Dagur - 25.01.1958, Qupperneq 6
6
D A G U R
Laugardaginn 25. janúar 195S
SNORRÍ ÞÓRÐARSÖN
HVORT mundi hcr heldur ríkja
stjórnleysi hjá okkur, Islendingum?
Getur jsað kallazt svo, að okkur sé
stjórnað? Já, víst má það með
sanni segja, að okkur sé stjórnað
með vissum hætti. En sannleikur-
inn mun þó víst bezt sagður með
því, að orða það svo, að okkur sé —
og hafði raunar lengi verið — stjórn
að með stjórnleysi! Víst lætur þetta
sem öfugmæli í eyrum, en kann Jx>
að reynast rétt eigi að síður. Og
ekki gildir þetta um ísland eitt,
heldur allan heiminn, eftir fréttum
útvarps og blaða að dæma. Minn
kunnugleiki nær raunar ekki langt
út fyrir landsteina, og jafnvel alls
ekki út yfir alla landsbyggðina,
nema ]>á helzt í krafti þcirra heim-
ilda, sem ég nefndi áðan, blaðanna
og útvarpsins, eins og þær birtast
almenningi fyrst og íremst í frétta-
burði ]>essara aðilja.
Hvað skyldi þá slíkur maður hafa
til málanna að leggja? Helzt það,
sem hann býggir á reynslu sintii og
hugsun um þjóðmálin og þó raunar
heimsmálin öll. Á þeim grundvelli
finnst mér líka margt vera liægt að
byggja og sitt hvað mega segja, þó
að fæst af l>ví verði skýrt til nokk-
uirrar hlítar í stuttu máli. Þótt víst
sé satt hið fornkveðna, að sann-
leikurinn sé sagna beztur, þá er þó
liitt einnig fornkveðið, að oft ntegi
satt kyrrt liggja, og mun hentast
að fara hér að því ráði að mestu í
þctta sinn, en þó get ég ekki stillt
mig um það með öllu, að leggja
nokkur orð í belg uni það efni, sem
að ofan er á drepið og felst að
nokkru í fyrirsögn greinarkorns
þessa.
Það má öllum Ijóst vera af frétt-
um og cigin reynslu, að þjóðfélag
vort riðar á barmi gjaldþrots og
vansæmdar, og hefur svo verið um
sinn og er engan veginn nýtilkom-
ið, heldur hefur stefnt mjög í þessa
átt um/alllangt árabil. Eðlilegt er
og fyllilega réttmætt, þegar svo
stendur á, að almenningur kalli á
stjórn landsins og krefji hana sagna
um það, hvernig hún hyggist leysa
slíkan aðsteðjandi vanda. Hvernig
luin hugsar sér að lxkna þá þjóðar-
sjúkdóma, sem alltaf færast meira
og meira í áukana, því að varla er
við það unátidi ár eftir ár, að hún
virðist standa ráðalaus í þvílíkum
Vanda. Ætlar stjórnin' að kenná
einstaklingnum urn og segja, að
þjóðin í lieild vilji ekki annð en
það, sem er? Slík vinnubrögð virð-
ast meira en hæpin, því að víst er,
að allur fjöldinn er sáróánaégður
með það ástand og virðist vera bú-
inn að festa augú á ]>ví, að slíkt
stefni að hruni. í lýðræðislandi, þar
sem málfrelsi ríkir og ritfrelsi, þar
verður að ætlast til þess, að þegn-
arnir bæði nenni og vilji hugsa.
í kristnu þjóðfélagi, þar sem mikið
er um presta og kennimcnn og
miklu er varið af oþínberu fé til
þeirrar starfsemi, ætti fólkið að
vera svo þroskað, að það blygðaðist
sín fyrir að standa í sífelldum erj-
um, svo sem raun ber þó vitni, að
lengst af vill hér við brenna. Þessar
erjur snúast aðallega um fjármuni
þjóðárinnar og völdin í þjé>ðfélag-
inu. Þetta vita allir. I-Iarðvítugasti
flokkurinn í þeim efnum er án efa
íhaldsflokkurinn. Hverjir standa
að honum? — Vafalaust efnamenn
þjóðarinnar. Sumir vel- eða há-
menntaðir. Þessir menn ættu því
að vita það fullvel, að þjóðunum
hefur lengst af og víðast hvar ver-
ið stjé>rnað með íhalds-fyrirkomu-
lagi, og það óneitanlega gefizt illa
lengstum. Með öðrum orðum: Er
völd^og fjármunir hafa safnazt úr
hófi fram á héndur eiris eða færri
manna, hafa þeir ávallt girnzt meir
og meir af svo góðu og seilzt æ
engra út yfir sín eigin, eðlilegu
frá Bægisá:
takmörk. Fyrst lieima í næsta ná-
grenni og eigin landi, en síðar til
annarra landa og þjóðá, og kostar
slíkt oft eða oftast styrjöld, beinan
eða óbeinan ófrið og illvíg átök.
Þessi er og stefna Sjálfstæðisflokks
vor Islendinga. Vér, þessi peð á
skákborði þjóðanna, erum að apa
eftir og lcika íhalds- og „sjálfstæðis-
stefnur“ sté>rþjóðanna auðugu og
yfirgangssömu. Þessi hraparlegu
lífsviðhorf þeirra hafa þó átt livað
drýgstan þátt í því, að hrinda af
stað stríðum og bræðravígum frá
upphafi. Slíkar stefnur miða aldrei
í átt til friðar og réttlætis. Komm-
únisminn þóttist vera seltur þessari
íhaldsstefnu auðvaldsins til höfuðs,
en hann hefur misheppnazt frá
upphafi í framkvæmd alls staðar og
ævinlega. — Blóðug og öfug spor
þeirrar stefnu hræða, og segja má
méð fullum sanni, að báðar þessar
stefnur hafi reynzt illar og svívirði-
légar," enda skyldu þær löngu vera
dauðadæmdar af öllum réttsýnum
mönnúm. Það ætti ekki að þurfa
að rökræðá þennan ótvíræða dóm
reynslunnar nánar hér. Það gjöra
aðrir, enda er löngu btiið að gera
það svo skilmerkilega, að hverjum
manni, sem talizt getur með fullu
viti — eða þót't ekki væri nema með
hálfu viti — ætti að vera vorkunn-
arlaust að vera béiinn að átta sig á
svo vafalausum og óhrekjandi stað-
reyndum fyrir löngu síðan. Og ekki
ætti frjálsbornum mönnum að
þykja sérlcga girnileg kommastefn-
an: að hafa ekki málfrelsi né rit-
frelsi. Að vera rekinn áfram við
-yi-nnu nteð harðri hendi, og ef ekki
er hlýtt í smáu og stóru boði vald-
hafanna, þá koma hvers konar
pyndingar til skjalanna og loks, er
annað dugar ekki lil að brjóta nið-
ur viðnám manna og siðferðisþrek,
þá bíðúr ævilöng þrælkunarvist eða
jafnvel Líflát í raflosti eða fyrir
böðuls hendi.
F.n hefur raunar aðferð sú eða
t innttlzFÖgð, sem viðhöfð ltafa ver-
ið sums staðar annars staðar í heini-
inum óg komið hafa af stað stríð-
um og bróðurvígum, reynzt hótinu
betri? — „Sjáfstæðiö" svo kallaða,
eða réttara þó ihaldið og auðvaldið,
hefur vissulega'oft reynzt með end-
emunt og engú betra en byltingar-
bröltið. Lýðræðisleg jafnaðarstefna
og' sannnefnd frantsókn er það, er
koma skal, en þó því aðeins, að
þær stefnur aðhyllist jafnrétti, ekki
aðeins í orði lteldur einnig á borði,
svo að þær beri nafn ineð réttu.
Hér í blaðinu ltefur áður og oft-
ar en einu sinni í aðsendum grein-
unt og undir fullu nafni — verið
bent með gildum rökum á aðferð
til þess að gera allar stéttir pjáðfé-
lagsins jafnar að tekjum, með því
að skipa öllum landsmönnum í á-
kveðnar stéttir eftir atvinnu þeirra
og láta þær bera jafnt tir býtum
efnalega að meðaltali og eftir höfða
tölu. Skaðlaust væri, þótt þessar
stéttir væru hafðar fáar í fyrstu, ef
til vill aðeins fjórar eða fimm: All-
ir landbændur, sem landbúnað
stunda, í einni. Sjómenn allir í
ánnarri. Opinberir starfsmenn, sent
laun sín taka hjá ríki eða bæjarfé-
lögum, í einni. Iðnaðarmenn allir,
hvaða iðn sent þeir annars stunda,
í einni stéttinni, og loks allir kaup-
menn og verzlunarmenn sarnan á
báti stéttar sinnar, hverjti nafni,
sem þeir annars kunna nú að nefn-
ast, stórkaúpménn, smásalar og
hvers konar braskarar. Fleiri stéttir
ætti að vera óþarft að telja hér upp
að sinni.
Allir verða að fá vexti af höfuð-
stól þeim, sem þeir þurfa að leggja
fram, beint eða óbeint, í beinhörð-
um peningum eða dýru námi, til
þess að afla tekna sinna eöa starfs-
launa, jafnt menntamenn sem erf-
e
iðismenn. Allt vérður vitaskuld að
miðast við gildandi verðlag á liverj-
um tíma. Þótt einhver þegnanna
kunni að stunda fleiri en eina at-
vinnugrein, jafnvel allar, telst hann
aðeins til þeirrar stéttar, sem liann
leggur fram mest starf fyrir og hef-
ur mestar tekjur af. Hreinar tekjur
(nettótekjur) skulu lagðar til grund-
vallar, er tekjuskipting stéttanna
verður ákveðin og kjör þeirra reikn
uð til jafnaðar. Flver sti stétt, sem
er ofan við þá tekjulægstu,- verður
að greiða allt ]>að, sem fer fram tir
réttu meðallagi, í ríkissjóð, en í
staðinn ber þeirri stofnun að fram-
fleyta atvinnulausum mönnum, er
ekki er hægt að titvega vinnu, svo
og livers konar öryrkjum, og sjá
þeim fyrir viðunandi lífsframfæri
og ekki rýrara en aðrir þeir lægstu
í stéttunum hafa. Annáð getur vart
talizt kristilegt og bróðurlega rétt-
látt, ef maðurinn liefur vilja en
ekki aðstöðu til að bjarga sér. En
sá, sem ekki vill vinna, á ekki held-
ur mat að fá, stóð í ganila kverinu.
Ekki er þó allur vandi leystur, á
nteðan sumir eru fátækir fyrir en
aðrir ríkir frá fyrri tíð, meðan
breyting þessi var ekki ennþá á
kontin. Varla mun þó þykja ómaks-
ins vert að taka neitt með ofríki af
þeim auðugu, þar sem liér væri að-
eins um skammvinnt stundarfyrir-
bæri að ræða, meðan þessi gjör-
breyting á þjóðfélagsháttum væri
að komast í kring, því að eítir að
svo væri komið, yrði öll einka-
auðsöfnun óhugsandi og marklaus.
Líklega væri bezt að lofa þessum
eftirlegitkindum gamla tímahs,
auðmönnunum, að mylja þessar
umframéignir sínar ofan í sig og
sína, eftir vild og geðþótta, ef þeir
skyldu reynast svo skilningslausir á
framvindu tímans og þjóðfélags-
háttanna að hanga í slíkum hégóma
— og ennfremur, og fyrst og fremst
raunar — ef fjármunanna hefur ver
ið aflað á eölilegan, löglegan og
drengilegan liátt.
Þjóðskipulag það, sem hér hefur
verið lýst stuttlega, ættu allir heið-
arlegir og réttsýnir menn að sætta
sig vel við og enda telja það ákjós-
anlegt. Enginn þjóðfélagsþegn ætti
að vera utan stéttatskiptingar ]>ess-
arar, hvorki biskup né heldur for-
scti eða riéinir aðrir. En risna skal
greidd eftir reikningi. Þessir lieldri
menn ntega ekki ganga á undan
öðrum með ncins konar óréttmætar
kröfur. En þeir gætu verið hæstir og
bezt settir í stétt sinni, ef heildar-
samtök hennar telja það réttmætt.
og ákveða slíkan mismun tekna og
aðstöðu. Ekki er ætlazt til, að það
sé fullur jöfnuður innan liverrar
stéttar frekar en stéttin vill sjálf og
samþykkir. Einhver stéttin gæti til
dæmis prófað að hafa hjá sér ramrii
asta íhaldssjónarmið eitt, tvö eða
fleiri ár, og sannprófað á sjálfri sér
hver árangurinn yrði. Eða þá að
taka upp algera jafnaðarmenhsku
og láta reynsluna skera úr um það,
livor hátturinn þætti reynast betur.
Og öll millistig þessara andstæðna
væri þeim heimilt að prófa eítir
eigin vali.
Verzlunarstéttin er að eyðlleggja
þjóðina. Það er svo sem ástæðulaust
að vera að lá gömlu selstöðuverzl-
ununum. Gerast þess ekki dæmí
enn í dag, að kaupsýslumenn t. d.
kaupi lóðir á hentugúm stöðum í
bæjunum fyrir hóflegt verð, þó að
það séu raunar hinir almcnnu
borgarar, sem hafa lagt fram fé til
þess að gera þær milljónavirði með
gatnagerð og livers. konar dýrum
undirbtiningi? — Og síðan ganga
þessar upphaflega ódýru lóðir
kaupum og sölum milli braskar-
anna og hækka stÖðugt í verði, því
að liver og einn þeirra þarf að
hljóta sinn feng, sinn auðvelda
skyndigróða.
Getur nokkrum manni með þol-
anlega fullu viti dottið í hug að
þetta sé réttlætið og framtíðin? En
í þessum og þvílíkum anda fer
sjálfstæðis-íhaldið alls staðar og æv-
inlega með þau völd, sem auðtrúa
og hrekklaus almenningur trúir því
fyrir með atkvæði sínu á kjiirdegi
og endranær. Þá er jafnvel gripið
til þeirra bragða á stundum að
fella krónuna, svo að liægt sé að
greiða hugsanlega kaupskuld með
ódýrurti krónum en eignin marg-
faldist í verði — á papþímum,
Síðan er selt og braskað á ný,
unz allar eignir eru kontnar á fá-
einna manna hendur eða í ein-
hverja klíkusamsteypu. Svo ausa
þessir menn sér yfir samvinnufélög
alþýðunnar, að þau greiði ekki
skatta til bæjanna, eins og þeim
beri, svo að bæirnir geti borgað
tir sínum vasa — vasa skattborgar-
anna — göturnar og mannvirkin,
sem margfalda lóðaverð þessara
legáta.
Um slíkan áróður er náúmast é>-
maksins vert að tala. Hánn hefur
verið svo oft hrakinn méð rökum.
En annað atriði er rétt að benda
á nú fyrir þessar bæjarstjómarkosn-
ingar, ef það gæti oþnað áugu ein-
hvers kjósanda, sem áður hefur
vérið starblindur á öll félagsleg rök
— svo að þeir mættu sjá það, hvað
kaúpfélÖgin og samband þeirra hef-
ur gert fyrir ]>á. Þetta er ekkert
launungarmál. Allir, sem vilja, geta
skilið það, séð það og þréifað á því
að kalla má. Eyfirzkir bændur stofn
uðu t. d. Kaupfélag Eyfirðinga. fyrir
sjálfa sig. Nú er álitið sjálfsagt, að
allir geti notið þeirra hlunninda,
sem kaupfélagið veitir félagsmönn-
um sínum, engu síður en stofnend-
urnir sjálfir, er báru hita og þunga
dagsins á frumbýlingsárum kaupfé-
lagsins. Akureyrarbúar nota það
vissulega í ríkum mæli. Þeir njóta
alls arðs og hlunninda af sínuin
viðskiptum, engu síður en bænd-
urnir, sem stofnuðu félagið og báru
það uppi á þrcngingartímunum
fyrstu, ef ]>eir ganga þá ekki í val-
ið, sem mér er ekki grunlaust um.
En kauþfélagið gerir annað og
meira. Litum t. d. á allan verk-
smiðjurekstur þess, starfsfólkið og
launþegana, sent sumir eru vcl
launaðir. Ekki eru það neinir smá-
peningar, sem allt þetta fólk borg-
ar í bæjarsjóðinn, svo að eitthvað
sé nefnt af mörgu álíka. Upp og
ofan liefur þetta starfslið svo liátt
kaup, að þeir munu teljandi bænd-
urnir — ef þeir eru þá nokkrir til
— sem geta greitt sjálfum sér eða
öðrum, sem að búi þeirra vinna,
samsvarandi kaup, nema því að-
eins, að þeir geti stuðzt við miklar
og gamalgrónar eignir og jafnvel
stóra arfhluti. Þetta er aúðvelt að
sanna. Fróðlegt væri, ef einhver
vikli spreyta sig á að afsanna þess-
ar staðreyndir.
Ykkur er því óhætt, bæjarbúár
góðir, að kjósa nú frambjóðendur
Framsóknarflokksins. Þið fáið enga
betri frambjóðendur fyrir ykkar
hönd. Ef bæjarstjórnin tekur riú
t. d. Utgerðarfélag Akureyringa li.f.
upp á arma sína með alla skulda-
súpuna til þess að tryggja bæjarbú-
um arðvænlega atvinnu, þá væri
lirein strián, ef Framsóknarflokkur-
inn á Akureyri tapaði nokkru sæti
í bæjarstjórn.
Leftlei
Almennur hluthafafundur var
haldinn í Loftleiðum laugardaginn
18. janúar sl., en til fundarins liafði
verið boðað með auglýsingum í
dagblöðúm og útvarþi. Var fundar-
efni aðallega tillaga félagsstjórnar-
innar um aukning hlutafjár úr 2
millj. í 4 millj. krória.
Formaður félagsstjófnar, Kristján
Guðlaugsson hæstaréttarlögmaður,
gerði grein fyrir þessari tillögu og
öðrum, er stjórnin bar fram. Vék
hann að því, að þó að fjárhagur
félagsins gæti talizt góður og stöðug
þróun væri í rekstri þess, tcldi þó
stjórriin'ástæðu'til að aúka liluta-
féð, í og með vegna væntanlegra
flugvélakaupa. Hann kvað stjórn-
ina ekki vilja raska núverandi
eigriahlutföllum iririán félagsins og
fyrir því væri ekki farið fram á
meiri hlutafjáraukningu.
Framkvæmdastjóri félagsins, Al-
freð Elíasson, gaf bráðabirgða-
skýrslu um rekstur félagsins á sl.
ári og mælti hann m. a. á þessa
leið:
„A árinu 1957 voru flognar 274
ferðir fram og til baka milli Evrópu
og Airierfku, en árið 1956 voru þær
220, en þá voru einnig farnar 15
ferðir milli meginlands Evrópu og
íslands. Ef miðað er við flogna
kílómetra hefur aukningin orðið
20.7%.
Félagið flutti 24.919 farþega á
árinu, en 1956 voru þeir 21.773.
iMiðað við farþegafjökla hefur því
aukningin orðið 14.5%, en eins og
ég hef áður getið urn, þá er ekki
mikið að marka farþegatöluna, því
eins og gefur að skilja, er mikill
fflunur á því, hvort farþegi er flutt-
ur frá Ffamborg til Kaupmanna-
hafnar, eða hvort hann er fluttur
frá Hamborg til New York. Það
rétta er, að bera farþegakílómetra
saman. Árið 1956 voru flognir rúm-
lega 95 millj. farþegaldlómetrar, en
í ár voru ]>eir 115 milljónir. Hefur
því auknirig farþegaflutnings raun-
veruléga numið 20.07% frá árinu
áður. Póstflutningur var mjög svip-
aður og á fyrra ári, en vöruflutn-
ingur jókst urni5.19%.
Yfir sumarmánúðina var bætt við
4 sætum í vélarnar frá því sem var
áður. Ef miðað er við sama sæta-
fjölda í vélunum fyrir bæði árin,
1956 og 1957, ]>á hefur sætanýting-
in aukizt um 5.43%, því árið 1956
var hún 58.15%, en nú var lnin
61.31%. Annað veigamikið atriði
er nýting flugvélanna. Yfir sumar-
niáriúðiriá vórú 4 flúgvélár í förúm
og flugu þær samtals 11.227 klst.,
en þess ber að gæta, að ein vélin
var aðeins í förum 175 daga:
Hekla ílaug 3.134.45 klst.
Saga - 2.596.40 -
Edda - 3.304.24 -
LN-SUP - 2.191.59 -
Hafa því þessar flugvélar, sem
félagið hafði í förum allt árið, flog-
ið að jafnaði 10 klst. og 20 mín. á
sólarhring, og er það talið mjög
sæmilegt. Árið áður fiugu vélarnar
8.13 klst. á sólarliring.
Nettó-veltan á árinu 1957 var um
67 míllj. kr., en var 44 millj. árið
1956. ILefur hún því aukizt um
rúm 20%.“
Nokkrar umræður urðu um til-
lögur stjórnarinnar, og var hluta-
fjáraukningin samþykkt.
1 lok fundarins var svofelld til-
laga samþykkt einróma:
„Almennur hluthafafundur í
Loftleiðum h.f., haldinn Iáugardag-
inn 18. janúar 1958, skorar á lilut-
aðeigandi yfirvöld að heimila fé-
laginu yfirfærslu nú þegar, samkv.
útgefnum leyfum, á $300.000.00 til
flugvélakaupa, enda liggur við borð
að félagið verði að hverfa frá kaup-
unum, fáist slík yfirfærsla ekki án
tafar."