Dagur - 11.12.1958, Side 8

8
Baguk
Fimmtudaginn 11. descmber 1958
Siglingin til segul-
skautsins
Höf. Roald Amundsen. —
Kvöldvökuútgáfan á Ak-
ureyri.
Þrjátíu ár eru liðin frá hetju-
dauða norska heimskautafarans
Roald Amundsens. Kvöldvöku-
útgáfan minnist þessa með út-
gáfu á fyrstu bók hans, Nord-
vestpassagen, sem út kom í Osló
árið 1908. í íslenzkri þýðingu,
sem Jónas Rafnar læknir annast,
heitir bókin Siglingin til segul-
skautsins. Þetta er 277 blaðsíðna
bók, töluvert myndskreyt.t,
prentuð í Prentsm. Björns Jóns-
sonar og hin eigulegasta.
Nafnið Roald Amundsen hefur
þann hljóm í eyrum okkar, sem
aðeins fylgir þeim frægustu norr
ænum hetjum, sem ekki eru at-
aðar blóði.
Siglingin til segulskautsins
segir frá því, hvernig Amundsen
og félagar hans á Gjöu sigrast á
norðv^sturleiðinni fyrstir manna
og staðsetja nyrðra segulskautið.
Oll er frásögnin hin skemmtileg-
asta, ekki sízt um lífshætti eski-
móanna, sem leiðangursmenn
verða að taka sér til íyrirmynd-
ar á ýmsan hátt til að sigrast á
harðri veðráttu og löngun
Blaðinu hafa borizt nokkrar
bækur frá þessari útgáfu, en hún
gefur alls út 20 bækur í ár, þar
af 4 félagsbækur fastákveðnar
fyrir félagsmenn. Félagsmenn
geta auk þess valið 2 af 5 til-
greindum bókum og fá þær einn-
ig fyrir árgjald sitt.
Bækur þær, sem hér liggja
fyrir til umsagnar eru: Hestar,
Lönd og lýðir. Tvennir tímar, ís-
lenzk ljóð, Eyjan góða, Almanak
hins íslenzka Þjóðvinafélags og
Andvari.
Hestar
Þessa bók las eg fyrst, og gerði
það tvisvar. Hvort tveggja er, að
bók þessi er svo falleg að unun
er að og hún er fljótlesin.
Þetta er ævintýrið um íslenzka
hestinn í forkunnarfögrum og
sönnum litmyndum, á bezta
pappír með texta eftir dr. Brodda
Jóhannesson.
Þýzka kona, Helga Fjetz, tók
myndirnar. Prentun er gerð hjá
fyrirtækinu Mandrucck í Mún-
chen. Ekki er hægt að gefa les-
endum miklar hugmyndir um
rnyndirnar.
En hér fara á eftir nokkrar
setningar úr þessari ævintýra-
bók:
Það er fágætt, að ævintýi'i séu
ijósmynduð, en bók þessi geymir
iitmyndir af einu fegursta ævin-
týri íslendinga. Engin þjóð af
iíkri menningu hefur átt hestinn
á sama veg í hversdagsstriti, að
mannfagnaði og gleði, til þing-
sóknar og menningar, í hrakn-
ingum og hörmum og á skilum
draums og vöku. Við fórum um
hann augum og höndum. Sjón
dimmum vetrum. Yfir þessum
mikilsverða þætti frásagnarinnar
hvílir ævintýraljómi. Höfundur-
inn beinir oftast athygli lesand-
ans að hinu mikla verkefni ferð-
arinnar, eða að félögum sínum
og eskimóunum, en stendur
sjálfur í skugganum. Við lestur
þessarar bókar, sem er full af
skemmtilegum og ótrúlegum at-
burðum, verður þó þrautseigja
og harðfengi hinna norsku vík-
inga minnisstæðust.
Það er ómaksins vert að taka
sér ferð á hendur með Roald
Amundsen núna í skammdeginu.
Farseðillin er eitt bókarverð.
Hetj an eina
Norsk verðlaunasaga.
Út er komin drengjabókin
Hetjan eina, hjá bókaforlaginu
Fróða. Hún er eftir norska rit-
höfundinn Finn Havrevold, en
þýdd af frú Jónínu Steinþórs-
dóttui' á Akureyri. Eiríkur Sig-
urðsson, skólastjóri Oddeyrar-
skólans, ritar formála. Bókin er
nær 200 bls., myndskreytt, og
með sérlega skýru og fremur
stóru letri. Þessi bók hlaut verð-
okkar las hvern lit hans og
hvern drátt frá brún að flipa.
„Oft fórum við einir um veg og
óveg, en með hestinum vorum
við aldrei einir. Við urðum meira
en við sjálfir í samvist hans, líkt
og tveir kaflar veldast af dýrum
samleik í fögru verki.... Þar
sem auðnin og grasbreiðan deila
með sér löndum, en lífið á at-
hvarf sitt í heimum vilja og
sterkum hvötum.... Margur
drengur átti tvær miklar vonir:
Von í sjálfum sér og von í litlu
folaldi.... Hvergi varð metn-
aður okkar meiri en á hestbaki.
Af elztu sögu um íslenzkar kapp-
reiðar má ráða, að eigandanum
þótti líf sitt eigi meira vert en
dugur hestsins.. .. . Hesturinn
glæddi fegurðarskyn okkar í
stóðréttinni sem í haganum. Með
sauðkindinni og landinu var
hann ágætur fóstri og tamdi
okkur þolgæði og snarræði, sum-
argleði og vetrarþol.”
Bók þessi er í senn fögur og
snjöll. Skildi nokkur bók gleðja
meira unga hestavini?
Lönd og lýðir
Vestur-Asía og Norður-Afríka.
Þetta er 10. bók þessa þekkta
bókaflokks og samin af Olafi Ol-
afssyni. Bókin hefur að geyma
bæði sögulegan og landfi'æðileg-
an fróðleik um Afganistan, íran,
írak, Sýrland, Libanon, Jórdaníu,
Arabíu, ísrael, Egyptaland, Tún-
is, Alsír, Marokko og Libýu. —
Lönd og lýðir eru myndskreyttar
bækur og svo er um þessa, sem
er um 270 blaðsíður að stærð og
í sama broti og næstu bækur á
undan, í þessum bókaflokki.
Segja má um þessar bækur, að
þær flytji meiri fróðleik um
laun N. W. Damm. Er skemmst
af að segja, að hér er efni, sem
röskir drengir munu hafa gaman
af að lesa. Þar segir frá ævintýr-
um Eðvarðs, Páls og Sveins og
Millu frænku, sem á að gæta
drengjanna.
Frásögnin er hressileg og
skáldleg tilþrif í stíl. Þýðingin
virðist góð.
Þeir, sem ætla að velja
skemmtilega drengjabók nú fyrir
jólin, ættu að hafa þessa nýju
bók í huga. E. D.
Skrudda II
PALL SKÁLDI. Kveð-
skapur, sagnir og munn-
mæli. — Skráð hefur
Ragnar Ásgeirsson. —
Búnaðarfélag Islands gaf
út 1958.
Það má segja um Ragnar Ás-
geirsson ráðunaut, í góðri merk-
ingu, að hann sé ekki allur þar
sem hann er séður. Og veit þó
hamingjan að hann verkar nota-
lega á mann við fyrstu sýn. En
fjölhæfni sinni leynii' hann
nokkuð og lumar á, því að hann
er oft þögull og hlédrægur og fer
í hægðum sínum eigin götur. En
sá sem tekur hann tali, finnur
fljótlega, að ekki er komið að
lönd og lýði en aðrar íslenzkar
bækur hafa gert um hliðstæð
efni.
Tvennir tímar
Skáldsaga eftir Nóbelsverðlauna-
skáldið Knud Hamsun.
Bók þessi, sem á frummálinu
heitir Börn av Tiden, og margir
hafa sjálfsagt lesið, er hér þýdd
af Hannesi Sigfússyni. Af merk-
um verkum skáldsins hafa þegar
komið út í íslenzkri þýðingu Jóns
Sigurðssonar frá Kaldaðarnesi:
Viktoria, Sultur, Pan og Að
haustnóttum. Ýmsum mun því
þykja fengur að fá enn eina bók
þessa fræga höfundar á íslenzku.
Bók þessa samdi hann á efri ár-
um.
íslenzk ljóð
Kvæðin völdu: Guðm. Gíslason
Hagalín, Gils Guðmundsson og
Þórarinn Guðnason. — í þessari
ljóðabók eru kvæði eftir 43 höf-
unda og ná yfir tímabilið 1944—
1953.
í formála segir, að á þessum
árum hafi komið út 178 ljóða-
bækur á íslenzku eftir 137 höf-
unda á ýmsum aldri Ljóðagerðin
á því sjáanlega ríkan þátt í and-
legu lífi íslendinga. Þessi ljóða-
bók á að vera úrval ljóða frá
einum áratug. Valið mun sjálf-
sagt hafa verið vandkvæðum
bundið. En í heiíd er bókin fork-
unnargóð.
Andvari og Almanakið
Andvari, tímarit hins íslenzka
Þjóðvinafélags, flytur m. a. sögu
Guðmundar Hannessonar prófes-
sors eftir Níels Dungal og Al-
manakið er í sama formi og áður.
E. D.
tómum kofum. Ragnar er nefni-
lega stórfróður og á fjölþætta
hæfileika. Og vafasamt er, að
nokkur núlifandi íslendingur sé
jafn kunnugur landi og lýð sem
hann. Enda hefur hann um ára-
tugi verið á sífelldu ferðalagi um
landið þvert og endilangt, milli
bæja og byggða, spurull og spjall
andi um svo að segja allt milli
ihmins og jarðar, og alls staðar,
hugsa eg, aufúsugestur. Því að
Ragnar á glaðværð til og kímni í
rikum mæli og hefur glaðvakandi
auga á mörgu því, sem fjöldinn
allur lætur sig litlu skipta, þvf
hefur hann áreiðanlega vakið. at-.
hygli margra á mörgu nytsömu
tli uppbyggingar og framfárá,* og
þá ekki síður á hinu, sem ekki
máti gleymast íslenzkum manni
og íslenzkri menningu. Og í því
sambandi er mér nú efst í huga
hið stórmerka starf, er Ragnar
hefur unnið undanfarin ár í öll-
um fjórðungum landsins, að
söfnun og varðveizlu gamalla
muna og minja. Þar kemur hann
fram sem hinn glöggskyggni og
smekkvísi menningarmaður, sem
skilur þýðingu þess fyrir söguleg
tengsl og menningarþróun ís-
lenzks þjóðlífs, sem farið hefur
hamförum úr einum „heimi“ í
annan hin síðustu ár, en á eftir
að átta sig. Það mátti því kalla
bráðanauðsyn að draga nú sem
flest saman í mynd hins liðna, til
varðveizlu og íhugunar seinni
tíma. Mun þetta starf Ragnars
Ásgeirssonar síðar meir metið að
verðleikum.
Einn þáttur í fari R. Á. er hið
listræna eðli, er hann á í ríkum
mæli. Hann er bráðsnjall teikn-
ari og hefur glöggt auga á mynd-
list, og er ekki auðkeyptur til
fylgis við neitt gutl og gerfi-
mennsku, hvorki í þeim efnum
né öðrum. Og hann er líka ágæt-
ur hagyrðingur, eins og hann á
kyn til, þótt lítið hafi hann flíkað
því, en hefui' á hinn bóginn hið
mesta yndi af vel kveðnum stök-
um og kann ódæmin öll af þeim,
og geymir margar þeirra í minni
sem hina mestu dýrgripi.
Mikið hefur Ragnar Ásgeirsson
skrifað, eins og allir vita. Fyrst
og fremst um sérgrein sína, garð-
ræktina, og um fjölda margt
annað. Og með bók sinni „Strák-
ur“ sýndi hann, hve vel hann
kunni að halda á frásögn, svo að
hún verði leikandi létt og lifandi.
Honum væri sannarlega treyst-
andi til að skrifa bækur við hæfi
drengja, sem væru í senn lifandi
og lærdómsi'íkar. Og það ætti
þessi fjölvísi og listfengi reglu-
maður að taka sér nú fyrir
hendur.
Og svo eru það Skruddur
Ragnars. Þær eru nú orðnar
tvær, og ekki vonlaust um þá
þriðju. Sú, sem kom út í fyrra
fékk góða dóma og flaug út, svo
að færri fengu en vildu. Og nú
er hin síðari komin á markaðinn,
26G blaðsíður að stærð í góðu og
handhægu broti.
Þessi Skrudda ber undirtitil-
inn: Páll skáldi. Kveðskapur,
sagnir og munnmæli. En á káp-
unni sézt presturinn, skáldið og
förumaðurinn með stafinn sinn,
á leið að sjónum og út til Eyja.
Þessum kveðskap, sögusögn-
um og munnmælum um Pál
skálda hefur Ragnar safnað um
fjölda ára meðal fólks, sem ýmist
hafði af honum sannar sögur eða
höfðu heyrt um hann eitthvað, er
munnmæli og þjóðsagan höfðu
um hann að segja. Og svo hefur
Ragnar margt frá þeim, Hannesi
Þorsteinssyni þjóðskjalaverði, dr.
Páli Eggert, og ekki sízt frá Þor-
steini Erlingssyni. Allir þessir
merku menn hafa margt um sr.
Pál að segja, auk fjölda annarra,
svo að Ragnar Ásgeirsson er
sannarlega ekki einn um frá-
sögnian.
Flestir eldri menn munu kann-
ast við nafn sr. Páls skálda, og
sumir líklega kunna einhverja
vísu eftir hann, því að nafn hans
flaug víða um land á sinni tíð og
var á margra vörum á öldinni
sem leið. Var kveðskapui' hans
mjög umtalaður og olli hneykzl-
unum víða, og allur þótti mað-
urinn í breyskara lagi.
Nú kemur Ragnar Ásgeirsson
með þennan langafa sinn, sem
ungur missii' foreldraforsjá og
hýddur var 100 sinnum í bernsku
af 2 prestum, er magnaði hann
áð þrjózku og hefndarhug, en gat
þó ekki drepið kjark hans né heft
gíáfur hans, en þó unnið mein
öllu góðu er í hann var spunnið.
Drepið er á helztu æviatriði
þessa gáfaða risjuklerks, og síðan
koma Ijóð hans og loks eru svo
sagnir um kraftaskáldið og föru-
manninn, og síðast getið nokk-
urra niðja hans.
Allt er þetta hinn fróðlegasti
lestur, og sett fram á skemmti-
legan hátt, svo að erfitt er að
hætta í miðju kafi. Og einkum
munu þeir, sem gaman hafa af
vísum og kveðskap af ýmissi
g'erð og gæðum, og ekki alltaf á
„fínni nótunum“, verða sólgnir í
þetta mikla vísnasafn hins nafn-
kunna klerks. Og það verður
ekki annað séð og sagt, að því er
mér virðist, en að Ragnar geri
sér far um að leiða þennan for-
föður sinn fram til dyranna eins
og hann er klæddur, ekki í nein-
um spariflíkum, heldur eins og
hann var, enda þolir hann það
vel þegar alls er gætt. Bresti í
skapgerð og illt uppeldi tókst þó
ekki að gera hann að verri
manni en hann reyndiist. Og í
því sambandi má benda á um-
mæli Þorsteins Erlingssonar, sem
mun verið hafa manna kunnug-
astui' æviferli -og skáldskap sr.
Páls, enda var hann langömmu-
bróðir Þorsteins, og eru ummæl-
in þessi: „Það var almæli um
Pál, að hann væri manna beztur
við börn, aumingja og dýr. Þegar
hann vai' í Hlíðarendakoti á síð-
ustu árum sínum, gaf hann
stundum aðkomubörnum mat
sinn, sem hinum var skammtað-
ur. ... “ Og ber slíkt innrætinu
gott vitni. En í formála kemst
Ragnar Ásgeirsson þannig að
orði um sr. Pál:
„. . . . Auk fátæktar, virðast
brestir í lundarfari Páls skálda,
ásamt víndrykkju, hafa valdið
því, að minna varð úr ótvíræð-
um hæfileikum hans, en efni
stóðu til. En þrátt fyrir það vai'ð
hann einn af sérkennilegustu
g'áfumönnum nítjándu aldarinn-
ar. Með því að geyma vísur hans
og sögur um hann á vörum sér í
hundrað ár, hefur íslenzk alþýða
sýnt að hún taldi þær þess verð-
ar að muna... . “
Og nú er ekki vert að fara um
þessa Skruddu Ragnars fleiri
orðum. Hún þarfnast engra með-
mæla frá öðrum en sjálfum sér.
Og líklegt þykir mér, að ekki
verði mörg eintök af henni
óseld um næstu jól. Hafi höf.
beztu þökk fyrir bókinna.
Snorri Sigfússon.
Flaggstöngin og dulan
Það er lítil fyndni að hengja
druslu á fánastöng og fagna með
því fullveldinu 1. des. Islenzki
fáninn einn á að blakta á fána-
stöng, annað er vanvirða. Á ein-
um stað hér í bæ var drusla
bundin á flaggstöngina 1. des. —
Það er skömm.
Nokkrar bækur Bókaútgáfu Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélagsins