.11.1944, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 23. nóvember 1944
D A G U R
5
Ráðhildur Ingvarsdóttir
frá Kalmanstjörn. síðar húsfreyja á Hrafnsstöðum
Ráðhildur Ingvarsdóttir var
orðin fulltíða að aldri, þá er eg
sá hana í fyrsta sinni Það var
eigi rniklu síðar en Örlög og eðli
liöfðu ýtt henni út af gláfle'ti
glaðrar æsku. Nú var hún komin
yfir á vettvang fullorðinsáranna
og var heitbundin kona. Fram-
undan lá eljuferill og starfsvið
eiginkonunnar, móður og hús-
freyju. Þessa ungu myndarstúlku
þekkti eg þá aðeins að nafni
einu, en kunni engin skil á ætt
liennar eða fortíð. Eg vissi ekki
þá, að Ráðhildur var í móður-
ætt einn af niðjurn Auðar í
Hvammi, Þórðar gellis, Ara
prests hins fróða og Þorkels Eyj-
ólfssonar. Og í föðurætt í frænd-
serni við Ólöfu ríku og afkom-
andi Lofts á Möðruvöllum og
Finnboga lögmanns Jónssonar
hins gamla. En síðar þegar eg
kynntist Ráðhildi betur, þótti
mér sýnt að henni brigði mjög
til ættar sinnar að skapgerð og
hugðarefnum. Fór það að von-
um, því að jafnaði eru niðjarnir
forfeðurnir endurbornir og arf-
takar að kostum þeirra og ó-
kostum, göfgi og gauðar-
mennsku.
Ráðhildur Ingvarsdóttir er
fædd 24. marz 1887 að Kalmans-
tjörn í Höfnurn á Reykjanesi.
Voru foreldiar hennar búandi
hjón þar, Ingvar Ingvarsson og
Kristín Stefánsdóttir. Hefi eg
um það sæmilega öruggar heim-
ildir að Ingvar á Kalmanstjörn
og þeir ættmenn hans margir
voru glæsilegir að vallarsýn all-
stórbrotnir í skapi og háttum og
í engu • smátækir, ,_djarfærir
áræðismenn og sægarpar, miklir
vexti og afrenndir að afli. Skag-
firðingar að ætt og uppruna.
Stefán fær þau eftirmæli hjá séra
Pétri Guðmundssyni annálarit-
ara, að hann væri „merkis-
bóndi“. Kona Stefáns var Ráð-
hildur Jónsdóttir, er svo sagt, að
hún væri fósturdóttir séra Jóns
Vestmanns í Vogsósum. Hún var
þrígift og var Stefán miðmaður
hennar. Fullvíst er að Ráðhild-
ur Jónsdóttir væri atgerfismikil
mannkostakona og skörungur að
gerð. Væri freistandi að gera
minningu hennar nokkur skil,
þó eigi verði um sinn. Ráðhildur
lifði menn sína alla og öll börn
sín nema Kristínu eina. Var æfi
hennar mannraunamörg og ör-
lög rnikil og stórbrotin. Hún
andaðist í hárri elli á Kalmans-
tjörn og hélt virðingu, sæmd og
góðu mannorði til æfiloka.
Ráðhildur Ingvarsdóttir ólst
upp með foreldrum sínum.
Hlaut hún menntun nokkra,
bæði hér og erlendis og rnannað-
ist vel. Hún giftist Páli Frið-
finnssyni, svarfdælskum mánni.
í föðurætt kominn frá þeirn
Hólsmönnum á Upsaströnd, en
í móðurætt frá Atlastöðum í
Svarfaðardal. Eigi löngu eftir
giftingu sína keyptu þau Páll
og Ráðhildur jörðina Hrafns-
staði í Svarfaðardal og bjuggu
þar síðan. Á síðastliðnu vori
brugðu þau búi, en dvöldu þó
kyrr á Hrafsstöðum. Hafði Ráð-
hildur þá kennt vanheilsu um
nokkurn tíma undanfarinn.
Hún andaðist ,að heimili sinu,
Hrafnsstöðum þ. 30. júní síðast-
liðinn á 58. aldursári. Þau Páll
og Ráðhildur eignuðust þrjú
börn í hjúskap sínum. Lifa tvö
þeirra, piltur og stúlka, bæði
uppkomin.
Ráðhildur Ingvarsdóttir var
ein þeirra kvenna, er naumast
gat dulizt samferðamönnunum.
Bar til þess fleira en eitt. Hún
var mikil að vexti, en þó við
hæfi, beinvaxin, þykk undir
hönd og hvelfdur barmurinn.
Dökklitað hárið mikið og fór
jafnan vel. Hörundsbjört og
brúneyg, svipmótið drengilegt
og gerðarþokki í framkomu og
hreyfingum. Ráðhildur var
prýðilega verkhög, híbýlaprúð
og hreinlát. Hún var greind
kona og vel fær til bókar, skildi
erlend bókmál og ritaði fallega
hönd.
Brátt eftir það, að þau Páll og
Ráðhildur komu að Hrafnsstöð-
um byrjuðu þau rnargar og
miklar unrbætur á býli sínu.
Reistu bæ allan frá grunni og
nokkurn hluta peningshúsa.
Mátti líka segja að stórfelldar
umbætur væru gerðar þar í tún-
rækt, svo að töðufall margfaldað-
ist. Þá höfðu þau og garðyrkju
allmikla Um mörg ár. Sjávarút-
gerð hafði og Páll með höndum
um langt skeið. Dvaldi hann þá
oft langdvölum fjarri heimili
sínu til umsjónar þeim atvinnu-
vegi og öðrum tekjustörfum.
Féll það þá oft í lilut húsfreyj-
unnar á Hrafnsstöðum að hafa
forsjá og umsjón með þeim
störfum, sem húsbóndinn hefir
að jafnaði á hendi. Varð Ráð-
hildi því nokkru annsamara en
annars mundi. Var hins vegar
áhugasöm og skyldurækin og
vildi allt vel af liendi leysa. Skap-
höfnin rismikil og aðfarir
ákveðnar og nokkuð umvöndun-
arsöm, fór þá stundum, sem oft
vill verða, að fólk þoldi mis-
jafnt. Lundin hins vegar einlæg
og trygg, gestrisin og góð úr-
lausna og aldrei fús til þess að
varpa skarni að mannorði ann-
arra. Er þetta að vísu ósvikin
konungslund, en eigi kotungs-
háttur.
Ráðhildur Ingvarsdóttir. Þú
komst hfngað í hérað þetta á
blómaskeiði æfinnar, full áhuga
og lífsþróttar. Þú gerðist að
nokkru leyti landnemi í útsveit
á meðal allra ókunnugra, fjarri
átthögum og.frændliði. Þér tókst
að þínum hlut að hefja til virð-
inga og orðsemi ábýli þitt og
þurftir eigi til þesis erfð eða
ívilnanir. Svarfaðardalur varð
að miklu leyti arfþegi að athöfn-
um þínum. Þig bar ætíð hátt í
húsfreyjusætinu á Hrafnsstöð-
um, en lézt af hendi forráð öll
þá er þú kenndir vanmáttar, svo
sem gerði Auður hin kristna,
ættmóðir þín í Hvammi. Þú
komst hingað til þess að starfa og
deyja. Dulvaldur alheims leysti
þig af varðbergi áður en elli félli
þér á hönd. Þykir mér því serti á
þér hafi sannazt það, sem höfð-
ingnin þeirra Norðmanna sagði
forðum: ,,Til frægðar skal kon-
ung hafa meira en til langlífis“.
Hvíli duft þitt í friði. Og fari
andi þinn frjáls og léttfleygur
um uppsali æðri heima.
Hafðu hjartans þökk fyrir
mig. Runólfur í Dal.
FRÁ BÓKAMARKADINUM
eeæassis'^isym
Jan Valtin: Úr álögum. Síðara
bindi. Emil Thoroddsen þýddi.
Reykjavík 1944.
Bók þessi var á. sínum tíma
metsölubók í hinum enskumæl-
andi heimi og vakti þá alheims-
athygli. Og enn skýrir hún á
áhrifamikinn og hármsögulegan
hátt aðdraganda hinna harm-
sögulegu og einstæðu atburða,
sem nú eru að gerast í heimin-
um. Þetta er sjálfsæfisaga bylt-
ingamanns, sem frá blautu
barnsbeini að kalla lifir og hrær-
ist í undirheimum ofstækis og
byltingaáróðurs og er því öllum
hnútum kunnugur í Jreim ó-
hugnanlega og gerspillta svikavef,
sem hin leynilega og ólöglega
utanríkisþjónusta kommúnista-
ríkisins spann sem víðast um
heiminn síðustu áratugina fyrir
heimsófriðinn síðari. Frásögn
lians leiðir í ljós, að hinir
óbreyttu liðsmenn og lægri for-
ingjar þeirrar starfsemi eru yfir-
leitt einlægir og fórnfúsir hug-
sjónamenn, sem trúa enn á
hreystiyrðin og auglýsinga-
raupið, — berjast djarflega og
æðrulaust af „heilögu ofstæki" í
þjónustu málefnis, er þeir telja
rétt, En hins vegar þafa þeir
dyggilega tileinkað sér hina
jesúistisku lífsreglu og baráttu-
aðferð, sem telur, að „tilgangur-
inn helgi meðalið“. En þegar til
kasta hinnar æðstu forustu kem-
ur, er Jrað kaldrifjuð, miskunn-
arlaus, síngjörn og óheiðarleg
stórveldastefna og jafnvel
þrengstu og persónulegustu eig-
inhagsmunir hinna æðstu leið-
toga, sem skjóta skyttunni og slá
vefinn.
í þessu síó'ara bindi bókarinn-
ar segir frá ástandi og viðburð-
um í Þýzkalandi um og eftir
valdatöku Hitlers og hans nóta.
Þeir hafa lært ljótustu og áhrifa-
mestu klæki andstæðinga sinna
og bætt þeim ofan á sínar eigin
glæpaaðferðir. Og þeir fram-
kvæma verk sitt með allri snilli
og dugnaði liinnar alþekktu
Jrýzku skipulagningargáfu og vís-
indalegu tækni. Naumast mun
nokkrum rithöfundi öðrum lrafa
tekizt betur eða trúlegar en Jan
Valtin að lýsa dvöl sinni í þýzk-
um fangabúðum og pyndingar-
aðferðum nazistanna. Það er ljót-
ur lestur, en þó fróðlegur fyrir
þann, er girnist að gera sér ljósa
og rétta hugmynd um þann ægi-
lega myrkraheim, sem yfirstand-
andi heimsstyrjöld á upphaf sitt
í fremur en á nokkrum stað öðr-
um. — Það er sannkölluð „nótt
hinna löngu hnífa“.
Fyrra bindi bókarinnar kom
út fyrir þremur árum síðan, og
seldist þá í þúsundum eintaka.
Þetta síðara bindi — sem er öllu
merkilegra og tilkomumeira
hinu fyrra — mun einnig vafa-
laust verða mikið keypt og lesið,
Jrótt fylgjendum ofstækisstefn-
anna— kommúnistum og nazist-
um — muni þykja að því lítill
fengur, að svo rækilega, rólega
og ofstækislaust sé flett ofan af
klækjum þeirra og starfsaðferð-
um. „Sannleikanum er hver sár-
reiðastur", og bókin er ekki verri
fyrir það, þótt hún muni strang-
lega bannfærð og forboðin í
þeim löndum, þar sem skoðana-
og ritfrelsi er ekki lengur til
annars staðar qn á pappírnum.
Búnaðarfélög Svínavatns- og Ból-
stðarhlíðarhreppa. Aldarminn-
ing. Útg.: Sögufélagið Húnvetn-
ingur. Akureyri. 1944.
í riti þessu er á ljósan og
greinargóðan hátt rakin saga
búnaðarfélaga, sem rnunu vera
einhver elztu félög þeirrar teg-
undar hér á landi. Segir Jónas
B. Bjarnason frá Litladal hina
sameiginlegu sögu beggja félag-
anna frá því, er Jarðabótafélag
Svínavatns- og Bólstaðarhlíðar-
hreppa var stofnað árið 1842,
fram til þess tíma, að leiðir
skildu, og sögu Svínvetningafél-
agsins . síðan. En séra Gunnar
Arnason á Æsustöðum ritar sögu
Búnaðarfélags Bólstaðarhlíðar-
hrepps frá upphafi til þessa dags.
Eru báðir Jressir höfundar rit-
færir og skilmerkir í bezta lagi.
Og í höndum þeirra verður frá-
sögnin ekki aðeins saga tveggja
fámennra og fátækra búnaðar-
félaga í fremur afskekktum
sveitum, heldur einnig fróðleg
og gagnmerk lýsing á aldarfari
búnaðarháttum og þjóðlífi við
upphaf tímabils stórstígustu
breytinga eða byltinga, sem orð-
ið hafa í landi hér frá upphafi.
I — Fjöldi mynda prýðir ritið.
FOKDREIFAR.
(Framhald af 4. $íðu).
um góðum. Ur sumum brunnum var
vatnið salt, úr öðrum með járnláar-
bragði, auk þess spilltist það æði mik-
ið við það að standa tímum saman í
tunnum í upp og ofan þrifalegum
húsakynnum.
Eins og gefur að skilja’voru engin
vatnssalerni, þar sem hvorki var
vatnsveita né neðanjarðar frárennsli.
Eldsneytið var kol og mór, oft illa
þurr og stundum allerfitt að kveikja
upp eldinn. Allt eldsneyti þurfti að
bera inn daglega úr kofa eða framhýsi,
en öskuna út í haug að húsabaki eða
þar sem bezt lét, í tunnu. Svo var
öskunni ekið burt í hjólbörum. Það
var einstaklings framtak, eins og
vatnsburðurinn. — Steinolíulampar
höfðu fyrir nokkru leyst af hólmi lýs-
islampana og þóttu að vonum mikil
framför. Sums staðar voru ballans-
lampar og dammbrennarar. Það var
hámarkið. Olíulamparnir þurftu
mikla hirðingu til þess að þeir gæfu
sæmilegt ljós....
J-jÁ VAR „HÖFNIN opin enn“, og
hafaldan brotnaði á malarkamb-
inum í víkinni norðan Austurvallar og
Arnarhvols, eins og hún gerði á dög-
um Ingólfs, skvakaði við bátabryggj-
urnar og Battaríið eins og forðum í
stjórnartíð Jörundar. Lára og Vesta
lágu langt úti á víkinni, og skúturnar
settu sinn svip á voga og eyjasund.
Engir togarar voru til. Ekkert Eim-
skipafélag. Sameinaða trónaði yfir
öllum siglingum. Milljónafélagið var
ófætt og Kvöldúlfur blundaði ennþá
í móðurskauti hinnar ósköpuðu til-
veru. Uppskipunarbátarnir ösluðu
fram og aftur með fólk og vörur, og
stundum var „busl við bryggjuna".
Það gat vel komið fyrir að sjóferðin
frá bæjarbryggjunni um borð í far-
þegaskipið væri hættulegasti spölur-
inn á hinni löngu sjóferð um Leith til
Kaupmannahafnar, en þangað var
ferðinni oftast heitið. Útlönd og
Kaupmannahöfn var hér um bil eitt
og hið sama. Þar var frama- og
frægðarvon. Þaðan komu allir lærðir
menn. Kaupmanahafnarháskóli var
hinn eini sanni Mímisbrunnur á þess-
ari jörð. Sú var trúin í þá daga og það
er talsvert eftir af þeirri trú á íslandi
enn í dag.
pRÉTTIR VORU FÁAR og strjál-
ar, enginn sími til útlanda og eng-
in lína um landið, nema frá Reykja-
vík til Hafnarfjarðar. Þrjú eða fjögur
vikublöð komu út, engin dagblöð.
Póstferðir út um land seinfarnar og
örðugar, fáir vegir akfærir, nema Suð-
urlandsbraut til Þjórsár og Þingvalla-
vegur um Mosfellsheiði. Farartæki
voru þau sömu og á landnámstíð. Það
var hesturinn „þarfasti þjónninn" og
vinur í hverri raun. Reiðhjólin voru
að ryðja sér til rúms og einstaka sinn-
um sást heldra fólki bregða fyrir í
„lystivagni“, ýmist á tveiihur eða fjór-
um hjólum, þeir síðartöldu nefndust
„drossíur“. Allt gekk hægt og rólega,
árekstrar þekktust ekki, Hæfileg reið
á sjö klukkustundum 'frá Reykjavík
til Þingvalla. Sjö kílómetrar á klukku-
stund. Svo settu hjólamennirnir metið
á þremur og hálfri. Nærri fimmtán
kílómetrar á klukkustund. Þetta var
nú meiri hraðinn. Enda komu nú
stundum fyrir árekstrar í smáum stíl.
Engin lífshætta samt. Aðeins örlítil
vísbending um meira í framtíðinni.
þÁ VAR EKKERT BÍÓ. Hvernig
for fólkið að lifa? En þá var leik-
félag og þá voru góðir leikendur. Nei,
þá var ekkert bíó...... en þá var
grammofónninn kominn til sögunnar.
Thomsens Mag^sin átti einn slíkan.
Á Þorláksmessukvöld flæddi tóna-
flóðið með braki og brestum út um
hina miklu trekt, yfir Hafnarstræti.
Fólkið var frá sér numið og gatan
tfoðfull af áheyrendum. Þannig byrj-
uðu fyrstu jólin mín í Reykja-
vík......“
Frá Leikfélagi Akureyrar. Brúðu-
heimilið verður sýnt næstk. laugar-
dags- og sunnudagskvöld. — Þetta
verða síðustu sýningarnar, því að að-
alleikandinn, frú Alda Möller, er á
förum héðan. Aðgöngumiðar eru seld-
ir í Samkomuhúsinu leikdaginn frá kl.
1 e. h.