Dagur - 10.04.1958, Blaðsíða 5

Fimmludaginn 10, apríl 1958
D AGUR
5
DR. JON DUASON:
Er landnám orðið glæpur?
Sú var tiðin, að ekkert þótti
meiri sæmd með vorri þjóð ,en að
íinna og nema ný lönd. Þegar
listaskáldið góða vildi vekja þjóð
sína af andlegum dvala og eggja
hana til dáða, kvað hann:
„Þá komu feðurnir frægu
og frjálsræðishetjurnar góðu
austan um hyldýpis haf. . . .“
Kvæðið kunna allir. Og sá skáld-
snillingur þjóðar vorrar, sem
Jónasi er andlega skyldastur,
enda úr sama skáldadalnum,
kvað:
„Heill þér norrænu hetjur!
Heill þér norrænu landnáms-
menn.“
Aldrei hafa neinir menn verið
frábitnari þrældómi eða ofbeldi
en þessar loftungur landnáms-
hugs j ónarinnar.
Svipað má raunar segja um
hugsjóna, lærdóms- og ágætis-
manninn Arngrím Þorkelsson
Vídalín, bróður Jóns biskups, er
hann 1703 eggjar konung á að
hefjast handa og nema aftur vor
fornu lönd á Grænlandi og í
Vesturheimi og setja þar upp
menningarboðs og trúboðsstöðv-
ar; hann ritar:
„Því hvað getur verið eða upp-
hugsast lofsverðara en að hans
hátign leggi kapp á að finna og
nema gott og frjósamt land, sem
forðum hefur tilheyrt og enn til-
heyrir Króndanmörku, og hefur
Verið notað af báðum ríkjunum
með mesta hagnaði, en síðan í tíð
Margrétar drotningar hefur liðast
frá.“
Og þegar skammsýnir menn
fundu upp á því nú á þessari öld,
að gera nýbýli og hefta framtíð
ísl. æskumanna, sér til pólitísks
íramdráttar, í kotum, í stað þess
að byggja upp á höfðingjasetrum
feðra vorra á Grænlandi, þá hug-
kvæmdist þeim að kalla þessi
lúalegu heimskurstrik sín land-
nám, nýtt landnám, þótt þessi
kotagerð væri ekkert landnám,
heldur hið þveröfuga við það.
Svo vinsæl var landnámshug-
sjónin þá.
En nú er landnám búið að fá
annan hljómgrunn með drjúgum
hluta þjóðarinnar. Það er í um-
dæmi þeirra orðið ofbeldis- og
níðingsathöfn, þótt hvorugur
þeirra Jónasar eða Davíðs sé enn
komnir á blað meðal níðinga sög-
unnar.
Það var enn í minni núlifandi
manna, að Vestur-Evrópuþjóð-
irnar voru nýlenduveldi og ný-
lendurnar hornsteinn tilveru
þeirra. Tvær hörmulegar óláns-
styrjaldir hafa gert enda á þessu,
og um áratugi hafa tvö öflugustu
stórveldi heims háð harðvítuga
baráttu gegn nýlendupóitík
Vesutr-Evrópuþjóða, annað
þeirra, þó mesta og sterkasta ný-
lenduveldi heims, í þeim tilgangi,
að koma Vestur-Evrópuþjóðun-
um á kné, hitt til þess, að ryðja
verzlun sinni og fjárfestingu til
rúms um allan heim, jafnvel þótt
það verði á kostnað landa og
þjóða, sem því eru skyldar, og
það vill vel, og hefur enda sýnt
ýmislega vinsemd.
En nýlendurógurinn gengur
sinn gang, og allt það versta í
samskiptum manna er kennt við
nýlendur. Og boðberar beggja
þessara stórvelda hafa mikið látið
til sín taka hér á landi. Einkan-
lega er það blærinn frá austri,
sem borið hefur þennan nýja
boðskap inn yfir vort land.
Getur þá verið um það að vill-
ast, að þjóð vor er fædd í synd
og smán, og að saga hennar er
einn óslitinn glæpur? Feður vor-
ir hröktu Papana á burtu héðan.
Ekki þó svo, að þeir gerðu þeim
mein eða ömuðust við veru
þeirra hér. Ónei, en þeir spilltu
aðeins fyrir sjálfpíningum þeirra
með því að breyta landinu úr
eyðimörk í byggð, og hvaða
heimild höfðu þeir til þess?
Sýnu skárra var þetta þó, hvað
Grænland snertir. Þar fundust
engir menn, og þar var engum
stökkt á flótta. En hver er kom-
inn til að segja um það, hvort guð
hafi ætlað íslendingum landið
fremur en öðrum. „Enginn á það,
sem hann hefur ekki bréf upp á,“
sagði Bessastaðaböðullinn, og
slíkt hafa fleiri sagt.
Þó kastaði fyrst tólfunum, þeg-
ar ólukkan kenndi Bjarna Herj-r
ólfssyni að finna nýja heimsálfu,
og vor seka og synduga þjóð tók
að nema þar víðáttumikil lönd og
setjast að í bróðerni og friði inn-
an um frumbúana þar. Papa-
skammirnar komust þó óspilltir á
sál sinni og trú til síns kristná
heimalands, en þessum vestrænu
frumbúum fannst syndin sæl með
íslendingum, blönduðust við þá,
tóku fegins hendi við þeirri verk
legu, norrænu menningu, sem
þeir komu með, og búa að henni
enn.
Þessi fólksstraumur frá Græn-
landi vestur í heim gæti vel hafa
staðið fram í byrjun 18. aldar. —
Svo leið meira en öld þangað til
tekið var upp á því, að fara til
Brazilíu, svo og nema lönd, sem
Bandaríkjamenn og Kanadamenn
höfðu rænt frá Rauðskinnum.
Það kváðu vera þessir fyrr-
nefnd, sem næst mest hamast
gegn nýlendupólitík. Væri þeim
þá ekki nær að skila Rauðskinn-
unum aftur löndum þeirra, og
hví er vor óhappa þjóð að þiggja
þessi rændu lönd. „Þjófurinn
þrífst, en þjófsnauturinn ekki,“
stendur einhvers staðar skrifað.
Samt er ekki sagan öll. Um
heilar tvær aldir og aldarfjórð-
ung betur hafa Danir rænt og
rúið afkomendur landa vorra á
Grænlandi með meira miskunn-
arleysi en dæmi eru til. Lengi
urðum vér og, sjálfir nauðugir að
sæta sömu kjörum af Dönum. Eii
nú hafa margir alvörumenn
bundizt samtökum um það, að
Danmörk skuli krafin skila á
umboði því frá valdskonungi ís-
lands til þess að fara með stjórn-
arathöfnina á Grænlandi. Og nú
hrópa sendlar Dana og danskir
íslendingar: nýlendupólitík, ný-
lendukúgun. Og sendlar Rússa og
skaðabræður þeirra gelta með.
íslendingar hafa aldrei dregið
eyris virði frá neinni sinni ný-
lendu, eigi heldur beitt hana
kúgun eða ofríki. Og á slíkt
hyggur heldur enginn vor, er
skipað hefur sér í Landssamband
íslenzkra Grænlandsáhugamanna.
En vér krefjumst þess nú, að
réttlætið fái fullan framgang
Grænlandi til handa, Vér sjáum
það og finnum til þess, að þar
sem ísland á yfirráaðréttinn yfir
Grænlandi og hefur nú fengið
utanríkismál sín í eigin hendur
og getur látið Danmörk sæta.
ábyrgð, bcr Island sjálft ábyrgð
á meðferð Dana á Grænlandi. En
þá ábyrgð viljum vér ekki bera:
Vilt þú, sem þessar línur lest,
bera ábyrgð á meðferð Dana á
Grænlendingum? Viljir þú það
ekki, þá kastaðu ekki steini á oss,
fyrr en þú hefur bctur gert en
vér, jafnvel þótt þú sért sendill
Dana eða Rússatrúar eða dansk-
ur íslendingur.
Gagnvart Grænlendingum hef-
ur stefna Landssambands ísl.
Grænlandsáhugamanna verið orð
uð þannig:
„Að beita sér fyrir gagnkvæm-
um skilningi og samstarfi milli
íbúa beggja landanna og vinna að
efnalcgum og menningarlegum
framförum, er snerta samskipti
þeirra.“
En framkvæmd sérhverrar vin-
áttuyfirlýsingar mun reynast erf-
ið, meðan Danir halda Grænlandi
í slíkum heljargreipum, að eng-
inn íslendingur fær að stíga þar á
land, en Grænland er harðlæstar,
danskar þrælabúðir undir
dönsku átthagalandi og miskunn-
arlausri kaupþrælkun, svo að ef
Grænlendignur kemst hingað
leyfislaust, er hann frá dönsku
sjónarmiði strokufangi.
Grænland getur aldrei eignast
Skaftárelda eða eitruð öskugos,
er leysi börn þess úr hinni
egypsku ánauð Dana. Erfðaréttur
fslands einn megnar að sprengja
upp lása þrælabúðanna á Græn-
landi og gera Grænlendinga
frjálsa. Og væri nú ekki mál til
komið, að vér réttum Grænlend-
ingum bróðurlega hjálp'arhönd?
___ .1 ..
18. marz 1958.
Jón Dúason.
Barnahjálp S. Þ.
Stjórn Barnahjálpar Samein-
uðu þjóðanna (UNICEF) hefur
samþykkt að verja samtals
7,379,500 dollurum til að hjálpa
nauðstöddum börnum í 43 lönd-
um. Um helmingur fjárins renn-
ur til að aðstoða mæður með
brjóstmylkinga á framfæri sínu.
2,230,000 dollurum verður varið
til baráttu gegn malai'íu, og það
sem afgangs er til berklavai'na,
holdsveikivai-na og lækninga á
hitabeltissárasótt er yaws nefnist.
Stefán Einarsson
frá Litlu-Hániundarstöðum
Nokkur minningarorð
O
„Mínir vinir fara fjöld,
feigðin þcssa hcimtar köld.
— Eg kcm á eftir, —
kannske í kvöld. . . . “
in“, en þó „hneit mér hjarta
nær“, og svo mun fleirum fai'ið
hafa. Ekki var einasta það, að
þá færi alltof snemma frá konu
Alltaf setur menn hljóða og
þeir hrökkva við, þegar andláts-
fregn berst, jafnvel þó að búizt
lxafi verið við henni. Enn skipar
dauðinn hið mikla rúm í hugum
okkai'. Stöðugt er hann hinn dul-
arfullri og ógurlegri, sem „slær
allt, hvað fyrir er.“ Þrátt fyrir
sannfæringuna um æðri heim og
betra líf fi'amundan, eru þó
dauðsfallatíðindin jafnan einna
stærstar frétta.
Þegar mér barst sú fregn aust-
ur á Fjörðu, að, Stefán Einarsson
frá Litlu-Hámundai'stöðum væri
dáinn, gat eg að vísu glaðzt yfir
því, að „hin langa þi'aut var lið-
Stefán
Einarsson.
sinni og börnum ástríkur og um-
hyggjusamur heimilisfaðir, held-
ur einnig vinsæll og mikilsvirtur
nágranni og samstarfsmaður. Er
sveitinni hans mikill missir að
honum, því að Stefán var einn
þeirra manna, sem aldi'ei brást
(Framhald á 7. síðu.)

Farfuglarnir koina
ílrossagaukurinn
Hér á landi hefur hi'ossagauk-
urinn orðið eins konar spáfugl og
var álitið að öll vorhai'ðindi væru
búin, þegar hann fæi'i að hneggja
á voi'in. En svo var annað mei'ki-
ati-iði, sem gerði hann að spá-
fugli. Það er það, í hvaða átt
maður heyrir hann hneggja í
fyrsta sinn á vorin. Menn höfðu
talsverða trú á því, og um það er
þessi gamla þula:
í austri auðsgaukur,
í suðri sælsgaukur,
í vestri vesælsgaukur,
í noi'ðri námsgaukur
uppi unaðsgaukui',
niðri nágaukui'.
Það hafa vei'ið miklar deilur
milli náttúrufræðinga um það,
með hverjum hætti hnegghljóðið
myndaðist hjá hrossagauknum.
En almennast mun þó vera álitið
að hljóð þetta myndist þegar
hann stingur sér úr háalofti nið-
ur á við í sveig og út á við með
miklum hraða, með titrandi
vængjum og útþanið stél, og
þegar loftið streymir, við flug-
hraðann, fram hjá titrandi vængj
ununm og milli hinna stinnu yztu
stélíjaðra, setja þeir það í sveifl-
ur, sem framleiða hljóð, sem líkt
er við hnegg hrossa.
Þegar fer að líða á apríl fara
hrossagaukai'nir að koma. Það
ber lítið á þeim fyrst, nema þegar
þeir heyi'ast hneggja hátt í lofti,
og ef hret koma, þá leita þeir
lxeim undir bæi, og hér í bænurn
heim í garða við húsin. Komi þá
ixiikið fi-ost og standi dögum
saman, verður bjargai'laust fyrir
þá, því að þeir þurfa að bora með
nefinu niður í jörðina eftir fæðu
og falla þá margir þeirra úr
hungi'i, þegar svo ber undir.
Hi'ossagaukurinn lifir mest á
ánamöðkum og öðrum ormum,
en einnig á alls konar skordýr-
um, lirfum þeirra og á smásnigl-
um.
Þau dýr, sem lifa niður í jai'ð-
veginum, ánamaðka, orma og
lirfur, nær hann í með því að
boi-a hinu langa, viðkvæma nefi
svo djúpt, að hann fínnur dýrin
hreyfast. Þá grípur hann þau og
kmpir þeim upp í einum rykk,,
Hrossagaukurinn er mjög lag-
inn að leynast. Hann kúrir graf-
kyrr undir þúfu eða á svipuðum
stað, með ncfið beygt niður á
við, og er hann svo samlitur um-
hverfinu, að menn ganga oftast
fram á hann, án þess að veita
honum athygli fyrr en hann
flýgur snögglega upp og vei'ður
þá mörgum bilt við.
Seint í maí eða júní byi'jar
varpið. Hreiðrinu er búinn stað-
ur oftast í eða undir þúfu, í mýri
eða í grasi á slétti'i jöx'ðunni. Það
er aðeins laut í grasið eða jarð-
veginn, með þurrum sti'áum og
blöðum í. Eggin eru 4, tekur
klaktíminn 2% til 3 vikur. Ung-
arnir fai'a strax úr hreiðrinu og
annast móðirin aðallega uppeldi
þeirra. Þegar óvini ber að garði
reynir hún að leiða þá afvega
með því að bera sig aumlega
eins og í'júpan og lóan. Um það
bil mánaðar gamlir eru ungarnir
orðnir fleygir. í ágústbyi'jun eru
ungarnir orðnir sjálfbjarga og þá
yfirgefa foreldrarnir þá. í sept-
emberlok eða í byrjun október
hvei-fa svo hrossagaukarnir héð-
an af landi burt.
Kr. Geirnumdsson.