Dagur - 07.12.1944, Blaðsíða 9

Fimmtudaginn 7. des'meber 1944
DAGUR
9
Mataræði og lífskjör þjóðanna.
Styrjöldin hefir kennt okkur
að skoða stefnur, sem fýrr á árum
þóttu gánga byltingu næst, eins
og sjálfsagðan hlut. Hernám og
herútboð lieilla þjóða hafa beint
athyglinni að nauðsyn þess, að
skoða mataræði og viðurværi,
með tilliti til líkamlegrar lireysti
þeirra rnanna, sem tefla á út í
mikla baráttu. Mataræði hefir
alltaf verið talið stórmikilsvert
atriði í stríði af þessum ástæðum,
en þegar friður hefir ríkt hafa
þjóðirnar haft nokkra tilhneig-
ingu til þess að leggja þessi mál
á hilluna og láta einstaklingana
um að bjarga sé'r á eigin spýtur.
Nú virðist aftur á móti komið
svo, að þetta stríð hefir náð nógu
djúpt rótum þjóðlífsins til
þess að gróðursetja varanlega
umbótaskoðanirnar. Ráðagerð-
irnar um velferð neytandans eru
bæði á þjóðlegan og alþjóðlegan
mælikvarða. Stefnan virðist vera
Jiríþætt. Fyrst, að tryggja beri
nægar birgðir lífsnauðsynlegrar
fæðu, svo sem mjólkur, svo að
þeir, sem mest þurfa hennar
við —; svo sem mæður og börn —
fái nægju sína. Sé þetta gert með
ríkisstyrk ef með þarf. Annar
þátturinn er trygging öryggis
þegnanna, hvort heldur sem þeir
eiga að stríða við sjúkdóma eða
atvinnuleysi. Fyrirætlanirnar um
almennar tryggingar eru fram-
kvæmd þessa atriðis. Hinn þriðji
þáttur er sá, að það er að verða
almennt viðurkennt, sem einn
liður áætlunarhagkerfis Jijóð-
anna, að ríkisstjórnir, en ekki
verzlunarsamtök ,skuli vera aðil-
ar við ákvörðun verðs og hafa
vald á vöruskiptum milli þjóða.
Segja má, að eftir þessum
þremur farvegum liggi nú sá
straumur gagngerðra breytinga í
félags- og viðskiptamálum Jrjóð-
anna, sem spenna mun um öll
lönd jarðar á næstu árum. Þetta
er ljóst af yfirlýsingum alþjóð-
legra ráðstefna og stofnana. Mat-
vælaráðstefnan í Hot Spring
mælti með því, að stjórnir land-
anna tækjust á hendur „skuld-
bindingu gagnvart þjóðum sín-
um og hverri annarri um það, að
vinna saman að bættu mataræði
og viðurværi og gefa hver um sig
skýrslu um árangurinn". Enn-
fremur taldi ráðstefnan, að
nauðsyn væri að efla svo hag-
kerfi þjóðlandanna, að nægileg
kaupgeta væri jafnan fyrir hendi
til þess að viðhalda liægilega
góðu mataræði fyrir alla ein-
staklinga.
Nú má e. t. v. deila um það,
hvað sé „nægilega gott matar-
æði.“ En benda má á í Jrví sam-
bandi, að árið 1940 gaf kana-
diska læknasambandið út eftir-
farandi skilgreiningu á þessu
hugtaki. Er miðað við fimm
manna fjölskyldu, hjón með
þrjú börn, og á skammturinn að
vera hæfileg vikuneyzla fjöl-
skyldunnar.
Nýmjólk 21,5 ltr. — Ostur 680
grömm. — Smjör 1,6 kg. — Kar-
töflur 8,6 kg. — Nýtt grænmeti
10,9 kg. — Þurrk. grænmeti 680
grönun. — Nýjir ávextir 3,6 kg.
— Þurrk. ávextir 900 grömm. —
Kjöt og fiskur 4 kg. — Egg 18 stk.
— Brauð 10 kg. — Annar korn-
matur 3,2 kg.
Þetta mataræði er vitaskuld
íangtum betra en-mikill fjöldi
fólks átti völ á, jafnvel í hinum
fremstu þjóðlöndum.
En með Jressa þörf fyrir aug-
um, annars vegar, og nauðsyn
Jiess hins vegar, að viðhalda
kaupgetu fólksins, er það skoðun
margra, að tryggja verði öllum
lágmark í mataræði, með ríkis-
styrk ef með þarf. Yrði þá bænd-
um tryggt ákveðið lágmarksverð
fyrir afurðir sínar og þannig fyr-
irbyggð vandræði þeirra á meðal
Jiótt nauðsyn krefði, með tilliti
til allsherjar hagkerfis þjóðanna,
að takmarka og skipa niður út-
flutningi og innflutningi ýmsra
vörutegunda.
(Úr grein í Internat. Coop.
Review).
Kveðjuorð
Hinn 17. nóv. þ. á. andaðist í
Húsavík ekkjan Guðný Jóhanns-
dóttir í hárri elli. Dvaldi hún
síðustu æfiárin á heimili sonar
síns, Jóhanns Sigvaldasonar báta-
smiðs og Sigríðar systur lians, við
góða aðbúð, sem hún og verð-
skuldaði.
Mann sinn, Sigvalda Kristjáns-
son, rnissti hún árið 1940, en son
sinn, Davíð, árið 1930 í blórna
lífsins, bráðduglegan hagleiks-
mann, vel látinn af öllum.
Guðný sáluga var fágæt kona
og hefi eg enga maneskju þekkt,
karl né konu, sem taka mundi
henni fram að fórnfýsi og gjaf-
mildi, Jrví að öll hennar langa
æfi var ein fórn og umhyggju-
semi um líðan og hag annarra,
ekki einasta sinna nánustu, held-
ur allra jafnt, sem hún náði til
og lrafði kynni af og eigingirni
fannst ekki í hennar fari, en það
er meira en sagt verður um okk-
ur flest mannanna börn.
Utan síns heimilis var Guðný
lítið þekkt, nema þá af afspurn,
því að víðförul var hún ekki. —
Heimilið og Jieir, sem í nánd við
það komu, áttu hug hennar allan
og starfskrafta meðan entust, en
það voru ærið margir, því að
hún bjó löngum í þjóðbraut.
Ekki veit eg til þess að nokkrum
hafi haldist uppi með það, að
koma undir hennar þak, án þess
að Jiiggja einhverja fyrirgreiðslu,
kaffi, mat, gistingu og oft allt
þetta í sama sinn, og er mér það
löngum ráðgáta, hvernig hennar
fátæka heimili gat undir slíku
risið, þó vitað væri að hún sást
aldrei fyrir þó hana sjálfa skorti
allt, mat, fatnað og svefnpláss,
aðeins ef hægt var að veita gest-
unum beina. Og fram á síðasta
dag æfi hennar var sama um-
hyggjan um vinina, en vinir
hennar voru raunar allir, þó að
henni væri að sjálfsögðu eitthvað
misjafnlega annt um þá og næði
ekki að breiða sig jafnt út yfir
alla.
Þessi fáu orð eiga hvorki að
vera æfisaga né fullkomin eftir-
mæli, heldur aðeins lítilfjörleg-
ur þakklætisvottur og kveðjuorð
til hinnar látnu sæmdarkonu,
frá einum af mörgum, sem áttu
Fornir stofnar falla
Hinn 16. nóv. 1944 andaðist
að Brettingsst. í Flateyjardal,
rændaöldungurinn Páll Guð-
mundsson, rúmlega 95 ára að
aldri,: fæddur 12. nóv. 1849 að
Brettingsstöðum, og ól þar mest
allan aldur sinn. Foreldrar lians
voru Guðmundur Jónatansson
.róndi á Brettingsstöðum og
kona hans Steinunn Þorkels-
dóttir. Páll stundaði bæði land-
búkap og sjósókn, var mjög góð
selaskytta og lekk oft mikla
björg í bú með byssu sinni.
Páll var kvæntur Sigurbjörgu
Isaksdóttur, ættaðri úr Norður-
Þingeyjarsýslu, mikilli dugnað-
arkonu; missti hann hana 1924.
Þau eignuðust þessi börn: Þór-
hall bónda á Brettingsstöðum,
tvæntur Petijínu Sigurgeirsdótt-
ur frá Flatey, Guðmund bónda
á Brettingsstöðum, ókvæntur.
Morsilínu, sem var gift Jóni
Stefánssyni kennara á Djúpa-
vogi. ísgerði, gift Gunnari Árna-
syni bónda á Þverárdal í Húna-
vatnssýslu, Elísu, gifta Guð-
nrundi Jónssyni verzlunarstjóra
í Flatey, Jakobínu, gift Sigur-
óni Jónassyni oddvita frá Flat-
ey og Jóhönnu, ógift heima að
Brettingsstöðum, eru þau öll á
lífi nema Elísa, senr andaðist í
janúar 1943. Eru barnabörn Páls
heitins nú 36 á lífi.
Mörg síðustu árin- var Páll
blindur og rúmfastur nokkur ár.
Þau Brettingsstaðahjón voru
mjög gestrisin og greiðasöm, vel-
metin og vinsæl. —
Þá létust á næstliðnu hausti,
gömul hjón, með stuttu milli-
bili, sem íengi áttu heinra í Flat-
ey, Guðni Jónsson, 75 ára og
Marsilía Friðriksdóttir, rúmlega
áttræð. Dó hún á elliheimilinu
í Skjaldarvík, en Guðni varð
bráðkvaddur í Flatey. Guðni var
duglegur verkmaður, sérstakléga
þótti hann ágætur f iskimaðuT,
enda var hann oft á fiski- og há-
karlaskipum. Þau hjón reistu ný-
býli í Flatey 1912, er Jrau nefndu
Garðshorn, og ræktuðu þar lít-
inn reit, er-sonur þeirra, Gunnar
stækkaði og endurbætti húsa-
kost. En Gunnar dó 1940 rúm-
'ega fertugur að aldri. Hann var
iftur Kristínu Gísladóttur frá
71atey, sem nú býr á nýbýli Jressu
með börnum þeirra hjóna.
Tvö börn eiga þau Guðni og
Marsilía á lífi, og eru Jrau Guðni
erkamaður á Siglufirði, og Hall
lóra, gift vestur í Skagafirði.
J.B.
því láni að fagna, að njóta hlý-
huga hennar og fórnfýsi, er hlaut
að bæta hvern mann, sem slíku
hugarjreli kynntist.
Enga ósk á eg betri en þá, þjóð
vorri til handa, en að henni
mætti auðnast að ala sem flesta,
menn og koniy, Guðnýju heit-
inni líka að mannkostum; jafn
lausa við sjálfselsku og þrungna
mannkærleika og fórnfýsi.
Eigi nokkur vísa sæluvist ann-
ars heims sakir verka sinna og
hugarfars, mun gæðakonan Guð-
ný Jóhannsdóttir ein meðal
Jreirra.
Friður sé með henni.
Húsavík, 22. nóv. 1944.
S. E.
Norski herinn gefur Akureyri minning-
artöflu úr silfri.
Hátíðleg afhending gripsins í Akureyrarkirkju n.k.
miðvikudagskvöld.
Norski herinn, sem dvaldi hér
í bænum árin 1941—1943, hefir
látið gera vandaða og fagra silf-
urtöflu til minningar um dvöl
sína hér í bænum. Er taflán gef-
in Akureyrarkaupstað, og er svo
ráð fyrir gert, að lnin verði sett
upp í kirkjunni. Næstkomandi
miðvikudagskvöld fer fram há-
tíðarsamkoma í Akureyrarkirkju
og mun norski konsúllinn hér í
bænum þá afhenda gjöfina form-
lega. Verður tilhögun hátíðar-
samkomu þessarar nánar auglýst
síðar.
Taflan er, sem. fyrr segir, úr
silfri, stærð ca. 40x50 cm. —
Þessi orð eru letruð á hana:
I TAKKNEMLIG ERIN-
DRING TIL AKUREYRI BY
FRA NORSKE STYRKER
STASJONERT HER I KRIGS-
ÁRENE 1941-1943.
Ofan við áletrunina er upp-
hleypt ríkisskjaldarqierki Nor-'
egs.
Nýkomið:
Kven-silkisloppar
Barnasloppar
Barnaundirföt (kjóll og buxur)
Kvenundirföt
Kvennærföt
Kanpfélag Eyfiröinga
—Vefnaðarvörudeildin
NOTIÐ SJAFNAR-VÖRUR