Dagur - 09.07.1958, Blaðsíða 5

Miðvikndaginn 9. júlí 1958
D AGUR
5
Gunnar S. Hafdal, rithöfundur:
OPID BRÉF
r
til formanns Uthlutunarnefndar listamannalauna dr. Kristjáns Eldjárns,
þjóðminjayarðar, Reykjavík
„Að þegja við röngu
eru þögul svik.“
Þrennar ástæður hafa valdið
því, að eg hef ekki fyrr tekið
mér penna í hönd til að skrifa
þér:
1. Vorannir hafa að vanda
kallað að.
2. Skriftir í sambandi við deil-
ur á sviði félagsmála.
3. Bið eftir svarbréfi frá Þor-
steini Þorsteinssyni, fyrrv. sýslu-
manni, og verður e. t. v. vikið að
því síðar.
Með því að eg tel að þér, sem
formanni úthlutunarnefndar lista
mannalauna hafi borið skylda til
að sjá um, að nefndin ynni af
samvizkusemi og gætti fyllsta
l'éttlætis í störfum sínum, þykir
mér hlíða að ræða við þig, öðrum
fremur, í nokkrum dráttum, það
handahóf og ósamræmi, er átt
hefur sér stað í úthlutun lista-
mannalauna árin 1957 og 1958.
Talið er að úthlutunarnefndin
hafi verið illa skipuð hin síðari
árin, og furðulega skipuð að því
leyti, að í henni hafa ekki verið
nema 4 — segi og skrifa fjórir
menn! — Og þessir menn þykja
hafa mjög ólíkar og sundurleitar
skoðanir á bókmenntum og öðr-
um listgreinum, misjafnlega heil-
steyptar skoðanir, eins og gengur.
Hefur að minnsta kosti einn
nefndarmanna, hinn hrjúfi Helgi
Sæmundsson ritstjóri, sem hefur
þótt nokkuð ráðríkur í nefndinni,
að sögn, kynnt sig að því að rit-
dæma ýmsar bækur miður eðli-
lega og enn síður sanngjarnlega.
Enda hafa dómar hans sjaldnast
verið byggðir á gagnrýni. Lof
hans hefur verið með ólíkindum
og öfgafullt, en lastið fáránlegt,
— stundum illkvitnislegt.
Helzt hefur honum virzt vera
skapfeldast nú í seinni tíð að lof-
syngja „atóm-tjaslið“ svonefnda,
sem ekkert á skylt við íslenzkan
skáldskap, og enn síður skylt við
íslenzka braglist, og er í senn
bæði óraunhæft og óþjóðlegt. Og
þessi maður er látinn skipa for-
mannssæti í hinu íslenzka
Menntamálaráðuneyti. — Þykir
ykkur það ekki virðulegt, bók-
menntafrömuðir, spámenn og
spekingar?
Ekki þykir mér heldur líklegt,
að Þjóðvilja-ritstjórinn, sem átt
hefur sæti í úthlutunarnefnd, sé
valmenni, er hafi gert sér far um
að þróa réttlætiskennd og drengi
lega samvinnu ykkar nefndar-
manna, þar sem hann er merk-
isberi óþjóðlegrar stefnu í bók-
menntum og stjórnmálum hér á
landi.
Eins og áður er að vikið, hefur
úthlutunarnefnd listamanna ver-
ið svo kynduglega skipuð, að í
hana hefur vantað oddamann. —
Hefur hún því verið kölluð „Odd
lausa nefndin". Hinn 11. apríl sl.
skoraði eg á stjórn Félags ís-
lenzkra rithöfunda að beita sér
fyrir því að skipaður yrði óhlut-
drægur og réttsýnn bókmenta-
gagnrýnandi sem oddamaður í
úthlutunarnafndina. Og í tilefni
af því og þeirri áskorun, reit þá-
verandi formaður F. í. R. mér
bréf og segir þar m. a.:
„Eg er þér sammála um, að
margt sé athugavert við síðustu
úthlutun, og fleira en oftast áður.
Engu gátum vér, sem stjórn rit-
höfundafélags vors skipa, þó um
það í'áðið. Okunnugur er eg á
þeim vígstöðvum með öllu, hef
ekki skap til neins konar undir-
róðurs, sem mér er sagt, að þar
sé rekin.“
Þessi fáu orð Þórodds rithöf-
undar Guðmundssonar segja sina
raunverulegu sögu og þurfa ekki
frekari skýringar við. — Undir-
róðurs-starfsemin í Reykjavík er
orðin all-víðtæk. Þar virðist
þurfa að reka undirróður í ótal
myndum á öllum sviðum. Og með
undirróðrinum verða menn að fá
laun og viðurkenningu fyrir störf
sín að bókmenntum og listum.
Að öðrum kosti eiga þeir hinir
sömu á hættu, að réttur þeirra
verði með öllu fyrir borð bor-
inn. En undirróðurs-„plágunni“
hef eg orðið fyrir í Reykjavík.
Þar hef eg verið misskilinn og
tortryggður, af því að eg hef far-
ið beinar leiðir. En eg hef aldrei
haft þar undirróðursmenn mér til
stuðnings, sem betur fer.
í greinargerð fyrir „úthlutun
listamannalauna“ 1957 tók út-
hlutunarnefndin það fram: að
þeim umsækjendum, sem þá
hefði ekki verið veitt laun, bæri
ekki að skoða það sem „útskúf-
un“ af hálfu nefndarinnar, o. s.
frv. — Já, mikið var, og í það var
jafnvel látið skína, að hinir „af-
skiptu“ gætu komið til greina
við næstu úthlutun, þ. e. árið
1958. Þetta leit því ekki sem
verst út, og eftir atvikum gátu
ýmsir „smáðir“ höfundar sætt sig
við orðinn hlut og lifað í voninni
um skáldalaun á næstu árum. En
þetta þykir mörgum hafa farið á
annan veg, og einn þeirra er eg
sjálfur.
Vill ekki úthlutunarnefnd birta
skrá yfir alla þá, sem hafa sótt
um listamannalaun sl. tvö ár, en
ekki fengið? Slíka skrá þætti
mörgum gott að fá til athugunar
— og samanburðar við skrá yfir
hina launuðu.
Við erum átta norðlenzkir höf-
undar í Félagi ísl. rithöfunda,
búsettir í Eyjafjarðar- og Skaga-
fjarðarsýslum. Eg er sá eini úr
þessum hópi, sem ekki hef hlotið
þá viðurkenningu, að fá skálda-
laun þau tvö skiptin, sem eg hef
sótt um slík „fríðindi11. Hef eg
orðið þess var, að mörgum máls-
metandi manni þykir það hvorki
maklegt né réttlátt. Enda er það
í hrópandi mótsögn við þann
fjölda ágætra ritdóma, er síðasta
bók mín fékk hjá valinkunnum
bókmenntagagnrýnendum austan
hafs og vestan. Og annað: Það
hefur aldrei þótt heiðarlegt að
hafa einn útundan — setja einn
hjá.
Það er heldur ekki úr vegi að
geta þess hér, að bókum mínum
hefur sízt verið verr tekið af al-
menningi en t. d. bókum þeirra
Braga Sigui'jónssonar og Guð-
mundar Fi'ímanns, svo að ein-
hverjir séu nefndir. En þeir hafa
báðir fengið skáldalaun undan-
farin ár, og eru að sjálfsögðu vel
að þeim komnir. Og langt er frá
því, að eg öfundi þá né aðra af
slíkum launum.
Höfundar, sem komnir ei’u um
og yfir miðjan sextugsaldur og
halda áfram að vinna bókmennta
störf, þrátt fyrir óhæga aðstöðu,
sem eg og fleiri eigum við að búa,
ættu fremur en hinir yngri að
njóta skáldalauna. Það sýnist
ekki vera ósanngjarnt, þegar á
allt er litið.
Eg vinn að ritverki, sem verð-
ur í fimm bindurn, og er eg alls
ekki að stæra mig af þeirri rit-
iðju, síður en svo. En hvað skrif-
ar Gísli Ólafsson, svo aðeins sé
spurt um einn slíkan í þessu
sambandi? Það veit eg ekki. En
hitt veit eg, að hann hefur stært
sig af því að hafa fengið skálda-
laun sl. tólf ár, án þess að hafa þó
aukið við bókmenntii'nar á því
tímabili. En vissulega hefur
gi'eppur sá verið í góðri þörf fyr-
ir launin og getur því sem aðrir
fleiri verið þakklátur „máttar-
völdunum" syði-a!
Til frekai-i áréttingar skal á
það bent, þótt nöfn verði ekki
nefnd, að ár eftir ár hafa sumir
hinna eldi'i, sístarfandi rithöf-
unda vei'ið sniðgengnir. Réttur
þeirra til svonefndra listamanna-
launa hefur verið fótum troðinn,
jafnvel þótt augljóst hafi mátt
vera, að þeir voru ekki síður þess
maklegir að hljóta slík laun en
sumir hinna yngri, sem þau hafa
hlotið ái-um saman. Enda er nú
svo komið, og fer ekki dult, að
fjölmargir eru sammála um það,
að mest beri á furðulcgu ósam-
rærai í úthlutunum listamanna-
launa síðustu árin. Þar vii'ðist
ekki hafa verið lögð áhex-zla á
í'éttláta skiptingu þess fjái', sem
hið opinbera hefur veitt til að
launa listamenn og falið sérstakri
nefnd til óþlutdrægrar úthlutun-
ar. Nefndin virðist fyrst og
fremst hafa gert sér far um að
ofhlaða undir suma, en grafa
með öllu undan öðrum. Og þetta
mun sjálfur núverandi mennta-
málaráðherra hafa látið afskipa-
laust og óátalið.
Til þess að benda nánar á hið
vítaverða ósamræmi nægir að
taka hér aðeins tvö-þrjú dæmi af
mörgum: — Árið 1957 sótti rit-
höfundurinn Helgi Valtýsson um
listamannalaun, en ekki með
góðum árangi-i, vægast sagt. —
Hann fékk aðeins fimrn þúsund
ki'ónui', var settur í lægsta flokk.
Þetta var móðgandi fyrir hann og
marga aðra. Þessi 80 ára gamli
i'ithöfundui', mikilvirkur og vin-
sæll, þjóðkunnur heima og víð-
kunnur erlendis, hefur vai'ið
sinni löngu stai'fsævi í þágu bók-
menntanna, aukið þær að mun og
prýtt með sæmd. En samt þótti
úthlutunarnefnd hæfa að setja
hann á bekk með Gísla Ólafssyni
og Rósberg G. Snædal og láta
hann rétt „hanga í því“ að vera
hálfdrætting við Guðmund Frí-
mann. „Hvílíkt hneyksli,“ sagði
leikarinn! — í ár mun Helgi Val-
týsson ekki hafa sótt um lista-
mannalaun af skiljanlegum ástæð
um. Hefur úthlutunarnefnd að
líkindum þótt þægilegt að losna
við gamla rithöfundinn á þeim
forsendum. En skylt hefði verið
að veita honum rífleg skáldalaun
— án umsóknar. Daglega vinnur
hann enn sín þjóðlegu bók-
menntastöi'f, sífrjór og afkasta-
mikill, án listamannalauna.
Þóroddur Guðmundsson í'it-
höfundur er ljóð- og sagnaskáld.
Auk þéss hefur hann getið sér
góðan oi'ðstír fyrir bókmennta-
afi'ek fræðilegs efnis, sem er
ævisaga Guðmundar Fi'iðjóns-
sonar, skálds. En úthlutunar-
nefnd hefur þótt sæma Þóroddi
að vera alltaf í lægsta flokki
listamannalauna, og hlaut hann
því við síðustu úthlutun lista-
mannalauna aðeins fimm þúsund
krónui'.
Hins vegar hefur Heiðrekur
Guðmundsson ljóðskáld verið
hafður í launaflokki ofai', og að
(Framhald á 7. síðu.)
Bragarbót
Eins og ýmsa kann að reka
minni til, ski'ifaði eg snemma í
vetur eins konar „stóradóm" yfir
Karlakór Akureyrar, meira þó í
glensi en alvöru. En vei'a má að
sumir hafi tekið það of hátíðlega,
þó að mér sé ekki kunnugt, og
hvað sem því líður hef eg nú
fengið fulla ástæðu til að gera
dálitla bi'agarbót. Að vísu gat eg
ekki hlýtt á konserta kórsins hér
heima fyrir sökum vanheilsu. En
eg' hlustaði á hann yfir útvai'pið
mér til stórrar ánægju, að vísu
ögn hissa en mjög feginn, og er
mér ljúft og skylt að þegja ekki
um það. Því að í þetta skipti var
frammistaða kórsins með miklum
ágætum. Það er satt, að á Luciu-
konsertinum í vetur fannst mér
nokkui't misi'æmi í í'adddeildum,
og bassinn einkum helzt til að-
sópslítill, en á því hefur sjálfsagt
Hvað heita göturnar?
Ferðamenn, sem til bæjai'ins
koma, kvarta mjög um það, að
hér sé erfitt að rata eða finna
ákveðin hús vegna þess að mjög
víða vantar skilti með götunöfn-
um. Slík skilti þurfa nauðsynlega
að vera á hornhúsum gatna, en á
það skortir mjög. Sums staðar,
jafnvel í gömlum götum, hafa
nafnaskilti aldrei verið sett og
annars staðar hafa þau brotnað
eða týnzt og ný ekki vei'ið sett í
staðinn.
Þó að heimamenn finni ekki
svo mjög til þessa skorts á nafn-
mei-kingum gatna, er auðskilið,
að ókunnugum gangi illa að rata,
þar sem þau vanta. í þessu efni
stöndum við mjög að baki Reyk-
víkingum, þar er hægt að aka um
allan bæinn og hvarvetna blasa
götunefnin við á hoi'nhúsum, svo
að enginn þarf að vei'a í vafa um,
hvar hann er staddur.
Það er Akureyringum til van-
vii'ðu að láta lengur reka á reið-
anurn í þessum efnum, og ber að
vona að hlutaðeigendur taki rögg
á sig og útvegi skilti hið fyrsta.
ráðizt einhver talsveið bót, því
að í útvarpinu var hljóðfærið,
kórinn, sem slíkur, harla góðui'.
Og þó að I. tenór sé að vísu
glanzmesta röddin vai'ð það aldi'-
ei til lýta, en hveigi um neina
foi-zeringu að ræða. Þá hefur Jó-
steini hiklaust farið fram, og er
gott til þess að vita, en sparlega
skyldi hann samt sólósei'a á opin-
berum vettvangi um sinn, hann
getur æft sig fyrir því, og sitt er
hvað, sólórödd og kói’rödd. Jó-
hann er þegar orðinn svo stei'kur
á svellinu, að hann þarf ekki
skýi'ingar við, og rödd Eiríks er í
rauninni allt að því dulaifullt
fyrirbæri.
Um túlkun söngstjórans á ým-
islega skapgerðum viðfangsefnum
er heldur ekki nerría gott að segja
og minnist eg ekki í annan tíma
jafn sveigjanlegrar túlkunar hjá
Áskeli, vini mínum. En sveigjan
er það höfuðatriði sem skilur á
milli listræns og ólistræns
flutnings, og það jafnvel svo, að
góður kór í höndum ólisti'æns
manns vei'ður aldi'ei annað en
argsamur hrossabrestur. Þakka
eg svo karlakórnum fyrir glæsi-
lega söngför, og óska honum
allra heilla.
Akureyri 1. júlí 1958.
Björgvin Guðmundsson.
Grænlenzk börn sjá
ísbjörn í fyrsta sinn
:Þrettán tólf ára börn græn-
lenzk komu um daginn til Kaup-
mannahafnar með skipi. — Var
þeim boðið að dvelja í Danmörku
í sumai'leyfinu.
Er böi'nunnum var boðið í
Dýragarðinn, höfðu þau lítinn
áhuga á ljónum og slíkum skepn-
um, heldur beindist allur áhugi
þeirra að ísbjörnunum, því að
þau dýr höfðu þau aldi'ei áður
séð — en mikið heyrt um þau
talað. Þótti þeim mikið til bjarn-
anna koma og ekkert ofsagt, sem
þau höfðu áður um þá heyrt.
Minningarsjóður Tómasar Jóhannssonar á 75
ára afmæli Bændaskólans á Hólum í Hjaltadal
Á 75 ára afmæli Bændaskólans
á Hólum, þann 14. júlí 1957, gáfu
foúfræðingar frá árinu 1927 skól-
anum nokkra peningauppæhð. —
Gjöf þessi er helguð minningu
Tómasar heitins Jóhannssonar,
sem var leikfimi- og msíðakenn-
ari við skólann á árunum 1922—
1929, en þá lézt hann á bezta.
aldri
Af þessai-i gjöf verður stofnað-
ur sjóður, sem á að heita „Minn-
ingai'sjóður Tómasar Jóhanns-
sonar“.
Tilgangur sjóðsins vei'ður að
efla íþróttalíf meðal nemenda
Bændaskólans á Hólum.
Undirrituðum var falið að
ganga endanlega frá stofnun
sjóðsins, semja skipulagsskrá og
ná sambandi við ncmendur Tóm-
asai'.
Eins og allir vita, sem kynnt-
ust Tómasi, var hann ágætur
kennari, og hugljúfur vinur og
.félagi nemenda sinna og allra,
sem hann stai'faði með.
Það er einlæg von ikkar, að
sem flestir nemendur Tómasai',
svo og aðrir, sem höfðu af hon-
um náin kynni, minnist hans með
því að láta eitthvað af möx-kum,
og vinni þannig að því, að sjóð-
urinn geti sem bezt rækt það
hlutvei'k, sem honum er ætlað.
Gjafir í sjóðinn má senda til
Kristjáns Karlssonar, skólastjóra
á Hólum, Páls Sigurðssonai',
Hofi, Hjaltadal, ogBjörnsBjöi'ns-
sonar, Bjarkarlundi, Hofsósi.
F. h. búfræðinganna frá 1927.
Páll Sigurðsson,
Hofi Hjaltadal.
Björn Björnsson,
Bjai'karlundi, Hofsósi.