Dagur - 26.05.1948, Blaðsíða 5

Miðvikudaginn 26. maí 1948
D A G U R
irsoar um sKosamann
í tilefni af grein Ólafs Jónssonar
Eftir SNORRA SIGFÚSSON, námsstjóra
Hinn 28. apríl og 5. maí sl.
birtist löng grein hér í blaðinu
eftir Olaf Jónsson. Nefnir hann
greinina: Erum vér á villigötum í
f ræðslumálum ?
Ekki er það tilætlunin að svara
þeirri spurningu hér, né heldur
greininni, að nokkru ráði. Þó er
hún sannarlega þess verð að um
hana sé rækilega hugsað. Og þótt
mér finnist höf. kveða sums stað-
ar full fast að orði og ekki í öll-
um greinum kenna skilnings á
aðstseðum eins og þær ei'u nú, þá
er eg honum sammála um megin-
kjarnann og kann þeim ágæta
manni þökk fýrir greinina.
Uppeldisvandamál þéttbýlis.
Ekki þarf að efast um það, að
um allar jarðir er deilt um menn
og mannaverk og ekki sízt um allt
það, sem hið opinbera hefir með
höndum. Eru fræðslumálin þar
ofarlega á baugi, því að ríkin
hafa meir og meir tekið þau á
sínar hendur, þótt skólaskyldan
sé ekki ýkja gömul, og hjá okkur
ekki nema 40 ára, eins og kunn-
ugt er. En nágrannar okkar, sem
meiri hafa reynzluna og lengi
eru búnir að búa við það ástand,
sem nú er að skapast hér, þ. e.
þéttbýlið, hafa stöðugt verið að
lengja hjá sér fræðsluskylduna.
Margt nytsamt höfum við af þeim
lært, bæði í búnaði og margri
menningargrein annarri, og lík-
lega er mannldndin þar og hér
varla ólíkari.en jarðyegurinn. En
með því segi eg ekki að við eig-
um að herma allt eftir þeim í
okkar málum.. Þvert á móti eig-
um við að taka öllu innfluttu
með skynsamlegri gagnrýni, og
nota það því aðeins að það sam-
hæfist okkar staðháttum. En
reynsla nágrannans getur oft orð-
ið mikils virði ,og því er aldrei
nema gott að kynnast henni og
læra af henni. Því fer fjarri að eg
sé hér að gerast sérstakur tals-
maður mjög langrar skólaskyldu.
Eg veit vel að hún er varhuga-
verð, en annað skárra hafa þeir
þó ekki haft til taks hjá sér. Og
því miður er eg hræddur um að
svo muni einnig reynast hér.
Þéttbýlið t. d. felur í sér þá örð-
ugleika í uppeldislegum efnum,
sem sennilega verður ei'fitt að
yfirstíga á annan hátt. Þess vegna
er allur samanburður við fyri'i
tíma og aðrar aðstæður meira en
hæpinn. Enn er skólaskyldan í
sveitunum ekki lengri en 3—4
mánuðir á ári, og heimild hverj-
um að hafa barn sitt beima til 10
ára aldurs ,ef hann kennir því að
lesa. Að vísu ætlast nýju lögin til,
að þessi 4 ára skólaskylda í sveit-
unum sé lengd um eitt ár, til 15
ára aldurs, en þó er sú skylda í
heimildarformi, þannig, að sveit-
irnar geta ráðið því sjálfar.
En svo kemur hitt aðalatriðið í
grein Olafs Jónssonar, sem eg er
honum alveg sammála um, að það
þarf að stórauka alla verklega
þjálfun bæði barna og unglinga í
skólunum, og jafnframt rýra að
verulegum mun bóklega námið
hjá öllum fjöldanum. Og þetta er
hið mikla verkefni, sem framund-
an er, og þar gætum við lært
margt af nágrönnum okkar, þótt
þeir séu ekki allir heldur ánægðir
með ástandið hjá sér, og hafi þar
komið auga á margt ljónið á þeim
vegi, sem líklega myndi einnig
mæta okkur hér, t. d. það, hve
foreldrum er gjarnt á að þrýsta
börnum sínum til bóklegs náms,
þótt það, að dómi kennaranna,
liggi ekki fyrir þeim. Við slíkt er
mjög eríitt að ráða.
Aukin áhcrzla á undirstöðu-
fræðsluna.
Nú vill svo vel til, að eg skrif-
aði á sl. vetri greinarstúf í Heim-
ili og skóla um próf og langt nám,
og læt þar skína í mína skoðun á
því. Og nú í vor, skömmu áður en
grein O. J. birtist, flutti eg ei'indi
í hópi nokkurra foreldra, er eg
nefndi Barnið og skólinn. Og eg
held að bezt sé að eg tilfæri hér
smákafla úr því erindi, sem skýra
að nokkru frá mínu sjónarmiði
sitt hvað það, sem O. J. nefnir:
.... Það er fyrst 1907, eða fyrir
aðeins 40 árum, að skólaskylda
er héi' lögfest, og hinn almenni
skóli hefst, þar sem öll börn eiga
að njóta almennrar fræðslu. Þótt
það sé ekki tilgangur þessa er-
indis að fara að ræða þessi lög, er
þó nauðsynlegt að minnast þess,
að þá var svo að segja engin
framhaldsfræðsla möguleg fyrir
allan almenning. Þess vegna urðu
sjónarmið þessarar fyrstu lög-
gjafar þau, að barnið þyi'fti við
14 ára aldur að hafa fengið all-
trausta fræðslu í almennum
námsgreinum, undirstöðu al-
mennrar þekkingar, eins og það
var þá kallað. Það var frá upp-
hafi þekkingarhliðin, fræðslan,
sem barnaskólinn í bæ og byggð
lagði aðaláherzluna á. Og svo hef-
ir verið fram á þennan dag.
En nú er þetta sjónarmið að
breytast, eða á að minnsta kosti
að gera það. Því að nú er flestum
þeim, sem vilja læra og geta það,
tryggður möguleiki á einhverri
framhaldsfræðslu. Nú má enginn
skilja orð mín svo, að eg telji
hina almennu fræðslu í barna-
skólunum óþarfa. Slíkt er fjarri
mér. En hitt tel eg, að á þessa
fræðslu sé nú lögð of mikil
áherzla í barnaskólunum, en of
lítil áherzla á undirstöðuatriði
alls náms: móðurmáls- og reikn-
ingskennsluna ,og svo hina upp-
eldislegu hlið, og á eg þá m. a.
við mikið og fjölþætt starf huga
og handar, andlega og siðlega
ræktun og líkamlega þjálfun. Á
þetta í raun og veru við um alla
skóla, en þó fyrst og fremst þá,
sem standa hálft árið eða meir,
og þá helzt í hinum stærstu bæj-
um og þorpum.
.... Nú heyrast stundum þær
raddir, að skólinn sé skylda, sem
bezt væri að vera laus við að
nokkru eða öllu leyti. Börnunum
leiðist þar, þau læra lítið o. s. frv.
En þótt slíkar raddir séu til, þá
hygg eg þó, að þegar á ætti að
herða og gera út um það, hvort
barn ætti að njóta skólavistar eða
ekki, myndu það næsta fáir for-
eldrar, ef að þeir yrðu þá nokkrir,
sem ekki teldu skólann nauð-
synlegan. Hitt er svo annað mál,
að þeir gætu orðið töluvert marg-
ir, sem óskuðu einhverra breyt-
inga á skólanum og fyrirkomulagi
hans, frá því sem nú er. Og eg
hygg að allmargii' kennarar
slæddust í þann hóp.
.... Fyrir mörgum árum skrif-
aði Steingrímur Matthíasson
læknir grein um barnaskóla og
barnanám. Kvai'taði hann um það
hve áhugalaus börnin væru við
námið, en brynnu aftur á móti í
skinninu af bíólöngun Þangað
færu þau af áhuga. Niðurstaða
læknisins varð sú, að skólinn
þyrfti helzt að vera eins skemmti-
legur og bíóið. Þá myndu börnin
flykkjast þangað af áhuga og
gleði. Þetta er gömul saga, sem
er þó launar alltaf ný. Mannkind-
inni, hvort sem hún er stór eða
smá, hefir jafnan þótt öllu ljúfara
að fá eitthvað fyrirhafnarlítið eða
fyrirhafnarlaust, heldur en með
súrum sveita. Og það er óneitan-
lega fyrirhafnarminna fyrir barn-
ið að fara í bíó og sjá brugðið þar
upp óteljandi myndum, sem þó
ekki þarf að horfa á eða taka
eftir frekar en maður vill, því að
enginn fer að rekast í því, heldur
en að búa sig undir skólann, fara
þangað, verða að hlýta þar föst-
um reglum og vera kallaður til
ábyrgðar með alla frammistöð-
una. Það segir sig sjálft hvert
hlutverkið muni verða ljúfara
öllum fjöldanum. Og þótt skólinn
sé að vísu misskemmtilegur, en
eigi að vera skemmtilegur á sinn
hátt, þá getur hann þó ekki orðið
eintómur leikur. Hann er og
verður að því leyti spegilmynd af
lífinu sjálfu. Það er ekki alveg út
í bláinn sagt, að enginn verði
óbarinn biskup. Menn hafa
snemma fundið það, að fátt af því,
sem er einhvers virði, fæst án
fyrirhafnar. Hitt er langoftast lít-
ilsvirði, sem litla áreynzlu þarf
til að ná í. Og skyldi þetta ekki
vera eitthmvað svipað með
barnaskólann og bíóið, eða ann-
að því líkt. Og þótt börnin flykk-
ist þangað fegin og glöð, full af
áhuga ,þá munu þau undra lítið
bera þar frá borði, svo að ekki
sé meira sagt.
Ólíkir einstaklingar.
Nú sé það fjarri mér að halda
því fram ,að skólinn og námið þar
geti ekki og ætti að vera
skemmtilegri en hann stundum
ei'. Eg held einmitt að hann eigi
að ástunda það atriði af hinni
mestu kostgæfni, án þess þó að
missa nokkurn tíma sjónar á
hinu mikilsverða markmiði sínu
og höfuðhlutverki, að hjálpa
barninu til að neyta orku sinnar
við að þroska sig, sníða af sér
vankanta og magna það að and-
legu og siðferðilegu þreki. En
þetta gengur vitanlega ekki alltaf
eins og í sögu, og er ekki alltaf
skemmtilegur leikur. Skólinn á
líka við þann yfirstíganlega örð-
ugleika að etja, að allir hans ein-
staklingar eru svo ólíkir að
greind og gjörvileik og hafa svo
ólík áhugaefni. Það, sem einum
þykir gaman að finnst öðrum fátt
um, eða þykir blátt áfram leiðin-
legt. Hann þarf því að vera sí-
hugsandi og vakandi um það, að
alltaf sé við og við fengist við
eitthvað, sem allir gætu haft ein-
hverja ánægju af, og sé þó ekki
alveg tilgangslaust.. ..“ Þá ræði
eg nokkuð um „lötu“ börnin, svo-
nefndu og bendi á orsakir, sem
stafað geta af vanheilsu, o. þ. u.
1., og segi síðan: „.. .. Og svo ber
að sjálfsögðu ekki að gleyma
þeirri staðreynd, að mörg börn
eru algerlega frábitin öllu bók-
námi, þótt hin almenna skóla-
skylda þvingi þau í skóla. Og það
verður að segjast ærlega og opin-
skátt, að það má vera góður skóli
og hollur bragur og frjálsmann-
legur, ef slílt börn hafa ekki tjón
af langri skólagöngu. Og það er
sjálfsagt vafamál, að sá bóklegi
skóli sé til. Þetta er í raun og
veru öllum ljóst, sem hugsa þessi
mál í alvöru, og þess vegna ligg-
ur nú fyrir hið mikla viðfangsefni
efni fræðslumálanna, áð auka að
miklum mun hið hreina og beina
líkamlega starf f skólunum, sem
fyrst og frem'st yfði þá ætlað
þessum hóp, en aðrir þarfnast
lík'a. Það er líka álitamál hvort
ekki á að stytta skyldunám
þeirra, nema það yrði þá bein
verkleg þjálfun. En þá kemur til
kasta foreldranna, að þeir skilji
þetta, að þeir þrýsti ekki ungl-
ingunum um of inn í bóknámið,
gegn vilja þeirrá, eðlishneigð og
getu. (Úrræði nýju fræðslulag-
anna í þessu efni eru þau, að
skifta skuli börnum við 12 ára
aldur í bóknáms- og verknáms-
deildir eftir því að hverju þau
hneigjast frekar).
Þá vil eg drepa á eitt atriði enn,
þegar rætt er um námsþreytu og
námsleiða nú, og í því sambandi
borið saman við fyrri tíma. Nám
okkar barnanna um sl. aldamót
og fyrr, svo óverulegt sem það
var og ófullkomið, var bein hvíld
frá öðrum störfum. Þá gekk varla
nokkurt barn eða nokkur ungl-
ingur iðjulaus. Slíkt kom ekki til
mála. Það var ólíkt notalegra og
fínna að sitja við bóknám en að
aka mykju á völl eða moka hest-
hús, og var ekki undarlegt þótt
marga fýsti fremur í bækurnar,
einkum þó vitanlega þá, sem bók-
hneigðir voru. En jafnvel hina
líka. Það var val á milli þess, að
fá að vera inni við nám meðal
máske eftirsóttra félaga, eða
standa í ströngu erfiði á öðrum
vettvangi. Eg gæti trúað því, að
sumt af áhuganum, sem við eldri
mennirnir dáumst stundum að,
þegar miklað er fyrir sér ógeð
sumra barna nútímans á námi og
bókum, ættu máske einhverjar
rætur í þessum aðstæðum.
Nám eða iðjuleysi.
En þegar litið er til þessara
mála nú, er hér gjörbreyting á
orðin, og sízt til batnaðar. Börnin
okkar nú, í bæjum og þorpum a.
m. k., eiga flest ekki val á milli
námsins og annars starfs, heldur
milli námsins og iðjuleysis og
slæpingsháttar. Það þarf ekki
mikið ímyndunarafl til að skilja
þann mannlega veikleika, að all-
mörg þeirra kjósi fremur hið síð-
ara, og finnist það miklu þægi-
legra og skemmtilegra. Það er eitt
af hinum allra stærstu viðfangs-
efnum okkar samtíðar, að kalla
börn og unglinga í þéttbýlinu til
meira starfs og ábyrgðar en nú
er gert, og freista þess, að þoka
uppeldi æskunnar að þessu leyti
nær hinum eldri háttum, er bæði
reynzla kynslóðanna og vísindi
nútímans eru á einu máli um, að
séu þegar vaxandi ungviði nauð-
synlegur þroskagjafi. . . .“
Flutningarnir frá grasi á grjót.
Eg læt nú þessa tilvitnun nægja
í erindið. Hún á a. m. k. að nægja
til þess að sýna, að við Ólafur
Jónsson erum um margt sam-
mála í þessum efnum. Og óbeint
svar er þar við sumu. En það er
annað að æskja hins og þessa
og að framkvæma það. Okkar
mikla vandamál er það, að meiri
hluti þjóðarinnar er fluttur frá
sveitarstörfum, frá hinu gróandi
lífi, á mölina við sjóinn. Þar með
er þeim grundvelli raskað, er
uppeldi þjóðarinnar hefir hvílt á
um aldir. Eg hefi því miður ekki
trú á því, að foreldrar í þéttbýl-
inu sendi börn sín almennt út í
sveitirnar til langdvalar, þótt þær
gætu við þeim tekið. Við þekkj-
um nokkuð til þess, sem árlega
höfum verið að útvega sveitunum
börn og unglinga yfir sumarið,
hvað þá ef lengur væri. Eg held
að yfir slíkt megi strika, nema þá
að þegnskylda kallaði flokka
þangað til starfs við og við. Eg er
líka hræddur um að erfitt reynd-
ist að láta börnin starfa úti við á
vetrum í hvíldum frá námi. Sú
vinna yrði að mestu að fara fram
inni, og er þá komið að handiðju
skólanna. Hún þarf aftur á móti
að aukast stórum og verða gagn-
leg (praktisk). Og svo ætti að
sjálfsögðu að auka skipulega úti-
vist, skíðagöngur o. þ. u. 1. þeg-
ar það er hægt. Aftur á móti er
vel hægt að láta eldri börnin
vinna nokkuð úti vor og haust, og
gætu þau þar unnið margt sér og
öðrum til gagns.
(Framhald).
Tilboð óskasf
1 Jeþpa-bifreið með nýlegum
mótor, og yfirbyggðri.
Réttur áskilinn að taka
hvaða tilboði sem er, eða
lrafna öllum.
Tilboðum sé skilað til und-
irritaðs fyrir 5. júní n. k.
Hleiðargarði, 24. maí 1948.
Sveinbjörn K. Halldórsson.
Unglingsstúlka
óskar eftir léttri vist, lielzt
hjá barnlausum hjónum.
A. v. á.