Dagur - 25.02.1948, Blaðsíða 2

2
D AGUR
Miðvikudaginn 25. febrúar 1948
Loforð nýsköpunarstjómarinnar
og efndir
SUNNAN FRA SUNDUM
★ ★
Sveinn Suðrœni skrifar úr Rvík.
Þann 21. okt. 1944 myndaði Ól-
afur Thors ríkisstjórn ásamt full-
trúum frá Alþýðuflokknum og
kommúnistum. Aðalatriði stjórn-
arsáttmálans, sem þá var gerður,
voru þessi:
1. Að taka 300 millj. kr. af er-
lendum innstæðum bankanna
til nýsköpunar í atvinnulífi
þjóðarinnar.
2. Að Alþingi samþykki ný
launalög fyrir starfsmenn rík-
isins, og skyldi þar gengið til
móts við óskir starfsmanna-
sambands ríkis og bæja.
3. Að Alþingi setji tryggingar-
löggjöf, eins og hún er full-
komnust hjá öðrum þjóðum.
4. Að tryggður verði vinnufrið-
ur í landinu.
5. Að stjórnarskráin sltyldi end-
urskoðuð svo fljótt, að hún
lægi fyrir til fullnaðarsam-
þykktar á fyrsta Alþingi, að
afstöðnum kosningum. Eink-
um skyldi þar lögð áherzla á
jafnan kosningarétt fyrir alla
þegna þjóðfélagsins, félagslegt
öryggi og trygging atvinnu
fyrir alla.
í framhaldi af stjórnarsáttmál-
anum var haldið uppi margvís-
legum skrumauglýsingum um
ágæti hans. Stefna hans átti að
breyta lífskjörum þjóðarinnar um
langa framtíð. f þeim áróðri var
óspart vitnað til innstæðnanna
erlendis, hartnær 600 millj. kr.,
sem umbreyta átti atvinnulífinu
á skömmum tíma. Var málið oft
túlkað á þann veg, að ekki varð
annað skilið en að ríkið ætti þetta
fé og gæti ráðstafað því að vild
sinni.
í stefnu stjórnarinnar, eins og
hún kom fram í sáttmálanum, var
engin viðleitni sýnd til þess að
stöðva verðbólguna, og hafði þó
enginn farið um hana harðari
orðum né lýst átakanlegar
háskalegum afleiðingum hennar
en Ólafur Thors.
Kauphækkunarskrúfan var sett
af stað, með auknum hraða.
Fyrst var kaupið hækkað hjá
prenturum og járnsmiðum, síðan
gerð „samræming kaupgjalds“
víðs vegar um landið, sem yfir-
leitt varð í framkvæmdinni 20%
grunnkaupshækkun. Allir stjórn-
málaflokkarnir fengu nokkuð.
Kommúnistar fengu að halda
áfram kaupkröfum sínum gegn
atvinnuvegum landsins. Alþýðu-
flokkurinn fékk launalög og al-
mannatryggingar, og Sjálfstæðis-
flokkurinn fékk næði handa
heildsölum og öðrum stríðsgróða-
mönnum, til þess að raka að sér
stórfé á kostnað alþjóðar með því
að ráða í verzlunar- og skatta-
málum.
Viðvaranir Framsóknarflokks-
ins í gjaldeyris- og fjármálum
voru nefndar hrakspár og hrun-
stefnusöngur. Ásamt Framsókn-
arflokknum gerðust í upphafi 5
þingmenn Sjálfstæðisflokksins
stjórnarandstæðingar. Tveir
þeirra, Gísli Svuinsson og Pétur
Ottesen, skrifuðu kjósendum
sínum allskorinorð bréf, þar sem
reir gera grein fyrir afstöðu
sinni til Ólafs Thors og kommún-
ista. Gísli Sveinsson orðað það
svo m. a., „að þetta stjórnar-
myndunartiltæki meiri hluta
Sjálfstæðisflokksins er hrein
kollsteypa í stefnu og starfi
flokksins, hverníg sem það kann
að verða gyllt af hlutaðeigandi í
áróðri og blöðum“. Pétur Ottesen
segir um nýsköpunina: „Hvað
gagnar að kaupa mikið af nýjum
skipum, ef kostnaðurinn við að
afla fisksins á þessum nýju skip-
um, vegna dýrtíðar, kaupgjalds o.
fl., er svo mikill, miðað við mark-
aðsverð erlendis, að útgerðin er
rekin með stórtapi? Að hverju
gagni kæmi það bændum, þótt
þeir fengju nýtízku vélar, ef bú-
rekstur þeirra baeri sig ekki, þ. e.
framleiðslukostnaður reyndist of
mikill miðað við markaðsverð,
þrátt fyrir nýjustu tækni?“
Framsóknarmönnum og fimm-
menningunum var það fullljóst,
að tx-yggja yrði grunninn undir
nýsköpuninni, áður en yfii-bygg-
ingin vær'i reist. Sumir fimm-
mennniganna ultu að vísu síðar
út af hinni réttu línu, og varð
hlutur þeirra því ekki stói-mann-
legur.
Þegar stjórnin hafði sétið tVö
ár, baðst hún lausnar. Látið var
í veðri vaka, að flugvallarsamn-
ingui-inn við Bandai’íkin væri á-
stæðan fyrir lausnarbeiðninni.
Sjálfstæðismenn jxóttust þá ekkí
geta hcþdið áfram að stjórna ný-
sköpuninni án kommúnista. Hitf
var þó sörinu nær, að þegar gjald-
eyriririn "var þrotinn, ríkissjóður
févana, dýrtíðin ört vaxandi og
ískyggilegar markaðshorfur er-
lendis, var ekkert samkomulag
um leiðir út úr þeim ógöngum,
er verðbólgustefna stjóx-narinnar
hafði komið málum þjóðarinnar í.
Þess vegna var tekið það gamla
,og einfalda ráð, þegar á bjátar,
að gefast upp og varpa allri á-
byrgð frá sér og reyna að koma
henni yfir á aðra. Ný stjórn vai’ð
ekki mynduð fyrr en 4. febrúar
1947, og ber því fyri’verandi
stjórn ábyi-gð á ölluin stjórnar-
athöfnum til þess tíma. En af-
leiðingar af stefnu fyrrv. stjórn-
ar verða raunar ekki miðaðar við
ákveðinn mánaðardag. Þær vara
um ófyrirsjáanlega langan tíma.
Eins og kunnugt er, ríkti ár-
gæzka til lands og sjávar þau ár,
sem fyrrv. stjórn fór með völd.
Þó að síldai-afli væri í-ýr, seldust
útflutningsvörur yfixieitt fyrir
hæsta vei’ð, sem þekkst hefur.
Möguleikar voru því ákjósanlegir
fyrir stjói’n, sem hefði í senn ver-
ið umbótasinnuð og í’áðdeildar-
söm. Slík stjói-n hefði búið at-
vinnuvegunum hin beztu skilyrði
til frambúðar með skynsamlegri
notkun gjaldeyris og unnið að
samkeppnisfæru framleiðslu-
vei’ði á erlendum markaði. ,En
allt stefndi þetta í öfuga átt. Er-
lendum gjaldeyi’i, spai’ifé og
vinriuafli var sóað í meira og
minna skipulagslaust fálm með
orðið „nýsköpun“ á vörunum.
Stjórnin lofaði miklu í upp-
hafi, en hvað hefur orðið um
efndirnar?
Á rúmum tveimur árum eyddi
stjórnin nær 1300 millj. kr. gjald-
cyri, af því fór aðeins tæpur V\
til nýsköpunar eða til kaupa á
atvinnutækjum, hitt allt til dag-
legrar eyðslu. Togarakaup stjórn-
arinnar tókust þannig, að þeir
urðu um Vs dýrari, en ef einstak-
lingar hefðu fengið að kaupa þá
sjálfir. Engum atvinnuvegi var
lofað eins miklu og sjávarútveg-
inum. Efndirnar urðu þær, að
þegar nýsköpunarstjórnin gafst
upp, varð Alþingi að taka ábyrgð
á allri framleiðslu sjávarútvegs-
ins og hækka fiskverðið um
30%, til þess að koma í veg fyrir
að allir bátar væru bundnir í
höfn á vetrarvertíð.
Með launalögunum áttu skyld-
ur opinberra starfsmanna að
aukast og eftirvinna og auka-
vinna að hvei’fa. Allt hefur þetta
farið á annan veg. Aukavinna var
greidd meira en nokkru sinni
áður við flestar ílkisstofnanir og
kostaði of fjár. Hjá einni ríkis-
stofnun í Reykjavík, þar sem
stjórn er þó talin í beti’a lagi,
námu fjarvistir starfsmanna á
einu ári 4800 dögum. Jafngildir
það, að 16 menn hafi vantað til
vinnu allt árið. Aukavinna ein-
stakra manna komst yfir 20 þús.
kr. á ári.
Frá tryggingarlögunum var
svo gengið, að _ fjárhag , margra;
sveitafélaga og atvinnurekenda
er ofboðið, svo að þeir fá ekki
undir risið, enda streyma til
Tryggingarstofnunarinnar kröfur
um breytingar á lögunum. Fi’am-
sóknarflokkurinn sætti miklu á-
mæli fyrir það að vera ekki skil-
yi’ðislaust með lögunum eins og
frá þeim var gengið. Hann taldi
að skapa yrði tryggingunum
traustari fjái’hagsgrundvöll.
Verkföll voru mörg og sum
löng eins og sjómannavei’kfallið
1945, sem stóð í tæpa tvo mán-
uði, Dagsbrúnax’verkfall í viku,
Sandgerðisverkfall í byrjun ver-
tíðar í þrjár vikur og þannig
mætti lengi telja.
Algengai’a var þó, að vei’kföll
voru auglýst, en samið um
hækkun, áður en til 'verkfalla
kom. Því fór þess ‘vegna fjarri,
að fyri’V. stjórn tryggði „vinnu-
frið“, eins og hún lofaði.
Loforðið um fljóta endui’skoð-
un stjórnarskrárinnar snerist
upp í reglulegt hneyksli, þar sem
henni var ólokið, þegar stjói-nin
hi-ökklaðist frá völdum
Því fer fjarri að þessi talning
á loforðum og vanefndum fyrrv.
stjórnar sé tæmandi, því að þar
er af nógu .að taka. En þetta
verður að nægja í bráð.
ALLIR EITT
Dansleikur að Hótel Norð-
urland föstudaginn 27. þ.
ni. Helst kl. 9 e. 1).
Þar senr við liöfum nú y -
ir meira lnisrúmi að ráða
én að undanförnu, ef lélög-
um heimilt að taka með sér
gesti að þessu sinni. —
Hljómsveit Óskars Osbergs
leikur.
STJÓRNIN.
Heldur verður að teljast tíð-
indalítið hér syðra þessa dagana.
Má vera, að þar valdi nokkru um,
hversu miklir og margir atburðir
gerðust hér um jól og nýjár, og
séu síðan ekki þeir atburðir með
tíðindum taldir, er áður þóttu
frétlaverðir. Síldin dvelur enn
um kyrrt í Hvalfii’ðinum, að öðru
leyti en því, að lítill hluti hennar
flytzt til Reykjavíkur, og þó
sennilega nauðugur. og er hún
ekki lengur fx’éttnæm álitin. Má
xó kalla tíðindum sæta, að nokk-
ur skuli flytjast nauðugur til
Reykjavíkur. — Flotverksmiðjan
virðist komin á góðan rekspöl. —
Skíðamennirnir eru komnir frá
Sviss, hvar þeir, að sumra manna
áliti, hefðu mátt komast á betri
rekspöl, og er það nú helzta
huggunin, að hvorki skyldu þeir
brjóta bein sín þar né bei’a, — og
er það auðvitað huggun. Kjarn-
orkusýningin, sem hefir staðið al-
menningi hér opin að undanförnu,
og þykir næsta fróðleg og jafnvel
furðuleg, er á leiðinni til Akur-
eyrar. Fjalakötturinn hefir innan
skamms frumsýningu á nýju
leikriti, er nefnist „Græna lyft-
an“ og hefir vei’ið sýnt í Kaup-
mannahöfn við langa og fádæma
góða aðsókn, og er þetta gaman-
leikur. Alfreð Andrésson, hinn
góðkunni skopleikari, sem fyrir
skömmu er kominn úr ársdvöl í
Danmöi’ku, leikur aðalhlutveikið.
Hann mun og innan skamms efna
til sjálfstæðraf skemmtunar hér í
Reykjavík með gamanvísnaflutn-
ingi og fleiru, og þai’f ekki að ef-
ast um að hann hljóti góða að-
sókn.
Það sem einna mestum tíðind-
um hefir þótt sæta hér þessa dag-
ana, er ef til vill það, að til um-
tals hefir komið, að gerðar yrðu
nokkrar verulegar breytingar á
húsaleigulögunum, og þannig, að
vald húseigenda til þess að segja
leigjendum upp húsnæði, mundi
xá stórum aukið. Enginn veit enn
hvort úr þessu verður, en margt
er rætt um hvaða breytingum
slíkt mundi valda í húsnæðismál-
um. Eru leigjendur nokkrum ugg
slegnir, ef þetta kemst í fram-
kvæmd, hafa margir illa reynslu
af hlýðni, eða öllu heldur óhlýðni
húseigenda við ákvæði húsaleigu-
laga, og telja, að þeir muni snúa
hverri frelsisaukningu til verri
vegar, og er þeim það auðvitað
vorkunn. Húsnæðisskortur er hér
sízt minni nú, en á undanförnum
árum, að því undanteknu, að ein-
staklingsherbergi hafa verið hér
fáanleg í haust og framan af vetri.
Ekki mun leiguokrið hafa farið
neitt minnkandi, svo að- orð sé á
gerandi, og það, sem það kann að
hafa rénað, mun þá mega rekja
til þeirrar orsakar, að leigubiðj-
endur hafa ekki sömu peningai’áð
til fyrirframgreiðslu og þeir
höfðu á veltiárunum.
Flcstum mun kunnugt, jafnvel
þeim, sem fjarri Reykjavík búa,
og aldrei hafa hingað komið, að
úthverfi nokkur, sum næsta fjöl-
byggð, hafa risið upp í nánd við
sjálfa aðalborgina. í Kleppsholt-
inu svonefnda, inn við Sundin, er
nú risinn boi’gai’hluti, er telur
hartnær fimm þúsundir íbúa, en
xar mun hafa búið í mesta lagi
40—50 manns í ófriðai’byi’jun. Er
xarna þurrt og að ýmsu leyti
hentugt bæjai-stæði í jöðrum
holtsins og útsýn yfir Sundin og
til Viðeyjar og Esjunnar hið feg-
ursta.
En fögur útsýn er engum ein-
hlít byggðabót nú á tímum og
telja úthverfabúar sig afskipta
mörgum þeim þægindum, er þeir
njóta, sem í aðalboi-ginni búa.
Einkum þykir þeim bagi að síma-
leysi, og sömuleiðis illa séð fyrir
bi-unavöx-num og skjótu sambandi
við brunalið borgarinnar, beri
eldsvoða að höndum. Hafa þeir
nú hafið sókn á hendur ráða-
mönnum bæjai’ins og ki’efjast úr-
bóta. Ein eru þó þau þægindi
miðborgarbúa, sem hvei’fisbyggj-
ar minnast ekki á í kröfum sín-
um. Það er hitaveitan. Virðist svo,
sem reynsla sú, er hún hefir gefið
í kuldunum á þessum vetri, sé
slík, að ekki telji hvei’fisbyggjar
þau þægindi eftirsóknarvei’ð.
Á bókkaynningu Helgafells síð-
astliðinn sunnudag, las Halldór
Kiljan Laxness kafla úr skáld-
sögu eftir sig, er koma mun út
innan skamms. Er þarna á ferð-
inni nútíma skáldsaga, er tekur
Reykjavíkurlífið til meðfei’ðar, og
mun mörgum leika forvitni á að
kynnast því, séðu í gegnum gler-
augu Kiljans. Af kafla þeim, sem
Kiljan las upp, vei’ður ekki mikið
um söguna sjálfa ráðið, annað en
það, að hún mun skrifuð á
ómengaðri Kiljönsku, hvað sumir
munu telja hennar mikla kost, en
aðrir sennilega dæma hana
skemmtilegt og snjallt vei’k, þrátt
fyrir það. Annars er að sumu
leyti líkt um Kiljan og Kjarval að
segja: — Þá mundi hann koma
mönnum mest á óvart, ef hann
kæmi þeim ekki á óvart. Og það
er eg viss um, að töluvert verður
um skáldsögu þessa deilt, þegar
þar að kemur, enda virðist höf-
undurinn lítið gera, til þess að
koma í veg fyrir það.
Sveinn Suðræni.
Út um livippinn
og hvappinn
United Press fréttastofan hefir
birt fregn um að íslendingar hafi
samið um kaup á lýsistunnustáli í
Bandaríkjunum. í sömu fi’egnum
er sagt, að samningar um sölu
þorskalýsis frá íslandi til Banda-
ríkjanna standi yfir.
★
í fregnum er nú sagt daglega
frá kröfum Argentínumanna og
Chilebúa til nokkuiTa af Falk-
landseyjum, sem lotið hafa
brezku krúnunni í meira en 100
ár. Brezk blöð skýi’a frá því, að
aðalástæðan til þessa áhuga fyrir
Falklandseyjunum sé sú, að oi’ð-
rómur sé uppi um að úraníum
hafi fundist þar í jörðu, en úraní-
um er, sem kunnugt er, það efni,
sem notað er við atomsprengju-
framleiðslu.
★
Danska flugfélagið DDL býður
út 25 millj. kr. lán um þessar
mundir, og ábyrgist danska ríkið
skuldabréfin.