Dagur - 10.03.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 10. marz 1948
D AGUR
5
FRÁ BÓKAMARKADINUM
Prófessor RICHARD BECK skrifar um
norðlenzk tímarit
i.
Ársrit íslcnzkra kvenna, Hlín,
fyrir árið 1947, ér nýlega komið
vestur um haf, og er það 30. ár-
gangur þessa vinsæla rits. Hefir
Halldóra Bjarnadóttir á Akureyri
verið útgefandi og ritstjóri þess
frá byrjun og unnið með því hið
þarfasta verk, en hún er fjölda-
mörgum íslendingum vestan hafs
að góðu kunn síðan hún var á
ferð um byggðir þeirra fyrir
nokkrum árum síðan og lagði
leið sína víða um Vesturálfu.
Þetta hefti hefst á ættjarðar-
kvæði eftir Ragnheiði G. Krist-
jánsdóttur í Straumfjarðartungu,
er flutt var á Fáskrúðsbakka í
Miklaholtshreppi á Snæfellsnesi
17. júní 1944, þar sem djúp trú-
rækni og þjóðrækni fléttast sam-
an.
Þá flytur ritið að vanda skýrsl-
ur um starf Kvenfélagssambands
íslands og annarra kvenansam-
banda, og er það bæði fróðlegt og
ánægjulegt að kynnast marg-
þættum áhugamálum og menn-
ingarviðleitni íslenzkra kvenna.
Um félagsleg störf þeirra víðs
vegar á landinu fjalla einnig
aðrar greinar í ritinu.
í hinum fjölþætta og myndum
prýdda greinaflokki, „Merkis-
konur“, er íslenzkra forystu-
kvenna á mörgum sviðum minnst
að verðugu. Orð skáldsins:
„Mörg í íslands djúpu dölum
drottning hefir bónda fæðst“,
hvarf mér í hug að loknum
lestri.
í greinaflokki þessum ritar
Elsa H. Guðjónsson einkar hlý-
lega um Jakobínu Johnson skáld-
konu í Seattle og Halldóra
Bjarnadóttir í sama anda um
prófessor Dóru Sumarliðason
Lewis í New York. En það er svo
sem ekki neitt nýtt, þó Halldóra
sýni í þessu riti sínu hlýhug sinn
til íslendinga vestan hafs; það
hefir hún oft gert áður, og gerir
það, auk ofannefndra greina, með
ýmsum öðrum hætti í þessu hefti,
svo sem með endurprentun á
greinum og kvæðum vestan um
haf, og með því að draga sérstaka
athygli að vestur-íslenzku viku-
blöðunum og ýmsum öðrum ís-
lenzkum ritum vestur þar.
í þessum árgangi eru einnig
greinar um uppeldis- og fræðslu-
mál, um heimilisiðnað, og erindi
og greinar um hugsjónaleg og
menningarleg efni eftir konur
víða um land, sem sýna það, að
þær eru fullfærar um það, að
finna hugsunum sínum og hjart-
ansmálum viðeigandi orðabún-
ing.
Vísur Rakelar Bessadóttur, að
Þverá í Norðurárdal, „Vinirnir
mínir“, um smáfuglana að vetr-
arlagi, sem birtar eru í hinum
fróðlegu þáttum „Sitt af hverju“,
bera því einnig vitni, að íslenzk-
um konum er hringhendan til-
tæk; en þetta er seinasta vísan:
„Ekkert saka söng þinn má
samt um klakadýnu.
Vorið blakar vetri frá
vængjataki þínu.“
Eg veit, að þeir verða margir í
hópi íslendinga, vestan hafsins,
sem óska Halldóru Bjarnadóttur
og Hlín til hamingju með þrítugs-
afmælið og sem lengstra lífdaga,
jafnframt því og þeir þakka unnið
starf í þjóðar þágu heima fyrir
og ræktarhuginn yfir hafið.
II.
Meðal kærkomnustu gjafa, sem
þeim, er þetta ritar, bárust heim-
an af íslandi um nýliðin jól, var
merkileg og veigamikil ritgerð,
„Frúin í Þverárdal“, eftir Sigurð
Guðmundsson fyrrv. skólameist-
ara, fagurlega sérprentuð úr
hausthefti tímaritsins Jörð, en
undir ritstjórn síra Björns O.
Björnssonar flytur hún jafnan
fjölþætt og eftirtektarvert lesmál.
Munu þó lesendur hennar al-
mennt verða sammála um það, að
fyrrnefnd ritgerð sé með því allra
ágætasta, sem ritið hefir borið á
borð fyrir þá.
Ekki þarf að skýra gömlum
Húnvetningum frá því, hver
„Frúin í Þverárdal" hafi verið, en
þeim lesendum til glöggvunar,
sem ófróðari kunna að vera, skal
tilfærð eftirfarandi málsgrein úr
rtigerð Sigurðar:
„Frúin í Þverárdal, fremsta bæ
í Laxárdal fremri í Húnavatns-
sýslu, var frú Hildur Bogadóttir,
„borin Thorarensen", ekkja
Bjarna Magnússonar, sýslumanns
á Geitaskarði (Geitisskarði) í
Langadal, og dóttir Bjarna Thor-
arensens, amtmanns og skálds.“
Komin var húsfreyja þessi því
af kjarnmiklum stofni og lítt að
undra þó að hún væri ágætis- og
merkiskona, og getur greinarhöf-
undur þess vafalaust rétt til, „að
mörgum þyki fróðlegt að kynn-
ast dóttur hins mikla skálds, lesa
frásagnir af framkomu hennar,
háttum og venjum, hversu hún
varði frelsi sínu og næði, er henni
hlotnaðist í rökkri eða á aftni lífs
síns.“
Og ritgerð þessi hin prýðilega
er með öllum sérkennum rithátt-
ar Sigurðar Guðmundssonar;
stíllinn fjölskrúðugur og mynd-
auðugur, frumlegur og magni
þrunginn. Glögg og hugþekk að
sama skapi er lýsing hans á ævi-
ferli hinnar mikilhæfu húsfreyju,
en hitt ber þó af, með hve mikilli
nærfærni og sálarlegu innsæi
skaphöfn hennar er túlkuð og
horf hennar við lífinu, hæfileiki
hennar til að vinna gull sálar-
friðar og lífshamingju úr grjóti
hversdagslegs og fábreytts um-
hverfis, og getur dæmi hennar
verið oss nútímamönnum á marg-
an hátt til fyrirmyndar og
áminningar.
Sérstaklega heillandi mun og
mörgum lesendum þykja sá kafli
ritgerðarinnar, sem fjallar um
æskuástir þjóðskáldsins Matthí-
asar Jochumssonar, en þau felldu
hugi saman á æskuárum sínum í
Flatey á Breiðafirði, skáldið og
hin glæsilega Hildur Bjarnadótt-
ir, þó að hún væri öðrum og
mætum manni gefin. En kvæði
skáldsins bera því órækan vott,
að lengi lifði í þessum glæðum
æskuásta hans, eins og höfundur
leiðir einnig næg önnur rök að í
grein sinni.
Greininni fylgir einnig góður
viðbætir um Brynjólf í Þverár-
dal, son frú Hildar Bjarnadóttur,
eftir húsfrú Elísabetu Guð-
mundsdóttur, að Gili í Svartárdal,
systur Sigurðar skólameistara. —
Við lestur þeirrar greinargóðu
lýsingar á Brynjólfi, sem var
bæði um margt sérkennilegur og
óvenjulega gáfaður maður, rifj-
uðust upp fyrir mér kynnin við
hann á Akureyri veturinn 1919—
20, og er mér það enn í fersku
minni hver „hrókur fagnaðar“
hann var á mannamótum og frá-
bærlega mælskur, enda tókst
honum ósjaldan vel í tækifæris-
ræðum sínum. Lýsir Sigurður
þessum „sí-gjósandi Geysi gleð-
innar“ áreiðanlega rétt og vel í
grein sinni, og þau systkin bæði
í frásögnum sínum af honum,
enda rita þau þar af nánum
kunnugleik og drengilegri sam-
úð.
Ritgerðina prýða ágætar mynd-
ir af þeim frú Hildi og Brynjólfi,
teikning af Þverárdal eftir Örlyg
Sigurðsson listmálara, og prýðis-
góð höfundarmynd af Sigurði
skólameistara.
— Fokdreifar
(Framhald af 4. siðu).
land, væri lygi og fals. Fulltrúa-
fundur stúdentasambandsins
upplýsti, að allur fróðleikur
Frahms þessa hefði verið frá
honum sjálfum runninn, en ekki
frá stúdentanefndinni. Stúdenta-
nefndin, sem vinnur að því að
grandskoða röksemdir og tilvitn-
anir Köstlers, hefur hvergi nærri
lokið störfum og engar niðurstöð-
ur birt ennþá. Höfundur „rosa-
fréttar" Þjóðviljans bar það á
fundinum, að hann hefði tekið
það skýrt fram að tölurnar, sem
hann lét frá sér væru hans
prívatútreikningar og stúdenta-
nefndinni óviðkomandi. Komm-
únistablaðið birti tölurnar eigi að
síður sem niðurstöður nefndar-
innar og þegar Frahm sendi því
svo mótmæli og tók greinilega
fram að ummæli hans hefðu að-
eins lýst hans eigin skoðun, neit-
aði kommúnsitablaðið að birta
þau, eða „éta ofan í sig“ þær
lygafregnir, sem það hafði áður
spunnið í sambandi við mál þetta
og sent játningarbræðrum annars
staðar á Norðurlöndum. Til þess
að undirstrika vanþóknun á þess-
um starfsaðferðum öllum, var
Frahm rekinn úr sambandinu.
Þannig er þá hin mikla frétt
„Þjóðviljans" tilkomin og á þess-
um forsendum sakar blað þetta
andstæðinga sína um að breiða
út lygafregnir um sæluríkið í
austri. Hvað mundi nú Verka-
maðurinn kalla þessa blaða-
mennsku á góðri íslenzku?
ALLIR EITt]|
D a n s 1 e i k u r j|
að Hótel Norðurland I;
sunnudaginn 14. þ. m.
Hefst kl. 9 síðdegis. j|
Hljómsveit Ósknrs Ósbergs ;j
leikur. Jj
jiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiimniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiHiiiiiHiHiiiiitimiiimiimimiiiiiiimiitiuiiimiiiii ii>
Gróandi jörð:
Framleiðsla bænda 300 milljón I
króna virði 1947
Eftir JÓN H. ÞORBERGSSON
I LANDIÐ með landhelgi þess er hið eina umráðasvæði þjóð- É
í arinnar. Djúpfiskimiðin umhverfis landið má segja að séu al- =
: þjóðaeign og geta orðið fullnýtt af öðrum bjóðum. Þjóðin á |
É enga cign eins dýrmæta eins og landið, gróðrarmoldina, og \
É með því að gera hana frjósaina — rækta hana — getur hún É
É fætt liundruð þúsunda manna. Gróin og gróandi iörð er upp- =
É spretta, óbilandi bakhjarl. Þá hefur landið mikið öryggi að É
i bjóða í krafti vatnanna, í fossum, lækium, heitum uppsprett- i
é um og í gróðurmætti áveituvatnsins. Með öllu þessu efni og i
i krafti má gera, svo að segja, nýtt land úr gamla landinu okk- É
É ar, íslandi. Vinna bug á myrkri og kulda, sem um aldir hefur i
i staðið þjóðinni fyrir þrifum, rækta suðræna ávexti o. fl. É
LANDBÚNAÐURINN er elzti og merkilegasti atvinnuveg- É
I ur þjóðarinnar og sá sem þjóðin frá öndverðu hefur aðallega \
É lifað á og gerir enn. Enn stunda nær 30% þjóðarinnar land- É
i búnað. Um 15% af bjóðinni stundar framleiðslu til sjávarins, i
| eða alls 45% af bjóðinni,, sem stundar framleiðslu (ínenn og §
i konur og skyldulið). Svona er betta talið að vera árið 1940. i
é (Árbók Isafoldar 1948). Því miður fer framleiðendunum fækk- É
i andi. En á framleiðslunni lifir öll þjóðin. Hún lifir því enn i
É mest á landbúnaði, enda mun framleiðsla landbúnaðarins hafa É
i á síðasta ári numið, samkvæmt hérlendu verðlagi, yfir 300 i
i milljónum króna. |
Á LANDBÚNAÐINUM hcfur bjóðin fyrst og fremst byggt i
É upp aðra atvinnuvegi — úr sveitunum hefur fólkið komið með |
í fjármuni sína til þess að byggja upp og stunda aðrar atvinnu- i
| greinar og vil þessa hefur landbúnaðurinn kostað uppeldið á |
i meiri hluta hins vinnandi fólks í landinu. Landbúnaðurinn i
É leggur til á borðið megnið af fæðuföngum þjóðarinnar. Talið É
i er að árlcg neyzia á mann í landinu, af landbúnaðarafurðum, \
i sé sem næst þessu: 60 kg. kjöt, 620 kg. mjólk, 70 kg. garðávöxt- É
i ur og 74 egg. Án þessarar framleiðslu gæti þjóðin ekki haldizt í
i við í landinu. Þetta er hennar aðalfæða og inniheldur meiri |
I hollustu en allt annað sem þjóðin leggur sér til munns. Land- i
i búnaðurinn heldur öllu sínu fólki vel til starfa. Sívinnandi |
É sveitafólk, sem aldrei gerir verkföll, er öruggasti bakhjarl og i
i kjölfesta í atvinnulífi þjóðarinnar. Með vaxandi landbúnaði i
| og stækkun þess þjóðarhluta, sem stundar hann, vcrður þjóðin É
É sterkari á svellinu. Hún verður þá mhina upp á aðrar þjóðir i
: komin með daglegar nauðsynjar og þá um leið minna háð \
\ erlendri óáran. \
ÞÓTT NÁUÐSYNLEGT sé að framleiða sem rnest til út- í
| flutnings, er hitt ekki síður hollt og tryggt að búa sem mest É
i að sínu, einkum livað snertir daglcgar þarfir. Bretar eru vel É
É á vegi með að auka landbúnaðarframleiðslu sína um 50% á \
| tiltölulega skömmum tíma. Það gera þeir til þess að tryggja É
| sig heima fyrir. — . É
Landbúnaðurinn gerir meira að því en nokkur annar at- !
| vinnuvegur að auka varanleg verðmæti í landinu, efla þjóðar- É
i auðinn; svo dýrmæt er hin staðhundna ræktun og aðrar var- i
| anlegar umbætur í sveitum landsins. Þessar umbætur eru É
| yfirleitt kostnaðarlitlar — jarðabótastyrkurinn er þar sem |
= krækiber í ámu —. Árið 1944 unnu 3125 jarðabótamenn 405 |
É þús. dagsverk eða 130 dagsverk hver, en árið 1945 voru jarða- É
i bótamenn 3615 og unnu 643 þúsund dagsverk eða 178 dagsverk i
É hver (Hagskýrslur íslands 1945). En þetta er eingöngu sú é
i vinna, sem mæld er og metin af trúnaðarmönnum Búnaðarfé- i
| lags íslands. Hér er því ótalinn ótrúlegur dagsverkafjöldi, É
i sem fer í húsabyggingar, en ekki færist inn á nefndar skýrslur \
MARGUR EYÐIR sínu kaupi fyrir léleg og engin verðmæti i
É og innfluttan hégóma, en jarðabætur bændanna verða grónar É
É við landið. Mikið af jarðabótunum borgast aldrei þeiin sem é
i framkvæma. Margur bóndinn skilar „eftirvinnu“, sem aldrei i
É greiðist honum, en verður að þegnlegu tillagi, ,seni fósturjörð- É
= in þiggur feginslega. Segjum að 6 þús. bændur ynnu 4 tíma í é
í eftirvinnu einn dag, þá yrðu það 24 þús. verktímar. En ef þeir É
: legðu þetta fram daglega allt árið yrðu það margar milljónir 1
= verktíma. Það eitt er víst, að þegnskylduvinna sú, sem bændur \
\ og búalið leggja af ntörkum — utan allra laga — í óborgaðri |
É virmu, skiptir árlcga ótrúlcgum fjölda milljóna króna. i
Í Þá má geta þess, að landbúnaðurinn er öruggasta uppeldis- |
i stöð fyrir æskulýðinn, sem landið á. Um það atriði verður i
Í ekld rætt frekar að þessu sinni.
«IIIIIHIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIirJHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIII
MllMIII