Dagur - 10.08.1949, Page 5
Miðvikudaginn 10. ágúst 1949
D A G U R
5
Alþýðusambandið vildi aS ríkissljórnin gerði ráðstafanir til á auka
kaupmáfl peninganna
En meiri hluti ríkisstjórnarinnar vildi ekki
sinna þessum tillögum og varð það til þess að
ný kauphækkunarskriða fór af stað
Tillögur verkalýðsfélaganna svipaðar frumvörp-
um Framsóknarmanna á síðasta þingi
í seinasta tölublaði Vinnunnar, tímariti Alþýðusambands íslands,
birtist bréf, sem stjórn sambandsins sendi félögunum í byrjun síðastl.
mánaðar. í bréfi þessu er skýrt frá kröfum þeim, sem sambands-
stjórnin gerði til ríkisstjórnarinnar um ráðstafanir gegn dýrtíðinni,
en hefði verið fallist á þær, myndu félögin hafa horfið frá kauphækk-
un í vor. Meiri hluti ríkisstjómarinnar vildi hins vegar ekki fallast á
kröfurnar og knúði þannig kauphækkunarbaráttuna fram.
Hér fer á eftir megin hluti úr umræddu bréfi Alþýðusambands-
stjórnarinnar, svo að menn eigi auðveldara með að kynna sér
þessa málavexti.
Þar sem þeim viðræðum er nú
að.mestu lokið, er miðstjórn Al-
þýðusambandsins hefir átt við
ríkisstjórnina varðandi kaup-
gjalds- cg dýrtíðarmálin, teljum
við sjálfsagt að gefa skýrslu til
sambandsfélaganna um hvað
gerzt hefir í þessum málum.
Eins og segir í bréfi sambands-
iná til ykkár, dags. 22. febr. sl.,
átti miðstjórnin tal við ríkis-
stjórnina tvisvar eftir áramótin,
en þar sem lítið jákvætt fékkst út
úr þeim viðræðufundum, beindi
miðstjórnin þeim tilmælum til
sambandsfélaganna, að þau segðu
upp kaup- og kjarasamningum
sínum jafnskjótt og uppsagnar-
ák.væði leyfðu, með það í húga að
fá hækkað grunnkaup sem dýr-
tíðaraukningunni næmi, frá því
sem dýrtíðin var, er kaupgjalds-
vísitalan var bundin við 300 stig.
í þeirri samþykkt er síðasta
sambandsþing gerði í kaupgjalds-
og dýrtíðarmálum, kom skýrt
fram það álit þingsins, að bezta og
■ affærasælasta leiðin til bættra
kjara fyrir alla launþega væri
lækkun dýrtíðar og þar með auk-
inn kaupmáttur launanna, en ef
sú leið reyndist ekki fær, væri
ekki um annað að ræða en hækk-
un grunnkaups, sem dýrtíðar-
aukningunni næmi og fól þingið
sambandsstjórn að fara þá leið ef
allt þryti. En þingið lýsti jafn-
framt þeirri leið, sem algjörri
nauðvöm verkalýðssamtakanna
til vei-ndar hagsmunum launþeg-
anna.
Þein-i stefnu er sambandsþing-
ið mai’kaði í þessum málum, hefir
miðstjórnin talið sér bæði skylt
og ljúft að halda og ekki farið
leynt með.
f bréfi sinu til ríkisstjórnarinn-
ar, dags. 19. des. 1948, lýsti mið-
stjórnin því yfir, að ef dýrtíðin
héldi áfram að vaxa, myndu
verkalýðsfélögin tilneydd að
segja upp samningum sínum og
hækka kaup, en jafnframt lýsti
miðstjórnin sig reiðubúnaú til
viðræðna við ríkisstjórnina, ef
vejða mætti til þess að leiðir
fyndust til lækkunar dýrtíðinni.
Þó miðstjórnin hafi ekki bréf-
lega látið uppi stefnu sína til fé-
laganna um það, hvaða kröfur
bæri að gera, hefir það verið gert
í ’viðtölum frá skrifstofu sam-
bandsins við einstaka forystu-
menn þeirra félaga er sagt hafa
upp samningum ,en stefna mið-
stjórnarinnar var og er sú, að þau
félög, er hafa haft hæst kaupgjald,
stefndu að því að ná þeirri grunn-
kaupshækkun, er dýrtíðaraukn-
ingunni næmi, en þau félög, er
verið hafa á eftir um kaupgjald,
reyndu að ná sem beztum árangri
til samræmis við þau félög, sem
bezt væru á vegi stödd um kaup
og kjör.
Til að ná þessu, vildi miðstjóm-
in beita þeim mætti, er samtökin
hafa yfir að x-áða.
Þegar verulega fór að gæta
uppsagna félaganna á samningum
og möi-g verkalýðsfélög höfðu
fengið bætt kjör meðlima sinna,
þau er hæst höfðu um 3—5%,
en hin miklu meii-a er höfðu sér-
staklega lágt kaupgjald fyrir,
óskaði ríkisstjómin áframhald-
andi viðræðna við stjói-n sam-
bandsins.
Viðræður hófust á ný um sum-
armál og lauk um mánaðamótin
maí—júní.
Árangur þessara viðræðna vai-ð
Örn á Steðja: Sagnablöð
I—III. (Framhald af
Skuggsjá 7—9). Akur-
eyi-i, 1946—48. Bókaút-
gáfa Pálma H. Jónssonar.
Ég hef lengi að undanförnu
ætlað mér að geta um þessi kver.
Þau hafa að geyma ýmsan þjóð-
legan smá-fróðleik frá næstliðn-
um öldum, og er aðalsafnandi til
þeirra Jóhannes Om Jónsson
skáld, bóndi á Steðja á Þelamörk,
en höfundamafn hans er „Orn
á Steðja“. — Jóhannes er gott al-
þýðuskáld, hefur birt ljóðmæli
sín á pi-enti, er heita „Burknar“,
fyrir allmöi-gum árum, og auk
þeirra töluvert af ljóðatagi í
ýmsum blöðum og ritum. Mætti
vel veita þeim manni meiri at-
hygli en gert hefur verið, því að
auk hæfileika síns til Ijóðagerðar
er hann allmikill fræðimaður á
innlend fræði. — Hann er nú
kominn hátt á sextugsaldur, —
fáskrúðugur maður og fátækur
að veraldarauði.
Þau þi-jú hefti rits þess, er hér
um ræðir, eru alls tólf ai-kir, eða
64 blaðsíður hvert. Fyrsti þáttur
hips fyrsta heftis er „Frá Símoni
Dalaskáldi“ og tekur yfir meira
minni en vonir stóðu til, en þó
má ætla að einhver árangur verði
til lækkunar á dýrtíð og þá um
leið til aukinna kjai-abóta þó ekki
komi strax í ljós.
Þær kröfur, er miðstjórn sér-
staklega gerði, voru þessar:
1. Húsnæði:
a. Húsaleiga verði lækkuð um
20% með lögum, og þó eftir viss-
um reglum.
b. Leigugreiðsla fyrir íbúðar-
húsnæði sé gerð fi’ádráttarhæf
við skattafi-ámtal.
c. Með aðstoð og fýrir atbeina
ríkisstjórnarinnar verði víðs veg-
ar um landið og þá helzt þar sem
brýnust er þöi-fin, byggðar að
minnsta kosti 180—200 hentugar
og góðar íbúðir á ári næstu 5 árin
og þeir vex-ði látnir sitja fyi-ir urn
íbúðir, sem eru nú í heilsuspill-
andi húsnæði eða búa við okur-
leigu.
Jafnframt þessu verði þeim ein-
staklingum og félögum, er til þess
hafa vilja og getu, leyft að byggja
íbúðir, en þó af hæfilegri stærð.
Til fjái-öflunar í þessu skyni og
jafnframt til rýmkunar á húsnæði
verði lagður á stóríbúðaskattur.
d. Ríkisstjórnin hlutist til um,
að þeir sem byggja vilja litlar
íbúðir eða lítil einbýlishús, eigi
þess kost, að fá nauðsynlegar
byggingarteikningar slíkra húsa
fyrir lítt eða ekkert gjald og þeim
verði séð fyrir aðstoð sérfróðra
manna til eftirlits við byggingu
slíks húsnæðis, er yrði þeim ekki
fjárhagslega ofviða að byggja.
2. Bættir verzlunarhættir.
Til þess að tryggja að ýmsar
nauðsynjavörur verði seldar eft-
ir eðlilegum verzlunax-leiðum og
útiloka þar með svartamax-kaðs-
brask, verði séð fyrir nægum inn-
flutningi á vefnaðarvörum, skó-
fatnaði, búsáhöldum, hreinlætis-
vörum og ýmsum öðrum vörum.
Séð verði um að ávallt sé til í
en helming þess heftis. Þátturinn
er skráður af safnandanum sjálf-
um, er var sveitungi og samtíðar-
maður Símonar í æsku sinni, en í
elli hans. Er þátturinn að öllu
leyti vel og trúlegá gerður, enda
er allt það bezta í þessum heftum
skráð af safnandanum sjálfum.
Er þó nokkur fengur í þessum
þætti af Símoni fyrir þá, sem
kynnu að vilja kynnast þessu
einkennilega og fágæta farand-
skáldi, — síðasta rímnaskáldi
næstliðinnar aldar og þjóðkunn-
um manni um allt ísland fyrir
heimsóknir sínar á allflest íslenzk
heimili og fljótgerðan og þjóðleg-
an dægui-kveðskap, þar sem allt
mögulegt vai-ð að yrkisefni. Á bls.
19. í 1. h. er sagt meðal annars um
Símon: „Það er mér minnisstætt,
þegar Símon vantaði eitthvað, t.
d. vött eða sokk. Þá var nú líf í
tuskunum! Hann geymdi plöggin
undir sæng sinni, til fóta. Ef hann
fann ekki strax það, sem hann
leitaði að, umhvei-fðist hann, —
þeytti öllu draslinu á gólfið og
stökk fimlega í loft upp eins og
strákur í hástökksæfingu — og
landinu um 20—25% meira magn
af þessum vörum en skömmtun-
armiðar eru gefnir út fyrir, án
þess þó að skömmtunin verði
rýrð fi-á því, sem verið hefir.
Jafnfi-amt verði tryggt, að néyt-
endur eigi þess kost að kaupa í
verzlunum ýmsar tegundir af
vefnaðarvöru, sem venja hefir
verið að sauma úr á heimilum, í
stað þess að þurfa að kaupa allt
tilbúið í sölubúðum og þá við
uppspi-engdu verði.
3. Endurskoðun
vei'ði látin fai-a fi-am á reglúm
um álagningti almenrit, en þó sér-
staklega á reglum þeim, sem nú
er fylgt við álagningu á innlendri
fi-amleiðslu og vinnu vei-kafólks
við húsabyggingar, iðnað og iðju.
4. Verðlagsbrot.
Viðui-lög við vei-ðlagsbrotum
verði þyngd að miklum mun frá
því, sem nú er og komið í veg fyr-
ir að um mai-gfalda álagningu á
sömu vöru sé að ræða.
Stofnaður verði sérstakur dóm-
stóll til þess að dæma í verðlags-
brotamálum.
5. Eftirlit með verðlagi.
Til þess að ti-yggja neytendum
sem öruggast eftirlit með verð-
lagsmálum, verði eftir tilnefningu
Alþýðusambandsins skipaður
annar verðlagsstjóri við hliðina á
þeim, sem nú er, og-með jafn víð-
tæku valdi. Einnig fái Alþýðu-
sambandið fulltrúa í viðskipta-
nefnd og fjárhagsráði.
S
6. Skattamál.
Tekjur lágt launaði-a fjöl-
skyldumanna séu ekki skattlagð-
ar og jafnframt sé athugað hvað
algjört afnám skatta á lágum
tekjum myndu nema fyi-ir ríkis-
sjóð og einnig hvaða áhrif það
myndi hafa á dýrtíðarvísitöluna
lét þá jafnframt dæluna ganga.
Var þá heldur óhægt að sefa
hann, nema með því að finna það,
sem hann leitaði að.“ Þessar setn-
irigar sýna mætá vel — bæði einn
aðalþáttinn í skapgerð Símonar
— og stílleikni Jóhannesar á
Steðja.
Þá var ekki ónýtt að fá þessa
kraftavísu Níelsar skálda, er hann
á að hafa sáldrað á nafna sinn,
Havsteen kaupmann á Hofsós,
I, bls. 50):
Hreyti úr nösum Hrungnir vinds
hrími af flösum snjóa-kyns.
Falli í kös að beðju Blinds
bölvuð glösin kaupmannsins.
Nú skulu talin nokkur atriði
þessara þátta, þar sem mér þykir
miður fara um fi-ásögn og rétt-
hei-mi. Vel ég fyi-st og fremst þau
ati-iðin, þar sem mér er frásagn-
arefnið kunnugast:
Sögui-nar Blákápa og Sigfús, (I,
bls. 54), og Þokuflókinn í hlíð-
inni, (I, bls. 56), munu vei-a upp-
spuni einn eða eftirstæling þjóð-
sagna. Samsetningur þessi er
sagður prentaður eftir handriti
Sig. Draumlands á Akureyri.
og afkömu ríkissjóðs að tollar
yrðu algjörlega afnumdir á öllum
lífsnauðsynjum.
Miðstjóx-nin lítur svo á, að eina
leiðin til þess að lækka hina gíf-
urlega háu húsaleigu sé að
byggja nógu mikið af hentugum,
góðum og ódýrum íbúðum, því
meðan eftirspurn eftir leiguhús-
næði er jafn mikil og raun ber
vitni um verður ekki ráðið við
svertamai-kaðsbrask í þeirri
grein.
Sama er að segja um vefnaðar-
vöru og fleiri nauðsynjar, er nú
ganga kaupum og sölum manna á
milli fyrir óhæfilega hátt vei-ð,
eina leiðín til að koma í veg fyrir
þann ósóma er að auka innflutn-
ing i eitt skipti fyi-ir öll það mikið,
að eftirspurn verði fullnægt.
Við þessum kröfum taldi ríkis-
stjói-nin sem heild sig ekki geta
orðið þó einstakir i-áðheri-ar væru
þeim hlynntir og var því ekki um
aðra leið að ræða fyrir verkalýðs-
samtökin en þá að hækka kaupið
sem dýrtíðaraukningunni næmi
hjá þeim félögum, sem hæst höfðu
kaup o ghækkun til samræmis hjá
hinum, sem hafa verið á eftir með
kaupgjald.
Nú þegar flest verkalýðsfélögin
hafa hækkað kaup sitt beint og
óbeint fyrir atbeina miðstjórnar
Alþýðusambandsins og sum með
beinni aðstoð hennar hefir verið
reynt að nota þetta einstæða
tækifæri þegar um allsherjar-
samningagerð var að ræða til þess
að jafna það mikla misræmi, sem
verið hefir á kaupi hinna ýmsu
félaga og hafa flest félög sýnt
fullan vilja til samvinnu í því efni
og er það vel farið. Einstök félög
hafa þó farið nokkru lengra um
kauphækkanir en miðstjórnin
gerði ráð fyrir að farið yrði að
þessu sinni. Hverjar afleiðingar
það hefir, er ekki gott að segja á
þessu stigi málsins.
Virðist hann annaðhvort eiga að
vera til háðungar útgáfustarfsemi
sagnaþátta eða þá spott og til-
slettni til einstakra manna. Enda
munu það fullkomin ósannindi,
að fyrri sögnin sé rituð eftir Sig-
urlínu Kristjánsdóttur á Þórðar-
stöðum í Fnjóskadal. Þyrftu
fræðasafnendur að gjalda var-
huga við svo fáfengilegum rit-
smíðum.
í H. h. bls. 8 er lýst svipsýn
nokkurri á Laugum (Lauga-
skóla) í Reykjadal. Eftir þeirri
lýsingu mundu ókunnugir fá þá
hugmynd um Friðjón á Sandi
(föður Sigurjóns og Guðmundar,
skáldanna), að hann hefði verið
„svartur á skegg“ og , snarlegur“.
En hvorug sú einkunn getur átt
við gamla þulinn á Sandi í end-
urminning kunnugra.
Við þáttinn Frá Jóni „hamma“,
(II, bls. 97), verður þess að gæta,
að hafi Jón þessi „hammi“ verið
Jónsson, sem vel má vera, var
hann ekki „faðir Einars í Glaum-
bæjarseli", (föður Sigvalda á
Fljótsbakka, föður Karls, sem nú
býr á Fljótsbakka), eins og sagt
er í þættinum. Einar var sonur
Jóns á Hamri, Einarssonar í Belg,
, (Framhald á 7. síðu).
FRÁ 6ÓKÁMARKAÐINUM