Dagur - 27.08.1947, Blaðsíða 4

4
Miðvikudagur 27. ágúst 1947
DAGUR
„Milli Blöndu og Héraðsvatna“
CTÓRTÍÐtNDI gétastundum bxeytztísmáfréu-
ir, sem naumatst Jiykja saga til næsta bæjar, ef
þær gerast sérlega langvinnar og liversdagslegar.
Slys og mannskaðar, er á friðartímum myndu tel j-
ast skelfingarfréttir hinar mestu, þykja tæpast
umtalsverðar á styrjaldarárum, þegar heilum
slkipalestum ersökkt og fjölda mannslífa fórnað á
einni nóttu eða stuttri dagstund. Bifreið, sem
veitur af vegi í næsta nágrenni og veldur slysför-
um eða dauða einhvers málkunningja okkar, mót-
ast fastar í minni en heil hafnarborg, sem stendur
í björtu báli, eða hrynur í rtlstir á augabragði við
stórsprengingu suðuní löndum. HJutföljl tíma og
rúms móta stundum hlutina — eða öllu heldur
mat og viðhorf okkar mannanna — með undar-
lega skyndilegum og byltingakenndum iiætti líI
risastærðar eða örsmæðar eftir atvikum. Hvern
sikyldi t. d. hafa óráð fyrir því að morgni liins 29.
marz nú í vor, eða næstu daga þar á eftir, að
Heklugosið, sem þá fyliti forsíður blaðanna æsi-
fregnum og oili svo miklu róti í liugum okkar
allra, myndi í dag, tæpum 5 mánuðum síðar,
naumast teljast verulega fréttnæmt lengur, né
valda sérlegu umtali nranna á meðal, þótt enn
geisi hið volduga eldfjall af fullum ægikrafti?
JVJÝLEGA VAR þess getið í blöðum og útvarpi,
” að þorri bænda á svæðinu milli Blöndu og
Héraðsvatna hefði samþykkt að skera niður allt
sauðfé sitt og geitfé í haust vegna fjárpestanna.
Einhvern tíma hefði þetta vafalaust þótt saga til
næsta bæjar, ekki sízt fyrir þá sök, að landbúnað
ur á þessu biómlega og fjölbyggða svæði hefir frá
landnámstíð til þessa dags fyrst og fremst byggzt
á sauðfjárrækt. Mjólkurmarkaðir í hinum stærstu
bæjum landsins eru þarna fjarlægari en svo, að á
þeim verði byggð stórfelld fjölgun injóikurpen-
ings, svo að ekki er sýnt, að bændur í þessum
sveitum eigi í annað hús að venda um afkorau
eða búskaparhætti. En vel má marka það, hversu
þungar búsifjar bændur víða uin iand hafa hlotið
af fjárpestunum nú ,um langt skeið — og hversu
hversdagsleg slík ótíðindi eru nú orðin, — á þeirri
staðreynd, að þessi tíðindi myndu nú naumast
hafa vakið veruiega athygli annars staðar í land-
inu, ef það hefði ekki fylgt með sögunni, að ráð-
stalianir þessar eru gerðar í trásisi við yfirvöldin
að því leyti, að ráðamenn sauðfjái-veikivarnanna
hafa ráðið frá niðurskurði á þessu svæði nú í
haust, og ekki talið sig geta styrkt fjárskipti þar
að þessu sinni. Má glöggt á þessu marka, hversu
langþreyttir bændur í {Dessum héröðum eru nú
orðnir á glímunni 'við hinn liörmulega vágest, er
ógnað hefir búfé þeirra og lífsafkomu allri nú um
iangt sikeið.
I^IEGINRÖK BÆNDA fyrir því, hversu ríka
áherzlu þeir leggja á niðurskur^ nú þegar —
þrátt fyrir andstöðu stjórnarvaldanna — munu
þau, er koma fram í neðangreindum ályktunar-
orðum yfirlýsingar þeirrar, er samin var á Varma-
hlíðarfundinum þ. 13. f. mán., og 321 fjáreigandi
af 383 alls á þessu svæði, eða 83,81% hafa nú und-
irritað. Þar segir svo: „Þessi samtök eru meðal
annars gerð vegna þess, að vér teljum, að dráttur
á niðurskurði f jár á svæðinu geti orsakað það, að
ekki verði unnt að útrýmá gamaveikinni, þar
sem það er sannað, að nautgripir geta tekið veik-
ina og verið smitberar, og frestur niðurskurðar
Hugvekja um merkilegt mál.
¥\EGI HAFA borizt eftirfarandi
” pistlar frá Helga Valtýssyni rit-
höfundi. Fjalla þeir um málefni, sem
vissulega er þess vert að því sé fyllsti
gaumur gefinn, ekki sizt af okkur Ak-
ureyringum, en það er húsnæði og að-
búnaður bókasafns bæjarins og
næstu héraða. Helgi Valtýsson hefir,
svo sem mörgum er kunnugt, starfað
mikið — og starfar enn — fyrir safn-
ið, og er hann fyrir þá sök gjörkunn-
ugur högum þess og aðbúnaði öllum.
Hann kallar þessa hugvekju sína —
Ævintýrið um Mattliíasar-.
bókhlöðu á Akureyri.
M O T T Ó:
Pétnr Gautur (ör og ringlaður):
Höll yfir höllu reisist.
Sko hliðið, slíki logandi skraut!
Kyrr! Vertu kyrr! Það leysist
og hverfur æ fjær á braut.
Haninn á vita háum
hefur sinn væng og íer.
Allt hjaðnar í brotuni bláum,
og bergjrilið rammlæst er. —
(fbsen og Einar Ben.).
VIÐ ERUM spretthlauparar! -—
Ekki aðeins í íþróttum, hefdur
einnig í stjórnmálum, menningarmál-
um, gáfnafari og framkvæmdum öll-
um! Þolhlauparar eru fáir á renni-
brautum þessara vettvanga. Man nú
enginn lengur Magnús Guðbjönwson,
áður affur er?
Oðru hvoru vekjum við á okkur eft-
irtekt fýrir sprettina. En síðan liggjum
við i áratugi -— og bfásum mæðinni.
I menningarmálum Akureyrar hefir
þetta spretthlaup birzt í einna
gleggstri mynd í ævintýrinu um
Matthíasar-bókhlööu! Er þetta senn
orðið gamalt mál, rökrætt og þaul-
hugsað, að ætla mætti. Allt ætti að
vera vef undir búið og rækilega. Fé
safnað í liðugan áratug, „staðurinn
löngu valinn“. Nefndir kosnar, endur-
kosnar, endurskipaðar. Asamt hétt-
virtri bæjarstjórn er þetta heil her-
sveit hraustra manna. Virðast þeir all-
ir innilega sammála um að allt sé
„OK“. Allt í lagi! Hér vantar ekkert.
- nema Matthíasar-bókhlöðu!
Ha-a? — Voruð þið að spyrja um
hana? —
OFRÓÐUM MANNI verður allt að
undri: Hljóðlát kvöld og fögur
verður mörgum á, öðru hvoru, að
hvarfla augum upp að vegamótum
Oddeyrargötu og Brekkugötu, bera
hönd fyrir augu og spyrja siðan með
Geir gamla: „Sérð þú nokkuð, Jón
minn? Ekki grilli eg neitt!“ — Þannig
mun flestum fara. — Þarna eru verks-
ummerkin ósýnileg eftir 10—12 ára
framkvæmdir!
hlýtur að orsalca útbreiðslu
garnaveikinnar og torvelda þar
aí leiðandi útrýmingu hennar.“
þlNGMADURINN frá Akriog
aðrir álíka drengilegir menn
hafa þrásinnis vegið í þann kné-
runn að kenna einstökum mönn-
um — og jafnvel sérstökurn
stjórnmálaflokkum — um sauð-
fjárpestirnar og útbreiðslu
þeirra hér á landi. Slíkt er ljótur
leikur og raíkalaus með öllu, svo
sem von er á og tíðast úr þeirri
átt. Hibt er víst og satt, að fram-
tíð íslenzks landbúnaðar er mjög
á hverfanda hveli — og þar með
þjóðin öll í lífsháska stödd -—
meðan slíkur vágestur sem sauð-
fjárpestirnar eru, .Leikur lausum
hala á lándi hér.
Um þetta mætti skrifa langt mál og
sennilega allmerkilegt. En línur þessar
eru aðeins til þess ætlaðar að gefa
réttum hlutaðeigendum tækifæri til
að skýra almenningi frá þessu lang-
þráða menningar, og metnaðarmáli
Akureyrar! Enda er mér málið eðli-
lega að mun ókunnugra en t. d. inn-
lendum Akureyringum, og þá fyrst og
fremst bókhlöðunefnd og bæjarstjórn.
— Skal hér aðeins drepið á nokkur.
sundurlaus atriði máls þessa:
1 IT'FTIR HIÐ MIKLA og veglega
-*-• aldaratmæli Matthíasar Joch-
umssonar hér á Akureyri 1935, er stóð
í þrjá daga samfleytt, mun hafa komið
allmikill skriður á fjársöfnun til Matt-
híasar-bókhlöðu. Enda skorti þá
hvorki áliuga né stórhug — á fyrsta
sprettinnum! Stofnað mun hafa verið
til happdrættis í því skyni, en aldrei
hefi eg séð neina greinargerð um
árangur þess. Einnig mun þá og bæj-
arsjóður og ríkissjóður hafa lagt fram
fé nokkurt. Hver hlutföll eru þar á
milli — ef nokkur eru — er mér eigi
kunnugt. En sennilega á ríkissjóður að
leggja fram fé i ákveðnu hlutfalli við
ffamlög bæjarsjóðs. Og sé svo, ætti
:,kerling að hafa knúið alloft á hól
Kiðhúss" og haft fjársöfnun þess all-
mjög í hendi sér, hefði spretthitinn
hatdizt!
2CJVO VIRÐIST sem teikningar
• ^ að Matthíasar-bókhlöðu hafi
verið fullgerðar þegar 1936, og staður-
inn valinn sennilega skömmu siðar,
eða jafnvel áður. — Væri æskilegt, að
teikning þessi birtist í blöðum bæjar-
ins, svo að menn gleymi síður ævin-
týri þessu, er dagar líða. Því að óneit-
anlega er saga þessi tekin að fyrnast í
hugum margra á síðustu árum! —
Eitthvað mun þó bókhlöðunefnd og
bæjarstjóm sennilega hafa aðhafzt öll
þessi ár, a. m. k. haldið aðstreymi fjár-
söfnunar sæmilega greiðfæru og hrað-
streymandi í hinum miklu leysingum
undanfarinna ára!
i
9 ¥ ÍÐA NÚ full 10 ár. Nýrri
Li heimsstyrjöld var lokið, og
óhófsöld íslands í háflæði. Og er því
lýkur, tekur margt að rumska — m. a.
ríkisstjórnir og bæjarstjórnir. Þá ger-
ast menn almáttugir og taka að skapa.
Var talið réttara að nefna það nýsköp-
un, svo að eigi yrði farið húsvillt og
haldið að átt væri við gamla“kákið
himnaföðurins forðum. Því sjá: allt er
orðið nýtt: Nýr sprettur! — Og þá
ætti ekki að vera langrar stundar verk
að hrófla upp einni lítilli bókhlöðu,-
sem átti meira að segja alls ekki að
verd nein „höll“.
\ ¥jANN 2. maí 1946 skýrir blaðið
■*• * „Daéur“ frá bæjarstjórnar-
fundi á Akureyri. Er þar m. a. rætt um
Amtsbókasafnið og Matthíasar-bók-
hlöðu. Handbært fé kvað þá vera —
220 þús. króna, — meiri var nú auð-
urinn ekki! — Segir blaðið, að bók-
hlöðunefnd sé einhuga um að hefja
bygéingu þegar á þessu vori (1946!)
sainkvæmt teikningum þeirra Bárðar
ísleifssonar og Gunnlaugs Halldórs-
sonar frá 1936, á fyrirhuéaðri lóð á
mótum Oddeyrargötu og Brekkugötu.
Töldu þeir safnið í sífellt ytirvofandi
brunahættu, þar sem það hefir nú orð-
ið að dvelja langa hríð. .. . Þannig
segist blaðinu frá. — Var þetta all-
mikill fjörkippur og óvæntur, og því
viðbúið, að nú yrði brugðið við hart
og títt.
Ekki mun þó háttvirtri bæjarstjóm
hafa litizt alls kostar vel á svo ógæti-
legt flan og flaumósuhátt, og þótt rið-
ið fullhart úr hlaði! Taldi hún því að
leita bæri álits skipulagsnefndar ríkis-
ins, hvort leyfa skyldi byggingu á um-
töluðum stað! — Eftir því virðist
þetta hafa gleymzt, er staðurinn var
ákveðinn, og stðan látið „skúra“ í full
10 ár, meðan „höllin var aðeins í hill-
(Framhald á 5. síðu).
Kvenréttindi og hlaupár!
Árið 1616 geikk isvoliljóðandi lagáboð í gildi á
Englandi:
Hvert skipti, sem hlaupár er, skal hver ógiít
kona hafa lögfuJla heimild til að tjá ást sína
þeim nianni, sem hún kýs sér að eiginmanni, og
niá hann ekki taka málaleitun hennar með fyrir-
litningu né spotti.
Löngu fyrr — 1288 — hafði verið gefin út svo-
hljóðandi tilskipun í Skotlandi:
Á stjórnarárum hennar hátignar, Margrétar
drottningar, skal hver ógift kona í Skotlandi,
hvort sem er af háum eða lágum istigum, hafa
frelsi og fullan rétt til þess að biðja þess manns,
s'em henni bezt fellur í geð, á því ári, sem thlaupa-
ár nefnist, og skal hann takasér hana til ekta-
íkvinnu, eða að öðrum kosti greiða henni skaða-
bætur í peningum. En gefí hann fært sönnur á, að
hann sé heitbundinn annarri konu, skal hann laus
állra mála.
Þessu lík lagaboð hafa verið gefin út í fleiri
löndum.
★
HÚSRÁÐ.
Salt er til margra hluta nytsamlegt. Sem tann-
púlver verndar saltið tennurnar og styrkir tann-
kjötið. Salt og vatn er ágætt til að skola innan
hálsinn við kverkasárindum. Við fótaverk er gott
að baða fæturna úr saltvatni, svo heitu sem hægt
er að þola, og núa þá síðan með stórgerðu hand-
klæði. Það styrkir augun, að baða þau úr salt-
vatni. Mislitur þvottur heldur bezt lit, ef hann
er þveginn úr saltvatni.
★
Þegar brunabragðikemur af mat, er gott að taka
pottinn undir eins af eldinum og láta Jrann í ílát
með köldu vatni. Við það hverfur venjulega
brunabragðið.
*
Ef eggið, sem sjóða á, er sprungið, er ágætt að
Játa eina teskeið af ediiki í vatnið, svo að eggja-
hvítan fari ekki út í vatnið.
♦
Ef maður þarf að ná blettum af dragtarpilsinu
sínu t. d. eða einhverjum öðrum flíkum og hefir
ekki annað en edik við höndina, er ágætt að
nudda blettina úr því með hreinum klút.
*
Ef ykkur finnst kállyktm vond, þegar þið sjóð-
ið káhneti, og viljið ekki að lyiktin komizt inn í
istofuna, sérstaklega ef þið eigið von á gestum,
vindið þá klút upp úr ediki og látið hann kring-
um lokið á pottinum.
*
Flókahatta, sem enu rykfallnir, má hreinsa
með því að núa þá með þurrum svampi.
*
Bezt er að fægja gleraugu úr blöndu af salmíak-
spíritus og vatni.
Gott er að hafa slíka blöndu í litlu glasi við
hendina.
*
Gott er að hreinsa straujárnið að neðan, með
rökum klút og sajlti.
*
Emaillerða potta er gott að hreinsa annað slag-
ið með því að sjóða í þeim sóda-vatn og þvo síðan
úr heitu sápuvatni.