Dagur - 14.01.1948, Blaðsíða 2

2
D AGUR
Miðvikudaginn 14. janúar 1948
Nýtt ár - Ný sfjórnarstefna
Verðþennslustefna áranna 1944
—46 mun lengi í minnum höfð. Á
þeim árum komst dýrtíðin í al-
gleyming. Þá réðu kommúnistar
og forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins stjórnarstefnunni. Víg-
orð þeirra var nýsköpun atvinnu-
veganna. 1 byrjun þessa stjórnar-
tímabils átti þjóðin inni í erlend-
um gjaldeyri nær 600 milljónir
króna, og gjaldeyristekjurnar á
þessu tímabili námu nokkru
hærri upphæð, svo að alls hafði
nýsköpunarstjórnin úr að spila
um 1300 milljónum króna. Hér
var því einstætt tækifæri til átaka
þjóðinni og atvinnuvegum hennar
til fjárhagslegrar farsældar og
aukins öryggis. Aldrei fyrr í sögu
þjóðarinnar hafði verið annar
eins þjóðarauðum fyrir hendi til
þess að búa fslendingum örugga
og glæsta framtíð. Stjórnin hafði
því betri aðstöðu en nokkur önn-
ur ríkisstjórn hafði áður haft. En
þetta mikla tækifæri notaði ný-
sköpunarstjórnin þannig, að þeg-
ar hún hrökklaðist frá völdum,
ríkti sjúkt ástand í fjárhags- og
atvinnumálum þjóðarinnar.
Eins og áður segir, átti þjóðin
nær 600 milljónir króna í erlend-
um ipnstæðum. Af þessari fjár-
hæð var Nýbyggingarráði fengið
til umráða 300 milljónir króna,
sem átti að verja til endurbygg-
ingár atvinnútsekjanna. Það var
aðeins tæpur 1/4 állra gjaldeyris-
teknanna. Allir flokkar voru þess
fýsandi, að meginhluta hinnar er-
lendu innstæðu væri varið í þessu
skyni. — Framsóknarflokkurinn
einn vildi ganga feti lengra en
hinir flokkarnir um upphæð
þessarar fjárhæðar, en fékk því
ekki ráðið. Það kom því úr hörð-
ustu átt, er andstæðingar Fram-
sóknarflokksins bjuggu síðar til
þá skáldsögu, að flokkurinn hefði
verið andvígur allri nýsköpun
þáverandi ríkisstjórnar, en hefði
hins vegar viljað hrun atvinnu-
veganna. Og þessari skröksögu er
meira að segja enn haldið á lofti
af ófyrirleitnustu áróðursmönn-
um Sjálfstæðisflokksins. Slíkur
málflutningur dæmir sig sjálfur.
Hitt er svo annað mál, að menn
voru ekki á einu máli um, hvern-
ig framkvæmdum skyldi hagað.
Framsóknarmenn töldu dýrtíðina
hættulega atvinnulífi landsmanna
og vildu því láta hefjast handa
gegn verðbólgunni, svo að heil-
brigður grundvöllur fengist undir
nýsköpun atvinnuveganna. Þeir
töldu nýbyggingar í stórum stíl
að miklu leyti byggðar á sandi, ef
ekki væru settar skorður við dýr-
tíðinni. Þarna skildu leiðir. Stefna
Framsóknarflokksins var: Meira
fé skyldi ráðstafað til nýsköpun-
ar og jafnframt gerðar ráðstafan-
ir til, að það fé kæmi að sem
fyllstum notum með því að stöðva
vöxt dýrtíðarinnar.
Þessa stefnu Framsóknar-
flokksins kváðu hinir flokkarnir
niður, kölluðu hana skemmdar-
verk og gáfu hénni nafnið hrun-
stefna. Þáverandi stjórnarflokkar
efndu til stóraukinnar vérðbólgu.
Stríðsgróðamenn höfðu frjálsar
hendur .til taumlausrai; gróða-
brallsstarfsemi í skjóli valdhaf-
anna og verðþennslunnar og eng-
ar ráðstafanir gerðar til uppgjörs
á stríðsgróðanum, en kommún-
istar höfðu hins vegar frjálsar
hendur til að spenna upp kaup-
gjaldið. Þetta leiddi til síhækk-
andi framleiðslukostnaðar til
lands og sjávar, án þess þó að
verkamenn væru nokkru bættari,
þar sem aukin dýrtíð át upp til
agna hækkun kaupgjaldsins.
Landsmönnum var talin trú
um, að dýrtíðar- og verðbólgu-
stefna ríkisstjórnarinnar og
stuðningsflokka hennar miðaði að
nýsköpun og réttlátri skiptingu
þjóðarteknanna. Eftirá sjá lands-
menn, að í öllurn þessum gylling-
um var allt að síga á ógæfuhlið.
Ríkisstjórnin reyndi í lengstu lög
að fela hvernig ástatt var. Loks
varð það ekki lengur dulið, að á
rúmlega tveimur árum var allur
gjaldeyrir þjóðarinnar upp urinn.
Nú er runnið nýtt ár. Á þessum
áramótum hefir ný stjórnarstefna
rutt sér til rúms. Byi'jað er að
hamla á móti dýrtíðar- og verð-
bólgustefnú fyrrv. stjórnar, sem
búin var að holgrafa undan fjár-
hag þjóðarinnar og atvinnuveg-
um hennar. Þar með hefir stefna
Framsóknarflokksins fengið fulla
viðurkenningu Sjálfstseðisflokks-
ins og Alþýðuflokksins. Það tók
langan tíma að bræða saman
sjónarmið stjórnarflokkanna
þriggja. Dýrtíðarfrumvarp ríkis-
stjórnarinnar, er samþykkt var
fyrir jólin, ber þess glögg merki,
að enginn einn flokkur réði þar
efni og orðavali. Hver um sig
hefir orðið að sveigja til fyrir hin-
um. Það er þess vegna allfjarri
því að dýrtíðarlögin segi til um
allan hug Framsóknarmanna. —
Þeir hefðu viljað ganga lengra til
ráðstöfunar gegn dýrtíðinni í
ýmsum atriðum. Þeir líta því svo
á, að dýrtíðarlögin, eins og gengið
var frá þeim, séu aðeins fyrstu
sporin til stuðnings við atvinnu-
vegi landsmanna og bættra kjara
almennings, en fleira þurfi þar á
eftir að koma. Framsóknarmenn
munu þess vegna ekki leggja árar
í bát, heldur berjast fyrir áfram-
haldandi lækningu á dýrtíðar-
meininu.
Það, sem mest veltur á, er að
gera atvinnuvegi þjóðarinnar til
sjávar og sveita sjálfbjarga og
arðbæra. En því marki verður
aðeins náð, ef sæmilegur vinnu-
friður getur haldist í landinu. —
Kommúnistar hafa hótað verk-
föllum, til þess að eyðileggja til-
raun ríkisstjórnarinnar til björg-
unar atvinnurekstrinum, svo að
hann stöðvist ekki og hrynji í
rústir. Enginn þarf að efa, að
kommúnistar standa við þessa
hótun sína, ef þeim tekst að fá
verkamenn til að gerast leiksopp-
ar í höndum þeirra og sínir eigin
böðlar. Þess er því að vænta, að
svo sterkur meiri hluti þjóðar-
innar snúist öndverður gegn
skemmdarverkum Moskvumann-
anna, að þeir sjái þann kost
vænstan að draga sig í hlé.
Allir sannir og heilbrigðir íá-
lendingar munu fagna því um
þessj áramót^að ný stjórnarstefn.a
hefir tekið við af dýrtíðar- og
7iiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiii.iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiii n •1111111111 iiiiiiiiiiiv
Liðin tíð.
Það er af, sem áður var. Þetta
geta þeir sagt með sanni, sem
gjarnan vilja fylgjast með því
helzta, sem út kemur af gagnleg-
um bókum meðal nágrannaþjóð-
anna. Á stríðsárunum voru allar
bókabúðir hér fullar af erlendum
bókum. Og mikið var keypt,
jafnvel þótt bókavali verzlan-
anna væri æði oft mjög ábóta-
vant og sjaldnast væru bækurnar
pantaðar eftir ákveðnu skipu-
lagi, til þess að tryggja hæfilegt
úrval helztu bókmenntaflokk-
anna. En alltaf slæddist talsvert
af ágætum bókum með og verði
þeirra var stillt í hóf, a. m. k. ef
miðað er við verð á innlendum
bókum. Þótt segja megi með
sanni, að óþarflega mikið væri
flutt inn af bókum á stríðsárun-
um, einkum frá Bandaríkjunum,
og komast hefði mátt af með
minni og hnitmiðaðri innflutning,
þá munu þó fæstir telja að þeim
gjaldeyri, er til þess fór, væri illa
varið. Menningarþjóð á íslandi
þarf jafnan að eiga kost erlendra
bóka og blaða. Innlend bókagerð
og blaðaútgáfa, þótt mikil sé, get-
ur ekki fullnægt þörfum lands-
manna. En þetta sjónarmið virð-
ist ekki eiga upp á pallborðið hjá
gjaldeyrisyfirvöldunum um þess-
ar mundir. Nú sjást hér ekkí
lengur nýjar, erlendar bækur.
Það, sem til er af þeim í bóka-
búðum, er flest eftirstöðvar frá
innflutningi stríðsáranna. Ein-
staklingar, sem hafa keypt erlend
blöð til margra ára, eiga í erfið-
leikum með greiðslu á þeim. Með
þessum hætti er verið að draga
tjald fyrir glugga þeirra lands-
manna, sem gjarnan vilja eyða
tómstundum sínum til þess að
líta út yfir hafið, til þess sem ger-
ist með öðrum þjóðum, kynnast
nýjum stefnum og straumum i
bókmenntum og á öðrum svið-
um. Þetta er mikil afturför og ber
vott um þröngsýni og menning-
arleysi yfirvaldanna. Það þekkist
hvergi á byggðu bóli, nema í ein-
ræðisríkjum, að þannig sé nær
algjörlega tekið fyrir það, að
þegnarnir geti lesið erlend blöð
og bækur. Gjaldeyriserfiðleik-
arnir réttlæta ekki bannið á er-
lendum bókum. Til þess að flytja
til landsins sómasamlegt úrval af
því helzta, sem út kemur hjá ná-
grannaþjóðunum, þarf vissulega
ekki of fjár, en til þess þarf dá-
litla víðsýni og rétt mat á þörf-
um þjóðarinnar.
Bókapakki frá Bretlandi.
Hin ágæta brezka menningar-
stofnun British Council hefir nú
nýlega sýnt blaðinu það vinar-
bragð ,að senda því dálitla bóka-
verðbólgustefnu fyrirfaraúdi ára.
Þekki þjóðin sinn vitjunartíma,
styður hún nýjauú stjórnárstefn-
unn.
pakka með nýlegum enskum
bókum. Má nærri geta, hvort slíkt
er ekki fengur, á slíkum þreng-
ingatímum, sem nú eru. Blaðinu
þykir rétt að geta nokkurra þess-
ara bóka hér og endurvekja þar
með þennan bókaþátt, sem eitt
sinn var upptekinn, en hefir legið
niðri um hríð. Er meiri ástæða til
þess nú, en oftast áður, að geta
lauslega helztu nýjunga í bóka-
gerð nágrannaþjóðanna, og leið-
beina, ef auðið væri, um bókaval,
ef einhvei'jum lesendanna skyldi
-askotnast nokkrir erlendir aurar
til bókakaupa. í síðasta bóka-
pakkanum frá British Council
voru nokkrar ágætar bækui' um
brezka leiklist og nokkur leikrit,
sem komu út nú í haust og vetur
og voru sýnd í London og víðar á
sl. ári. Þessi rit eru gott sýnis-
horn nútíma brezkra leikbók-
mennta og gefa nokkra hugmynd
um það, hvað hefir verið að gerast
í leikhúslífi heimsborgarinnar nú
að. undanförnu. Fyrst í flokki
leikritanna má telja nýjasta leik-
rit hins heimsfræga höfundar og
leikara Noel Coward. Þetta leik-
rit heitir „Peace in our Time“,
gefið út af Wm Heinemann Ltd. í
London og kostar 6 s. Það var
fyrst sýnt í London sl. sumar og
hlaut mikla aðsókn og góða dóma.
„Peace in our Time“ er sérkenni-
legt og skemmtilegt verk. Það
fjallar um ástandið í Bretlandi á
stríðsárunum, eftir að þýzka inn-
rásin margumtalaða var orðin að
veruleika og Þjóðverjar voru
búnir að leggja allar Bretlands-
eyjar undir sig. Noel Coward læt-
ur leikinn gerast á brezku veit-
ingahúsi og þar koma inn fulltrú-
ar ýmsra deilda þjóðfélagsins og
í samtölum og atburðum leiksins
bregður hann upp mynd af því,
hvernig hann hyggur að brezka
þjóðin mundi hafa tekið þýzkri
innrás og nazistastjórn. Þarna eru
eiginleikar þjóðarinnar, staðfesta
og frelsisást undir smásjá af-
burða snjalls höfundar, leikurinn
er í senn spennandi og lærdóms-
ríkur og mundi vissulega nautn
að því að sjá hann á sviðinu í
meðferð góðra leikkrafta. Annar
leikur, alvarlegs efnis, er frá sama
forlagi, Wm. Heinemann Ltd. og
er eftir ungan höfund, William
Douglas Home, og nefnist „Now
Barrabas“. Þessi ungi höfundur
var hermaður í stríðinu og varð
að þola fangavist landa sinna
vegna þess að hann neitaði að
taka þátt í skyndiárás á bæ nokk-
urn, þar sem hann taldi árásina
tilgangslausa að öðru en því, að
drepa saklaust fólk. „Now Barra-
bas“ gerist í brezku fangelsi, lýs-
ir reynslu höfundarins í fanga-
vistinni og kynnum af samferða-
mönnum þar, og þó miklu meiru
en því að uppistaða hans er
ástríður og tilfinniggar mannanna
og þungbær reynsia þeirra, sem
leita sannleikans. Þessi leikur var
fyrst sýndur í London snemma á
ái'inu 1947 og vakti mikla eftir-
tekt Þriðji dramatíski leikurinn
ei' frá forlaginu George Allen 8c
Unwin, kostar 5 s. Höfundurinn
er James Parish. Leikurinn nefn-
ist „Message for Margaret“ og
var fyrst sýndur í London í árslok
1946. Leikendur eru aðeins fjórir
tveir karlmenn og tvær konur. —
Leikur'inn hefst á því, að önnur
konan fær tilkynningu um það, að
maður hennar hefir farizt í um-
ferðaslysi. Áður en hann lézt bað
hann fyrir kveðju til Margrétar,
en svo hét kona hans. En eigin-
maðurinn hafði verið í þingum
við aðra konu og hún heitir líka
Margrét. í leiknum er lýst bar-
áttu þessara tveggja kvenna, ást
þeirra, staðfestu, hefnigirni,
skilningi og góðfýsi.
Meðferð höfundarins á þessum
efnivið er mjög sérkennileg og
minnisstæð. í þessum bókapakku
voru einnig þrjár bækur um
brezka leiklist og brezk leikhús.
„Theatre Outlook“ eftir hinn
ágæta höfund J. B. Priestley, sem
nú hefir snúið sér að leikritagerð
að langmestu leyti, við mikinn
orðstír. í þessari bók ræðir hann
brezk leikhús, skipulag þeiri'a
mála og framtíðarhorfur. Bókin
er fróðleg fyrir þá, sem hafa
áhuga á leikhúsmálum. „The
other Theatre“ heitir bók eftir
Nonnan Marshall, einn af kunn-
ustu leiklistargagnrýnendum
brezl^u þlaðanna. Þessi bók e'r
saga hýjímgh; arieikhúálífmu síð-
• r »* f' íp < y " y' '
asta riiannsaldúrinn og þeirra til-
rauna, sem gerðar hafa verið til
umbreytinga og byltinga í ýmsum
leikhúsum og af ýmsum leikur-
um. Þriðja bókin heitir The
Early Doors og er eftir Harold
Scott. í þessari bók er sögð saga
fyrstu brezku leikhúsanna og
þróun þeirra í gegnum aldirnar.
Allt eru þetta fróðlegar bækur
fyrir þá, sem áhuga hafa á þess-
um málum. Eg geri ráð fyrir að
þessi þáttur birtist öðru hverju
hér í blaðinu nú fyrst um sinn og
verður þar reynt að geta nokk-
urra markverðra nýjunga á er-
lendum bókamarkaði. A.
Stofnar þjóðfrelsisfélag
Abd-el Krim, hinn frægi foringi
Riffkabýlanna í Norður-Afríku,
sem stýrði uppreist þeirra gegn
Spánverjum og Frökkum 1921,
slapp úr haldi hjá Frökkum á sl.
ári og hefir dvalið í Egyptalandi,
undir vernd egypsku krúnunnar
síðan. Hann hefir nú beitt sér
fyrir stofnun félagsskapar, sem
hefir það markmið að gcra Norð-
ur-Afríkuþjóðirnar frjálsar Og
fullvalda, og er hann sjálfur for-
maður félagsins. Þessum tíðind-
um er ckki tekið með neinum
fögnuði í Madrid og París.