Dagur - 21.12.1944, Blaðsíða 1

IÓLABLAÐ
,,Ö. drottinn kær! hyað veiztu vel
vankvæði genöll mín;
mér ltjálpar æ, hvar helzt eg dvel
hjástoð og gæzkan þín,
halt mér slöðngnm við þinn veg
víst þín af hjarta’ ef leita eg,
ró gefst, en raunin dvín.“ (J. Þ.).
Eílífi guð og faðirl Helga oss þessa há-
tíðar- og minningarslund í ht'tsi þínu.
Gef, að hún verði oss öllum til einhverr-
ar hlessunar, en þér lil dýrðar.
Bænheyr það í Jesú nafni. Amen.
„Menn horfðu á för þina,
ó guð,
för guðs míns og konungs
i heilagleik:
Söngvarar eru i fararbroddi:
„Tjáið guði dýrð,“
hann veitir lýðnum
mált og megin.
Lofaður sé guð!“
Sálm. 68.
Þessar fögru hendingar, sem
valdar eru úr einum Davíðs-
sálminum, bregða upp fyrir oss
algengri og sígildri mynd þessara
ævafornu trúarljóða heilagrár
ritningar.
Skáldið hefur í liuga dýrlega
helgiför.
Að líkindum eru það einhver
sérstök liátíðarhöld í sambandi
við sjálft musterið í Jerúsalem,
sem ltér er verið að lýsa. Ekki
aðeins höfðingjar landsins eru
komnir á vettvang, heldur líka
jafnvel fulltrúar annarra þjóða,
sem bera fram gjafir sínar, eins
og segir annars staðar í sálmin-
um.
En í augum skáldsins er þetta
þá fyrst og fremst lielgiför guðs,
hátíð, sem á að gera nafn hans
vegsamlegt og blessað.
Og vafalaust er það svo einnig
að skoðun fólksins. Það hefur
mætzt J^enna dag um dýrar
minningar liðinnar sögu og
bjartar vonir framtíðarinnar.
En, hvort sem litið er til baka,
eða horft frant, er guð allt í
öllu, hans mátturinn og hans
dýrðin.
Og því er hann tilbeðinn
þessa hátíðlegu stund, sem skart-
ar öllu því fegursta og bezta í
eigu þjóðarinnar. Ótölulegur
mannfjÖldi er kominn sarnan til
jíess að lofsyngja guði og tjá hon-
um takmarkalausan fögnuð sinn
og tilbeiðslu.
Og „söngvartir eru i farar-
broddi.“
Fyrir þúsundum ára var list
söngs og ljóðs höfð í slíkum há-
vegum. Þeir, sem iiörpuna
slógu, fóru á undan öðrum. Og
án efa vegna þess, að þeir túlk-
uðu bezt tilfinningar mannlegr-
ar sálar. Þeir lyftu ltuga í hæð
og fengu hjörtun til að brenna.
í helgiför guðs, vísuðu þeir því
veginn.
Svo þýðingarmikið og örlaga-
ríkt var hlutverk söngvarans.
Þau sannindi virðast hafa ver-
ið harla augljós og auðskilin
þeirri fornu, og frægu menning-
arþjóð, sem hér um ræðir. Það
er engin tilviljun, að ástsælasti
konungur hennar var líka ást-
sælasta skáldið. Hörpusláttur
Davíðs var m. a. undursamlegri
en öll hans herfrægð og hreysti-
afrek.
„Söngvarar eru i fararbroddi."
Það átti vissulega við hann, og
svo margra aðra leiðtoga ísraels,
fyrr og sfðar. Ekki aðeins sálrna
OAGLIR
XXVII. árg.
Akureyri, fimmtudaginn 21. desember 1944.
47. tbl.
„SONGVARAR I FARARBRODDI"
Tveggja alda afmælisminning síra Jóns Þorlákssonar á Bægisá
(13. desember 1744—13. desember 1944)
Ræða flutt í Bægisárkirkju sunnudaginn 10. desember 1944 af síra Sigurði Stefánssyni
og ljóð Gamla-testam. vitna um
þá staðreynd, heldur mörg önn-
ur hin veigamesttx og sí-gildustu
rit þess. Þau eru þfungin víða
svo Jjróttmikilli og skáldlegri
fegurð, að andans menn allra
tíma hafa ausið af þeirn nægta-
brunni.
En frá Jesúm sjálfum og læri-
sveinum hans, geymir Nýja-
testam. ljóðrænar líkingar og
orðskviði, sem hljómað hafa í
eyrum kynslóðanna um aldarað-
ir, og „ei lieyrist fegra í heimi
mál.“
—■ „Söngvarar eru i farar-
broddi,“ segir skáld í Israel.
Svo var það á öndverðum tím-
um, þegar sagan getur fyrst uni
þá helgiför, sem mennirnir fóru
til móts við guð sinn og drottin,
að leita lians samfélags og þjóna
honum.
Og svo hefur það verið æ síð-
an. Engir hafa flutt mönnunum
boðskap guðs á áhrifaríkari hátt
og ógleymanlegri, heldur en ein-
mitt þeir, sem sungið hafa hann
inn í hjörtu þeirra. Það ætti sú
þjóð að jjekkja, sem á Lilju Ey-
steins og Ljóma Jóns Arasonar,
Passíusálmana og trúarljóð síra
Matthíasar.
Fróðir menn telja, að ef til
vill hafi ttinga Hebrea lotið ein-
hverjum svipuðum bragreglum
og þeim, sem algildar eru enn
og sérstæðar í skáldamáli voru,
en hvergi eru til annars staðar.
Víst er það, að þeir mátu þessa
list óvenju mikils og skipuðu
söngvurum sínum og ljóðsnill-
ingum framar öðrum mönnum.
Og svo höfum vér íslendingar
raunar gert líka, þó að á stund-
um hafi sú viðurkenning komið
helzt til seint. í för genginna
kynslóða ber skáldin hátt með
þessari þjóð. Og þegar vér virð-
um fyrir oss sögu íslenzkrar
kristni, sjáum vér þar vissulega
víða söngvara i fararbroddi.
En ómetanlega þakkarskuld
eigum vér þeim að gjalda. Um
það, sem þeir hafa gefið þjóð-
inni, mætti vel hafa þessi al-
kunnu orð:
„hennar brjóst. við hungri og
, þorsta,
hjartaskjól, þegar burt var sólin,
hennar Ijós i lágu hreysi,
langra kvelda jólaeldur!“
Gleðiboðskapur f r i ð a r i n s
mildinnar og kærleikans, átti sér
enga slíka fulltrúa og þá. Rödd
llians, sem „veitir lýðnum mátt
og megin“,. bem gegnum. nið
aldanna úr hörpu þeirra. En ís-
lenzkt mál lætur ljúft í mörgum
þeim strengjum, svo að óvíða er
fegurra og hreinna. Tungan væri
snauðari eftir og menning vor
fátækari, ef vér ættum engin
Sólarljóð, enga Lilju, enga Pass-
iusálma. Ef Kolbeinn Tumason
hefði aldrei kveðið þessa dýrlegu
bæn á „grimmri Sturlungaöld":
„Ileýr himnasmiðr,
hvers skáldið biðr,
komi mjúk til min
miskunin þín,“
eða Matthías aldrei lofsönginn
fagra unt guð vors lands.
Jú, söngvarar eru i farar-
broddi, það fær oss eigi dulizt,
er vér virðum fyrir oss þjóðar-
söguna. Og heldur ekki hitt, hve
margir þeirra, sem þar be^a hæst
merki listarinnar, eru einmitt
starfsmenn kirkju og kristni. —
Jöfnum höndum sungu þeir
guði lof og gáfu þjóð sinni
menningarleg verðmæti, sem
seint eða aldrei fyrnast.
Og einn Jjessara manna er
tvímælalaust sira Jón Þorláks-
son.
Eg veit að vísu, að nú, eftir
tvær aldir frá fæðingu þessa sér-
kennilega skálds, er mjög tekið
að hljóðna um söngva hans ýmsa.
Næsta fáir eru þeir sjálfsagt á
vorum dögum, sem verulega
handgengnir eru Ijóðum lians og
Iist, eða þekkja nokkuð að ráði
þau verk, sem á sínum tíma
gerðu hann að öndvegisskáldi og
brautryðjanda í heimi bók-
mennta vorra. En þó er það
vissulega enn gott hverjum þeim
sem listrænum kveðskap ann, að
eiga sálufélag við þenna söngv-
ara vorn og kynnast því bezta,
sem til er frá hans hendi.
Og að vísu verður ekki hjá því
komizt fyrir þá, sem vilja átta
sig til nokkurrar hlítar á ís-
lenzkri ljóðagerð og þróun henn-
ar á útlíðandi átjándu öld og í
byrjun hinnar nítjándu. Þar er
hlutur Jóns Þorlákssonar svo á-
berandi stór, að eigi verður unr^
villzt, að þjóðskáld er á ferð,
söngvari i fararbroddi samtíðar
sinnar, með flest einkenni auð-
ugs anda og snilldarlegrar
tungu.
< Og maklégt er það Jjví, að
hans sé getið nú, ekki sízt hér að
Bægisá, þeim stað, sem geymir
svo margar minningar frá ævi
hans, hér, Jjar sem mestu afrek
listar hans voru unnin og bein
lians hvíla.
Á aldar ártíð síra Jóns, haust-
ið 1919, var hans og minnzt hér
á* mjög virðulegan hátt. Vegleg-
ur varði hafði þá verið reistur á
gröf hans hér framan kirkjudyra
i Jjví tilefni og Ijóðmæli lians gef-
in út í höfuðstaðnum, og sá um
þá útgáfu einn niðja hans, gagn-
merkur og Jjjóðkunnur fræði-
maður.
. En eins og þá kom vel í ljós,
að nafn Jóns Þorlákssonar var
ekki með öllu í fyrnsku fallið,
skulum vér vona, að nú á 200
ára fæðingarafmæli hans, muni
hann og margir, ekki aðeins hér
heldur hvarvetna um land, Jjví
að allri þjóðinni er það raunar
jafnskylt, að heiðra minningu
slíkra manna.
Síra Jón Þorláksson þjónaði
Bægisár-prestakalli (Bægisársókn
fornu og Bakkasókn) frá því á
jólaföstu 1788 þar til, er hann
lézt 21. okt. 1819, en hélt aðstoð-
arprest í Öxnadal 16 síðustu ár-
in. Gegndi þeirri þjónustu
lengst Jjann tíma síra Hallgrím-
ur Þorsteinsson faðir Jónasar
skálds, eins og kunnugt er.
Jón Sigurðsson telur í ævisögu
skáldsins, að ekkert sérstakt orð
hafi farið af kennimennsku síra
Jóns. Og þjóðin virðist hafa lagt
rækt við annað meira í minn-
ingu Jóns Þorlákssonar en trú
hans og klerkdóm. Sannmælis er
þó rétt að láta hann njóta í Jjví
efni einnig.
Síra Einar Thorlacius í Saur-
bæ í Eyjafirði, yngri samtíðar-
maður síra Jóns, segir svo um
hann í bréfi til Jóns Sigurðsson-
ar: „Eg sé. . . . að yður hefir ver-
ið tjáð, að hann hafi ekki verið
mikill kennimaður. Hvernig get-
ur þetta verið satt? Hver, sem
heyrði hann tala, gat ekki annað
um það sagt, en að Svada (Jj. e.
mælskvdistin) sæti á vörum hans.
Svo var honum létt um mál. Sæt-
ur, lipur og streymandi talandi
spilaði á vörum hans. Augun
tindruðu tær og skær, eins og
silfurlit stjarna í heiði, sem
gerðu mikil áhrif á þeim, er
hann sá.“
Er ekki ólíklegt, að hér sé ein-
mitt dregin upp hin rétta mynd
af kennimanninum Jóni Þor-
lákssyni. A. m. k. kemur hún
harla vel heim við það, sem vér
vitum um hann annars, gáfur
hans og orðsnilld.
En var þá síra Jón rnikill trú-
maður?
Eg hygg, að flestir séu þeirrar
skoðunar, að þessi óskmögur
andans hafi fyrst og fremst verið
heimsins barn.
Tvisvar áður en hingað kom
norður, hafði hann misst prest-
skap fyrir brot á lögum kirkj-
unnar. Og ýmsar sögur hafa
löngum gengið manna á milli
um fjöllýndi hans og reikult ráð.
En hvernig sem það var, bera þó
dýpstu og fegurstu ljóð hans
vitni um kristilega auðmýkt og
innilegt trúarþel í ríkum mæli.
Sálmar hans eru að vísu ekki
margir né stórbrotnir. Og lík-
lega aðeins einn þeirra, sem hlot-
ið hefir varanlega hylli, haust-
sálmurinn angurblíði og fagri:
„Sjá»nú er liðin sumartið". Enda
var illa búið að þessari grein
skáldlistar Jóns Þorlákssonar. í
Aldamótabókinni svonefndu var
sálmum hans snúið og breytt og
særði Jjað tiltæki hina viðkvæmu
lund skáldsins því sári, er seint
vildi gróa. En trúarskáld er hann
samt, hinn snjalli þýðandi Para- •
dísarmissis Miltons og Messíasar-
kviðu Klopstocks. Þar er lt'ka
Jón Þorláksson mestur söngvar-
inn i fararbroddi, er hann gefur
þjóð sinni þessi óviðjafnanlegu
verk hinna miklu meistara og
fullnægir um leið listgáfu sinni
og trúarþörf.
Og þetta glæsilega afrek, sem
lengst mun halda minningu hans
á lofti, vann hann hér, hniginn
að aldri, á þeim árum, er ungur
sveinn, sem síðar varð „lista-
skáldið góða“, var að alast upp
hér frammi í dalnum. Þroska-
saga Jónasar Hallgrímssonar
verður ekki sögð, nema Jjess sé
getið. Það er staðreynd, að kveð-
skapur síra Jóns hafði djúptæk
áhrif á hann og yfirleitt þá
skáldakynslóð, sem á morgni nýs
tíma endurvaíkti og skóp það
bezta í íslenzkri Jjjóðarsál og ís-
lenzkri menningu. Það má ekki
(Framhald á 4. síðu).
I