Dagur - 12.08.1959, Qupperneq 5

Miðvikudaginn 12. ágúst 1959
DAGUR
5
Þegar lieiðiii brann
1 júnímánuði 1956 gengu þurrk-
ar miklir og suðvestanátt. Þá
kom upp eldur á Hvammsheiði í
Árbótarlandi, þann 22. júní.
Þrátt fyrir réttarhöld og vitna-
leilðslur hefur aldrei sannast
hver kveikti eða hvernig eldur sá
varð til eða laus.
Sáust reykjarmekkir tveir eða
þrír koma upp fyrir heiðarbrún
og munu þeir hafa sést samtímis
frá bæjum í Reykjahverfi, í Að-
aldal, Kinn og Húsavík. Þetta
var um hádegisbil.
Vindur var af suðvestri og
breiddist eldurinn óðfluga út og
fór jafnt undir vind sem undan
og út til beggja hliða við hann.
Þusti þegar að margt fólk, flest
frá Húsavik, bæði til að sjá og
einnig til að berja niður eldinn
með einhverju móti. En fólk
þetta var engum áhöldum útbúið,
er að gagni mátti koma, og gat
því ekkert að gert. Gekk starf
þess helzt út á að reyna að verja
raflínu Húsavíkur, sem lá með-
fram eldhafinu á austanverðri
heiðinni.
Eg, sem þetta rita, sá fyrst tvo
reykjarmekki að heiman frá mér
stíga upp austan við heiðarbrún
héðan að sjá. Vissi eg ekki
hverju sæta mundi, helzt datt
mér í hug að verið væri að
brenna einhverju rusli í Reykja-
hverfi. Stækkuðu þeir fljótt. Og
hringir þá síminn. Það er bónd-
inn á Knútsstöðum, Karl Sig-
urðsson, og titlar mig hrepp-
stjóra, ekkert minna. Eldur í
Hvammsheiði, segir Karl, og nú
dugir ekkert hik eða vettlinga-
tök, því að ánnars brennur hún
öll, heiðin, eða mestöll.
Kom okkur þegar saman um
að ein leið og aðeins væri fær og
framkvæmanleg til að stöðva
eldinn áður en stórkostlegur
landbruni yrði, sú að grafa kring
um hann með jarðýtu.
Þarna var land allt vafið í
lyngi, fjalladrapa, gulvíði og eini.
Tvær jarðýtur voru að verki
héðan úr hreppi þann dag. Önn-
ur skammt frá Brekku í Hvömm
um, hin að herfa niður melíræ
fyrir Sandgræðslu ríkisins í
Mýrarselslandi vestur af heiðar-
enda.
Sendum við Karl nú hraðboða
með aðstoð bæjarsímans til
beggja þeirra manna, sem ýtun-
um stýrðu. Og bað að segja
þeim í nafni laganna, að þeir
yrðu að fara þegar í stað með ýt-
urnar upp á Hvammsheiði. —
Gerðu þeir það bæði fljótt og vel.
Varð Hvammaýtan fyrri til og
kom á vettvang einum til tveim-
ur klukkustundum seinna.
Stjórnandi hennar var Sigtrygg-
ur Jónsson frá Jarlsstöðum. Tók
hann þegar til verks og keyrði
eins og vélin orkaði nokkurn
spöl utar, en eldurinn var þá
kominn og bylti frá sér þúfum,
svo að flag varð eftir. Hægðu
eldtungurnar þegar á sér við
flagið eftir fyrstu umferð. En svo
fór hann hratt, eldurinn, að á
sumum stöðum náði hann á vél-
nia, þótt stýrt væri 40—50 metr-
um fyrir framan hana í fyrstu.
Var þetta því alls ekki hættulaus
akstur, hvorki fyrir mann né vél.
Lengi vel var Sigtryggur einn að
verki. Síðan kom hin jarðýtan til
og styrði henni Sigurður Ólafs-
son frá Fjalli. Og enn síðar kom
á vettvang þriðja jarðýtan, ýta
Reykhverfinga, sem stödd hafði
verið út á Tjörnesi. Kom sú vél
fyrir tilstuðlan Jóns á Laxamýri.
Geil sú, eða skurður, sem þeir
gerðu jarðýtumennirnir, varð
allt að 5 km. að lengd. Út fyrir
hana komst eldurinn aldrei. Þar
var ekkert sem logað gat, aðeins
leir.
f eldflaginu logaði marga daga
á eftir, en kulnaði um síðir af
sjálfu sér.
Þarna brann allur gróður, nema
neðstu rætur lyngs og viðar, og
jarðvegurinn með niður í leir.
Þarna áttu sér hreiður fjöldi
fugla, -flestir komnir að því að
unga út, sumir kannski með
unga. Þar voru lúur, spóar,
hrossagaukar, tittlingar og rjúp-
ur, og gátu verið fleiri tegundir.
Sveimuðu þeir sumir í reyknum
um stund, en flögruðu þó flestir
eitthvað í burtu, sumir fóru ekki
af fyrr en eldurinn snerti þúfuna
þeirra, aðrir fóru alls ekki af og
brunnu þarna inni, eða þó öllu
heldur úti. T. d. fundust rjúpur
dauðar og sviðnar í öskunni.
Jarðýtukostnaður þessi varð
nálægt 4 þúsund krónum. Enn
þann dag í dag veit enginn hver
á að greiða hann.
Ýturnar, eða eigendur þeirra,
þurftu að fá sitt, og hafa fengið
það. Sjaldan munu þær hafa
unnið betur fyrir kaupi sínu og
þeir menn, sem með þær fóru.
Verk þeirra mun hafa forðað þó
nokkrum hundruðum hektara frá
því að fara í brunaflag. Fimm til
tíu km. raflínu var borgið á ut-
anverðri Hvammsheiði.
Einhverjir menn í einhverju
stjómarráði svara því ef til vill
einhvem tíma, hverjum beri að
greiða kostnað þann er af þessu
leiddi. ... Bj. G.
(Endurprentað úr nýútkominni
Árbók Þingeyinga 1958.)
Nú getur svartbakurinn hlegið
f landi hinna flóknu laga og
mörgu reglugerða, getur svo far-
ið, að þegnarnir búi við tvenns
konar lög. Landslög banna þetta
og hitt, já, svo margt banna þau
okkur, að við kunnum ekki á því
glögg skil, hvað leyfilegt er og
hvað ekki, og auðvitað gengur
mönnum misvel að haga lífi sínu
og starfi í anda laganna, svo
flókin eru þau. Og er að furða?
Boðorðin 10 eru svo sem full erf-
Jón Pálsson bóndi á Stóruvöllum
Afmæliskveðja
Jón Pálsson, bóndi á Stóru-
völlum í Bárðardal, verður sjö-
tugur 13. ágúst n. k. Hann er
fæddur og uppalinn á Stóruvöll-
um hjá foreldrum sínum, hjón-
unum Sigríði Jónsdóttur frá
Baldursheimi í Mývatnssveit og
Páli H. Jónssyni, hreppstjóra á
Stóruvöllum.
Kona Jóns er Guðbjörg Sig-
urðardóttir frá Yztafelli, mesta
ágætiskona. Börn þeirra hjóna
eru fjögur og hafa öll stofnað
eigin heimili í Þingeyjarsýslu.
Jón og Guðbjörg hafa búið
góðu búi á Stóruvöllum allan
sinn búskap, enda er jörðin
kostarík fjölbýlisjörð. Jón er
bóndi af lífi og sál og búfræðing
ur að menntun. Hann er fjármað
ur góður, eins og allflestir í hans
ætt, fer vel með búfé sitt og nýt-
ur þess í góður arði. Miklar um
bætur og nýrækt hefur Jón gert
á sínum hluta jarðarinnar. Þau
hjónin hafa nú nýlega að miklu
leyti látið bú sitt í hendur syni
sínum, Páli Hermanni og konu
hans, Huldu Guðmundsdóttur,
sem reist hafa á jörðinni nýbýlið
Lækjarvelli.
Jón er maður hvatlegur á fæti
og hefur þó átt við langvarandi
vanheilsu að stríða. En kapp og
vinnugleði átti hann í ríkum
mæli meðan vinnuþohð var óbil-
að. — Hann var gleðinnar maður
að eðlisfari og gestrisinn í bezta
lagi, og ekki hallar þar á með
þeim hjónum. Hann hefur löng-
um getað hlegið dátt í hópi
glaðra manna. Vinfastur dreng-
skaparmaður er Jón, viðkvæmur
í lund og barngóður, hreinlyndúr
og segir jafnan hispurslaust
skoðun sína á hverju máli. Hirðir
hann þá oft lítt um það, hvort
öðrum líkar betur eða verr.
Jón er vissulega gæfumaðrt
og getur litið með velþóknun á
vegferðina að baki og vonglaður
á vegin framundan. — Mér verð-
ur tíðhugsað til hans um þessar
mundir og minnist þá margra
glaðra samverustunda á heimili
þeirra hjónanna og utan þess. Eg
sé unga bóndann sælan og glaðan
á beztu manndómsárunum þeys-
ast á suniarvegi á sólskinsdegi á
rauða gæðingnum sínum, kvika
og sporlétta. Þá var fjör í augum
beggja og lundin létt, ilmur grasa
og angan bjarka í Bárðardal.
Suðrænan strauk mjúklega
manni og hesti sem voru „eitt“.
Nú hef ég byrjað. Reki svo af-
mælisbarnið sjálft gullþræði
minninganna sér til sálubóta og
hressingar. Oft er nú sagt, að
allt sé fertugum fært. Þá getur
líka margt verið sjötugum fært.
Eg sendi Jóni Pálssyni þetta
sem heillaskeyti með einlægri
hamingjuósk á sjötugsafmælinu
og þökk fyrir langa vináttu og
margar skemmtilegar samveru-
stundir.
Gamall vinur og félagi.
Skip sem aflað hafa 4 þúsund mál og funnur síldar
Akraborg, Akureyri 6.960
Álftanes, Hafnarfirði 5.982
Arnfirðingur, Reykjavík 9.495
Ársæll Sigurðsson, Hafn.f. 6.356
Ásgeir, Reýkjavík 6.742
Áskell, Grenivík 5.264
Askur, Keflavík 6.937
Ásúlfur, ísafirði 4.317
Baldvin Þorvaldsson, Dalv. 6.616
Bjarmi, Dalvík 6.885
Björg, Neskaupstað 4.678
Björgvin, Dalvík 9.058
Björn Jónsson, Reykjavík 6.T26
Blíðfari, Grafarnesi 5.276
Bragi, Siglufirði 5.461
Búðafell, Búðakauptúni 4.926
Einar Hálfdáns, Bolungarv. 9.258
Einar Þveræingur, Ólafsf. 4.035
Fagriklettur, Hafnarfirði 4.859
Farsæll, Gerðum 4.060
Faxaborg, Hafnarfirði 12.415
Faxavík, Keflavík 4.486
Fjalar, Vestmannaeyjum 5.532
Fjarðarkléttur, Hafnarfirði 4.423
Flóaklettur, Hafnarfirði 6.099
Garðar, Rauðuvík 4.386
Gissur hyjti, Hornafirði 6.495
Gjafar, Vestmannaeyjum 4.561
Glófaxi, Neskaupstað 6.125
Grundfirðingur II, Grafarn. 4.410
Guðbjörg, Sandgerði 6.066
Guðbjörg, ísafirði 5.288
Guðfinnur, Keflavík 5.287
Guðm. á Sveinseyri,
Sveinseyri 9.097
Guðm. Þórðarson, R.vík 10.744
Gullfaxi, Neskaupstað 7.752
Gullver, Seyðisfirði 6.422
Gunnar, Reyðarfirði 6.105
Gylfi, Rauðuvík 4.060
Gylfi II, Rauðuvík 5.166
Hafbjörg, Hafnarfirði 4.667
Hafrenningur, Grindavík 7.973
Hafrún, Neskaupstað 4.069
Hafþór, Reykjavík 6.554
Haförn, Hafnarfirði 7.599
Hannes Hafstein, Dalvík 4.341
Heiðrún, Bolungarvík 6.906
Heimaskagi, Akranesi 4.179
Heimir, Keflavík 4.567
Heimir, Stöðvarfirði 6.213
Helga, Reykjavík 4.085
Helga, Húsavík 4.927
Helguvík, Keflavík 5.245
Hilmir, Keflavík 7.680
Hólmanes, Eskifirði 7.855
Hrafn Sveinbjarnarson,
Girndavík 7.925
Hringur, Siglufirði 5.577
Huginn, Reykjavík 6.208
Húni, Höfðakaupstað 5.449
Höfrungur, Akranesi 5.423
Jón Finnsson, Garði 6.099
Jón Jónsson, Ólafsvík 4.190
Jón Kjartansson, Eskifirði 11.133
Jón Trausti, Raufarhöfn 4.097
Jökull, Ólafsvík 6.971
Kambaröst, Stöðvarfirði 4.668
Keilir, Akranesi 5.917
Kópur, Keflavík 4.252
Kristján, Ólafsfirði 4.389
Ljósafell, Búðakauptúni 4.609
Magnús Marteinss., Neskst. 4.348
Marz, Vestmannaeyjum 6.201
Mummi, Garði 5.021
Muninn, Sandgerði 4.530
Muninn II, Sandgerði 4.107
Nonni, Keflavík 4.294
Ófeigur III., Vestm. eyjum 4.218
Ólafur Magnússon, Akran. 4.913
Framhald d 7. siðu.
ið, hvað þá allir lagabálkarnir,
sem nefndir eru landslög.
En svo eru til reglugerðir, sem
bæjarfélög setja, og stundum
stangast þær við landslögin. Eitt
dæmi af mörgum er um friðun og
meðferð skotvopna. Þjóðfélagið,
sem heild, hefur sagt svartbakn-
um stríð á hendur og er víða öt-
ullega unnið að útrýmingu hans.
Akureyrarkaupstaður bannar
hins vegar að skjóta svartbak
innan sinna landamerkja. Hér er
því óskaland þessa fugls.
Hinir illa þokkuðu og sí-
brennandi öskuhaugar bæjarins,
bjóða rottum og svartbak til
dýrðlegrar veizlu á degi hverj-
um. Á kvöldin koma þangað
hundruð svartbaka svífandi
þöndum vængjum og setjast gír-
ugir að því, sem bæjarbúar bera
þar fram. Þessir fuglar, ásamt
hettumáfum og skeglum, þekja
stundum töluvert stór svæði á
þessum slóðum. Þessir fuglar
njóta friðhelgi kaupstaðarins.
Nú hefur svartbakurinn, hin
allra síðustu ár að minnsta kosti,
valið sér sérstakan varpstað í
Eyjafjarðarárhólmum, einnig í
bæjarlandinu, og gert sér eins
konar nýlendu í Naustahólma. —
Fyrri hluta sumars er hólmi þessi
grár af svartbaksungum. Svart-
bakurinn hefur sannarlega kom-
ið ár sinni vel fyrir borð í höfuð-
stað Norðurlands. Hann er al-
friðaður og auk þess alinn alveg
sérstaklega. Hann getur hlegið,
enda ekki laust við, að í honum
hlakki.
Þeir, sem hafa horft á svartbak
grípa æðarunga hvern af öðrum
og kingja þeim, fyllast hatri á
þessum stóra og gráðuga fugli.
Talið er, að hið mikla andavarp
í hólmtmum hér innan við bæinn
hafi beðið mikið afhroð á ári
hverju vegna nágrennisins við
svartbakinn. Enda sígur stöðugt
á ógæfuhlið. Svartbak fjölgar en
öndum fækkar að sama skapi.
Mönnum þykir, sem vonlegt er,
hinn mesti sjónarsviptir að þessu
og sakna þess að sjá ekki lengur
mömmulegar og gæfar unga-
mæður, sem undanfarin sumur
hafa fætt og alið nýjar kynslóðir
í skjóli þéttbýlisins, öllum nátt-
úruunnendum og dýravinum til
hinnar mestu gleði. I sumar sjást
engar endur í hólmunum, hvað
þá á aðalveginum hér fram fyrir
bæinn og austur yfir eylendið
eða við hann, svo sem áður var.
En á Leirunum sitja að jafnaði
stórir hópar vel aldra svartbaka,
gínandi yfir æti, hverju nafni
sem nefnist.
Líklegt er, að fleiri eyðingar-
öfl komi hér einnig til greina og
má í því sambandi nefna mink-
inn. En ennþá vantar sannanir
fyrir því, að sá skaðvaldur sé
þangað kominn, þótt þess verði
tæplega langt að bíða.
Væri nú ekki rétt, að fara her-
ferð gegn svartbak hér í bæjar-
landinu í stað þess að ala þennan
réttdræpa fugl? Er ekki auðvelt
að eitra fyrir hann á öskuhaug-
unum? Þessa tillögu má a. m. k.
athuga. .... "11