Dagur - 04.06.1958, Blaðsíða 2

2
D A G U K
Miðvikudaginn 4. júní 1958
Jónas Jónsson frá Hriflu:
Mega þeir missa Guðm. Jörundsson?
Fyrir nokkrum árum hófu Akur-
eyringar, h;erinn, Kaupfélag Eyfirð-
inga og margir einstaklingar togara-
litgerð. Fyrirtækið eignaðist fjóra
togara og hyggði siðar fullkomið
frystihús, Reksturinn gekk mjiig vel
um stund og var öllum til ánægju.
Síðar komu í ljós vaxandi ]>reng-
ingar útgerðarinnar og loks, að
þetta bjargráðafyrirtæki bæjarins
og l>æjarhúa v;ir komið í fjárþrot.
Utgerðin var þá rekin með miklu
tapi. Skuldir höfðu safnazt, einktim
í samhandi við hirgðarýrnun, þcgar
fiskur heið siikum markaðstregðu
Óseldur lengur en heppilegt var.
Útgerðarlélagið ákyað að leita
samninga við lánardrottna. I>að var
erfitt mál. ekki sízt vegna þeirrar
lieiðarlegu aðstiiðu, að Akureyrar-
þær og Kaupfélag Eyfirðinga, sem
voru stærstu hluthafarnir, cru ntcð-
al þeirra fyriruekja í landinit, scm
gætilegasi hafa vcrið rekin um, miirg
undanfarin ár, og húa hvort um sig
að mjþg góðum fjárliag.
Sýuilegt er, að Útgerðarfélagið
fiefur ekki verið vel rekið síðustu
missirin. Heilsulítill ntaður hafði
verið þar í miklu trúnaðarstarfi og
(>á ekki notið hæfileika sinna eins
og áðiar. Leiðtogum Akureyrarhæj-
ar varð ljþst, að á stjórn þessa fyrir-
tækis þurfti að verða breyting til
laita, ckki sízt að fá þar til aðalfor-
stöðu yfirburðamann í útgerðarmál-
tim. H.ugir flcstra manna á Akur-
éyri hnigu í þessu efni í eina átt, að
þar í hænum va-ri einn maður með
óvenjulegum hæfileikum til góðrar
útgerðarstjórnar. I>að var Guðm.
Jörundsson skipstjóri, af hinni nafn
senndu útgerðarajtt í Hríscy. Ég
iók mér þá hessalcyfi og skrifaði dá-
Jitla grein í l)ag, |>ar sem rifjuð var
,i|>p sú staðrcynd, að Akureyringar
iiafa frá þvi að viðreisn hófst í land-
inu jáfnan átt v<>l dugandi manna
við foryst,u hinna vandamestu
verka. Ég henti á. að nú þyrftu Ak-
ureyrarbúar að einbeita hug sínum
ið því. að fá færasta manninn til að
ijtýra fyrirtæki, sem er í öngþveiti
<En ]>arf að rétta við og verða aftur
atvinnustoð í bænum, líkt eins og
iðjuver Samhandsins við Glerá eða
mjólkuriðnaðurinn undir stjórn
/ónasar Kristjánssonar.
I>að hcfur sennilega þótt fram-
áleypni af mér, sem er vissulega
íitanhæjarmaður, að fara að gela
góð ráð í þessu efni, en mér voru
yel kunnug mörg dæmi, einmitt á
Akureyri, ltversu úrræðamikið fólk
:i félagsmálunt vinnur mikla sigra.
Tryggvi Gunnarsson nam Odd-
éyrina og er raunverulega landnáms
maður Akureyringa í nýjum sið.
I Kaupfélagi Eyfirðinga hafa
i jórir viðskiptafo'rkólfar, allt Eyfirð-
jngar, hver fram af öðrurn haft for-
ystu við að gcra kaupfélagið að því
margþætta stórfyrirtæki. sem það nú
ér. Páll Kricm uppgötvaði, þegar
hann var amtmaður á Akureyri, tvö
foringjaefni, Sigurð Sigurðsson hún-
aðarmálastjóra og Hallgrím Krist-
insson. Hann átti verulegan þátt í
að heina lmgum ]>essara ungu
manna að hinum ]>ýðingarmiklu
verkefnum, scnt kunn eru úr sögu
þeirra. Gætir áhrifa ]>essara tveggja
skörunga, ekki sízt á Akureyri, hæði
heinlínis af þeim verkum. sem þeir
unnu á sinni tíð og þá ckki síður
vegna áhrifa ]>eirra á þróun jarð-
ræktar og samvinnustarfs í bænunt
og héraðinu.
Síðar hóf Jónas Kristjánsson, Ey-
firðingur, forgöngu í mjólkuriðj-
unni, fyrst heimafræðslu í sínu eig-
in héraði, svo sem kunnugt er, og
varð síðar, vegna þeirrar reynslu,
sem fékkst í M jólkursamlagi Eyfirð-
inga, hrautryðjandi hinnar nýju og
þýðingarmiklu mjólkuriðju á ís-
landi. Enn nýtur Jónasar Ryistjáns-
sonar yið á þessari framahraut. Vel
ntcga greindir og gegnir menn ;l
Akureyri og í Eyjafirði leiða hug-
ann að því, hvort mjólkurmálum
þeirra hefði nú verið jafn vel skip-
að, ef þessi yfirlætislausi ungi mað-
ur úr Eyjafjarðardölum hefði ekki
lært mjólkuriðjuna i öðru landi og
gerzt síðan frumkviiðull með fram-
faramönnum héraðsins að stórfram-
leiðslu góðs mjólkurvarnings, til
menningar- og hagshóta í héraðinu.
Mér hcfur lengi verið Ijóst, hye
mikils virði ]>að er fyrir mannfélag-
ið, að menn, sem eru gæddir for-
ystu- og hra.uðryðj a ndagá f u, fái
tækifæri til ;ið njóta hælileika sinna
alþjóð til gagns. — Ég vil á þeim
gruiulvelli afsaka, ef ]>ess þarf með,
tilliigu mína varðandi Guðmund
Jörundsison sem heppilcgan útgerð-
arfofstjóra Akureyrarhæjar. I>ar var
hyggt á giimlum vinnuhriigðum, er
snertir Akureyri og fleiri lands-
hluta.
Eitt sinn var starfandi í Reykja-
vík félag nokkurra manna, sem
stoínuðu blaðið Tí.mann og gerðn
það að áhrifamiklu fyrirtæki. 1‘essir
Tímamenn, eða „Tímaklíkan", sem
sumir nefndu ]>á, hittust oft í skrif-
stofu Hallgríms Kristinssonar í
Reykjavík og Sigurðar hróður hans.
eftir að hann tók við forstiiðustarfi
S.Í.S. I>ar var talað margt um lands-
ins gagn og nauðsynjar <>g víða við
komið. Fyrir forgiingu og að tilhlut-
un ma.nna í þessmn saintiikum varð
Sigurður Guðmundsson skólameist-
ari á Akureyri og Snorri Sigfússon
fluttur vestan af landi að fremur
erfiðri aðstöðu við fiarnaskóla Ak-
ureyrar.
Að síðuspi beittu sömu menn sér
fyrir, að stofnaður var nýr gagn-
fræðaskóli á Akureyri. Þorsteinn M,
Jónsson varð þar fyrst formaður í
skólanefnd og síðan forstiiðumaður.
Þessi skólastofnun var landnáms-
verk. Allt varð a.ð gera að nýju.
Eitt stærsta átakið var að tryggja
skólanum viðunandi lnisnæði. Þar
lagði núverandi forseti hæjarstjórn
arinnar á , Akureyri, Guðmundur
Guðlaugsson, fram niikla og góða
vinnu til að reisa ]>etta álitlega upp-
eldisheimili Akureyrarbæjar. Þor-
steinn M. Jónsson starfaði við
þennan skóla nteð áhrifum til var-
anlegs gagns, líkt og Sigurður skóla-
mcistari og Snorri Sigfússon við þær
menntastofnanir, þar sem þeir voru
forystumenn. Þó myndi Akureyrar-
hær hafa notið miklu meira góðs af
skólastjórn Þorsteins M. Jónssonar,
ef Alþingi hefði ekki, árið 19áfi, af
mikilli fákænsku og ógiftu gert
gagnfr.xðaskóla landsins að lög-
þvinguðum yfirheyrslustofnunum
með misheppilegu' formi.
En þar sem mér og nokkrum góð-
um mönnum hal'ði tekizt að henda
á og styðja til starfa í hænum
nokkra úrvalsmenn, scm ]>ar liafa
unnið til mikilla þjóðþrifa, scm
ekki verður um deilt, ]>á hætti ég
á að hæta við óskir heimamanna á
Akureyri opinberri áskorun til allra
aðstandenda, að gera nú allt, sem
hægt væri til þess, að fá Guðmund
Jörundsson til forstjórá yfir endur-
skiptilagðri togaraútgerð Akureyrar-
hæjar.
Útgerðarfyrirtækið er cnn í milli-
hilsástandi. Bærinn lielur ekki tek-
ið við því íormlgga. Heldur ekki
vcrið gengið frá varanlcgum samn-
ingum varðandi skuldbindingar
þess, Þctta millibiisástand verður
sennilega eitt ár eða lengur. Ég álít
óheppilegt, að þar sem svo mikinn
vanda hefur borið að höndum heilu
bæjarfélagi, ]>á skuli ckki vera rætt
um framtíð ]>essa fyrirtækis opin-
berlega á mannfundum og í blöð-
um. Hér er vissulega ekki um að
ræða augnahliksfyrirhæri, heldur
mestu og vandasömustu framkvætnd
sem Akureyrarbær hefur fram að
]>essu tekið á herðar sér. Málið
liggur þannig fyrir, að gamla hluta-
félagið er raunverulega gjaldþrota.
Það er yfirfýst á hluthafafundi.
Skuldin er allmikil, en þó viðráðan-
leg fyrir þá aðila, sem þar standa
fyrir svörum. Togaraútgerð á is-
landi er í einu talín nauðsynleg en
þó tekjuhallafyrirtæki. Reykjavík-
urbær starfrækir nokkra togara og
skuldar, fyrir utan ríkisstyrk, nálega
30 milljónir króna. Sú fjárhæð cr í
bili tekin úr framkvæmdasjóðum
hæjarins.
Útgerð Reykjavíkur er undir
stjórn tveggja mjiig dugandi kunn-
áttumanna í útvegsmálum, sem all-
ur ajmenningur í hænum treystir
vel til starfsins og óskar þar engrar
hreytingar á forstöðunni. A Akur-
eyri virðast allir flokkar og leiðtog-
ar þeirra vera einhuga um að haltla
togaraútgerðinni áfram þrátt fyrir
undangengna erfiðleika. Þar nmn
vera hæði metnaðar- og hagsmuna-
mál bæjarbúa. Fjölmargir mcnn,
konur og karlar, hafa vel horgaða
atvinnu við togaraútgerðina og
frystihús liennar. Ef útgerðin félli
niður, myndu fjölmargir tapa at-
vinnu og fjárhagur bæjarins versna
að þyí leyti. En það er líka önnur
hlið á sama málinu. Togaraútgerð
landsins er <>11 á tapgrundvelli. Ak-
ureyri cr að öllum líkindum vegna
legu hæjarins nokkru verr sett með
þennan atvinnurekstur heldur en
hæir á landinu sunnan- og vestan-
verðu. Nú hvíla á fyrirtækinu garnl-
ar skuldir. Nokkur ótrú hefur að
sjálfsögðu komið fram í sambandi
við yfirstandandi erfiðleika, og
fram undan hlasir sú útsýn, að þó
að ríkið styrki þetta fyrirtæki, qins
og allan taprekstur, þá er gamla
skuldin eftir, dýrtíð vaxandi og
ntjög sennilcgt að mjög verulegt
tap vcrði á næstu missirum á hverj-
um togara, sem gerður er út frá
Akureyri, ]><> að vinna og stjórn
fyrirtækisins sé í hezta lagi. Samt
munu allir viðurkenna, að Akur-
eyrarbær liljóti að stefna að því, að
liafa svo góða stjórn á fyrirtækinu,
að öllum bæjarbúum verði ljóst,
að lengra verður ekki komiz.t í þeim
efnum. Taprekstur á togaraútgerð
virðist vera óhjákvæmilegt höl und-
ir núverandi kringumstæðum.
Enn cr ekki fullljóst, hve miklu
Útgerðarféjagið hefur tapað. Held-
ur ekki, hvort í því efni fæst nokk-
ur verulegur léttir með sámningum
við lánardrottna. En svo mikið er
víst, að það verður ókleift fyrir Ak-
ureyrarhæ að fá yfirburðamann í út
gerðarmálum til að taka að sér for-
stöðu hæjarútgerðarinnar,* ncma að
uppfyllt séu þau frumskilyrði, að
gera full reikninsskil í fyrirtækinu,
og húa svo um hnúta, að hin nýja
bæjarútgerð verði á engan liátt á-
byrg um eklri skuldir. Bærinn og
aðrir hluthafar verða að taka á sitt
hak gömlu töpin, eins og þau cru
nú. Með því eina móti er liægt að
gera sér von um að fá heppilegan
forstöðuinann og aðra forráða-
nienn, skipstjóra og formenn við
rekstur frystilnissins. Ef engin hreyt
ing verður gerð á fyrirtækd þessu
nema sú, að það hættir að vera
hlutafélag og verður algjört bæjar-
fyrirtæki, en skuldahaggi hlutafé-
lagsins færist yfir á bæinn, ]>;i er
það hinn versti arfur, sem hægt er
að baka bæjarútgerðinni.
Eg vil hæta við þcssa ádrepu
gamansamri smásögu. Það munu
vera liðin ein tv<> ár síðan ég minnt
(Framhald á 7. síðu.)
Gwen Terasaki:
Þift land er raitt land
19.
(Niðurlag.)
Er við komum til Tennessee,
settumst við að á heimili foreldra
minna, og Makó fór í mennta-
skólann í Johnson City. — Nú
snerist allur hugur minn um
bréfin frá Terry. Þau fyrstu voru
rituð með óstyrkri hendi, full af
útstrikunum og því nær ólesandi.
En svo kom breytingin eins og af,
kraftaverki: Hann sagði, að sér
væri að batna, og rithöndin varð
skýrari, — því nær eins skýr og
áður fyrr.
Eg skrifaði honum, að Makó
hefði á skömmum tíma unnið sér
álit og vinsældir meðal hinna
nýju féáfaga sinna, og ótti okkar
um, að bekkjarsystkinin í nýja
skólanum myndu taka henni illa,
hefði verið algjörlega óþarfar.
Terry gladdist í hvert sinn og eg
I
Gerid húöinn fallega
brúna meÖ góðri sólar-
olíu. Reynið þvi:
Nivea-sólarolíu
(með hnetuolíu)
á kr. 9.75.
Suntan-cream
á kr. 22.45
Suntan-olíu
á kr. 22.45
Verzl. Ásbyrgi h.f.
Fjármark mitt er:
Sýlt biti aftan hægra. —
Heilt vinstra. — Aður eign
Kristins Gestssonar, Dalvík.
Jóhanncs Krisl iánsson,
Hellu.
Nýtt! Nýtt!
MÍNERVA
lierra sportskyrtan
Glæsilegir litir.
Strauning óþörf.
HERRAS0KK4R
Hvítir kr. 10.00
Perlon kr. 12.00
Crep-nylon kr. 30.00
DÖMUS0KKAR
Saumlausir
og með saum.
Verð frá kr. 30.50.
Klæðaverzlun
Sig. Guðmundssonar h.f.
gat sagt honum frá framförum
hennar og sigrum í náminu.
„Jú, Makó mun af sjálfsdáðum
> inna það upp, sem hún hefur
farið á mis yið,“ skrifaði hann í
einu bréfinu.
Nú fór að gæta undirstraums
bjarfsýni og vonar í öllum bréf-
um okkar. „Eg hef nú verið
veikur svo lengi,“ skrifaði Terry,
„en nú hef eg fastákveðið aS
berjast gegn sjúkdómnum af þol-
inmæði. Víst skal eg verða hress
og heill aftur. Bíddu bara.“ Eg
var glöð, og er vorið kom, skrif-
aði eg honum, að við værum að
hugsa um að koma til hans í
Tókíó strax og sumarleyfið byi’j-
aði.
í júní 1950, rétt um það leyti
og eg ætlaði að fara að panta.
farseðla, bi-auzt út stríð í Kóreu.
Terx-y óttaðist, að stríðið breidd-
ist út til fleiri landa, og hanrr
skrifaði okkur, að hann vildi ekki
að við kæmum til Japans, fyi-r en
stríðið væri búið. Eg bað hanrt
ákaft og innilega um að leyfa
okkur að koma, en hann var
ósveigjanlegur; hættan væri of
mikil.
Skömmu síðar fékk eg langt
bréf frá Teri-y, þar sem hann
ræddi ítarlega og á áhrifamikinrt
hátt um helztu atbui-ði áranna,
sem við höfðum átt saman. Hantt
minntist á allt — alveg fi-á því, er
við hittumst fyi-st í japanska
sendiráðinu og til þess dags, er
styrjöldin svipti burt von okkai'
um að geta byggt brú vináttu yf-
ir þyert Kyrrahafið. Hann ræddt
líka um erfiðleika okkar og
þjáningar í Japan á stríðsárun-
um. „Eg vona,“ skrifaði hann að
lokum, „að þú ritir einhvern
tíma bók um þetta allt. Viljir þú
það ekki, þá ætla eg að gera
það....“
Þetta var síðasta bréfið hans.
Nokkrum kvöldum síðar vorunt
við Makó gengnar til hvílu í
svefnherberginu okkar. Við lág-
um og spjölluðum saman. Þá var
barið að dyrum, og eg flýtti mér
niður. Eyrir utan stóð sendill
með símskeyti. Terry var dáinn.
Á hjónabandsárum okkar hafði
Terry iðulega ásakað sjáifan sig
fyrir J>að, að eg hefði orðið að
þola raunir og þjáningar hans
vegna. Eitt sinn á stríðsárunum,
er allt var sem ömurlegast, hrís-
grjónaskammturinn búinn, og
gnýr sprengjuflugvéla yfjr höfð-
um okkar, þá. sakfelldi Terry
sjálfan sig og sagði fullur örvænt
ingar: „Þegar þú giftist mér, átti
ekki aðeins fyrir þér að liggja að
lenda í hörmungum stríðsins,
heldur hungurdauðanum að
auki.“
Þá — eins og nú — streymdi
fram lind ástar minnar, og eg
sagði við hann:
„Þó að eg vissi allt það, sem eg
veit nú, og þú spyrðir mig, hvort
eg vildi lifa þetta allt aftur með
þér, þá myndi svar mitt verða
aðeins eitt — enn hið sama og
fyrrum: Já.“
ENDIR.