Dagur - 30.05.1959, Blaðsíða 7

Laugardaginn 30. maí 1959
D A G U R
7
BJORN STEFANSSON:
Hvers á Norðurlandsslldin é gjalda?
Senn líður að síldarve'rtíð —
þessum áhættusama atvinnuvegi,
sem jafnframt óvissunni ber í sér
svo mikla vinningsmöguleika, að
íslenzka þjóðin hefur ekki efni á
öðru en að búa sig árlega sem
bezt. undir síldarútgerð.
Síldarútvegurinn er ekki veiga
lítill þáttur í atvinnulífi þjóðar-
innar. Einn velheppnaður síld-
veiðidagur getur fært þjóðarbú-
inu margra milljóna króna verð-
mæti. En því miður hafa vel-
heppnuðu veiðidagarnir orðið fá-
ir síðustu 12 til 15 árin. Síldar-
aflamagn síðastliðins sumars nam
t.. d. ekki nema 1/3 af aflamagni
ársins 1944, sem telja verður síð-
asta verulega síldarsumarið. En
jafnvel hin lélega síldveiði síð-
astliðins sumars — nemur að
verðmæti nokkuð á annað
hundrað milljónir króna, svo að
auðsætt er að þjóðarbúið getur
munað um minna — og býsna
varhugavert að gefast upp við að
gera út á síld, þó að reiknað sé
með „að síldin bregðist“ — eins
cg yfirleitt hefur verið talið mörg
síðustu árin. '
En það er nauðsynlegt að læra
af reynslunni — og hafandi í
huga hið litla síldarmagn og fáu
veiðidaga mörg síðustu árin —
virðist eðlilegt að rekna með líku
ástandi eitthvað áfram — það er
minna síldarmagni og langsóttari
en áður var — og áætlanir og að-
gerðir í síldprútvegsmálum,
hljóta að eiga að mótast af
ryenslu síðustu ára.
Utgerðarmenn hafa reynt að
mæta vandanum með betri
skipakosti, og mun betri veiðar-
færum og leitartækjum en áður
þekktust. Þessi viðleitni hefur ef-
laust haft töluygrð. áhrif til að
halda, í horfinu þessu seinni ára
aflamagni — og verður ekki um
sakast að útgerðarmenn hafi ekki
gert sitt bezta til að afla — þó að
aflamagnið hafi ekki nægt til að
fleyta meiri hluta . síldveiðiskip-
anna yfir hallarekstur mörg síð-
ustu árin. Undantekningar eru
auðvitað örfáar afburða aflaskipa,
sem jafnan hafa borið sig, en við
slík verður ekki miðað þegar
tekið er tUljt .til heildarinnar.
Líka sögu mun að segja.af sílqj-
arvinnslustöðvunum í landi —
síldarverksmiðjunum og síldar-
söltunarstöðvunum, sem miklu
fleiri árin hin síðari hafa verið
reknar með tapi.
En sífelldur hallarekstur eins
af aðalatvinnuvegum þjóðarinnar
er óhugsandi — og verður því að
leita að orsökum tapsins — og
úrbótum.
Hlýtur það að vera verkefni
ríkisvaldsins og ráðandi stofnana
að stöðva hallann.. En það virðist
varð verða gert á annan hátt en
þann, að auka verðmæti þess
síldarafla, sem á land berst
hverju sinni.
Þegar mjög nýtur atvinnuveg-
ur stendur mjög höllum fæti,
hlýtur það að vera lágmarkskrafa
til stjórnarvaldanna, að verð-
lagning eða skráning á gengi
framleiðslu hans sé ekki neðan
við eðlileg takmörk — eða að
minnsta kosti ekki lakari en ann-
arrar útflutningsframleiðslu.
En það furðulega er, að um
mörg undanfarin ár hefur bein-
línis verið níðst á útflutnings-
framleiðslu Norðurlandssíldar-
innar. Síldarafurðir mun hafa
verið sú útflutningsframleiðsla,
sem allra síðast hlaut útflutn-
ingsframleiðsla, sem allra síðast
hlaut útflutningsuppbætur.
Og sem dæmi um skilnings-
leysi og lítilsvirðingu, ekki aðeins
ríkisvaldsins, heldur og almenn-
ings á þýðingu síldarútvegsins —
má geta þess, að þegar fyrst var
ákveðið að greiða útflutnings-
uppbætur á síldarafurðir, sem að
vísu voru miklu lægri en á aðrar
sjávarafurðir — þá var algengt
að sagt væri manna á milli, bæði
í gamni og alvöru, að það væri
nú gagn að ekki yrði verulegt
síldveiðisumar, svo að ríkissjóður
og þjóðin færi ekki bókstaflega á
hausinn. Er það auðvitað stór-
kostlegt alvörumál út af fyrir sig,
að margt fólk í þessu landi skuli
trúa slíkri fyrru, að þjóðin geti
tapað á mikilli framleiðslu á eft-
irsóttum útflutníngsvörum — og
þar með ekki gera sér neina
grein fyrir á hverju þjóðin lifir.
Með setningu útfíutningssjóðs-
laganna á sl. ári, var þess vænst,
og reyndar talið lögunum rétti-
lega til gildis, að aðstöðumunur
útflutnings-framleiðslugreinanna
yrði leiðréttur frá eldra uppbót-
arkerfinu — þannig að hver út-
flutningsgrein nyti síns . raun-
verulega verðs.
En þá gerðist það furðulega, að
enn þá var níðst á Norðurlands-
síldinni — og svo slórkostlega, að
þegar útflutningsuppbætur á
flestar fiskafurðir, og þar á meðal
síld veidda úti fyrir Suður- og
Vesturlandi, var ákveðin 80%, þá
skyldu 55% vera nægilegar út-
flutningsuppbætur á afurðir
síldar, sem veiddist fyrir Norð-
urlandi. Auk þess sem ráðstöfun
þessi virðist reikningslega van-
hugsuð meðan meiri hluti síldar-
útgerðar á Norðurlandi er rekin
með tapi — þá er hér um svo
freklegt ranglæti að ræða — og
misrétti milli landshluta — að ]jví
verður ekki trúað, að löggjafar-
samkoma þjóðarinnar leiðrétti
ekki þegar á þessu þingi þá fjar-
stæðu, að greiða 1/3 lægri út-
flutningsuppbætur á síld veidda
úti fyrir Norður- og Austurlandi,
en greitt er á sömu vörutegund
fangaða út af hinum fjórðungun-
um.
Hvenær myndi t. d. bændum
hafa dottið í hug, að skrá verð á
smjöri eða kindakjöti framleiddu
í Eyjafirði 20% lægra en á sömu
vöru í Árnessýslu — til þess að
dæmí sé nefnt.
En þó að sú sjálfsagða leiðrétt-
ing verði gerð þegar, að afurðir
Norðurlandssíldarinnar verði
skráðar á sama gengi og aðrar
útflutningsafurðir, þá er og hitt
jafn mikils um vert,, að gera sem
mest verðmæti úr síldaraflanum
sem fæst hverju sinni. Gjörnýt-
ing síldaraflans er það mark, sem
keppa verður að. í því sambandi
má minna á stórmerkilegt frum-
varp Karls Kristjánssinar alþing-
ismanns — um niðurlagningu og
vinnslu síldarinnar hér heima,
sem hlýtur að verða aðkallandi
verkefni næstu missera.
En jafnvel þó að miðað sé við
þá frumstæðu aðferð, að flytja
síldina út lítt unna, en saltaða
eða frysta til manneldis í stað
þess að setja hana í bræðslu —
þá er munurinn á verðmætum
geysilegur. Til skýringar má geta
þess, að síldveiðiskip með þrjú
þúsund tunnu veiði, miðað við
verðlag síðastliðins sumars, fékk
yfir 200 þúsund krónum verð
fyrir aflann, með því að hann
væri saltaður en lagður upp í
bræðslu. Á 250 þúsund tunnum,
sem saltaðar voru á sl. sumri, er
verðmunur til útgerðarinnar því
yfir 50 milljónir króna, miðað við
að það aflamagn hefði allt farið í
bræðslu, og mismunur á útflutn-
ingsverðmætum þó miklu meiri.
Er því auðsætt, að rnikils er um
vert, að sem mest af síldaraflan-
um sé selt og verkað í salt. Því
miður er ekki öll síld, sem á land
berst söltunarhæf. Síld til mann-
eldis er viðkvæm vara — og
slæm meðíerð getur gert gott
hráefni ónothæft til söltunar. —
Það er mál útgerðarmanna og
sjómanna að gæta þar eigin
hagsmuna með útbúnað báta og
alla meðferð síldarinnar.
Þá þar úrvals-saltsíld að hafa
allt að 20% fitumagn.
Hefur mikið á vantað mörg hin
síðari ár, að Norðurlandssíldin öll
hafi náð því fitumagni. En fleira
er ætt en úrvalssíldin — og ýms-
ar þjóðir vilja kaupa síld með
lægra fitumagni, en þá fyrir eitt-
hvað lægra Verð. Er ljóst, þegar
hugleitt er, hversu miklu munar
á verði saltsíldar og bræðslusíld-
ar, að mjög þýðingarmikið er að
fryggja sölu á síld með lægra
fitumagni en krafizt er á úrvals-
síld. Með öðrum orðum, saltsíld-
ina þarf að selja í tveim eða þrem
flokkum eftir gæðum. Hefur það
lengi gilt um flestar fisktegundir
að selja þær í fleirum en einum
gæðaflokki — og ætti slíkt ekki
síður að vera nauðsynlegt með
síldina, sem í því sem öðru er
breytileg — og sum árin reynist
svo blönduð og fitulítil, að nær
ekkert yrði saltað, ef ekki væri
markaður fyrir nema úrvalssíld-
ina.
Á síðustu árum hafa opnast
möguleikar á sölu á töluverðu
magni af fiski til Austur-Þýzka-
lands — þar á meðal saltsíld 14
til 18% feitri. Er mikils vert að
síldin fái að sitja í fyrirúmi fyrir
þeim markaði á meðan freðfisk-
urinn er víða seljanlegur.
Sem fullkomnust nýting síld-
araflans, sem á land berst hverju
sinni, og algert jafnrétti Norður-
landssíldarinnar við aðra útflutn-
ingsframleiðslu, er mál, sem enga
bið þolir. Það er stórt hagsmuna-
mál, ekki aðeins Norðlendinga og
Austfirðinga, heldur og allrar
þjóðarinnar.
Þau þjóðarauðæfi, að landið
liggur að einum beztu sildarmið-
um í veröldinni — á ekki að lít-
ilsvirða með hugsunarleysi —
heldur búa þannig að síldarút-
veginum að hann megi sem ljós-
ast sýna hvaða þýðingu hann
getur haft á batnandi þjóðarhag.
Fyrsta keppnin á árinu var háð
10. maí sl. Var það 18 holu for-
gjafarkeppni. Þessi fyrsta keppni
ársins gefur góðar vonir um ár-
angra í sumar. Virðast menn
vera betri nú í fyrravor.
Keppni þessi var afar hörð, og
mátti ekki á milli sjá, hver sigra
myndi. Oddur hafði tekið foryst-
una eftir fyrri hring, en Gestur
fylgdi fast á eftir, aðeins einu
höggi verri. En í síðustu holun-
um hefur Oddi hlekkzt eitthvað
á, því að Gestur sigraði örugg-
lega.
Urslit urðu þessi:
Gestur Magnússon 69 högg,
Jóhann Þorkelsson 73, Hermann
Ingimarsson 76.
Hvítasunnukeppni var háð á
annan í hvítasunnu í góðu veðri.
Leiknar voru 18 holur með fullri
íorgjöf. Þá keppni vann Gestur
einnig. Lék hann af miklu öryggi
eins og í hinni fyrri, en Ingólfur
Þormóðsson veitti honum harða
Hinn árlcgi kirkjugöngudagur
Kvenfélagsins Hlífar er á sunnu-
daginn kemur. Konur, göngum
saman í kirkju og minnumst
sumarstarfsins í Pálmholti. At-
hugið breyttan messutíma.
Karlakór Akureyrar. Áríðandi
fundur og æfing í Lóni næstk.
þriðjudag kl. 8.30 e. h. Mætið vel.
Stjórnin.
Guðmundur Halldórsson mál-
ari á Akureyri varð sjötugur sl.
miðvikudag, 27. þ. m. — Blaðið
sendir honum beztu afmælis-
kveðjur.
Sláttur fer að hefjast
Ef svo heldur sem horfir mun
sláttur hefjast snemma í næsta
mánu:ði. Sprettan hefur verið ör
og tíð óvenju hlý og hagstæð að
undanförnu, þótt jörð sé nú orðin
of þurr.
Leikið og suugið í
gærkveldi
í gærkveldi mun hafa farið
fram sýning á sjónleiknum „All-
ir synir mínir“, sem Leikfélag
Reykjavíkur sýnir hér um þessar
mundir og án efa mun vekja eft-
irtekt.
Þá söng Ámi Jónsson með
undirleik Fritz Weisshappel á
vegum Tónlistarfélags Akureyr-
ar.
Æskulýðsblaðið
Æskulýðsblaðið, 1. hefti XI.
árg., er nýkomið út. Efni: Unga
fólkið í fréttunum. Frásaga frá
segir frá Kongó. Hvernig ver
reykvísk æska tómstundum sín-
um (myndir). Biblían og þú.
Smásögur, skrýtlur. í heftinu
byrjar myndasaga um hinn mikla
mannvin og kristniboða Albert
Schweitzer. Ennfremur eru minn
ingarorð um Stefán Hólm, sem
var afgreiðslumaður blaðsins í
Hrísey,
keppni fram að síðustu holu. Úr-
slit urðu þessi:
Gestur Magnússon 70 högg,
Ingólfur Þormóðsson 71, Sigurð-
ur Gestsson 74.
Áhugi er nú rnikill meðal kylf-
inga fyrir keppnum þeim, sem í
hönd fara.
Um sl. helgi fór fram 18 holu
forgjafaikeppni og hófst kl. 1.30
e. h. Veður var mjög gott til
keppni og árangur góður.
Sigurvegari varð ungur og
efnilegur golfleikari, Sigurður
Gestsson, en hann er aðeins 15
ára gamall og er þegar búinn að
ná góðum tökum á golfinu. Sig-
urður er sonur Gests Magnús-
sonar, sem hefur mikið látið að
sér kveða undanfarið með því að
sigra í tveim fyrstu keppnunum í
ár og náð prýðis árangri. Úrslit
urðu þessi:
1. Sigurður Gestsson 73 högg
2. Gunnar Konráðss. 74 hcgg
3. Herm. Ingimarss. 77 högg
Hjúskapur. Laugardaginn 23.
mai voru gefin saman í hjóna-
band af séra Jakob Jónssyni
ungfrú Elsa H. Oskarsdóttir,
Bragagötu 24, Reykjavík, og Jón
Ragnar Björgvinsson, garðrykju-
fræðingur, Hlíðargötu 3, Akur-
eyri.
Nonnahúsið verður opið fram-
vegis á sunnudögum kl. 2.30—
4 e. h.
Halldór Friðjónsson
látinn
Halldór Friðjónsson, einn af
hinum kunnu Sandsbræðrum,
andaðist í Fjórðungssjúkrahúsinu
hér í bæ á sunnudaginn var. —
Hann var 77 ára að aldri. Hann
var einn af merkari borgurum
bæjarins um fjölda ára, tók mik-
£
inn þátt í félagsmálum, var
blaðamaður og baráttumaður
fyrir bættum kjörum verkalýðs-
ins, og hann var til margra trún-
aðarstarfa kvaddur sökum hæfi-
leika sinna og dugnaðar.
- Réttindi kvenna ...
Framhald af 4. siðn.
Mörg kvenfélög hafa slegið því
föstu, að ein af aðalástæðunum fyr-
ir því, að konum gcngur illa að
kontast í beztu stöður, sé sú, að karl-
menn geti ekki hugsað sér að hafa
konu fyrir húsbónda.
Aðeins á pappirnum.
Skýrslan um hlutskipti kvenlög-
fræðinga í heiminum er Ityggð á
upplýsingum frá ríkisstjórnum 35
landa og allmörgum félögum og
stofnunum. Það kenmr greinilega í
skýrslunum, að rnjög víða
hefur tekizt að fá viðurkennd rétt-
indi kvenna á borð við karla, það
er að segja á pappírnum. En það er
ekki alltaf það santa í framkvæmd-
inni. En það er cins og segir í
skýrslu frá írlandi, að það er ekki
ávallt hægt að benda á* hvað það
er, scm er að, eða livers vegna kven-
lögfræðingar éiga örðugt uppdrátt-
ar. F.nn ríkir sú skoðun víða, að
konan cigi að.sinna heinþlinu ein-
gqngu og ekk.i öðru. Aðrar .mótbár-
ur heyrast, sem flestar eru skálka-
skjól, er að er gætt, slegið fram
vcgna ]>ess, að karlmcnn geta ekki
fellt sig við að konur stundi lög-
fræðistörf, því að það sé karlmanns-
verk.
Svo cr bent á, að ekki sé allt körl-
um einum að kenna, heldur eigi
konur sinn þátt í erfiðleikunum
sjálfar. Margar konur nemi liig-
fræði til þess eins að fá próf og án
þess að hala nokkru sinni ætlað sér
að stunda lögfræðistörf í alvöru.
Aðrir kvenlögfræðingar komast að
því, að það cr ekki hægt að þjóna
tveimur herrunt, lögfræðinni og
fjölskyldunni.
Fátt er svo med öllu illt. ..
Ekki er ástandið í þessum eínum
alls staðar jafn slæmt og hér liefur
verið lýst. í skýrslum lrá nokkrum
löndum er þess getið, að kvenliig-
fræðingar séu stöðugt að ryðja sér
til rúrns og álits.

FRÁ GOLFKLÚBBNUM
Jk----L
Ólympíumeistaranum Eric Lidd-
ell. Felix Ólafsson kristniboði
ljós í