Dagur - 12.07.1958, Blaðsíða 2
2
D A G U R
Laugardaginn 12. júlí 1950
Ársii
MINNINGARORÐ
. Árni Iíólm Magnússon var
fæddur að Öxnafolli í Eyjafirði
22. okt. 1864. Foreldrar hans voru
Magnús bóndi og hreppstjóri í
Öxnafelli, f. 2. marz 1796, d. 8.
sept. 1868, og Steinunn, f. 9. okt.
1821, d. 2. des. 1905, seinni kona
hans, Benjamínsdóttii' í Víði-
gerði, Pálssonar. — Magnús í
Öxnafelli var Árnason prests að
'Tjörn í Syarfaðardal, Snorrason-
ar prests í Plofsþingum, Björns-
sonar. Kona sr. Árna var Guðrún
.Ásgrímsdóttir að Ásgeirsbrekku
Þorláksspnar. Séra Árni Snorra-
,sin var áður prestur í Felli í
Sléttuhlíð, og þar fæddist Magn-
ús í Öxnafelli. Fyrri kona Magn-
úsar var Hólmfríður Jónsdóttir
bónda í Syðra-Holti í Svarfaðar-
dal, Björnssonai' bónda þar,
Halldórssoanr. Mun Árni Hólm
hafa borið nafn afa síns, sr. Árna
Snorrasonar, en Hólms nafnið
dregið af nafni Hólmfríðar, fyrri
konu Magnúsar í Öxnafelli.
Magnús í Öxnafelli var talinn
gáfumaður, sjálfmenntaður, að
:mestu, og smiður góður á tré og
járn. Þótti hann sérstaklega vel
að sér í lögum og sótti og varði
oft mál fyrir héraðsdómi af rök-
vísi og skörungsskap. Búhöldur
var hann góður og snyrtibragur á
ollum búskaparháttum hans. —
Hann þótti fremur þungsinna,
geðríkur nokkuð og fremur
’lundstirður. Steinunn, móðir
Árna, var hvers manns hugljúfi,
góðsöm og glaðlynd, sem verið
hafði faðir hennar, Benjamín
Pálsson, cn hann var talinn hinn
mesti æringi og góðglettinn þegar
bví var að skipta.
Árni Hólm ólst upp með for-
c-ldrum sínum þar til faðir hans
lézt 1868. Var Árni þá aðeins
tuepra fjögurra ára. Eftir það hélt
Tióðir hans uppi búskap í Öxna-
:celli til vorsins 1873. Brá hún þá
búi og réðist í húsmennsku
aæstu árin, fyrst í Öxnafelli og
síðan á ýmsum stöðum í Saur-
bæjarhreppi.
Ekki mun Árni hafa notið
aeinnar bóklegrar fræðslu í
æsku, en vafalaust hefur hann
lesið allar þær bækur, er hann
náði til. Sjálfur segir hann í
:.,Minningum frá Möðruvöllum11
að bókaeign sín hafi verið aðeins
tvær bækur: Ritreglur Valdimars
Ásmundssonar og Þórarinsbókin
svonefnda. En þessar bækur hef-
ur hann þaullesið, og við lestur
Ritreglnanna hefur hann hlotið
sína fyrstu undirstöðuþekljingu á
fslenzku máli, sem hann síðai', á
skólagöngu sinni, hlaut ágætar
einkanir fyrir.
Þráin til skólalærdóms vaknaði
snemma hjá Árna, en fararefni
voru harla smá. Þó kom þar að
haustið 1881 réðizt hann til náms
á Möðruvöllum, þá 17 ára. Var
það annað ár, sem skólinn starf-
aði. í „Minningum frá Möðru-
völlum“ telur hann sig hafa verið
mjög lítið undirbúinn skólagöngu
og lakar en aðrir bekkjarbræður
hans, enda með þeim allra
yngstu. En námið sótti hann af
kappi, enda kom þá brátt í Ijós
að hann hafði frábærlega góðar
námsgáfur. Sýndu próf það
glögglega.
Eftir tveggja vetra nám á
Möðruvöllum brautskráðist hann
þaðan vorið 1883 með ágætum
vitnisburði.
Eftir dvölina á Möðruvöllum
hugði Árni mjög til hærra náms.
Af því gat þó ekki orðið að sinni.
Næstu tvo vetur stundaði hann
barnakennslu ó ýmsum stöðum í
sveitinni. Meðal allra fyrstu
nemenda hans var Ingjmar Jóna-
tansson (Eydal), síðar kennari og
ritstjóri, þá 10 ára. Jafnframt
kennslunni var hann tíma og
tíma í Saurbæ og fékk tilsögn í
latínu hjó séra Jakobi presti í
Saurbæ, Björnssyni, sem talinn
var latínumaður góður.
Haustið 1885 innritaðist svo
Árni í Latínuskólann i Reykja-
vík og settist í annan bekk. Voru
þar fyrir námsgrapar miklir, sem
síðar urðu þjóðkunnir menn. —
Sóttist Árna svo vel námið, að
brátt tók hann efsta sæti bekkj-
arins. En á öðrum vetri í Latínu-
skólanum tók hann augnveiki svo
mikla, að hann gat ekkert lesið.
Var hann um tíma undir læknis-
hendi og batnaði nokkuð, en
læknii' ráðlagði honum eindregið
til að hætta lestri, ef ekki ætti
verr að fara með sjónina. Varð
hann því neyddur til að láta lok-
ið frekara námi. Vonirnar um
hærri menntun og máske emb-
ætti síðar, hrundu því, svo að
segja fyrirvaralaust. Eftir þetta
hvarf liann heim til átthaganna.
Siglingu lífsins og framtíðai'inn-
ar varð nú að beina í aðra átt en
ætlað var. En merki æðru né
vonbrigða sáust engin á Árna
Hóhn. Nú mun hann hafa tekið
ákvörðun um að helga líf sitt
barna- og unglingafræðslu. —
Hann hafði þegar öðlast nokkra
reynzlu af starfinu og fallið það
vel í geð.
Hinn 30. júní 1888 kvæntist
Árni heitmey sinni, Ragnheiði (f.
15. marz 1865, d. 10. ágúst 1955)
Jakobsdóttir prests í Saurbæ,
Björnssonar og Sólveigar Páls-
dóttur. Og nú var hafin ferðin út
í óráðna framtíðina. Fararefnin
voru ekki fyrirferðarmikil mælt
á fjármunalegan mælikvarða. En
þau áttu annars konar fararefni,
3.em voru meiri og betri en al-
mennt gerð,ist á þeim tíma. Hún
átti gestrisið og gjöfult geð. Hún
átti afburða hlýja og mjúka lund
og hún átti ástríkt hjarta.
Hann átti meiri menntun og
lærdóm en nokkur annar ungur
bóndi þar í sveit. Hann átti mikl-
ar gáfur og djúpa íhygli. Hann
átti ríka löngun til að miðla öðr-
um af þekkingu sinni og þá eink-
um æskunni, án eigingjarnra
hvata um endurgjald. Og svo
komu manndóms- og starfsárin.
Þræðir framtíðarinnar og hinna
óorðnu atvika rakna smátt og
smátt upp og nútíðin á hverjum
tíma vinnur úr þeim vef sinn. Sá
vefur varð saga þeirra. Hér verð-
ur hún aðeins að litlu leyti sögð.
Um 1890 hófu þau, Árni og
Ragnheiður, búskap á parti úr
Saurbæ til 1921. Síðan á Krónu-
stöðum og síðast í Yztagerði til
1928. Eftir það fluttust þau til
Akureyrar. Öll árin frá 1889 og
til 1924 stundaði Árni kennslu
barna og unglinga í Saurbæjar-
hreppi, og suma vetur á Grund í
Hrafnagilshreppi, þar til hann
var ráðinn fastur kennari í Saur-
bæjarhreppi, eftir að fræðslulög-
in frá 1908 tóku gildi. Á búskap-
arárum Árna voru honum falin
ýmis trúnaðarstörf fyrir sveitina.
í hreppsnefnd var hann mörg ár
og hreppsnefndaroddviti í 10 ár.
Sýslunefndarmaður var hann og
settur hreppstjóri um eitt skeið
og fleira mætti telja. Allir reikn-
ingar hans og skýrslur báru vott
um frábæra vandvirkni og
snyrtibrag, enda hafði hann af-
burða góða rithönd.
Eftir hinn langa kennaraferil
Árna, ræður að líkum, að nem-
endahópur hans hefur verið orð-
inn stór. Fjöldi þeirra er nú lát-
inn, en fleiri lifa þó enn á ýms-
um aldri, allt frá 85 ára og niður
í 10 ár. Og það má fullyrða að
allir bera þeir til hans hlýhug og
virðingu. Þau voru líka aþallaun-
in fyi'ir hið langa og litt launaða
starf.En Árni fann launin í starf-
inu sjálfu ,því að þar var hann að
þjóna sinni innstu þrá, að fræða
æskuna og vera í tengslum við
hana. Kærleiki hans til starfsins
veitti honum hamingju, sem ekk-
erí gat frá honum tekið. Barna-
fi-æðslan var sterkasti þátturinn
í fari hans og frjóasta lífsnautnin.
Enda sagði hann eitt sinn við
okkur nokkra gamla nemendur
og vini, að þegar við heyrðum að
hann væri hættur að kenna,
skyldum við búast við því að þá
ætti hann fá ár eftir ólifuð.
Á Akureyri stundaði Árni smá-
barnakennslu fram um 1950, eða
allt framundir það að hann missti
konu sína 1955. Sambúð þeirra
hjóna var orðin löng og ætíð hin
ástríkasta. Þeim varð 6 barna
auðið. Þrjú þeirra misstu þau
kornung, en þrír synir náðu full-
orðinsaldi'i. Einn þcirra, Bjarni
Geir, fyrr bóndi í Árgerði í Saur-
bæjarhreppi, lézt 1946, 47 ára
gamall. Hann kvæntist Laufeyju
Kristjánsdóttur. Tveir synirnir
lifa foreldra sína, Magnús Hólm
bóndi á Krónustöðum, kvæntur
Guðbjörgu Friðriksdóttur, og
Jakob bóksali á Akureyri.
Skömmu eftir að Árni missti
Ragnheiði konu sína fluttist hann
að Krónustöoum til sonar síns og
tengdadóttur. Þar naut hann að-
hlynningar og hinnar beztu um-
önnunar til hinztu stundar. Þar
andaðist hann 29. maí 1958.
Árni Hólm Magnússon var tæp-
lega meðalmaður að vexti,
grannvaxinn og ekki þrekmaður.
Þó mátti telja hann heilsugóðan
alla tíð. Hann var léttur í spori
Hjónin Ragnheiður Jakobsdóttir og Árni Hólm Magnússon.
og léttur í lund og gat verið
gamansamur. Fjáraflamaður var
hann ekki, enda hugurinn og at-
hafnirnar bundnar öðrum svið-
um. Eg hygg að Árni Ilólm verði
einna minnisstæðastur maðui'
meðal samtíðarmanna margi'a
nemenda hans, og því meir, er
þeii' kynntust honum. nánar, er
þeir komust til þroska ára. Einn
af nemendum hans, Hallgrímur
Kristinsson, forstjóri SÍS, átti
þess kost, sem fulltíða maður, að
vera honum samtíða á Grund,
þar sem Árni var kennari en
Ilallgrímur verzlunarmaður. Þeir
ræddu margt um alvarleg efni,
þar á meoal trúmál og ýmis hin
duldu rök lífsins og tilverunnar,
Lét Hallgrímur þess getið, að sér
íyndist að í Árna hefði verið hinn
ákjósanlegasti efniviður í heim-
spekiprófessor. Og vissulega
hefði Árni Hólm sómt sér vel í
þeirri stöðu, ef hinn glæsilegi
námsferill hans hefði getað orðið
lengri. Ef til vill hefir það verið
skaði fyrir hann og samtíðina að
svo varð ekki, en við vitum ekk-
ert um það. Hitt vitum við, að
Árni harmaði aldrai hlutskipti
sitt, en undi glaður við sitt.
Árni Hólm var að eðlisfari hlé-
drægur og félítill jafnan. Hvort
tveggja heföi sennilega fylgt
honum, þó að lærdómurinn hefði
orðið hærri og skólabekkirnir
fleiri. En þær stöllur, hlédrægnin
og fátæktin, hafa jafnan enzt
drjúgum til að halda mönnum frá
ytri mannvirðingum og vegtyll-
um, og að vera borinri á annarra
herðum til óverðskuldaðra valda
og mannaforráða.
Snemma á árum Kaupfélags
Eyfirðinga gekk Árni samvinnu-
hugsjóninni á hönd og var sam-
vinnumaður alla tíð. Á fyrstu ár-
um Hallgríms Kristinssonar, eða
um 1906, fór hann þess á leit við
Árna að taka að sér, um tíma, að
vinna ákveðið starf fyrir félagið,
sem hann taldi Árna vel kjörinn
til. En af því gat þó ekki orðið.
Og svo að lokum þetta, Árni
vinur: Hlýhugur okkar gömlu
nemendanna þinna, þakklæti og
virðing fylgir þér út yfir landa-
mærin. Þar skiljast leiðir — að
sinni. Hólmgeir Þorsteinsson.
Hrossum fer ört fækkandi í Evrópu
í Evrópu hefur hrossum fækk-
að um 30% frá því fyrir síðustu
heimsstyrjöld, segir í skýrslu frá
Efnahagsnefnd Sameinuðu þjóð-
anna fyrir Evrópu (ECE) og
Matvæla- og Landbúnaðarstofn-
un S. Þ. (FAO). Skýrslan fjallar
um áhrif vélanna í landþúnaðin-
um á hrossafjöldann í Evrópu-
löpdunum (The Effects of Farm
Mechanizatin on Horse Numbers
in European Countries).
í Br.etlandi hefur. fækkun
hrossa verið hvað mest á undan-
förnum árum og nemur 2% mið-
að við hrossafjölda fyrir stríð. í
Sovétríkjunum fækkaði hestum
á sama tíma urn 32%, en ekki
nema um 4% í Austurríki og um
8% í Suður-Evrópu.
Aukin hrossakjötsneyzla.
En um leið og hestunum fækk-
aði á engjum og í haga varð það
algengara að hrossakjöt væri
borið á borð manna, en áður
þekktist. í Póllandi var 9.000
hrossum slátrað til manneldis
síðasta árið fyrir stríð. Árið 1956
jókst tala sláturhesta þar í landi
upp í 59.000. Frakkar eru sam-
kvæmt þessari skýrslu miklar
hrossakjötsætur og jókst tala
hesta, sem slátrað var úr 202.000
árið 1951 í 270.000 1956.
Fjölgun dráttarvéla og fækkun
hrossa fer saman. í Vestur-
Þýzkalandi hefur dráttarvélum
fjöjgað úri1 431.000 síþan styrj-
öldinni lauk, 318.000 í Bretlandi,
3000 í Luxembourgh og í Portú-
gal pg 10]00 í Albaníu.
Skýrslan b.er.dir á, að sökum
þess að ýrnis drátjardýr eru
potuð við landþúnað í Evrópu,
segir fækkun hrossafjöldans ekki
ávallt rétt til um útbreiðslu véla-
tækninnar. T. d. eru uxar pg kýr
meira notaðar til dráttar í Þýzka
lapdi, Frakklandi, ítalíu og Júgó-
salvíu en hestar. Múldýr og asnar
eru aðal púlsdýrin á Spáni, ítalíu
og í Grikklandi. Það er því hugs-
anlegt, að dt'áUarvélarpar útrými
fyrst og fremst púls-uxum og
kúm áður en þær hafa áhrif á
hestafjöldann.
Hesturinn er enn „þarfasti
þjónninn“ víða.
Það er ólíklegt talið, að vél-
arnar útrými hrossunum með
öllu úr landbúnaði Evrópu. Það
er meira að segja gefið í skyn, að
svo kunni að fara, að bændur í
(Framhald á 7. síðu.)