Dagur - 27.04.1949, Blaðsíða 4

4
D AGUR
Miðvikudaginn 27. apríl 1949
DAGUR
Ritstjóri: Haukur Snorrason.
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pétursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 16G
Blaðið kemur út á hverjttm miðvikudegi
Árgangitrinn kostar kr. 25.00
Gjalddagi er 4. júlí.
Stjórnarskráin
og aðstaða þegnanna
SVO UNDARLEGA vill tíl á þessum fyrstu
sumardögum að óáran í náttúrunni hefir orðið til
þess að vekja okkur Norðlendinga til frekari um-
hugsunar um hag okkar og stöðu í þjóðfélaginu
en orðið hefði ef sunnan hlývindar hefðu blásið
okkur um vanga í stað norðannæðingsins, sem nú
ríkir. Hafísbreiður stórar og miklar eru á sveimi
hér úti fyrir. Ymsum þykir ísalegt, sem kallað er,
og víst er um það, að þótt náttúran hafi leikið við
okkur nú í 30 ár, getur svo farið*nú og á hverju
því vori,- sem Guð geíur yfir, að hafís leggi upp að
Norðurlandi, loki siglingaleiðum og skapi okkur
margvísleg ný vandræði að fást við. Og þau
vandræði kynnu að reynast stærri og erfjðari en
margan grunar nú. Það er á allra vitorði að
nauðsynjavörubirgðir hér nyrðra eru mjög af
skornum skammti. Ekki aðeins nauðsynjar til
manneldis, heldui' og alls kyns nauðsynjavörur,
sem við þurfum til þess að geta haldið iðnaði okk-
ai' og annarri framleiðslu gangandi. Hér fyrr á
árum var það föst venja fyrirtækja hér, að birgja
sig af vörum undir veturinn meðal annars vegna
þessarar hættu. En nú er ný öld upprunnin í við-
skiptamálunum. Nú ræður ekki lengui' skynsam-
leg forsjálni né heldur eðlilegui' réttur lands-
manna til þess að sjá sér farborða. Nú ráða nefnd-
ir í Reykjavík. Og þær skammta naumt í hvei't
sinn, svo naumt, að nokkurra vikna siglingateppa
mundi koma atvinnulífinu hér á kné og skapa
vandræði við hvers manns dyr. Síðan hafísinn
var hér síðast, er sú breyting á orðin, að við Norð-
lendingar þurfum naumast lengur að horfa til
hafs í von um siglingu frá útlandinu með nauð-
synjavörur okkar. Nú er nær öllum varningi
landsmanna skipað upp í Reykjavík og við eigum
það síðan undir nefndum þar, hvert magn við fá-
l um sent hingað hverju sinni. Og svo er nú málum
skipað, að verkfall fámennrar stéttar þar syðra
getur stefnt í enn aukna hættu öllum aðflutning-
um landsmanna, svo sem nýlegt vörubílstjóra-
verkfall í Reykjavík sýndi glögglega. Þegar hafís-
inn nálgast strendur okkar, minnir það okkur
óþægilega á þá staðreynd, að þr^tt fyrir allar
framfarir og „kjarabætur“ liðinna ára, búa lands-
menn utan Reykjavíkur nú við meira réttleysi og
minna öryggi um efnahagsafkomu sína alla en oft-
ast áður. Umráð verzlunarinnar eru nú úr hönd-
um þeirra, en ekki hefir verið látið þar við sitja.
Sífellt meira og meira af valdi og fjárráðum hér-
aða og bæja hefir verið togað suður til Reykjavík-
ur af Alþingi og stjórnarvöldum á síðastliðnum
áratug. Yfirleitt munu menn sammála um það
úti á landi — hvar sem þeir annars standa í
stjórnmálaflokki — að við svo búið megi ekki
standa lengur. Gagngerð breyting þurfi að verða
á stjórnarháttum okkar til þess að aftur megi kall-
ast lífvænlegt að búa úti á landi og stofna þar til
aívinnufyrirtækja og framleiðslu.
MENN ERU SAMMÁLA um þetta og það með,
að slík breyting muni ekki sigla í kjölfar næstu
kosningu til Alþingis að óbreyttum aðstæðum.
Þegar á þann hólm kemur, eru menn turðu fast-
heldnir við sinn flokk og sína
menn og láta hitann í dægurmál-
unum yfirskyggja hin stærri mál-
in í huga sér. En það er e.. t. v.
einmitt af því að menn sjá og
skilja að nauðsynlegar breytingar
á stjórnarháttum hér muni ekki
koma af sjálfu sér né heldur fyrir
forgöngu alþingismanna og ráð-
herra, sem tillögur Norðlendinga
og Austfirðinga í stjórnarskrár-
málinu vekja svo mikla og al-
menna athygli. Hér er ekki um
flokksmál að ræða eða stéttar-
málefni, heldur mál, sem varðar
þjóðina alla, hamingju hennar og
framtíð. Hér er um að ræða eitt-
hvert mikilisverðasta viðfangs-
efni þjóðarinnar í dag. Lausn
þess máls mundi skapa hér betri
og öruggari. stjórnarhætti og
meira réttlæti ískiptumþegnanna
og ríkisvaldsins. Þess vegna er
nauðsynlegt að landsmenn kynni
sér það og hugleiði það.
HÉR 1 BLAÐINU birtist í dag
nokkur atriði greinargerðar
Fjórðungssambandanna fyrir til-
lögum sínum í stjórnarskrármál-
inu. Þessa daga er verið að senda
þessar tillögur og greinargerðina
til þúsunda landsmanna til þess
að þeim gefist kostur á að kynna
sér málið og taka afstöðu til þess.
Blaðið vill taka undir þau orð
forustumanna Fjórðungssam-
bandanna, að bezta liðsinni, sem
hægt er að veita málinu nú er að
menn lcynni sér málið, ræði það á
fundum félaga og samtaka og
veiti því fulltingi með samþykkt-
um og ályktunum. Þjóðin sjálf á
að setja hér stjórnarskrá. Tillög-
urnar í stjórnarskrármálinu eru
spi'ottnar af áhuga landsmanna
og augljósri nauðsyn á breyttum
stjórnarháttum. Vel færi á því að
alda risi meðal landsmanna er
bæri nauðsynlegar réttarbætur í
höfn á sama tíma og ríkisskipaðar
stjórnarski'árnefndir sofa svefn-
inum langa.
FOKDREIFAR
„Ilmgróður vorra jarðabóta“.
Þorl. Marteinsson skrifar blað-
inu:
MARGIR sá í andans akur
þjóðarinnar og ýmsir þeirra eru
launaðir verkamenn.
Eg er stundum að gægjast í
gróðurreitinn hjá þeim, þessum
heiðursmönnum, til þess að sjá
hvað þeir hafast að. Því hefi eg
nýlega lesið tvær skáldsögur eftir
Kristmann Guðmundsson, er
heita „Félagi kona“ og „Kveld í
Reykjavík“. Báðar mega þæi'
kallast nýgræðingar, en þó sú
fyrrtalda, aðeins eldri.
Ef spurt er um það, hvert sé
efni þessara bóka, þá er því fljót-
svarað: Kvennafar og fyllirí og
ekkert annað.
Þar stoðar nú lítið að hrista
höfuðið yfir því, slíkt efnisval er
engin nýlunda. En hins ber þá að
gæta, hvernig með efnið er farið,
því að það skiptir ekki svo litlu
máli. Og lágmarkskrafa er það
þá, að sögur, sem ekki eru gerðar
af betri efnivið en það, að vera
aðeins minningar og vangaveltur
um slark og samfarir karla og
kvenna í meinum, og aðrir sjúk-
legir kynferðisórar, séu þó þann-
ig í búning færðar að tilþrif séu
í stíl og hnyttni í frásögninni, en
skorti það, þá nær sagan ekki
eyrum sæmilegra lesenda. En því
er bara ekki að heilsa hér, því
stíllinn er slappur, bragðlítill og
blæbi’igðalaus.
ÞAÐ YRÐI oflangt mál, að
prenta hér kafla úr þessum bók-
um til að sýna þetta og sanna,
enda þarflaust vegna þeirra er
lesið hafa, en hinir, sem ekki hafa
lesið þær geta blaðað í þeim, ef
þeim svo sýnist.
Mörgum verður á að spyrja.
Hvað er þeim skáldum í huga, er
skrifa sögur eins og þær, sem eg
hefi hér nefnt, og aðrar svipaðar
að efni og gerð? Hyggjast þau
með því vera að flytja þjóð sinni
mikilsverðan boðskap, knúinn
fram af spámannlegri köllun?
Eða eru þau bara að skrifa sér til
fróunar og hugarhægðar?
Smjatta á lauslætinu, reyna að
kitla lágar hvatir og- gæla við
þær? Það hefir lengi tíðkast, að
vanda lítt kveðjurnar svonefnd-
um neðanmálssögum, sem eru þó
vitanlega engin sérstök tegund.
Meðal annars lét Þorst. Ei'lings-
son þetta fjúka fyrir nálega hálfri
öld:
„Þó hefir eitthvað annan keim
ilmgróður vorra jarðabóta,
ritstjórar vorir guðs um geim
græða nú alla sálarhnjóta,
þeir geta um okkar andans heim
áburðinn stöðugt látið fljóta,
Danskurinn hefir handa þeim
hlandforir, sem að aldrei þrjóta".
Ef Þorsteinn Erlingsson mætti
nú líta yfir skáldsagnagerð hér á
landi, hina síðustu áratugi, myndi
hann að vísu ekki meta þar allt
jafnt, né draga í einn og sama
dilk, en þó fá ærnar sannanir fyr-
ir því, að íslendingar væru nú
orðnir „sjálfstætt fólk“ og svo til
manns komnir, að geta sjálfir
framleitt áburðinn til að græða
sína eigiil „sálarhnjóta" og þurfa
ekkert að sækja til Dana í þeim
efnum.
Rætt um „fölnað laufblað“.
Hr. St. skrifar blaðinu.
ÞAÐ ER MÉR ánægjuefni, að
„Dyravörður“ Nýja-Bíó, eða
„Fölnað laufblað“, eins og hann
nefnir sig í grein sinni 20. apríl,
skuli játa gagnrýnina í grein
minni 13. apríl.
Hitt skiptir meiru máli fyrir
hann en mig, að hann skuli telja
umrædda framkomu sína við bíó-
gesti svo lítils virði, að stórmóðg-
un sé í því, að um hana sé rætt.
Orðbragði hans, sem mér er
ætlað í greininni, mun eg ekki
svara. Það mun jafnan illa sið-
aðra manna vani, að rita slíkt
óþverra orðbragð, er rangur mál-
staður þeirra lýtur í lægra haldi.
Og er það mín skoðun, að það
skaði meira þann, sem fær sig til
að rita það, en hinn, sem því er
beint til.
Er mál þetta hér með útrætt af
minni hálfu.

Lyklabíiðin „Keedoozle“
BLOÐ á Norðurlöndum ræða nú mikið um nýja
ameríska uppfinningu í búðafyrirkomulagi. Sér-
staklega eru Svíar áhugasamir í þessu efni. Sænska
samvinnusambandið, sem um margt hefur verið
brautryðjandi í hagkvæmum og smekklegum verzl-
unarbúðum í Svíþjóð, sendi t. d. forstjóra sinn vest-
ui' um haf til þess að kynna sér nýjung þessa nú
nýlega og sænskir samvinnumenn hafa fengið
einkaleyfi til þess að setja upp hinar nýju búðir í
Svíþjóð. Hvernig eru þessar nýju verzlunarbúðir?
Fram að þessu hafa sjálfafgreiðslubúðirnar verið
það nýjasta á sviði verzlunartækninnar. Þær eru
útbreiddastar í Bandaríkjunum, eh einnig algengar
á Norðurlöndum og í Bretlandi. Nýja búðin er
áframhald eða endurbót á sjálfafgreiðslutækninni
og kalla Bandaríkjamenn búð þessa ,,Keedoozle“,
en það undarlega orð útleggja þeir „Lykilinn að
öllu“. Búðina mætti því kalla lyklabúðina. Það er
sami maðurinn, sem fann upp sjálfafgreiðslufyrir-
komulagið, sem stendur að þessari nýju uppfinn-
ingu og fju'sta búðin var opnuð í borginni Memphis
í Bandaríkjunum nú fyrir nokkrum mánuðum. f
stórum dráttum eru kostir búðarinnar þeir, að hún
hefir möguleika til þess að selja margfalt meira
vörumagn en venjuleg verzlun og hún notar helm-
ingi færra starfsfólk en venja er. Frá sjónarmiði
viðskiptamannsins — húsmóðurinnar — eru mikil
þægindi að búðinni. Viðskiptamaðurinn losnar við
allar tafir og alíar vörutegundir blasa þegar við
augum hans. Hið hagkvæma fyrirkomulag hefir og
það í för með sér að Keedoozle-búðin í Memphis
hegir getað selt vörur sínar 10% ódýrar en aðrar
verzlanir í borginni.
----o----
ÞEGAR menn koma inn í þessa búð, getur fyrst
að líta anddyri, sem er búið þægilegum húsgögnum
fyrir viðskiptamennina. Þar ði’ mönnum fenginn
„lykill“ — þ. e. alúminíum-tæki með pappírsrúllu
innan í. — Menn ganga nú með tæki þetta meðfram
glerskápum, sem sýna vörur þær, er á boðstólum
eru. Vilji menn kaupa eitthvað, stinga menn „lykl-
inum“ í litla vél, sem er við viðkomandi glerskáp og
þrýsta því næst á hnapp, sem ber bókstafsheiti vör-
unnar, en hver tegund hefir sitt bókstafsheiti. Þeg-
ar þrýst er á hnappinn, prentar tækið, sem fyrr var
nefnt, nafn vörunnar og verð á pappírsrúlluna í
„lyklinum“. Þannig ganga menn fá glerskáp til
glerskáps og velja það, sem þeir óska að kaupa.
Þegar verzluninni er lokið, ganga menn til gjald-
kerans með lykilinn. Þar er pappírsstrimillinn rif-
inn af lyklinum og látinn í vél, sem breytir bók-
stafsheitunum á pappírsræmunni í vöruheiti á
reikningi, leggur saman og prentar númer á reikn-
inginn. Viðskiptamaðurinn borgar nú reikninginn
og fær hann, en pappírsræman gamla heldur áfram,
í gegnum rifu á veggnum á bak við gjaldkerann og
inn í birgðaskemmuna. Þar fer ræman í gegnum
aðra vél og þar verka bókstafirnir á ræmunni þann-
ig, að viðkomandi vörur fara á færibandi í inn-
pökkunardeild, sem að mestu notar sjálfvirkar vél-
ar. Allt þetta tekur aðeins örfáar mínútur. Við-
skiptamaðurinn hefir beðið í hinu þægilegá and-
dyri á meðan og nú er númerið á reikningnum kall-
að upp og hann tekur pakka sinn og fer.
----o----
ÞETTA virðist flókið kerfi, en er það ekki í raun-
inni, en nútaskuld á það aðeins við, þar sem um
mikla verzlun er að ræða og nægilegt úrval varn-
ing. Lyklabúðin í Memphis selur enn aðeins ný-
lenduvörur, en hyggst bæta öðrum vörum við. —
Búðin afgreiðir nú 7200 manns á dag. Sænsku sam-
vinnufélögin undirbúa nú slíka búð í Stokkhólmi
og sjálfsagt munu þessar búðir spretta upp víða í
þéttbýlinu. í grein um búð þessa í blaði sænskra
samvinnumanna segir Albin Johansson, forstjóri
KF, að þessi uppfinning hafi leitt til þess að hinar
miklu framfarir í tækni á öllum sviðum nái nú líka
til smásöluverzlunar, sem hafi tekið sáralitlum
breytingum í áratugi. Telur hann uppfinninguna
hina merkustu og kerfið hagkvæmt.