Dagur - 06.12.1958, Side 5

Laugardaginn 6. desember 1958-
D A G U R
5
'iiiiiiiimiiiiiiiimiiiimiimiiiiiiimmmmmmmmMiiimiiiiimiiiiiMimiinmiiiimiiiiiiiiiiiiiimiimmiimmuimiiiiiimiiiniiimimimmimMummiiimmiiiiiiiiiiiiiiii <•
Útvarpserindi Stefáns Jónssonar:
KÝPURIÁLIN
MeS endalokum Kýpurinálsins
á Allsherjarþinginu haustið 1954
var teningunum kastað. — Orðin
höfðu verið fullreynd í viður-
eigninni við brezka heimsveldið.
Kýpur-Grikkjum var nú aðeins
ein leið fær til frelsis, — og hún
var ekki rudd öðruvísi en með
vopnum.
Skæruhernaður Grikkja á Kýp-
ur hófst síðan fyrir alvöru árið
1955. Baráttuaðferðin hefði verið
þrautreynd áður annars staðar og
gefist vel, þar sem snauður al-
múgi átti við ofurefli hers og
auðs að etja. Hún varð raunar til
í þessari mynd á heimsstyrjald-
arárunum í löndunum, sem Þjóð-
verjar hernámu. Eftir stríðið
heittu Marokkómenn og Túnis-
búar henni í viðureign sinni við
Frakka, með góðum árangri.
í skæruhernaði, sem þessum,
er leikurinn svo ójafn, að nærri
liggur að vopnabúnaður skipti
ekki máli. Samheldni kjarnans úr
þjóðinni, harkan, eldmóðurinn og
fórnarlundin eru það, sem gilda.
1 heilögu stríði við ofuerfli er það
málstaðurinn einn sem blívur, og
gengi mannlífsins er aðeins mið-
að við hann.
Það er athyglisvert, að í byrjun
grísku uppreisnarinnar á Kýpur
var tyrkneski minnihlutinn á
eynni síður en svo andstæður
þjóðfrelsismönnum. Tyrkirnir
gættu að mestu hlutleysis, og þau
afskipti, sem þeir höfðu af mál-
inu voru Grikkjum fremur vin-
samleg. Þess eru dæmi frá fyrstu
mánuðum baráttunnar, að
tyrkneskir menn földu upp-
reisnarmenn fyrir Bretum. —
Það var ekki fyrr en síðar, að
Bretum tókst að egna þá gegn
Grikkjum.
Baráttan var hörð strax í upp-
hafi. í viðureign við jötunn hef-
ur dvergurinn vissulega ekki efni
á riddaramennsku.
Fyrstu mánuðina hefur brezka
stjórnin ef til vill trúað því sjálf,
sem hún sagði, að EOKA væri
félagsskapur ofstækisfullra þjóð-
ernissinna, tiltölulega fárra, sem
væru handbendi öfganna í æðstu
embættum grísku kirkjunnar á
eynni. — En það er áreiðanlega
orðið tímakorn síðan hún hætti
að trúa því, þótt hún haldi áfram
að segja það.
Grískir . menn á Kýpur eru
EOKA-menn, — 400 þúsund að
tölu. — Hver einasti Grikki á
Kýpur, karl og kona, barnaskóla-
börn og öldungar, taka virkan
þátt í baráttunni. Þjóðhöfðingi
þeirra er útlaginn Makaríos
erkibiskup. — Herstjórnandi
þeirra er Grivas ofursti, sem
hlaut reynslu sína í skæruhern-
aði gegn Þjóðverjum á stríðsár-
unum, og gat sér frægð í vörn
Grikklands gegn innrás búlg-
örsku kommúnistanna 1946.
Og hvað oft, sem brezka ný-
lendumálaráðuneytið ítrekar full
yrðingar sínar um að EOKA-
félagsskapurinn sé aðeins samtök
blóðþyrstra illmenna. Hvað oft,
sem Hugh Fost landstjóri fullyrð
ir, að EOKA-leynifélagið verði
uprætt, þá vita þessir aðilar það
fullvel af reynslunni, að til þess
að uppræta EOKA þyrftu þeir
að uppræta alla Grikki á Kýpur.
Brezkur hermaður er hvergi
óhultur á Kýpur, frekar en Þjóð-
verji var öruggur í Noregi á
stríðsárunum. — Það eru dyna-
mitpatrónur undir ávöxtunum í
körfunni, sem ungu stúlkurnar
bera á milli sín. — Gamla konan
með garðhrífuna er að slétta yfir
rifflana, sem sonur hennar gróf í
kálgarðinn hennar í nótt. Prest-
urinn þarna bcr handvélbyssu
undir hempunni sinni. Það er
handsprengja en ekki bolti, sem
litli strákurinn í tíu ára bekk
heldur utan um í vasa sínum.
Og með viðbrögðum sínum hef-
ur brezka landstjórnin á eynni
viðurkennt þá staðreynd, að
Grikkir á Kýpur eru EOKA-
menn, Að EOKA er aðeins heiti
á skipulagi grísku frelsisbarátt-
unnar. — Fyrsta viðurkenningin
fólst í sóknarsektunum. Þegar
heilar kirkjusóknir voru látnar
greiða sekt, ef EOKA vann .víg
eða skemmdarverk í sókninni og
hinn seki náðist ekki. — Þar
næst komu svo fjöldafangelsanir
og pyndingar án tillits til aldurs
eða heilsu. Grikkir á Kýpur eru
allir EOKA-menn. Þeir eru allir
sekir í augum brezku landstjórn-
arinnar, — barnið jafnt sem öld-
ungurinn. Og hundruðum saman
nafa þeir verið teknir af handa-
hófi og pyndaðir til sagna.
Vitaskuld segir brezka land-
stjórnin allt slíkt ósatt, þó að
ekki væri nema vegna þess, að
viðurkenning á alþýðupynding-
um væri jafnframt viðurkenning
á algerri uppreisn Kýpurbúa.
Þó hafa verið færðar fram fyr-
ir þessu ærnar sannanir, — og
skal aðeins tilgreint eitt dæmi af
mörgum um það, hvernig kött-
urinn slapp úr sekknum, þrátt
fyrir alla svardagahnútana:
Það var í Worswood Scrubs
fangelsinu í Englandi 17. júlí í
fyrrasumar, að tveir af þing-
mönnum brezka Verkamanna-
flokksins skoðuðu ársgamla
áverka á fimm grískum föngum,
sem höfðu verið fluttir þangað
fyrir skemmstu frá Kýpur.
Þingmennirnir voru JennieLee,
kona Bevans, formælanda Verka
mannaflokksins um utanríkismál,
og Brockway — þingmaður fyrir
Eton og Slough kjördæmið.
Brockway lýsti skoðuninni
þannig í viðtali við Daily Herald:
„Orin, sem þeir sýndu okkur,
voru enn skýr, þótt ár sé liðið
síðan þeir voru handteknir.
Sumir þeirra gátu ekki nafn-
greint kvalara sína, af því að það
var bundið fyrir augun á þeim
fyrst, en aðrir hafa nafngreint
menn, sem stóðu hjá og horfðu á.
Einn var með brotið nef og
mjög ljóta bólgu undir rifjum.
Annar var með merki eftir
barsmíð með leðuról, og sást
greinilega farið ennþá eftir málm
sylgju í ólarendanum.
Sá þriðji sagði okkur frá því,
hvernig honum var lyft upp í
axlarhæð og kastað milli kvalara
sinna, þannig að hann skall oft í
gólfið og á bekkjum og borðum
í skólastofunni, þar sem yfir-
heyrslan fór fram.
Enn annar var með djúp för á
úlnliðum eftir grannan streng,
sem hann hafði verið bundinn
með og látinn liggja með klukku
stundum saman, reirðan inn að
beini.
Við munum krefjast þess af ný-
lendumálaráðuneytinu, að óháð
rannsókn verði látin fara fram í
málinu.“
Þessi heimsókn þeirra, Jennie
Lee og Brockways leiddi til um-
ræðu í neðrideild brezka þingsins
um tíðar og háværar raddir um
misþyrmingar á saklausu fólki í
fangelsum á Kýpur. Þau tví-
menningarnir kröfðust opinberr-
ar rannsóknar og nutu stuðnings
fleiri góðra manna.
Lennox Boyd nýlendumála-
ráðherra varð fyrir svörum.
Hann kvað kröfu þingmann-
anna eiga rætur sínar að rekja
til ái'óðu'rsherferðar EOKA gegn
brezka hernum og lögreglunni
á Kýpur. Einkum væri liún þó
runnin undan rifjum Makaríosar
erkibiskups, sem ýmist helgaði
sig hryðjuverkum, ellegar sæti
við að sjóða upp fáránlegustu
ákærui' á brezka borgara á Kýp-
ur, sem — eins og hann sagði: —
Leysa af hendi örðug skyldustörf
með því hugrekki og þeirri still-
ingu, sem einkenna brezka lög-
reglu og brezkan her hvarvetna.
— Bætti hann því síðan við, að
hann treysti því, að þingmenn
tryðu ekki svona löguðu á brezka
ríkisborgara. — Hins vegar yrði
það aðeins til þess að bæta ái'óð-
ursaðstöðu Makaríosar og EOKA
ef farið yrði að skipa raimsókn-
arnefnd vegna þess arna, rétt
eins og brezka stjórnin treysti
ekki landstjóra sínum á Kýpur
og löggæzluliði.
Jennie Lee spurði ráðherrann
þá, hvoi't hann gerði sér grein
fyrir því, að ef ekki yrði látin
fara fram rannsókn í málinu,
jafngilti það því, að brezka
stjórnin hefði játað sekt sína í
augum alheims.
SÍÐARI HLUTI
Umræður skulu ekki raktar
nánar, — en þeim lauk mcð því
um sinn, að Lennox Boyd lagði
fram vottorð frá fangelsislæknin-
um í Worswood Scrubs fangelsi
um — eins og stendur í vottorð-
inu : — að „engin ör, hruflur né
neitt annað, sem gefið geti til
kynna meiðsli eða illa meðferð,
sáust á neinum þessara manna.“
Níunda júlí var málið enn til
umræðu. Enn hafði ekki verið
fyrirskipuð nein rannsókn. —
Brockway og Jennie Lee bættu
því nú hins vegar við fyrri kröf-
ur sínar, að skipuð yrði hlutlaus
nefnd til að skoða fangana, sem
fyrr er frá sagt, til að skera úr
um það, hvort þau, eða fangelsis-
læknirinn, segðu ósatt. — Þau
hefðu séð örin á föngunum.
Læknirinn segði, að engin ör
væru á þeim, þau hefðu ekki sézt
við læknisskoðun.
Boyd nýlendumálaráðherra
mælti einniggegn þeirri rannsókn,
og þegar á leið umræðurnar upp-
lýsti hann, að ástæðan fyrir því,
að fangelsislæknirinn hefði ekki
séð neitt á föngunum, hefði verið
sú, að hann hefði ekki skoðað þá.
Þeir hefðu ekki viljað leyfa hon-
um að skoða sig.
Og það var sem sagt ekþi fyr-
irskipuð nein opinber rannsókn.
Þetta er aðeins örstutt ágrip af
einni af mörgum umræðum í
brezka þinginu um fréttirnar,
sem borizt hafa út um framferði
brezku landstjórnarinnar og lög-
reglunnar á Kýpur. En hún gefur
dálitla hugmynd um það, með
hvaða hætti brezka stjórnin hef-
ur komið fyrir kattarnef óþægi-
legum sannleika varðpndi frels-
isbaráttu Grikkja á Kýpur, — og
skýrir nokkuð hvernig á því
stendur, að biskupinn af Kant-
araborg skuli enn þora að segja
meinlausum, brezkum almenn-
ingi, að brezki herinn á Kýpur
berjist í Jesúnafni.
Við sanmingu þessa erindis
hef eg fyrir framan mig bók, sem
Kirkjuráðið á Kýpur lét prenta í
fyrrahaust. Bókin heitir „Mann-
rcttindabrot á Kýpur. — Heim-
ildargögn“. — í henni segir frá
því, hvernig brezka lögreglan
r.otar sér heimild landstjórans til
að halda mönnum í 28 daga
gæzluvarðhaldi án sakfellingar.
Þar er að finna skrá yfir
hundruð eiðsvarinna vottorða um
óttalegustu pyndingar á fólki,
sem er sekt um það eitt að vera
Grikkir. Lýsingar, undirritaðar
og eiðsvarnar af mönnunum
sjálfum, sem pyndaðir voru til
sagna, eiðsvarnar lýsingar lög-
reglumanna, sem voru vitni að
pyndingunum, þar á meðal
brezkra lögreglumanna. Lýsingar
á því, hvernig brezku dómararn-
ir á eynni dæma Kýpurbúa til
dauða eftir vitnisburði, sem
fenginn hefur verið með pynd-
ingum, eða játningu, sem pynduð
hefur verið út úr þeim, og loka
augunum fyrir áverkunum, sem
glotta framan í þá, eins og fang-
elsislæknirinn í Worswood
Scrubbs. Og svo síðast, en ekki
sízt, lýsingar á vonlausri viðleitni
hundraðanna, sem misþyrmt hef-
ur verið.
í þessari bók segja unglingar
og aldurhnignir prestai' frá því,
hvernig þeim hefur verið haldið
í hlekkjum dögum saman, þeir
barðir miskunnarlaust í böndun-
um og misþyrmt á annan hátt.
Slitnar af þeim neglur á tám og
fingrum og blóðrásin úr kvikunni
stöðvuð með logandi sígarettum,
— viðkvæmustu, ytri líffæri
lieirra kramin og jafnvel lamin i
María Þorsteinsdóttir frá Sel-
árbakka á Árskógsströnd lézt í
Fjórðungssjúkrahúsinu á Akur-
eyri 25. f. m. og var jarðsett að
Stærra-Árskógi 29. sama mán-
aðar.
María var fædd á Grund í Þor-
valdsdal 5. nóv. 1869, vantaði því
ekki fullt ár á níræðisaldur. For-
eldrar Maríu voru Þorsteinn
Þorláksson bóndi á Grund og
Helga Árnadóttir kona hans,
bæði ættuð af Svalbarðsströnd.
Þorsteinn dó á Grund áður en
María náði fermingaraldri. Börn
Grundarhjóna voru 6, fimm
dætur og einn sonur. Þær eru nú
allar dánar, en sonurinn er enn á
lífi og mun hann hafa verið
yngstur þeirra systkina. Hann
heitir Oskar og nú til lieimilis
hjá sonum sínum í Kjartans-
staðakoti í Skagafirði.
Systurnar voru þessar: Jako-
bína, lengst til heimilis í Arnar-
neshreppi, ógift, Sigríður, gift
Jóhanni frá Bragholti í Arnar-
neshreppi, Anna, gift Jóhanni
Þórðarsyni bónda á Hnjúki og
síðar á Karlsá í Svarfaðardal,
Petrea, kona Sigfúsar Jónssonar
prests á Mælifelli og síðar kaup-
félagsstjóra, og svo María.
Við fráfall Þorsteins fluttist
María að Reistará. Um tvítugs-
aldur giftist hún Jóni smið Jóns-
syni, Stefánssonar frá Hraukbæ.
Byrjuðu þau búskap að Baldurs-
heimi, en fluttu þaðan eftir tvö
ár, að Hrafnagili í Þorvaldsdal og
bjuggu þar í 5 ár, fluttu svo það-
an að Rauðuvík og byggðu þar
timburhús. Huggðist Jón nú gera
smíðarnar að aðalatvinnu, því að
hann var eftirsóttur húsasmiður.
En ekki bjuggu þau lengi að
þessu nýbyggða heimili, því að
20. sept. árið 1900 fauk húsið af
klessu með byssuskeptum. Þarna
eru eiðsvarnar lýsingar ungra
síúlkna á svo svívirðilegum mis-
þyrmingum, að ekki jafnast á við
neitt, nema ef vera skyldi ótta-
legustu frásagnir úr fangabúðum
þýzku nazistanna. — Og hér, eins
og þar, er unnið skipulega og að
yfirlögðu ráði. — Brezkir her-
læknar taka við fórnardýrunum
á eftir og lappa upp á þau undir
næstu yfirheyrslu.
Eg tek það fram aftur, að þessi
bók er prentuð í fyrrahaust,
þannig, að þar eru ekki með tal-
in dæmin frá því í sumai', þegar
Grikkii' sögðu að 600 hefði verið
misþyrmt á einum degi, — Lenn-
ox Boyd nýlendumálaráðherra
sagði að þeir hefðu ekki verið
nema 250.
Einstakar lýsingar verða ekki
lesnar upp hér úr þessari bók
Kirkjuráðsins, — enda ef til vill
einum of langt gengið að segja
frá efni þeirra í útvarpi. — En
enginn sá, sem gluggar í hana,
mun furða sig á því framar, með
hvaða hætti grísk börn bíða bana
við yfirheyrslur Breta á Kýpur.
Nú kunna einhver ykkar, —
sem trúa á vernd sinnar þjóðar í
f.ornri menningu og góðri ætt, að
spyrja: — En hvers vegna er
þetta liðið? Eldri menningarþjóð
eru Grikkir en við íslendingar,
(Framhald á 7. bls.)
grunni og brotnaði í spón. Jón
bóndi var ekki heima þegar þetta
gerðist, en María húsfreyja
ásamt fjórum börnum þeirra
hjóna. Tvö börnin dóu þegar
húsið fauk, Oskar Aðalsteinn 9
4
ára og Katrín 12 ára. Var þetta
mikið áfall fyrir þau hjónin, að
missa svona skyndilega tvö efni-
leg börn ásamt nýreistu heimili.
Næsta vetur dvöldu þau á Syðri-
Reistará hjá Hólmfríði systur
Jóns, en um vorið fóru þau að
búa að Baldursheimi. Þaðan
fluttu þau eftir 7 ár að Stærra-
Árskógi og voru þar í 10 ár, en
byggðu sér þá bæ hjá Bratta-
völlum og nefndu Vallholt. Þar
voru þau í 10 ár, en fluttu þá að
Selárbakka og hættu þá búskap
að mestu. Þar dó Jón 1941.
Auk barnanna, sem þau misstu,
eignuðust þau, Jón og María, 5
börn og eru 4 þeirra á lífi. Þau
eru: Valtýr bóndi á Selárbakka,
Jón, iðnverkamaður, giftur Sig-
urbjörgu Magnúsdóttur, Akur-
eyri, Petrea, kona Jóns Níelsson-
ar, verzlunarmanns á Akureyri,
og Helga, gift Gunnari Níelssyni,
útgei'ðarmanni, Hauganesi. Öll
eru þessi börn mjög myndarleg
og atorkusöm. Einn son misstu
þau um tvítugsaldur, Oskar Kató
Aðalstein. Hét hann eftir börn-
unum, sem fórust.
María var fríðleikskona, eins
og fleiri þæi' systui', stjórnsöm og
með afbrigðum dugleg húsmóðii'.
Þó að María væri ekki þreklega
vaxin, afkastaði hún óvenju-
miklu dagsvei'ki, sem kunnugir
munu lengi minnast. Síðustu ár-
in voru þó kraftarnir þrotnir og
dvaldi hún þá í sjúkrahúsi.
V
Sveitungarnir minnast Maríu
Þorsteinsdóttur með virðingu og
[ þakklæti. — Kristján.
María Þorsfeinsdóftir
MINNINGARORÐ