Dagur - 21.01.1948, Blaðsíða 4
4
DAGUR
Miðvikudaginn 21. janúar 1948
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pétursson
Skvifslofa í Hafnarstræti 87 — Simi 166
Blaðið kcmur út ó hverjum miðvikudegi
Árgangurinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 1. júlí
Prentverk Odds Björnssonar h.f. Akureyri
2500 manna stjórnarkerfi
Á SÍÐASTLIÐNU hausti skipaði bœjarstjóm
Reykjavíkur atvinnumálanefnd er skyldi safna
skýrslum um atvinnu bæjarmanna og atvinnu-
horfur þeirra á þessu nýbyrjaða ári. Nefnd þessi
hefir nú skilað allýtarlegu áliti til bæjarstjórnar-
innar og hafa Reykjavíkurblöðin gert því nokk-
ur skil að undanförnu. En það er svo með þessa
skýrslu, að hún varðar fleiri landsmenn en
Reykvíkinga eina, og virðist ástæða til þess að
benda á nokkur atriði hennar, því að þau varpa
nokkru ljósi á suma stjórnarhætti á landi hér og
þá þróun, sem orðið hefir á seinni árum.
ÞAÐ MUN VEKJA sérstaka athygli þeirra
landsmanna, er lesa þessa skýrslu, að þótt at-
vinnumálanefndin spái samdrætti og minnkandi
atvinnumöguleikum í verzlun og iðnaði höfuð-
staðarbúa, vegna hráefnaskorts og verzlunar-
hafta, virðist hún þess fullviss, að ekki muni
verða sams konar hjöðnun í starfsemi ríkisins
og ríkisstofnana, og telur að starfsmannahald þar
muni verða svipað og áður. Er síðan greint frá
því, að starfsmenn ríkisins og ríkisstofnana telji
2499 manns. Þetta er þá hópurinn, sem starfar að
ailri hinni opinberu „skipulagningu" í höfuð-
staðnum um þessar mundir og við fyrirtæki rík-
isins. Mun flestum þykja hann allfyrirferðarmik-
ill, sérstaklega þegar þess er gætt, að samkvæmt
þessari skýrslu er tala þeirra manna, sem hafa
framfæri sitt af sjávarútvegi og siglingum —
undirstöðum útflutningsverzlunarinnar og þjóð-
arbúskaparins — ekki nema 1530 manns. Að
verzlunarstörfum vinna 2623 menn og að iðnaði
4700 manns, og eru það einnig fróðlegar tölur,
sem tala sínu máli, þótt ekki verði þær frekar
ræddar að sinni hér. En þessl skýrsla öll varpar
skýru ljósi á ríkisbáknið eins og það er nú orðið,
og þann ofvöxt, sem hlaupið hefir í alla starf-
rækslu þess á undanförnum árum. Þessi mikla
útþennsla og hinn stóraukni kostnaður, sem
henni er samfara, hófst fyrst að verulegu marki
með valdátöku „nýsköpunar“-stjórnarinnar. Hin
losaralega fjármálastjórn og almenna eyðslu-
stefna hennar, bauð þessari þróun heim. Starf-
ræksla ríkisins og ríkisstofnana var orðin óeðli-
lega umfangsmikil og dýr, er þessi stjórn hrökkl-
aðist frá völdum. Stjórnarandstaðan þáverandi
hélt uppi harðri gagnrýni á þessa óhóflegu eyðslu
og alla tíð munu menn úr öllum lýðræðisflokk-
unum hafa verið fylgjandi eðlilegri hagsýni og
sparsemi í ríkisrekstrinum öllum. En þrátt fyrir
ábendingar um þessi efni, þingsályktanir og vilja
ýmsra góðra manna, hefir núverandi stjórn skort
djörfung og kraft til þes sað hefja þarna endur-
bótastarf. Fullvíst má telja, að starfsmannahald
ríkisins hafi aukizt á sl. ári, með nýjum ríkis-
stofnunum, án þess að jafnframt væri lögð
áherzla á að skipa málum haganlegar og ódýrar
fyrir ríki og þjóð á öðrum sviðum. Og atvinnu-
málanefnd Reykjavíkurbæjar telur í áliti sínu,
að ríkið muni enn á þessu ári hafa a. m. k. 2500
föstum starfsmönnum á að skipa í höfuðborg-
inni einni saman, eða jafnmörgu fólki og býr í
meðalkaupstað úti á landi, að ungbörnum og
gamalmennum meðtöldum, eða ef reiknað er
með því, að hver ríkisstarfsmaður syðra hafi að
.meðaltali 3 menn á framfæri sínu, að ríkið muni
enn á þessu ári kosta framfæri mun fleiri manna
en allir íbúar Akureyrarkaup-
staðar eru nú. Það þarf ekki að
eyða mörgum orðum að því,
hversu sjúkt slíkt ástand er í
þjóðfélagi, sem telur ekki nema
130 þúsund sálir og býr við
vinnuaflsskort í hinum veiga-
mestu framleiðslu- og atvinnu-
greinum.
ÞÓTT ÞAÐ kunni að vera hag-
kvæmt fyrir Reykjavíkurbæ að
svo margir borgarar þiggilaunsín
hjá ríkinu, þá er þetta ástand
sjúkdómseinkenni á þjóðfélaginu
í heild, orsök óhæfilegra rekst-
ursútgjalda ríkisins, óviðunandi
slappleika í öllu stjórnar- og
framkvæmdakerfi ríkisins, því að
þetta gífurlega starfsmannahald
ber vitni um lélega'skipulagningu
opinbers reksturs. Enda dæmin
um handahófslegar ráðstafanir og
litla yfirsýn dagleg reynsla borg-
aranna. — Þing og stjórn hafa
nýlega lagt almenningi á herðar
þær skyldur, að gæta meiri hóf-
semi og ráðdeildar um eyðslu en
verið hefir að undanförnu. Fólk-
ið í landinu virðist ætla að taka
þessum kröfum af ábyrgðartil-
finningu og þegnhollustu, þrátt
fyrir skemmdarstarfsemi og und-
irróður kommúnista. En ef það
ætlar að koma á daginn, að ríkis-
valdinu þyki hentara að benda
öðrum á mjóa veginn en feta hann
sjálft og gæta hófsemi og ráð-
deildar í meðferð opinbers fjár,
þá eru valdhafarnir sjálfir að
grafa undan sínum eigin viðreisn-
aráformum. Alþingi hefir nú hvað
eftir annað haft rekstursútgjöld
ríkisins til lauslegrar meðferðar.
Nú hæfa slík vinnubrögð ekki
lengur. Jafnframt því, sem borg-
ararnir inna af höndum hinar
gífurlegu greiðslur í sköttum og
skyldum til opintíers reksturs, er
það skýlaus krafa þeirra, að
fyllstu ráðdeildar sé gætt um
meðferð þess fjár. Á það hefir
mjög skort að undanförnu. Ef
endurreisn heilbrigðs fjármála-
ástands á að verða meira en nafn-
ið eitt, vei'ður endurskoðun á öllu
reksturskerfi ríkisins að haldast
í hendur við aðrar ráðstafanir. Er
þess því að vænta, að þessi mál
verði efst á dagskrá Alþingis nú
er það kemui' saman að jólaleyfi
loknu.
FOKDREIFAR
Verzlunin seld á leigu.
ÞAÐ ER alkunna, hvemig það
gafst íslenzku þjóðinni, er kon-
ungur seldi dönskum kaupmönn-
um og verzlunarfyrirtækjum ís-
landsverziunina á leigu. Höfðu
þessir aðilar einkarétt á verzlun
og viðskiptUm við viss landssvæði
og lágu þungar refsingar við, ef
landsmenn leituðu nauðsynja
sinna utan þeirra verzlunar-
svæða, er þeir töldust til sam-
kvæmt konunglegri tilskipun. —
Þessi saga er kennd í öllum skól-
um landsins og bent á hana til
viðvörunar og sem dæmi um
það, hversu réttur þegnanna í
landinu hafi verið sáralitill gagn-
vart ágjörriu konungsvaldi og
harðsvíruðum kaupmönnum.
Fimmtán menn.
ÞAÐ ER ekki ólíklegt, að ein-
hverjir hafi rifjað þessi mál upp
fyrir sér á dögunum, er „íslend-
ingur“ okkar hér, birti greinar-
gerð frá heildverzlun hér í bæn-
um, sem sýnir og sannar ótvírætt,
að með núverandi skipan á gjald-
eyris- og innflutningsleyfaveit-
ingum, er 15 heildsölum í Reykja-
vík seldur í hendur verulegur
hluti verzlunarinnar af ríkisvald-
inu. Þessi hringur er lokaður, og
fá þar engir utanaðkomandi inn-
göngu, en landsmenn eiga ekki
annars úrkosta en sækja vörur
sínar í hendur þessa hrings.
Lokaður hringur.
SAMKVÆMT upplýsingum
þessarar heildverzlunar hér, var
ávaxtainnflutningi til landsins nú
fyrir jólin hagað svo, að leyfi
voru aðeins veitt tveimur aðilum,
Sambandi ísl. samvinnufélaga,
sem annast innkaup fyrir kaup-
félögin í öllum landsfjórðungum
og héruðum, og Innflytjendasam-
bandinu svonefnda í Reykjavík,
og mun það hafa hlotið bróður-
part leyfanna. Nú munu menn al-
mennt hafa trúað því, að þetta
samband væri samtök allra
heildverzlana landsins, sem
keypti inn fyrir þær sameiginlega
og skipti magninu síðan í milli
fyrirtækjanna eftir sanngjörnum
reglum. En ekki er því að heilsa.
Samkvæmt því, sem nú er upp-
lýst, er þarna að ræða um 15
reykvíska heildsala, og komast
ekki aðrir að þessum kjötkatli, t.
d. ekki heildverzlunin hér, sem
þó hefir starfað hér í bænum í 15
ár. Þessir 15 menn fá leyfi ríkis-
valdsins til þess að kaupa inn
meginmagnið af þeim ávöxtum,
sem yfirvöldin leyfa innflutning
á, þeir eru þröngur hringur for-
réttindamanna í þjóðfélaginu,
sem hafa einkaleyfi á stórum
gjaldeyrisupphæðum til þessara
nota, og þá einnig einkaleyfi á
hagnaðinum af þessari verzlun.
Og eftir þessum skrifum að
dæma, er svo að sjá, sem gjald-
eyrisyfirvöl(jin hafi veitt leyfið í
þeirri trú, að þarna væri samband
allra heildverzlana landsins. Er
ekki að furða, þótt framkvæmd
verzlunarmálanna sé meira en
lítið ábótavant, þegar þeir, sem
ráðin hafa, eru ekki betur að sér
um skipulag verzlunarmálanna
en þarna kemur í ljós.
Tillqgur Framsóknarmanna.
ÞA£> ER vafalaust, að frásögn
heildverzlunarinnar hér um við-
skiptin við þennan forréttinda-
hring, er sönn og rétt, þrátt fyrir
mótmælaauglýsingu hans í sama
tbl. íslendings. Og þessi frásögn
varpar skýru ljósi á ástandið í
verzlunarmálunum og þörfin á
gagngerðum úrbótum. Það er þá
líka lærdómsríkt að minnast þess
í sambandi við þessa deilu, að það
er Sjálfstæðisflokkurinn, sem
heldur verndarhendi yfir þessu
skipulagi og berst hatramlega
gegn öllum úrbótum. Nú má það
vera hverjum manni ljóst, hverra
ei'inda flokkurinn gengur í þeirri
baráttu. Hann er þar ekki að
vinna fyrir hag smásöluverzlana
úti um land, eða þeirra litlu leyfa
innflutningsverzlunar, sem ennþá
er að finna utan landamerkja
höfuðstaðarins, heldur er hann
þar málsvari þessa þrönga hrings
og þeirra forréttinda, sem hann
hefir aflað sér, og vill nú ógjarnan
sleppa. Það er einfalt mál, að
('Framhald á 5. síðu).
MÓÐIR-
KONA-MEYJA
Jólapappír og innfliitningur
Það er hyggin húsmóðir, sem geymir jóla-umbúð-
ir og annað jólaskraut frá þessum jólum, því að
ómögulegt er að segja nema ekkert slíkt verði á
markaðnum næstu jól. — Að sjálfsögðu er það ósk
okkar og von að eitthvað verði farið að rakna úr
með innflutninginn fyrir næstu jól — og raunar
helzt sem fyrst, — en gott er að vera við öllu búinn.
Hér er að vísu um smáatriði að ræða, sem ætti
ekki að valda okkur nokkrum heilabrotum né
áhyggjum, því að meðan við höfum jafnmikinn mat
og raún ber vitni um, kol til að kynda upp hús okk-
ar og góðan fatnað til að verja okkur fyrir vetrar-
kuldanum, höfum við sannarlega ekki leyfi til að
kvarta eða fárast yfir smáæunum.
En það skaðar samt ekki að vera hirðusamur og
nýtinn, líka í smámununum.
Ævintýri um innflutningsleyfi
Fyrst eg er farin að tala um innflutning, get eg
ekki stillt mig um að segja ykkur frá smá-ævintýri,
sem eg lenti í á dögunum.
Mér hefir alltaf fundizt það þó nokkuð spennandi
að fá tilkynningu frá pósthúsinu um að eg eigi þar
eitthvað, sem eg er vinsamlega beðin að sækja sem
allra fyrst.
Svo fór og í þetta sinn. Eg hafði fengið gulan lappa
um að sækja á pósthúsið eitthvað, sem allra fyrst,
og það sem meira var, á lappann var skrifað „toll-
rara“, svo að spenningur minn margfaldaðist.
Eg skundaði á bögglastofuna og framvfsaði seðl-
inum. — „Er það stórt?" spurði eg í sakleysi mínu,
mér hefir nefnilega alltaf fundizt orðið „vara“ og
„vörur“ merkja eitthvað stórt, eða mikið af ein-
hverju. — „Ó-nei, ekki er það það,“ svaraði af-
greiðslumaðurinn og sýndi mér umslag — aðeins
venjulegt gult umslag — sem nafn mitt var skrifað
á. Bréfið var heldur þykkra en ef um venjulegt
sendibréf væri að ræða, rétt-eins og laumað hefði
verið í það vasaklút eða einhverju slíku.
„Jæja,“ sagði eg, þegar allur spenningurinn og til-
hlökkunin til að pakka upp úr stórum kassa „toll-
vörurnar", var rokin út í veður og vind, „hvað
svo?“
„Þér eigið að greiða 10.00 kr. í toll, svo eigið þér að
greiða skömmtunarseðla og síðan verðið þér að
sækja um innflutningsleyfi til Viðskiptanefndar í
Reykjavík. Þér getið fengið-eyðublöð í Landsbank-
anum hér og fyllt þau út og sent suður — svo getið
þér líka sent skeyti."
Eg bara starði á piltinn, og þegar hann hafði lokið
rnáli sínu gat eg ekki annað en hlegið. — Eg vildi nú
vita með vissu, hver þessi dýrmæta vara var, og
þegar eg sá, að það voru einir þunnir sokkar, fannst
mér allt þetta umstang og eyðublaðaútfyllingar ekki
borga sig.
Mér kom skyndilega gott ráð í hug, til að losna úr
þessu á sem léttastan hátt. „Má eg ekki endursenda
bréfið, eða breyta um nafn og heimilsfang og senda
það kunningjakonu erlendis?1 ‘spurði ég afgreiðslu-
manninn.
Þá fékk eg hið gullvæga svar, sem eg mun seint
gleyma.
„Þá vei-ðið þér að sækja um útflutningsleyfi“!!!
Eg kvaddi, skyldi eftir „tollvöruna" og rölti heim.
Svona er nú komið á landi voru, hugsaði eg, og eru
nú breyttii' tímar frá því, er hver og einn gat sent,
hvert sem hann vildi, og tekið á móti jólagjöfum frá
vinum og ættingjum erlendis.
Eg flýtti mér og skrifaði sendanda sokkanna bréf,
og bað hana blessaða að senda mér ekki nokkurn
skapaðan hlut framai'. — En „tollvaran“ liggur á áð-
urnefndum stað og bíður innflutningsleyfis — eða
útf lutnmgsleyf is!!