Dagur - 17.12.1959, Page 1

Fylgizt með því sem gerist
hér í kringum okkur.
Kaupið Dag. — Sími 1166.
Dagur
DAGUR
kemur næst út laugar-
daginn 10. desember.
XLII. árg.
Akureyri, fimmtudaginn 17. desember 1959
71. tbl.
Benedikt Gröndal á MöÖruvöllam
Þorvaldur Thoroddsen þurfti
a'ð dvelja erlendis veturinn 1884
—’85, en hann var þá kennari
við Möðruvallaskóla. Var þá
Benedikt Gröndal fenginn til að
fara norður og kenna í stað Þor-
valds þennan vetur. Gerði hann
það, og hefur skrifað um þessa
veru sína hér norðanlands í ævi-
sögu sinni, „Dægradvöl", og í
bréfi, sem hann ritaði Eiriki
Magnússyni haustið 1885, en þá
var Gröndal kominn til Reykja-
víkur aftur, fullsaddur á Norð-
urlandi. Ber hann ýmsu hér ekki
vel söguna, en þess ber að gæta,
að Gröndal var alla tíð stórorð-
ur, og svo hins, að hann var á
þessum árum orðinn allbeiskur
út af ýmsum mótgangi í lífinu,
og hafði aldrei fyrr dvalið á
Norðurlandi og þekkti hér fáa. —
Við Norðlendingar þurfum því
ekki að taka orð hans néaðfinnsl-
ur mjög alvarlega nú á dögum,en
getum haft gaman af því, sem
hann ritaði manna skemmtileg-
ast, þótt ekkí hljómi allt vel í
norðlenzkum eyrum.
Ferðin norður.
Gröndal var orðinn ekkjumað-
ur, er þetta gerðist, en Helga
dóttir hans fór með honum norð-
ur. Lögðu þau af stað með
„Thyru“ síðast í sept. 1884, og
var þá græn jörð fyrir sunnan, en
kalsaveður og allt hvítt að sjá, er
kom norður fyrir Snæfellsjökul.
Kom skipið við á nokkrum stöð-
urn á leiðinni, en Gröndal kom
hvergi í land, ekki einu sinni í
Stykkishólmi, þar sem systir
hans átti heima. Segir hann í
Dægradvöl, að tími hafi verið
naumur, en ekki getur lesandi
varizt þeirri hugsun, að áhuga-
leysi eða þungt skap hafi helzt
valdið, enda fór Gröndal hálf-
nauðugur norður og var eiginlega
á flótta undan rukkurum.
„Við komum til Akureyrar um
kvöld, var samt ekki orðið dimmt
mjög, svo ég sá vel til. Þótti mér
þar ljótt....“
Ekki dvöldu þau feðgin nema
tvær nætur hér á Akureyri.
Heimsótti Gröndal Eggert Lax-
dal kaupmann, Júlíus Havsteen
amtmann, Stefán Thorarensen
sýslumann og séra Matthías
Jochumsson, sem „bjó í litlu húsi
og lélegu.“ En ekki gisti hann þó
hjá neinum þessara manna. Svo
segir í Dægradvöl: „Ég komst á
gistihús, sem kallað var „Bauk-
ur“, fékk þar einhvern klefauppi,
og þó saman við einhverja tvo
hrotta fulla eða hálffulla; billi-
ardklefi var undir niðri og allt
mjög ógeðslegt."
Fengu þau feðgin svo hesta og
fylgd út eftir, „kom þá fyrst að
Lóni í myrkri, þar var Ijótt og
ógeðslegt; var þar ferja, en ég
reið og fór á sund; kom svo vot-
ur til Jóns og Guðrúnar Hjalta-
lín, og urðu þar fagna fundir.“
Aðalhugsunin var að vera í skóla.
Ber Gröndal Möðruvallaskóla
ekki vel söguna, segir, að piltum
hafi ekki verið „sérlegt áhuga-
mál að læra og afla sér þekking-
ar; aðalhugsunin var sú að
„vera í skóla“ = vera á Möðru-
völlum eða Realstúdent.“ Þó ber
Gröndal einum lærisveini vel
sögu, Jóhannesi Þorkelssyni,
seinna bónda á Fjalli, en það var
vegna þess,. að Jóhannes las
einna mest það, „sem ekki var
kennt í skólanum, eins og verður
flestum þeim, sem verða vel að
sér.“
Það, sem haft hefur verið eftir
Gröndal hér að framan, er allt
tekið upp úr ævisögu hans,
Dægradvöl, en til er bréf frá
honum til Eiríks meistara Magn-
ússonar, eins og áður segir, og
það er skrifað haustið eftir
Möðruvalladvölina. Þar talar
Gröndal engu tæpitungumáli,
enda hefur hann aldrei ætlazt til,
að bréfið kæmi fyrir almennings-
sjónir, þótt nú þyki orðið sjálf-
sagt að birta einkabréf, séu þau
orðin nægilega gömul. Mega þeir
núlifandi menn, sem enn nenna
að skrifa bréf, vara sig á því, að
skrifa það á blað í dag, sem ekki
má koma á prent eftir hálfa eða
heila öld.
Skuldaði „öllum andskotanum“.
Hér fara á eftir kaflar úr bréfi
Gröndals til Eiríks Magnússonar:
„Ég skal minnast á Möðru-
vallatúrinn fyrst þú nefnir hann.
Ég fór að sækjast eftir þessu ein-
ungis vegna skulda, því ég skuld-
aði hér öllum andskotanum, svo
ég gat ekki komið út nema ég
mætti rukkara. .. . “
„Á Möðruvöllum leið mér vel
að því leyti, að ég var frískur og
gat fundið mig í einverunni og
svínaríinu; en annars er það
hundsrass, og það, sem ég sá af
Norðurlandi, er hundsrass, en
alltaf ganga sletturnar um
Reykjavík og Suðurland, og allt-
af heyrist sónninn um, að Norð-
urland sé fremsti partur landsins,
eða réttara sagt annað land en
ísland og Norðlendingar náttúr-
lega öllum meiri. Skólahúsið á
Möðruvöllum er dáindis laglegt
ásýndum að utan, en svo afkára-
lega innréttað, að það er eins og
tuttugu Idiotar hafi verið að
concúrrera til gullmedalíunnar
fyrir Absúrditeter,“ (fjarstæður)
(concúrrera = keppa)
--------„Ég sló mér ekkert út,
ég kom aldrei út fyrir dyr allan
veturinn (nema á kamarinn), ég
passaði mína tíma, og ég hafði
ekki meðgjörð með nokkurn
mann. En Möðruvellir eru það
mesta kjaftabæli sém hugsast
getur, eins og von er, því það er
ekki ein familía, heldur skipt i
flokka: 1. Hjaltalínshjónin, 2.
þeirra vinnufólk, 3. piltarnir, 4.
Brímshjónin, 5. Jón bóndi og
hans kona, 6. þeirra vinnufólk.
Já, soddan sammensúríum! Svo
gengur kjaftastraumurinn til
Akureyrar og fi'á Akureyri, sem
er helmingi meira kjaftamæli en
Reykjavík. . . . “
Og enn segir Gi'öndal um skól-
ann og vei'u sína á Möðruvöllum:
„Það sem gengur mest yfir
mig, er að ég skyldi halda þetta
út; piltai'nir voru mikið góðir og
miklu skikkanlegri í tímum en
piltar í Reykjavíkurskóla, en
ekki held ég þeir viti mikið( því
allur skólinn er helvítis húm-
búg!“
„. .. . aldrei hef ég verið
ánægðari en þegar ég komst
burtu, og vonin um að komast
burtu var það eina, sem hélt mér
við.“ -------
Já, því verður aldrei á móti
mælt, að norðurferð Gröndals og
dvöl hans á Norðui'landi vai'ð
honum til lítillar ánægju, og
ekki varð hún Norðlendingum til
mikillar gleði heldui'.
Rætur norðanlands.
' Sá, er þetta ritar, veit ekki til
þess, að Gröndal hafi faxið aðra
ferð til Norðurlands á ævi sinni.
Þetta voru fyi'stu kynnin og hin
síðustu, sem hið viðkvæma skáld,
fagui'fræðinguiinn og náttúru-
dýi'kandinn hafði af Norðurlandi,
þar sem afi hans fæddist, þótt
Benedikt yngri kæmist raunar
aldi'ei á æskuslóðir afans, til
Mývatnssveitar. Langamma Bene
dikts, Helga, var um árabil gift
presti að Möðruvöllum i Hörgár-
dal, þar sem sonardóttui-syninum
leiddist sem ákaflegast meira en
hundrað árum síðai'. Faðir henn-
ar, Tómas, var bóndi að Ósi þar
í grennd. Þannig átti Benedikt
Gröndal rætur hér norðanlands,
þótt hann fyndi þær ekki sjálfur.
En hann kom hingað norður í
október, er vetur hafði setzt að,
og fór héðan í maí, á ísavori.
Skipið, sem hann fór með, ætlaði
vestur fyrir, en vai'ð að snúa við
úti af Horni vegna hafíss. Grön-
dal kynntist því aldrei norð-
lenzkxi vorblíðu né sumardýrð,
og eyfirzkir laufvindar blésu
aldrei um vanga hans þetta eina
haust, sem hann dvaldi hér við
fjörðinn.
Fann aldrei skyldleikann.
Okkur Norðlendingum þykir
leitt, að hann skyldi aldrei hafa
átt þess kost að njóta norðlenzkr-
ar dýrðar ljóss og lita, því að
engin goðgá er að* gera sér það í
hugarlund, að ef til vill hefði
eitthvert ódauðlegt kvæði orðið
til, hefði Gröndal lifað hér eitt
sumar og litið fegurð lands og
himins við Mývatn eða Eyjafjörð.
Fá islenzk skáld hafa lýst nátt-
úrufegurð af meiri innileik og
stemningu en hann.
En Gröndal sá aldrei neitt fag-
urt við Norðurland sinna forfeðra
og fann aldrei til skyldleikans.
Hann var hinn týndi sonur, sem
aldrei kom heim. — Þó gætu
kvöldvísur hans vel hafa verið
ortar hér við Eyjafjörð, þótt sú
hafi ekki verið raunin.
„Hnígur hlýskjöldur,
heimsljósið bjarta,
seint á vesturvegu
hinztum lýstur
himingeisla
yfir frjóvga fold.
Döggvuð rís
fyrir dásemd þinni
rós af blómgum beð,
ljúf eru þau
litaskipti
hógvært heims um kvöld.
Sit ég einn
í ægisheimi
og yfir löndin lít,
sofna taka nú
sorgir mínar
í eyglóar örmum.“
Þeir eru margs konar streng-
irnir í hörpu Benedikts Gröndals,
og það má mikið vera, ef hljóm-
arnir eru ekki norðlenzkir sumir!
En það er annars heldur
heimskulegt að hlusta á hljóm-
ana í kvæðum Gröndals og ætla
sér að greina á milli hins sunn-
lenzka og norðlenzka. Um það
mætti deila til eilífðarnóns án
þess að nokkur úrskurður feng-
ist. Hitt er einhverju nær að
reyna að gera sér grein fyrir
húmornum, sem honum var í
Framhald A 8. siðu.
Ástríður og skynsemi
Ræddu við okkm um ástríður og skynsenn. Spámaðurinn
svaraði:
Oft er sál ykkar orrustuvöllum, þar sem skynsenn ykkar og
dómgreind loeyja stríð við tilfinningar ykkar og langanir. —
Skynsemi ykkar og langanir eru stýri og segl, ef seglin rifna
og stýrið brotnar, velkist sál ykkar fyrir vindinum.
Skynsemin einráð er afl sem reisir manninum fangelsismúra,
og stjórnlaus ástríða er eldur, sem breytist í ösku. Lát því sál-
ina lyfta skynseminni upp i hæðir ástríðunnar, svo að hún geti
ort. Og lát sálina stjórna ástriðunni af skynsemi, svo að hún
geti endurfæðst. Umgangist dómgreind ykkar og löngun eins
og tvo góða gesti í húsi ykkar. Vissulega hossið þið ekki öðru
á kostnað hins, því að sá sem gerir það, missir traust og vin-
áttu beggja.
Þegar þið sitjið í birkikjarri upp til fjalla og horfið yfir fög-
tir engi og slegin tún, hvíslar sál ykkar: Guð hvílist í vizku.
Þegar stornmrinn æðir, þá mælir sál ykkar í ótta og undrun:
Guð stjórnast af löngun.
Og fyrst þið eruð andardráttur guðs og lauf í skógi hans, þá
skuluð þið hvílast í vizku og stjórnast af ástríðu.
(Khalil Gibran.)