Dagur - 07.03.1953, Blaðsíða 4

4
D A G U R
Laugardaginn 7. marz 1953

DAGUR
Ritstjóri: HAUKUR SNORRASON.
AfgreiSsla, auglýiingar, innheimta:
Erlingur Davíðsson.
Skrifstofa í Hafnarstmeti 88 — Sími 1166
Blaðið kemur út á hverjum miðvikudegi.
Árgangurinn kostar kr. 50.00.
Gjalddagi er 1. júl 1.
Prentverk Odds Björnssonar h.f.
i'.íJ:
„Þú flytur á einum eins og eg ..
ANDLÁT STALÍNS marskálks í Moskvu gefur
tilefni til þess að menn íhugi stjórnarskipim
lýðræðisþjóðanna og kommúnistaríkjanna. Þegar
Roosevelt forseti andaðist, var heimurinn ekki
í neinni óvissu, hvað mundi taka við. Lýðræðis-
lega kjörinn eftirmaður hans tók þegar við stjóm-
artaumunum og engin veruleg stefnubreyting
varð. Kjörið þing og ríkisstjórn hins nýja forseta
fóru með æðsta vald í málefnum þjóðarinnar.
Fráfalli Stalíns fylgir óvissa og jafnvel uggur.
Enginn veit, hvað við muni taka. Einræðisherr-
ann hafði ekki umboð sitt frá þjóðinni heldur frá
minnihlutaflokki, her og lögreglu. Enginn eftir-
maðrn- hefur að heldur umboð frá þjóðinni til
að taka við stjórnartaumunum neitt í líkingu
við það, sem var í Washington 1945. Sá sem
sterkastur er á svellinu í innsta hringnum nær
völdunum. Vafalaust koma umfangsmiklar hreins-
anir í kjölfar þeirra atburða meðan eftirmaður-
inn er að tryggja sig í sessi og losa sig við
keppinauta, þannig vann Stalín að því að tryggja
veldi sitt. Fór svo að lokum að nær allir gömlu
byltingarforingjamir voru komnir undir græna
torfu áður en Stalín þóttist nægilega tryggur í
sessi. Þannig veltur stjórnarforustan í kommún-
istaríkjunum ekki á því, að þjóðin telji einn
hæfari en annan, heldur á taflstöðunni í ein-
ræðisklíku flokksins. Sá, sem þar er slungnastur,
harðskeyttastur og miskunnarlausastur, er lík-
legastur til þess að verða ofan á og fá aðstöðu til
að tryggja valdaaðstöðu sína með því að ryðja úr
vegi þeim, sem líklegir eru til þess að vilja hafa
aðra skipan á málunum. Þegar þeim hreinsunum
er lokið, fer einvaldinn að vinna að því að láta
tigna sig sem guðlega veru. Hinn látni marskálk-
ur var kominn langt á þeirri braut. Hann var í
lifanda lífi nefndur „sonur sólarinnar“ af þeim,
sem áttu líf sitt og frama undir því að skríða
marflatir í duftinu frammi fyrir skurðgoðinu.
Fyrir þá, sem uppaldir eru í slíkri trú, hlýtur
það að vera hið mesta áfall að heyra að slíka
skuli henda heilablóðfall og hrumleiki jarðnesks
líkama. Þeir hljóta þá að minnast þess að jafn-
vel marskálkur og sólarsonur „flytur á einum
eins og eg, allra síðast héðan.“
k
I FYRIR HINN vestræna heim er andlát Stalíns
mikil tíðindi vegna þess að það hefur í för með
sér mikla óvissu um stjómarstefnuna. í heimi
nútímans getur stjónarstefna stórveldanna gilt
líf eða dauða fyrir milljónir manna. 1 þessum
efnum getur ekkert óvænt komið frá þeim stór-
veldum, sem lúta lýðræðisstjórnskipulagi. Þau
geta ekki hafið árásarstríð eða beitt aðrar þjóðir
kúgun og miskunnarleysi. Almenningsáltið í upp-
lýstum lýðræðislöndum leyfir ekki slíkar aðfar-
ir. í einræðisríkjunum er annað andrúmsloft.
Einvaldinn þarf ekki að sækja neitt undir lög-
gjafarþing. Hann ákveður sjálfur. Hann getur
lokað landinu fyrir öllum utanaðkomandi fróð-
leik og ráðið því sjálfur, hvaða hugmyndir fólkið
fær um aðrar þjóðir. Þegar slík starfsemi er kom-
in á nógu hátt stig og fólkið orðið nógu fáfrótt
um hagi annarra, getur hann með einu orði
steypt mannkyninu út í ægilegt ófriðarbál og
hefur þá um sig milljónir blindaðra ofsatrúar-
manna, sem ekki vita annað um náunga sína í
öðrum löndum en þeirra eigið
ríkisvald hefur kennt þeim. Á
undanförnum árum hefur þróun-
in í þessa átt fyrir austan járn-
tjaldið verið ískyggileg. Ef þeir
menn, sem aldir eru upp í hatri
á öðrum þjóðum og skortir þekk-
ingu á raunverulegum stefnu-
mörkum þeirra, taka nú við
völdum, í voldugu hernaðarveldi,
er framtíðin vissulega uggvæn-
leg. Þess vegna er það, sem and-
lát einvaldans er ríkara í huga
en ella. Hér er ekki aðeins það
að gamall byltingarmaður og
stjómmálaforingi er horfinn til
feðra sinna, af afloknu miklu
dagsverki, heldur er hér upphaf
nýs tímabils í skiptum hins vest-
ræna og austræna heims.
FOKDREIFAR
Tónlistarstyrjöldin.
ÞAÐ ER MEÐ tónlistarstyrj-
öldina eins og aðrar styrjaldir, að
gott er að vera þar ekki þátttak-
andi. En hernaðarfréttir fljúga
hratt og ómögulegt er að komast
hjá því að verða fyrir barðinu á
þeim. Og herstjómartilkynningum
hundraðshöfðingjanna í tónlist-
arstríðinu rignir nú yfir lands-
fólkið. Menn lesa þær, velta
vöngum og láta sér fátt um finn-
ast. Aldrei vissu þeir fyrr, að
þannig ætti að efla listir og
menntir í landi hér. Mönnum
finnst skörin vera farin að færast
upp í bekkinn þegar Þjóðleik-
húsinu, sem uppfærir söngleiki
endrum og eins, er fundið það til
foráttu, að það skuli ekki hafa
starfandi ráðgefandi „tónlistar-
ráð“ við leikhúsið og ekki mega
ráða sér hljómsveitarstjóra til að
sinna ákveðnum verkefnum um
fimm mánaða skeið nema sæta
fyrir það árásum og aðfinnslum
frá því fólki, sem þykist þurfa að
hafa fingurna í öllum tónlistar-
málum í landi hér Öllum almenn-
ingi virðst hér vera um venjulegt
framkvæmdaatriði að ræða fyrír
þjóðleikhússtj óra og það ráð, sem
,hann hefur sér við hlið og er
áreiðanlega nægilegt „ráð“ fyrir
stofnunina alla, nefnilega Þjóð-
leikhúsráð. Tónlistarráð við stofn
unina er hlægileg firra. Það geta
ekki allir verið skipstjórar á
fleytunni hvort eð er.
EINN LJÓS PUNKTUR er þó
óneitanlega í tónlistarstyrjöldinni.
Tónskáldafélagið hefur loksins
hafizt handa um að fordæma
stjórnina á tónlistaflutningi út-
varpsins. Ekki vantar útvarpið þó
ráðunautana í þeim efnum, en
þeir hafa þar eins og gagnvart
Þjóðleikhúsinu viljað hafa þann
háttinn á að vita alla skapaða
hluti betur en allir aðrir. Slíkir
menn verða ósköp leiðigjarnir til
langframa og sannleikurinn er sá,
að þjóðin mun fyrir löngu vera
búin að fá hundleið á tónlistar-
ráðunautum útvarpsins og allri
þeirra vizku. Það kom þá upp úr
kafinu að þeir hafa verið iðnastir
við að flytja sínar eigin tónsmíð-
ar. Vottar það framtak að þeim
hafi þótt pródúktið gott og talið
jafnframt að ekki væri tilhlýði-
legt að deila við dómarann. En
svo fór þó að þau sjónarmið, sem
Björgvin Guðmundsson hefur ár-
um saman bent á í ræðu og riti,
fengu loksins verðskuldaðan
hljómgrunn hjá tónskáldafélag-
inu. Sú virðulega stofnun sam-
þykkti harðorð mótmæli út af
tónlistarflutningi útvarpsins, birti
fróðlegar tölur um það mat, sem
tónlistarráðunautarnir lögðu á
eigin hugsmíðar, og sakaði þá um
að gera allt of lítið úr almennri
íslenzkri tónlist. Og ekki nóg
með það. Birti ráðunautunum
bannfæringarskjal eitt mikið
með þriggja mánaða úrslitakost-
um. í sumarbyrjun verða út-
varpshlustendur að láta sér
nægja að hlýða á Comedian Har-
monists, Maríus Jacobsen og
dómkirkjukórinn í Leipzig og
annað af því tagi — auk fram-
leiðslu tónlistarráðunautanna
sjálfra að sjálfsögðu — en verða
af annarri íslenzkri músík, því að
útvarpið verður þá sett í bann —
nema ráðunautarnir breyti um
stefnu Og það er þá brennandi
spurning dagsins: Þóknast þeim
það, blessuðum, eða ekki? Engum
hefur dottið í hug að spyrja
þjóðina, hvort hún vilji heldur,
íslenzka stefnu í tónlistarflutn-
ingi eða ráðunautanna í útvarp-
inu. Það væri þó líka „merkilegt
rannsóknarefni“ eins og stund-
um er sagt í útvarpi.
Með höfuð aftur á milli fóta
KOMMÚNISTAR hér og ann-
ars staðár hafa verið í miklum
hugaræsingi þessa síðustu daga
og er það vorkunnarmál. En þeg-
ar þannig stendur á fyrir þeim,
er dómgreindin enn bágbornari
en oftast áður og er þó ekki af
miklu að taka. í síðasta tbl.
Verkamannsins (í gær) er búið
að snúa nokkrum staðreyndum við.
Slíkt er að vísu ekki óalgengt í
því blaði, en samkvæmt þeirri
frásögn er það allt uppspuni að
menn flýji sæluríkin í austurvegi
og leiti vestur á bóginn. Kemst
höfundurinn að þeirri niðurstöðu
að raunverulega sé flóttamanna-
straumur frá vestri til austurs. Til
þess að sanna þetta birtir hann
manntalsskýrslur kommúnista í
Austur-Þýzkalandi. Fólkinu f jölgar
þar sífellt stendur þar. Vafalaust
er það rétt, að kommúnistar skrá
þar síhækkandi tölur. Menn, sem
eru búnir að falsa mest alla
mannkynssöguna og stela helztu
uppfinningum heimsins síðustu
aldirnar, láta sér ekki fyrir brjósti
brenna að lagfæra eina manntals-
skýrslu. Slíkt teljast smámunir
þar í sveit. En staðreyndirnar eru
samt, að flóttinn úr austri er eitt
hið mesta og erfiðasta vandamál^
sem Vestur-þýzka stjórnin og her-
námsveldin vestrænu í Þýzkalandi
eiga nú við að stríða. Þúsundir
manna leita á degi hverjum inn
á yfirráðasvæði Vesturveldanna,
undan kúgun kommúnista. Mann-
þröngin í Vestur-Berlín er svo
gífurleg, að orðið hefur að fá að-
stoð tveggja af stærstu flugfélög-
um heims, Air France og Pan
American Airways, til þess að
aðstoða við flutningana með stór-
um flugvélum, í viðbót við þann
flugvélakost, sem fyrir var. Allt
verður fólkið að fara flugleiðina
því að Rússar loka landleiðinni
frá Berlín. En svo kemur hér
blaðið Verkamaðurinn á Akur-
eyri og segir að þessi vandamál
séu ekki til, þarna sé ekkert
flóttafólk og engar flugvélar.
Þvert á móti flýji fólk eymdina
í vestri og leiti í paradísina í
austri. Þetta mun vera það sem
gerizt er menn líta á veröldina í
gegnum klofið á sér, með höfuðið
aftur á milli fóta. Þá snýr allt
öfugt fyrir augum.
Flutningsgjald?
Hlustandi skrifar:
í TILKNNINGU, sem ísl. út-
varpið les yfir landsmönnum nú
(Framhald á 7. síðu).
Menúet Trumans forseta
Það hefur verið rifjað upp í amerískum blöðum,
í sambandi við forsetaskiptin þar vestra, að síðustu
árin hefur nokkrum sinnum stungið upp kollinum í
fréttum dagsins, frásögn af menúet — litlu píanó-
verki, — sem nefndur hefur verið menúet Trumans
forseta, enda þótt hann hafi ekki samið hann. En
hann hefur stundum leikið hann á píanó fyrir gesti
sína; Truman er nefnilega allgóður píanóleikari.
----o----
I fyrsta sinn, sem Truman lék þannig fyrir mjög
þröngan hring tiginna gesta, var í Potsdam árið
1945. Hann var þá nýkominn fram á sjónarsvið al-
þjóðlegra stjórnmála. Roosevelt var þá nýlega lát-
inn og Truman var tekinn við embætti hans. Fæstir
vissu þá að hinn nýi forseti var skemmtilegur
píanóleikari. Eitt kvöld í Potsdam var hann gestur
Stalíns í kvöldverðarboði, og að kvöldverði lokn-
um, er gestir sátu í rólegheitum yfir vindlum og
rússneskum vínum, skemmti Truman gestgjafanum
með því að leika tvö eða þrjú lítil lög á píanó. Eitt
þeirra var sagt vera „menúet“, en ekki nánar til-
greint. En heimsfrægur píanóleikari, sem þá var
liðþjálfi í ameríska hernum, og lék opinberlega í
boði, sem Bandaríkjamenn héldu þá í Potsdam —
Eugene List — sagði frá því seinna, að Truman hefði
leikið Menúet pólska tónskáldsins og stjórnmála-
mannsins Paderewskis fyrir Stalín.
----o----
Þetta fínlega og fallega litla verk þekkja allir
músíkunnendur. Það var og er uppáhald stofutón-
listarmanna, en undarlegt þótti sumum að velja það
til þess að skemmta Stalín, því að Paderewski, um
tíma foringi í þjóðernisbaráttu Pálverja, er naumast
það tónskáld, sem Stalín mat mest. Ymsum fannst
jafnvel að Truman vera miður smekklegur í sér að
velja einmitt þetta litla lag við slíkt tækifæri. En
það var nú í þá daga. Mikið vatn er runnið til sjávar
síðan 1945. Nú er komið í ljós, að' Voriifhar, sem
tengdar voru við viði’æður stjórnmálamannanna í
Potsdam 1945, eru löngu brostnar. Pólska þjóðin
stynur nú undir járnhæl kúgarans. Margir hafa því
skipt um skoðun á þessu tiltæki Trumans forseta
og segja sem svo, að valið hafi verið kænlegt og vit-
urlegt. — En fleiri hafa heyrt Truman leika þetta
lag. Til dæmis lék Truman það fyrir vin sinn
Churchill á þessum vetri, er Truman var gestur
hans í brezka sendiráðinu í Washington.
---o----'
Þá er það rif jað upp, að þetta litla lag er tengt
Hvíta húsinu miklu fyrr í sögunni. — Paderewski
sjálfur var tíður gestur þar í tíð Wilsons fors. og lék
þá oft fyrir forsetann og gesti hans, en Paderewski
var, eins og flestir vita, einn hinn mesti píanósnill-
ingur sinnar tíðar. Og Wilson kunni vel að meta
hann sem listamann og talsmann pólsku þjóðarinn-
ai’. Það var sagt á þeim árum, að píanóleikur
Paderewskis fyrir Wilson hefði e. t. v. ekki haft
lítil áhrif á viðhorf Wilsons til málefna Póllands á
Versailles-fundinum, en þar tók hann upp hanzk-
ann fyrir Pólverja og lagði lið þeirri málaleitan
þeirra, að færa landamerki ríkisins vestur en ýmsir
aðrir töldu heppilegt. Paderewski samdi þennan
menút sinn árið 1880 (Menuet í G) og lék hann oft
á konsertum síðan. Fyrstu kynni Trumans af laginu
voru er hann nam píanóleik sem drengur hjá góð-
um píanókennara í Kansasborg. Sá hafði lært í
Vínarborg og þar kynnzt Paderewski sem ungum
manni um 1880. Þegar nú Paderewski kom til
Kansas, er Truman var 15 ára, stillti píanókenn-
arinn svo til, að hinn efnilegi lærisveinn fengi-
að sjá meistarann og leika fyrir hann. Gerðist það á
hótel Paderewskis í Kansasborg. Truman sjálfur
hefur sagt, að sú stund sé með þeim eftirminnileg-
ustu í lífi sínu, er hann gekk fram fyrir snillinginn
og settist við píanóið og auðvitað lék hann Menúet
í G. Þegar hann hafði lokið við lagið, stóð Paderew-
ski á fætur, og leiðbeindi honum og lét hann spila
það aftur. Hann hefur aldrei gleymt þessu atviki.
----o----
Það er fremur fátítt að heimsfrægir stjórnmála-
menn leiki á hljóðfæri. Þó geymir sagan flautuleik
Friðriks mikla og Jefferson Bandaríkjaforseti lék á
fiðlu. Málaralist virðist í dag í meira uppáhaldi hjá
stjórnmálamönnum sem afþreying en tónlist.
Frægt er að Churchill er góður listmálari, og Eisen-
hower hefur lengi málað í hjáverkum sínum og fer
nokkurt orð af kunnáttu hans á því sviði. — Nú eru
tímar breyttir og af þeim, sem hittust í Potsdam,
stendur Churchill einn eftir við stjórnvölinn.