Dagur - 07.12.1944, Blaðsíða 3

Fimmtudaginn 7. desmeber 1944
D A G U R
3
Dýrtíð -- Stjórnskipan
Sigrún Blöndal látin
i.
Mörg orð eru viðhöfð um dýr-
tíð. Vísitalan stendur sem fleinn
í heilum stjórnmálaleiðtoganna.
Ýmsar tillögur koma fram. Allt
lendir í skrafi, kröfum og stöðv-
un. í nóvember 1918 lauk fyrri
heimsstyrjöldinni. í desember
sama ár varð ísland fullvalda
ríki. Þá var dýrtíð. Sú dýrtíð
hefir haldið áfram og stendur
enn. Á tímabili því, sem liðið er
síðan, liafa verið gerðar ýmsar
tilraunir til þess að halda jafn-
væginu í því ölduróti, sem hef-
ir geisað. Enda þótt þessar til-
raunir hafi stundum verið illa
þokkaðar af sumum, hafa þær
þó fleytt þjóð vorri fram á þenna
dag og skapazt hefir glæsileg ein-
ing um að stofna frjálst og óháð
lýðveldi, sem flestum mun vera
í fersku minni. Hugsandi menn,
sem staðið hafa í eldinum allan
þenna tíma, minnast að sjálf-
sögðu margs. Minnast þess, er
dýrtíðin tekur á sig mynd verð-
bólgu, minnast þess, er hún birt-
ist í mynd kreppu. Nú virðast
allir sammála um, að dýrtíðin sé
ófreskja, sem kveða beri niður,
en menn greinir á urn leiðir.
Menn greinir á um leiðirnar, af
því að flestir hugsa sér að ná
ávinningi við ráðstafanir þær,
sem nauðsynlega þarf að beita.
hað er staðreynd, að afkomu-
möguleikar þjóðarinnar eru háð-
ir því, hvernig tekst um hagnýt-
ingu auðlinda landsins. Með
öðrum orðum: Það er undir því
komið, að framleiðslustörfin séu
rækt sem bezt, hvað góð lífsskil-
yrði þjóðin getur skapað sér.
Fólkið, sem vinnur að landbún-
aði, fiskveiðum, iðnaði úr inn-
lendum hráefnum, er að lang-
mestu leyti þeir aðilar, sem
framfleyta lxfi þessarar þjóðar og
skapa þá peninga, sem þjóðin
hefir yfir að ráðá. Það er nauð-
synlegt fyrir fólk að hugleiða
þessa hluti, svo að það skilji það,
livað fáránleg sú meinloka er,
þegar talað er um bændur sem
ölmusumenn, eða aðra þá sem
þjóðfélagið veitir fé til fram-
leiðslustarfa. Slík framlög eru
því aðeins möguleg, að þessir
sömu fiamleiðendur hafi haft
svo mikla framleiðslu, að hún
hafi nægt til þess að greiða allar
þær kvaðii', sem á henni hvíla,
svo sem kaupgjald allra laun-
þega, bæði beint og óbeint.
Framlög þessi til atvinnurekend-
anna eru því í raun og veru end-
urgi'eiðsla á því, sem þeir hafa
lagt fram. Greiðsla stórveldanna
fyrir dvöl setuliðsins í landinu
liggur fyrir utan þetta að veru-
legu leyti, þó ekki að öllu leyti.
Endæliafa skapazt af þeim ástæð-
um óvæntar kiöfur á hendur
þeim, svo að mörgum' hundruð-
um millj. króna nemur. Það er
því eingöngu þær söluhæfu
framleiðsluvörur þjóðarinnar,
sem fjárhagsgrundvöllur vor
hvílir á. í stuttri blaðagrein er
ekki hægt að gera þessu atriði
full skil, en mér þykir hlýða að
vekja athygli á því, sem hér hefir
verið sagt. Þegar-taka á upp bar-
áttuna við dýrtíðina í fullri al-
vöru, verður að korna að henni
þar, sem hún á upptök sín.
Handahófslegar bxáðabirgðaráð-
stafanir eru skammgóðar, þær
leiða til nýs öngþveitis, sem aft-
ur þarf að fást við, fyrr en varir.
Verðlag og kjör verður að færast
á raunhæfan grundvöll. Það
verður að skiljast fólki, að kjöt-
pund og mjólkurpottur er hið
sama hvað sem það kostar, og að
vinnustund sláttumannsins og
sjómannsins er sú sama, hvað
sem hún kostar o. s. frv. Glíman,
eins og hún er háð nú við þetta
viðfangsefni, líkist því, er vit-
lausir menn væru látnir bera
vatn í botnlausa tunnu. Sneypa
hins upplýsta nútímamanns er
meiri fyrir það, að forfeður vor-
ir hafa vísað veg, sem við höfum
villzt frá í leit að gullkálfinum.
Hinn forni landaurareikningur
var undirstaða, sem stóðst
margra alda reynslu og mun
standast enn í dag ,ef hann væri
notaður. Það er þó ekki meining
nxín, að við eigum að nota hina
gömlu aðferð í daglegum við-
skiptum. En alveg áreiðanlega
eigum við að festá verðið á
grundvallarauðæfum vorum, en
ekki’ láta það stíga og falla eins
og loftvog í íosafenginni tíð.
Það, sem erfiðast yrði í þessu, er
að meta afstöðu verðmætanna
hvers til annars, en þó hygg eg,
að það verði auðveldara að skapa
regluv fyrir því, sem ti'yggari
reyndust en öngþveiti það, sem
nú ríkir í veiðlags- og kjaramál-
um. Sérstökum aðferðum yrði að
beita í verðlagi vara, sem fluttar
eru til landsins og frá því. Með
verðmætum á eg einnig við
vinnu.
IL
Lýðveldið íslenzka hefir verið
endurreist. En stjórnaiskrána
sitjum við enn með, með allra
nairðsynlegustu breytíngum og
þeirri veigamestri, að forsetinn
er þjóðkjörinn. Það spáir góðu
um, að stjórnskipan ríkisins
batni, að sú tilhögun varð ofan
á. Við höfum séð hvert stjórn-
arskrá sú, sem gilt hefir, hefir
fært vald hins opinbera lífs. Það
er nú komið að langmestu leyti
í hendur einnar miðstöðvar, með
þeim árangri, að Alþingi hefir
ekki tekist að skapa landinu
stjórn.*) Einræðið blasir við, ef
ekki tekst að gxeiða úr því
stjórnmálaöngþveiti, sem nú er
i landinu. Eina leiðin til að
tfyggja íslenzka lýðveldisboigar-
anum fullkomið frelsi ér að taka
stjórnarskrána til endurskoðun-
ar og breyta henni þannig/'að
tryggt sé að vald og fjármunir
færist ekki í hendur ofbeldis-
hneigðum klíkum. Samfaia því
að vald og lífsþægindi hníga til
þessarar áðurgetnu niðurstöðvar,
fækkar þeim mönnum óðfíuga,
sem vinna að framleiðslu grund-
vallarauðæfa þjóðarinnar, og er
það bein afleiðing af því, hvern-
ig hin stjórnmálalegu átök beita
sér. Ríkið hefir á prjónunum
ýmsar tillögur til þess að treysta
framleiðslu þjóðarinnar, t. d.
aukningu skipastólsins, stór-
*) Greinin er skrifuð um miðjan okt.
aukna ræktun landsins o. s. frv.
En allt er þetta unnið fyrir gíg,
meðan ekki er tryggt á stjórn-
skipulegan hátt, að fólkið starfi
að þessum verkefnum. En til
þess virðist vanta það jafnvægi í
lífjþægindum, sem fólkið óskar
eftir. Stjórnskipan sú, sem við
tekur, vexður að tryggja það, að
auðlindir landsins verði hagnýtt-
ar með það fyrir (augum, að fólk
það, sem það gerir, hafi viðun-
andi lífskjör og þægindi hvar á
landinu sem er og njóti þess
arðs, sem fæst, og geti sjálft ráð-
stafað gjaldeyri þeim, er það
skapar. Þar með er þó ekki sagt,
að hver einstakur eigi að hafa
full umráð alls þess, er hann
aflar. Það er verkefni stjórn-
skipulegs eðlis að kyeða á um
hlutdeild hvers og eins í fram-
leiðslu þjóðaibúsins. En þess
verður að gæta, að framleiðslu-
stöðvar fái í réttum framleiðslu-
hlutföllum sinn eigin gjaldeyri.
Því aðeins getur þióun atvinnu-
veganna farið fram með eðlileg-
um hætti, að fé sé ekki flutt að
þarflausu úr þeim eða frá upp-
runa fjárins, en fái að vinna sitt
hlutverk við fiamleiðsluna. Til
þess að skýra nánar, hvað við er
átt hér að framan, leyfi eg mér
að benda á annars vegar Kefla'-
vík, sem framleiðslustöð til sjáv-
arins, og Suðurlandsundirlendið
til landsins. Hins vegar Reykja-
vík, þessa miklu miðstöð, sem er
hlutfallslega þýðingarlítil í
framleiðslustarfi þjóðarinnar og
hagnýtingu auðlinda hennar.
Ríkið tók á sig ábyrgð til að
auka þægindi miðstöðvarinnar
með rafveitu og liitaveitu. Þeir,
sem sjá sækja úr Keflavík, búa
enn við hafnleysi og fara enn á
mis við rafmagns- og hitaveitu o.
s. frv. Eins er með sveitirnar
austanfjalls. Mig minnir þó, þeg-
ar ábyrgðin fyrir Sogsvirkjunar-
láninu var veitt, væri talað um
það sem sjálfsagðan hlut,Vað raf-
magnið yrði notað til að auka
þægindi sveitanna. Miðstöðin er
Þann 28. f. m. flutti síminn þá
fregn um landið, að frú Sigrún
Blöndal á Hallormsstað, for-
stöðukona húsmæðraskólans þar,
hefði andast aðfararnótt þess
dags eftir örstutta legu í blóð-
eitrun.
Með liinu sviplega andláti
hennar er ein af merkustu og
menntuðustu konum þessa lands
hnigin í valinn.
Frú Sigrún fæddist 4. apríl
1883 á Hallormsstað. Foreldrar
hennar voru Páll Vigfússon stú-
dent og kona hans, Elísabet Sig-
urðardóttir, prófasts Gunnars-
sonar á Hallormsstað. Voru þau
hjón bæði vel mennt og Hall-
ormsstaður á þessum tímum eitt
helzta menningarsetur í sveit
austanlands. í þeim jarðvegi óx
Sigrún upp, þar sem „fagur er
dalur og fyllist skógi". Hún
hlaut ágæta menntun, fyrst á
heimili sínu og síðan utan þess,
bæði innanlands og erlendis.
Mun óhætt að fullyi'ða, að hún
var í hópi hinna bezt menntu
k’venna á landi hér. Og hún setti
ekki ljós sitt undir mæliker. Æfi-
starf hennar var að fræða ung-
dóminn bæði bóklega og verk-
lega, með sívakandi áhuga og
þreki, og þessu mikilvæga starfi
látin sitja fyrir, framleiðslu-
stöðvarnar koma ekki fyrr en
seinna, þegar fólkið er flúið
framleiðsluna. Þetta er gamla
yfirráðastefnan í almætti síhu.
Það er eins konar nýlendustarf-
senxi, íekin af ráðamönnum
þjóðarinnar gagnvart fram-
leiðsluhéruðunx þessa lands. Það
er bieytixxg á þessu ástandi, sem
verður að fást og tryggja með
stjórixskipan hins íslenzka lýð-
veldis.
(Framlxald).
Sig. Vilhjálmsson.
sínu hélt hún áfram, meðan dag-
arixir entust.
Árið 1918 giftist Sigrún Blön-
dal Benedikt Magnússyni Blön-
dal, búfræðikandídat og kennara
við búnaðarskólann á Eiðum og
síðaix nokkur ár við héraðsskól-
ann þar, miklum áhugamanni og
vel menntum. Voru þau hjón
samvalin að álxuga fyrir fræðslu
alþýðu. Eftir að þau fóru frá Eið-
um, reistu þau bú í Mjóanesi á
Héraði og stofnuðu þar til ungl-
ingaskólahalds. Þegar svo hús-
mæðraskólinn á Hallormsstað
var settur á stofn, tóku þau við
forstöðu hans, og var þá draum-
ur Sigrúnar um að fá að vinna að
hugðarmálunx sínum á hinu
kæra æskuheimili sínu oiðinn að
veruleika.
En skyndilega dió ský fyrir
sólu á gleðihimninum. Benedikt
Blöndal varð úti á Þórudalsheiði
ixxilli Reyðarfjarðar og Héraðs á
leið til heimilis síns í janúar
1939. Það var þungt áfall fyrir
konu hans, senx nú stóð ein uppi;
með skóla sinn og heimili. Þó lét
hún ekki bugast, en hélt starfinu
áfraixx með óbilandi þreki til
æfiloka.
Einn son eignuðust þau hjón,
Sigurð að nafni. Hann stundar
nám í Menntaskólanum á Akur-
eyri.
Nú drúpir Austurland við frá-
fall Sigrúnar Blöndal, og þó fyrst
og fremst Hallormsstaður.
Piano
til sölu. Til sýnis í Bi'ekku-
götu 13, efri hæð, eftir kl. 6.
CHKHKHKHKHÍXKHKHKKKHÍXKHKaKH:
-tHJXKHKBKHKHKHKHHKH>XHH>mKHKH>XKHKH«KHKHKHKH>m><H>XKH>X><Hj«HKHKHKHKHWmKHHKBKHKHÍ<HKHKH:
I. Bréfaskóli S. í. S.
er ætlaður jafnt ungum og gömlum. Nánxið er stundað heima,
frjálst val uixx námsgreixxar og námshraði við hæfi hvers nem-
anda. Lágt kenxislugjald. — Leitið upplýsinga hjá Bréfaskólan-
unx, Sambandshúsinu, Reykjavík eða sambandsfélögunum.
II. Bréfaskóli S. í. S.
kennir þessar námsgreinar: Bókfærslu, íslenzka réttritun, ensku
lianda byrjeixdum, búreikninga, fundai'stjórix og fundarreglur,
skipulag og starfshætti samvinnufélaga.
Á næsta ári verður bætt við flokki uxxx íslenzka bókxxxenntasögu.
ffl. Samvimramenn,
aukið þekkingu yðar á skipulagi og starfsháttum samvinnufélaga.
Hjá Bréfaskóla S. í. S. eigið þér kost á fræðslu um þetta efni.
IV. Vitið þér hvernig stiórna skal fundi?
Er yður kunnugt um venjulegar fundarreglur? Reynið námskeið
Bréfaskóla S. í. S. — Fundarstjórn og fundarreglur. Kennslugjald
aðeins 20.00 kyónur.
Upplýsingar á skrifstofu K.E.A.
öxKhKhKbKhkhKhkhKhkhkhKhkhkhkhKhkhkhkhKhkhKhKhkhkhkh^hkhKhKhKhKhKhKhKhKhKhKhKhkÍi