Dagur - 11.12.1958, Blaðsíða 5
Fimmtudaginn 11. desembcr 1958
D A G U R
5
Lengi er barnaskólana á íslandi
búið tilfinnanlega að vanta
námsbókarhefti í framhaldi af
íslandssögu Jónasar Jónssonar
(sem endar við þjóðhátíðina
1874). Vanzalaust getur ekki tal-
izt, að slíkt skyldi dregið langt
fram yfir hinn sögulega viðburð
1944, er lýðveldið var stofnað. —
Hefur sögukennslan fyrir þetta
nýjasta tímabil íslandssögunnar
áreiðanlega orðið mun lakari í
ýmsum efnum, heldur en skyldi,
þó að vitað sé um marga kenn-
ara, er hafa sjálfir gert sér upp-
kast að slíkri sögu og fjölritað
það handa nemendum sínum, því
að enginn áhugasamur sögu-
kennari hefur getað annað, en
bætt miklu við námsbókina, þó
að flestir muni hafa gert það
munnlega.
Nú er úr þessu bætt að nokkru
með Islands sögu Þorsteins M.
Jónssonar, fyrrv. skólastjóra, er
út kom hjá Ríkisútgáfu náms-
bóka á sl. hausti. Þetta er lítil
bók, aðeins um 50 lesmálssíður,
en prýdd 55 myndum, og öll
mjög snoturlega úr garði gerð. —
Getur höfundur þess í eftirmála,
að sér hafi verið markaður
þröngur bás með stærð heftisins,
en gefur jafnframt í skyn, að því
muni valda, að þann hátt eigi nú
að taka upp, um gerð námsbóka,
íið hafa þær stuttar og efnið sam-
anþjappað, en gefa jafnframt út
hliðstæð leshefti um sama efni,
er verði skemmtilegri aflestrar.
Munu menn vafalaust deila um
þá stefnu í námsbókagerð, en
ástæðu tel eg til að álíta hana
timabæra og heppilega. Hún
krefst aðeins mikillar útgáfu á
fáum árum, ef vel á að vera. Sé
þessi stefna liér með upp tekin,
mun mega vænta fyrr en seinna
fjölbreyttra og skemmtilegra les-
hefta úr seinni tíma sögu þjóð-
arinnar o. fl. Er það mikið til-
hlökkunarefni.
Þessi litla bók er full af fróð-
leik um nýjasta og skemmtileg-
asta tímabil fslandssögunnar, og
er nærri ótrúlega miklu efni fyr-
ir komið á svo fáum blaðsíðum
Þetta verður svo auðvitað til
þess, að frásögn öll er stuttara-
leg, jafnvel aðeins drepið á stóra
viðburði og merkismenn. Aðal-
kaflarnir eru fjórir, en hefðu
þurft að vera a. m. k. fimm (sjá
síðar), og er efninu mest öllu
skipt á milli kaflanna, í tímaröð
fyrir hvern þeirra. Reynt er eftir
mætti að drepa jöfnum höndum á
athafnalíf og menningai’starfsemi,
stórviðburði af náttúrunnar
völdum og þá heimsviðburði, er
skarpast hafa gripið inn í sögu
okkar á þessu skeiði. Hefur þar
margt vel tekizt. Harðast virðast
skáldin verða úti, enda hefur þar
verið úr svo miklu að velja, að
illt hefur verið við að fást. Sum
fá ekki nema rúmlega eina línu,
og önnur enga. Furðar mig, að
skáldkonan Hulda skyldi alveg
verða út undan, og einnig Guð-
mundur á Sandi. Sjálfur hefði eg
líka kosið Valdemar Briem og
Pál J. Árdal, — en um slíkt má
endalaust deila.
Fyrirsagnir aðalkaflanna eru
ekki skemmtilegar, þó að þær
séu í mesta máta rökréttar og
Ný námsbók: Islands saga 1874-1944
eftir Þorstein M. Jónsson
eðlilegar, eftir röðun efnisins. En
22ja og 23ja stafa orð eins og
Landshöfðingjatímabilið og
Heimastjói’nartímabilið, eru
óheppileg, því að fleiri koma til
með að nota þessa bók, en flug-
læsir eru orðnir. Nafnið Andóf
hefði ekki lýst lakar hinu fyrr-
nefnda, og Heimastjórn hefði
vérið nóg fyrir seinna tímabilið.
Þriðji kaflinn átti aðeins að heita
Fullveldi, og svo hefði fjórði
kafli átt að hefjast með heilsýðu-
myndinni á bls. 53, og heita Lýð-
veldi. Gat sú fyrirsögn farið vel
efst í myndinni. Það er galli á
bókinni, að hún skuli ekki ná al-
veg út til yfirstandandi árs. Eg
tel, að því ætti hiklaust að breyta
við næstu prentun, eins og fleiru,
sem síðar mun nefnt verða.
Annáls-snið það, sem er á bók-
inni, er erfitt að sakast um, úr
því að efninu er skipað niður í
svona kafla og rás stærstu at-
burða látin móta allt snið aðal-
hluta bókarinnar. Fyrir það
kubbast auðvitað margt sundur,
sem saman á, og finnst mér þó að
stundum hefði mátt komast hjá
þeirri meðferð á efninu. Eg nefni
sem dæmi, að á þrem stöðum er
sagt frá fólksfjölda hér á landi,
og tölurnar „látnar tala“. Þær
ganga nú misvel í blessuð börnin,
ekki síður en marga fullorðna, og
því verr, sem slíkt efni er meira
sundur slitið. í þetta yfirlit vant-
ar fyrst og fremst nýjustu tölur,
og svo hefði verið mun heppi-
legra, að koma þessu fyrir á einn
stað (aftast), og sýna breyting-
arnar jafnframt í línuriti. Talna-
klausurnar eru líflitlar, og torsótt
námsefni, enda ekkert algengara
en að slíkt sé útfært „skema-
tiskt“, t. d. í eflendum námsbók-
um.
Einkennilegt er, hvernig mynd-
unum er fyrir komið, einkum
mannamyndunum. Þeim virðist
raðað af handahófi, mörgum. En
til þess að myndir komi að góðu
gagni, einkum fyrir börn, er
áríðandi, að þær séu felldar inn í
lesmálið af mikilli nákvæmni. —
Hér virðist það hafa verið eitt-
hvert kappsmál, að koma þrem
jafnstórum mannamyndum fyr-
ir efst á blaðsíðunum, svo lengi
sem þrjár jafnstórar fyrirfund
ust. Þetta er vitanlega fráleitt, og
verður að ráða bót á því, strax og
unnt er. Til að nefna dæmi má
benda á, að mynd af Torfa frá
Ólafsdal er á bls. 20, en lesmálið
um hann 7 síðum framar. Um
Thor Jensen er kafli á bls. 27, en
myndin 3 síðum aftar. Á Hall-
grím Kristinsson er minnzt á bls.
46—7, en mynd hans 16 síðum
framar.
Stjórnmálaflokkar og stjórn-
málamenn skipa helzti mikið
rúm í þessari barnabók. Lakastar
eru blaðsíðurnar 40—42. Grein-
arnar um íhaldsflokkinn og
stjórnmálaflokka 1930 mættu
hverfa, og hálf blaðsíða um nú-
lifandi stjórnmálaforingja hefði
j betur verði til annars notuð. Með
fullri virðingu fyrir persónum
þeirra manna, tel eg allsendis
óviðeigandi að ritað sé um þá í
námsbók barna. Jónas Jónsson
hefur þar nokkra sérstöðu, en
viðkunnanlegra hefði mér þótt,
að þess hefði verið getið, að hann
samdi námsbækur fyrir barna-
skóla og hluta af íslendingasögu
Menningarsjóðs, heldur en að
hann hefði ritað í pólitíska blaðið
Tímann og ráðið fyrir Fram-
sóknarflokknum. — Sjálfsagt var
að hafa smákafla um Ásgeir Ás-
geirsson, en alls ekki á þessum
stað í bókinni. Hann átti að vera
aftast í kafla um lýðveldið, mynd
af honum þar, og önnur af
Bessastöðum.
Stjórnmál samtímans eiga
naumast heima í námsbókum
fullorðinna, hvað þá barna, og sé
um þau fjallað í skólum, veiða
þau að vera ópersónuleg, þ. e. um
stefnurnar, ekki mennina. Hlut-
laus uppfræðsla um stjórnmál er
nauðsynleg í unglinga- og fram-
haldsskólum, en hún er vanda-
söm.
Sambandslagamálið hefði ekki
þurft þrjár blaðsíður í bók sem
þessari. Að vísu er þar með talin
hálfrar síðu mynd, sem líka var
hægt að vera án. En þar vantar
litprentaða fánamynd, og helzt
tvær, því að svo snar var þáttur
Ilvítbláins í sögu fánamálsins, að
vel hefði sómt að birta mynd af
honum á sömu blaðsíðu (en
minni hefði hún gjarnan mátt
vera). í væntanlegu leshefti má
ekki vanta hrífandi sögur af bar
áttunni fyrir fánanum, (sem á
þeim árum var alltaf Hvítbláinn).
Um það mál er reyndar til ritl-
ingur eftir Jón Emil Guðjónsson
framkvæmdastjóra, er vel gæti
komið inn í væntanlegan les-
heftaflokk.
Heyrt hef eg menn deila um
það, hvort ástæða sp til að geta
svo rækilega, sem þarna er gert
um baráttuna gegn áfengisbölinu
og bindindisfélögin. Þetta tel eg
óhjákvæmilegt, svo mjög sem
þessi mál hafa verið áberandi
þjóðlífinu, mótað fjölda ágætra
manna og markað þýðingarmikil
spor.
Annálsform bókarinnar veldur
því, að sums staðar lendir saman
allóskyldum efnum, svo sem á
bls. 37—8, þar sem Kötlugosið og
Spanska veikin eiga fimm línur
inni í kaflanum um fullveldis-
málið. Annað Sæmi um leiðin-
lega efnisröðun má finna á bls. 28
—9, þar sem eru undir einni að-
alfyrirsögn og inni í löngum
kafla, ásamt mörgu fleiru, smá-
greinar um setningu fræðslulaga,
Sláturfélag Suðurlands og vatns-
veituna í Reykjavík.
Þróun iðnaðarins og hinar stór-
felldu framkvæmdir á því sviði,
eiga of lítið rúm í bókinni. Tvær
smágreinar (bls. 29 og 47), sam-
tals 8 línur, er hið eina um þau
efni, utan þess, sem við kemur
sjávarútveginum. Um þetta
þyrfti að bæta, nefna a. m. k.
Áburðarverksmiðjuna og Se-
mentsverksmiðjuna.
Síðasti kafli bókarinnar, Nokkr-
ír menningarþættir, tekur yfir
allt tímabili heftisins, og er að
oví leyti heillegastur. Þar skjót-
ast einstök atriði, sem tilheyra
lýðveldistímanum, inn í, — af
ofur eðlilegum ástæðum, — þó í
ósamræmi sé við ramma bókar-
mnar. Þar er Laxness búinn að
bljóta Nóbelsverðlunin, Einar
myndhöggvari og Páll Eggert
báðir látnir, o. fl. Þetta minnir á,
að bókin verður að ná lengra en
til 1944, svo að vel fari á.
Aftast í bókinni er atburða
skrá, raðað í tímaröð. Af því að
allt efni bókarinnar er í tímaröð,
hefði farið vel á-því, að þessum
aðalatriðum hefði verið raðað
stafrófsröð, og hver atburður
haft sína sérstöku línu. Þar vant-
tilfinnanlega stofnun Skóg-
ræktarfélags íslands, en aftur
mættu falla niður stofnár stjórn
málaflokka, ártöl lagasetninga og
atriðin um konungkjörna og
landkjörna þingmenn og kannski
eitthvað fleira, — a. m. k. ef
þetta er ætlað til náms. Oðru
máli gegndi, ef þessi kafli væri til
að slá upp í, sem væri líklega
heppilegast, og þá ætti að raða
eftir atriðum, en ekki ártölum.
Þetta mun líklega þykja nóg
sem komið er af aðfinnslum
enda læt eg þeim nú lokið. Engu
að síður tel eg mikinn feng að
bók þessari, og eg efast ekki um
að hún standi til bóta. Mér er
fyllilega ljóst, hvílíkur vandi það
er að semja bók, og engin ástæða
finnst mér til að ætlast til þess
að hún yrði gallalaus í fyrstu at-
rennu. Verst hefur verið að
neyðast til þess að stytta full-
samið verk um tvo þriðju hluta
eins og höfundurinn mun hafa
þurft að gera að síðustu. Þeirrar
meðferðar hlýtur bókin að gjalda
freklega.
Eg vil að lokum benda
hvernig eg tel að þessi bók muni
bezt notast, og hvar eigi að
kenna hana. Fyrr en í 13 ára
bekkjum barnaskólanna kemur
hún ekki til greina, og bezt hæfir
hún unglingadeildunum. Vcrt cr
að atliuga, að þetta hefti er alls
ekki beint framhald af íslands
sögu Jónasar, því að hér er um
ólíka gerð bókar að ræða, sem
verður að nota á allt annan hátt
Bók af þessari gerð hentar ekki
vel til fyrirsetningar og yfir
heyrslu, nema þá fyrir mjög
þroskaða og ötula nemendur. Til
þess er hún allt of samanþjöppuð
og þurr. í svona bók á að leita og
grúska. Vel hefði mátt hafa aftast
í henni safn af verkefnum og
spurningum. — Svona bók hæfir
vinnubókargerð og frjálslegu
starfrænu sögunámi. Þyrfti að
gefa út allar myndirnar sérstak
lega á blöðum, er klippa mætti
sundur, nota síðan lausu mynd
irnar til innlímingar í vinnubæk
urnar, og hafa þær helzt miklu
fleiri,. en eru í bókinni. Lesheftin.
sem gefin verða út til uppfylling-
ar, yrðu þá notuð frjálst, jafn-
framt íslandssögunni, en hún ein
tekin til prófs. Ártölin í henni
eru þó mikils til of mörg til þess.
Væri rétt að fcitletra svo sem 25
af þeim, og leggja ekki áherzlu á
fieiri.
Þó að eg hafi gerzt alllangorð-
ur um það, sem mér þykir miður
bók þessai’i, leyfi eg mér að
vona, að slíkt vei’ði ekki mis-
skilið. Hver, sem lengi hefur
kennt sögu þjóðai’innar, getur
ekki vei’ið áhugalaus um gerð og
nothæfni jafn langþi’áði’ar bók-
ar og þessai-ar. Eg er þakklátur
höfundi og útgefanda fyrir út-
gáfu hennai’, og eg treysti þeim
til að láta ekki staðar numið við
hana eins og hún er, og gefa sem
fyrst út lesheftin og lausu mynd-
irnar. Kennurum mun mega
tx-eysta til að taka bókinni vel,
xó að þeir kunni sitthvað að geta
að gerð hennar fundið. Þannig er
jafnan um öll mannanna verk. —
Skólarnir eru einni hinni þöx’f-
ustu bók auðugi’i, en þeir áður
voru, og sögukennslan á að geta
tekið fjörkipp við tilkomu
hennar.
J. Ó. Sæmundsson.
Til hagyrðinga
Nýjar kvöldvökur efna nú til
lausavísnasamkeppni, sem stend-
ur yfir til 1. maí 1959, og er þá
við það miðað, að vísurnar þurfi
að hafa borizt til ritsins fyrir
þann tíma. Að öðru leyti verður
tilhögunin sú, að öllum er heim-
ilt að senda vísur í keppnina og
eins mai'gar og hver vill. Vísurn-
ar vei’ða síðan birtar í Kvöldvök-
unum m tölusettai', en eigi getið
höfundar fyrst um sinn. í dóm-
nefnd vei'ða allir áskrifendur
Nýrra kvöldvakna, þannig, að
hver áski'ifandi getui' sent at-
kvæði sitt um það, hvaða tölu-
setta vísu hann telur bezta. Er
eindi'egið óskað eftir því, að sem
flestir áskrifendur sendi atkvæði
sitt. Æskilegast væi'i, að miði
með tölu vísunnar væri hafður í
sérstöku, lokuðu umslagi, en
nafn sendanda getið á öðru blaði
í bréfi til í-itsins. Síðar verður
tilkynnt, hvenær atkvæði þui'fi í
síðasta lagi að hafa borizt. Höf-
undur vísu þeirrar, er flest at-
kvæði fær, fær fyrstu verðlaun
o. s. frv., en alls eru verðlaunin
þrenn og sem hér segir:
1. verðlaun: 1000,00 krónur.
2. verðlaun: Allar iitgáfubækur
Kvöldvökuútgáfunnar 1957 og
1958, svo scm Endurminningar
Giglis, Saga Snæbjarnar í
Hergilsey og Siglingin til Seg-
ulskautsins eftir Amundsen.
3. verðlaun: Fimm ára ókeypis
áskrift að Nýjum kvöldvökum,
auk allra þeirra eldri árganga,
sem til eru heilir hjá útgáf-
unni.
Utanáskrift er: Nýja1' kvöld-
vökui-, Vísnaþáttur, pósthólf 253,
Akureyi'i-
D A G U R
kemur næst út laugardag-
inn 13. desember. Auglýs-
ingar þurfa að berast fyrir
liádegi á föstudag. Auglýs-
ið í tírna.