Dagur - 25.08.1961, Qupperneq 4

s
1'““—1—......— --------------— >
Bagujr
Iðnaður örf vaxandi
ÞAÐ ÞYKIR vel við eiga að birta hér,
í þessu tölublaði, sem hclgað er sjöttu
iðnstefnu samvinnumanna, nokkur atriði
úr ræðu Erlendar Einarssonar, er hann
flutti á iðnstefnunni við opnun hennar:
„.... Það hefur Iengi verið draumur
forráðamanna Sambandsins, að geta haf-
ið útflutning á iðnaðarvörum verksmiðj-
anna í stærri stíl. í því sambandi er helzt
um að ræða útflutning á vörum unnum
úr íslenzkri ull. Vegna þess hve innlendi
markaðurinn er lítill, er mjög æskilegt
að geta hafið útflutning. Það cr hins veg-
ar erfitt fyrir okkur fslendinga að keppa
við háþróaðar iðnaðarþjóðir á heims-
markaðinum. Þessa erfiðleika verðum
við að yfirstíga, ef við eigum ekki að
verða vanþróað land um aldur og ævi.
Fyrsta takmark okkar í iðnaði hlýtur að
vera það að vinna sem mest úr innlend-
um hráefnum. Þrjár stærstu verksmiðjur
Sambands ísl. samvinnufélaga eru að
verulegu leyti miðaðar við slíka starf-
semi.
Tímamót eru nú í iðnaði Sambandsins.
Þessi tímamót kalla á nýja verksmiðju.
Á árinu sem leið rættist að nokkru]
draumur okkar um útflutning í stærri
stíl. Selt var úr landi nokkurt magn af
húsgagnaáklæði til Danmerkur og 10
þúsund ullarteppi og 2 þúsund Heklu-
peysur til Ráðstjórnarríkjanna.
Segja má, að þetta sé í fyrsta skipti,
sem vörur frá verksmiðjum Sambands-
ins séu fluttar út í stærri stíl. Þessi út-
flutningur átti sinn þátt í því, að rekstur
verkmiðjanna var eins góður á s.l. ári
og raun bar vitni....
.... Draumur okkar hefur að nokkru
leyti rætzt. Útflutningur er hafinn í stór
um stíl, og prjónavélar Heklu ganga dag
og nótt.
Fyrir þróun samvinnuiðnaðarins er út-
flutningurinn mjög þýðingarmikill. Hann
skapar fjöldaframleiðslu og Ieggur traust
an grundvöll að framleiðslu fyrir inn-
lenda markaðinn. Leggja verður því enn
ríkari áherzlu á útflutninginn. Þar bíða
mjög stór verkefni. Að þeim verkefnum
er nú unnið.
Vegna aukinnar framleiðslu, hefur
reynzt nauðsynlegt að ráðast í nýja verk
smiðjubyggingu hér á verksmiðjulóð
Sambandsins á Gleráreyrum. Þessi nýja
bygging skapar stórbætt skilyrði fyrir
Heklu, fyrir hina vaxandi framleiðslu
verksmiðjumiar.
Þá er í athugun frekari útfærsla á iðn
aðinum. Þar bíða mörg stór verkefni.
Þegar litazt er um í kaupfélagsbúðunum,
blasa við ótal íslenzkar iðnaðarvörur,
sem framleiddar eru af fyrirtækjum ut-
an samvinnuhreyfingarinnar. Þar er á
mörgu að taka. Þess verður þó vel að
gæta að ráðast ekki í nýjar iðngreinar
nema það sé nokkurn veginn tryggt, að
unnt sé að framleiða góðar vörur og unnt
sé að mæta samkeppni annarra aðila....
. . . .Þó eru ýmsar blikur á lofti í ís-
lenzkum iðnaði, vegna markaðsbanda-
laganna. AHt virðist benda til þess, að
íslendingar eigi ekki annarra kosta völ,
en að gerast að einliverju leyti háðir 6
velda bandalaginu, þar sem Fríverzlun-
arbandalagið virðist á leið að leysast
upp. Það er því meiri ástæða nú, en
nokkru sinni fyrr, að verksmiðjur okkar
* geti framleiít vörur, sem standast sam-
keppni á heimsmarkaðinum. .. , “
Hér er ekki rúm til að rekja ræðu Er-
lendar Einarssonar meira að sinni. □
V_________________________________>
IÐNAÐUR SAMVINNUMANNA Á AKUREYRI ER MJÖG FJÖLRREYTTUR OG VANDAÐUR
IÐNAÐARMENN á Akureyri
standa mjög framarlega í sinni
grein og eiga mestan þátt í því,
að iðnvörur frá Akureyri eru
góðar vörur og eftirsóttar.
Iðnstefna sú, er nú stendur
yfir, er á vegum samvinnu-
manna einna, enda er veiga-
mesti iðnaðurinn í þeirra hönd-
um í höfuðstað Norðurlands,
Akureyri.
Iðnstefnan er bæði sölusýning
og almenn vörusýning. Fyrir al
menning verður sýningin opin
á laugardag og sunnudag, en
fyrri dagarnir tveir eru ætlaðir
innkaupastj. kaupfélaganna.
Samvinnumenn hér á landi
eiga margar verksmiðjur og
hafa mjög eflt innlendan iðnað.
Mikill hluti allra vinnandi
manna í Akureyrarkaupstað
hefur stöðuga vinnu árið um
kring í verksmiðjum KEA og
SÍS og breytir hráefni í eftir-
sóttar neyzluvörur.
Rúmlega 600 manns vinna að
staðaldri í verksmiðjum SÍS og
Kaupfélags Eyfirðinga.
Á síðasta ári greiddu verk-
smiðjurnar nál. 24 milljónir kr.
í vinnulaun og heildarsala verk
smiðjanna nam 118 milljónum
króna.
Hér verður nú drepið á þær
10 Ak.verksmiðjur er sýna á
iðnstefnunni.
Verksmiðjur sam-
vinnumanna.
GEFJUN framleiddi margs
konar vörur úr 140 tonnum af
íslenzkri ull á síðasta ári og not
aði auk þess erlend hráefni.
Gefjun óf m. a. 148 kílómetra
af dúkum, spann 44 tonn af
kambgarns prjónabandi, 56
tonn af loðbandi, 91 tonn af
vefnaðarbandi.Einnig voru fram
leidd 8 tonn af kembum og 24
tonn af lopa. Verksmiðjan fram
leiddi 10 þús. teppi fyrir Rússa
og húsgagnaáklæði fyrir Dani.
Á þessu ári hefur verið gerður
sölusamningur um 30 þús. ull-
arteppi til útflutnings. Fram-
leiðsla verksmiðjanna nam s.l.
ár 36.5 milljónum króna að verð
mæti. Starfsmenn eru 180. Verk
Arnþór Þorsteinsson.
smiðjustjóri síðan 1952 er Arn-
þór Þorsteinsson. Gefjun er
elzta og fólksflesta verksmiðja
samvinnumanna hér á landi.
SKINNAVERKSMIÐJAN IÐ
UNN á Akureyri sútar nær all-
ar húðir nautgripa og hrossa er
til falla í landinu. Verksmiðjan
var stofnuð 1923, fyrst sem
gærurotun, og hefur Þorsteinn
Davíðsson stjórnað henni frá
upphafi.
Verksmiðjan tók til vinnslu
á síðasta ári: 164 tonn af húð-
Þorsteinn Davíðsson.
um, 39 þús. gærur og sauðskinn.
Framleiðsluverðmæti voru
fast að 10 milljónum á síðasta
ári. Skinnavörur Iðunnar eru
notaðar til skógerðar, bókbands,
söðlasmíði, fatnaðar, þar á með
al til hanzkagerðar og í kápur,
sem mikið eru í tízku, hús-
gagnagerðar o. fl.
Loðsútuðu gærurnar eru ein
hverjir eftirsóttustu minjagrip-
ir til skrauts og nú er farið að
nota þær sem áklæði á stóla og
bekki og allir kannast við pels
gærurnar.
SKÓGERÐ IÐUNNAR óx
upp sem hliðargrein sútunarinn
ar. Þar vinna 103 menn og frá
1952 undir stjórn Richards Þór-
ólfssonar. Hún er langstærsta
Richard Þórólfsson.
skóverksmiðja landsins, vinnur
mest úr skinnum frá Skinna-
verksmiðjunni og framleiðir ár
lega um þriðjung alls leðurskó-
fatnaðar sem landsmenn nota,
eða um 90 þús. pör af skóm,
ýmissa tegunda.
Samvinnuverzlanir selja um
helming framleiðslunnar og
kaupmenn hitt.
Framleiðsluverðmæti sl. ár
var rúml. 16 milljónir króna.
SJÖFN Á AKUREYRI var
stofnuð af SÍS og KEA árið
1932, og veittu henni forstöðu
erlendir sérfræðingar fyrstu ár
in, en Ragnar Ólason hefur ver
ið verksmiðjustjóri síðan 1939.
Verksmiðjan byrjaði smátt, bjó
við þröngan húsakost og fram-
leiddi í fyrstu eingöngu sápur.
Á öðru starfsári verksmiðjunn-
ar, árið 1933, var framleiðslan
66 tonn, að verðmæti 65 þúsund
krónur. Síðastliðið ár var fram
sennilega verður á næsta vori,
taki framleiðslan enn mikinn
fjörkipp. □
Björgvin Júníusson.
EFNAGERÐIN FLÓRA á Ak
ureyri hefur þá sérstöðu meðal
verksmiðja samvinnumanna og
annarra verksmiðja í þessu
landi, að ágóði hennar rennur
óskiptur til Menningarsjóðs
KEA, en sá sjóður hefur varið
hundruðum þúsunda króna á
undanförnum árum til hinna
ýmsu menningarmála í hérað-
inu, samkvæmt reglum þar um.
Flóra var stofnuð árið 1935.
Hún framleiðir efnagerðarvör-
ur, sælgæti og gosdrykki fyrir
um það bil 3 milljónir króna á
ári. Þar vinha 10—15 maiins. Af
riýjungum í framleiðslu má
rie'fna hiriri Virisæla drykk Le-
mon-Cola,; sem þegar er að ná
töluverðri útbreiðslu. Verk-
smiðjari er farin að nota plast-
flöskur og plastkrukkur undir
efnagerðarvörur. Þessar umbúð
ir eru innlendar.
Efnagerðin _ Flóra býr við
fremun þröngan húsakost, en
vörur hennar þykja góðar.
Björgvin Júníusson hefur veitt
henni forstöðu frá 1949.
Saumastofa Gefjunar hefur
nú um 30 manna starfshóp og
seldi framleiðslu sína sl. ár fyrir
á fjórðu milljón króna.
Þórður Karlsson hefur veitt
stofnuninni forstöðu síðastliðin
23 ár.
SMJÖRLÍKISGERÐ KEA
var stofnuð 1930. Svavar Helga
son hefur veitt henni forstöðu
frá 1949. Verksmiðjan framleið
ir tvær tegundir af smjcrlíki, ■
Gula bandið og Flóru, ennfrem
ur kokossmjör og kökufeiti fyr-
ir brauðgerðarhús. Á síðusta
ári var framleiðslan 402 tonn
fyrir 7,5 millj. krónur að verð-
mæti. Fastir starfsmenn eru 4
talsins.
Verksmiðjuhús var byggt á
'ritríðsárunum síðari og véi.ar
endurnýjaðar. Enginn maður
snertir við hráefninu frá því ol
ían fer í bræðslu- og blöndunar
kerin, og þar til smjörlíkið er
komið í umbúðir.
Svavar Helgason.
Þórður Karlsson.
SAUMASTOFA GEFJUNAR
á 30 ára starfssögu að baki og
hefur ætíð verið rekin sem sjálf
stæð deild innan Sambands ísl.
samvinnufélaga. Lengi vel fram
leiddi saumastofan bæði kven-
og karlmannafatnað. Nú hefur
kvenfatnaðurinn verið lagður á
hilluna og aðeins framleidd
karlmannaföt og frakkar. I
þeirri grein hefur verið stöðug-
ur vöxtur. En nú er í athugun
að byggja ofan á húsnæði
Saumastofu Gefjunar á Ráðhús
torgi 7 og skapast þá möguleik-
ar fyrir .mjög aukna starfsemi
og fjölbreytta framleiðslu.
Grila bandið' ög Flóra hafa
unnið sér öruggan markað með-
al algengustu neyzluvara þjóð-
PYLSUGERÐ KEA varð
sjálfstæð deild KEA árið 1950
og hefur Valdimar Haraldsson
veitt henni forstöðu frá byrjun.
. Pylsugerðin framleiddi síð-
asta ár 230 tonn af ýmsum kjöt
iðnaðarvörum og eru þær seld-
ar um allt land, en að meiri
hluta í hinum ýmsu verzlunum
KEA. Ennfremur tekur Pylsu-
gerðin á móti mörgum landbún
aðarvörum til dreifingar.
Meðal 25 tegunda af kjötvör-
um þeim, sem Pylsugerðin vinn
ur, eru vínarpylsur, bjúgu, kjöt
fars og álegg. Nokkuð er soðið
niður af kindakjöti, nautakjöti
og pylsum. Framleiðsluverð-
mæti sl. ár var nál. 5 milljónir
króna. Starfsfólk er um 20
manns.
Ákveðið er að hefja nú í sum
ar eða haust, byggingu nýs hús
næðis fyrir kjötiðnaðinn og
verður það staðsett nálægt slát
ur- og frystihúsi KEIA á Odd-
eyrartanga.
Guðmundur Guðlaugsson.
KAFFIBRENNSLA AKUR-
EYRAR var stofnuð árið 1929
en varð litlu síðar eign sam-
vinnumanna og hefur jafnlengi
verið undir stjórn Guðmundar
Guðlaugssonar, eða í rúmlega
tvo áratugi.
Verksmiðja þessi f'-amleiðir
Bragakaffi, Santoskaffi og
Freyjukaffibæti. Stöðugt fer
framleiðsla og sala þessara vara
vaxandi og eru nevtendur
þeirra um land allt. Framleiðsla
síðasta ár var á fjórða hundrað
tonn, enda mikið kaffi drvkkið
á íslandi.
Kaffibrennslan býr vi'5 ágæt
framleiðsluskilyrði, er í nyrri
og vandaðri verksmiðv-bygg-
ingu á Gleráreyrum og 3 ; t um
leið allar vélar af nýjustu gerð.
Tólf manns vinna í verksmiðj-
unni.
Á iðnstefnunni gefst öilum
gestum kostur á að bragða
kaffið frá Kaffibrennslu Akur-
eyrar. Það er Brazilíu • r ffi,
keypt fyrir íslenzkan fisx og
bragðið er gott.
Valdimar Haraldsson.
f Kvikmyndasýningar |
I Osvalds Knudsens f
ÓSVALDUR KNUDSEN er
löngu landsþekktur fyrir kvik-
myndir sinar. í vor voru 5 nýj-
ar myndir hans sýndar í Rvík.
Nú er hann hér á ferð og mun
sýna á Akureyri kl. 3 og 5 á
sunnudag, væntanlega í Sam-
komuhúsinu. Meðal kvikmynd-
anna er ein af lífi og starfi æsku
lýðsleiðtogans Friðriks heitins
Friðrikssonar. Annars bera
myndir þessar sameiginlega
nafnið „Frá íslandi og Græn-
landi“ og fjalla bæði um þekkta
menn og fagra staði og atvinnu-
líf hér á landi og á GrænlandL
IBagub I
4
er að þessu sinni eingöngu helg
aður iðnstefnu samvinnumanna
og endist þó rúm hans skannnt.
Blaðið sendir iðnstefnunni sín-
ar beztu hamingjuóskir og livet
ur ahnenning til að kynna sér
hana næstu daga.
leiðslan 560 tonn og verðmæti
hennar rúml. 10 millj. króna.
Auk þvottaefnanna eru nú
framleiddar fjölbreyttar máln-
ingarVörur og nokkrar aðrar
kemisk-tekniskar vörur.
Helztu framleiðslunýjungar í
ár eru: Nýtt syntetiskt þvotta-
duft, sem kemur á markaðinn
þessa dagana undir vöruheitinu
Vex. En hin syntetisku þvotta-
efni eiga vaxandi vinsældum að
fagna um allan heim. Á sýning-
unni eru tvær nýjar tegundir af
syntetiskum Rex lökkum, Há-
glans og Hálfmatt og nýtt plast
ílegg, sem hefur þá kosti fram
yfir eldra íleggskítti, að það
harðnar ekki; fylgir eftir hreyf
ingum glersins og heldur glugg
unum þéttum.
Hinar nýju málningarvörur
Sjafnar hafa þegar selzt svo ört,
að verksmiðjan hefur engan veg
Ragnar Ólason.
inn getað annað eftirspurn í
sumar, þó er framl. 75% meiri
nú en í fyrra.
HEKLA, fataverksmiðja, hef-
ur verið í eigu Sambandsins
síðan 1946 og hefur Ásgrímur
Stefánsson veitt henni forstöðu
frá byrjun.
Þessi unga verksmiðja hefur
vaxið mjög ört og hefur nú í
byggingu 2200 ferm. verksmj,-
hús á Gleráreyrum.
Starfsfólk verksmiðjunnar er
124 talsins, og margt af því vinn
ur í vaktavinnu. Framleiðslu-
verðmæti sl. ár var tæpl. 17
milljónir. Vinnulaun voru á
fimmtu milljón.
Hekla framleiðir vinnuföt,
úlpur, frakka og prjónavörur.
Samið er um útflutning á
Hekluvörum í ár fyrir nær 5
milljónir króna.
Sennilegt er, að þegar Hekla
er komin í eigið húsnæði, sem
Ásgrímur Stefánsson.
Hér cr sá hluti sýningarinnar, er einkum sncrtir útflutninginn frá verksmiðjum SÍS og KEA.
VIÐ SETNINGU sjöttu iðn-
stefnu samvinnumanna á Akur
eyri í gærmorgun komst Harry
Fredriksen framkv.stjóri Iðn-
aðardeildar SÍS svo að orði:
Góðir samstarfsmenn í kaup-
félögunum og aðrir iðnstefnu-
gestir.
Mér er mikil ánægja að bjóða
ykkur velkomin hingað í dag,
á 6. iðnstefnu samvinnumanna.
Einnig vil ég bjóða velkominn
hingað forstjóra Sambandsins,
Erlend Einarsson. Mun hann
flytja ávarp hér á eftir.
Eins og kunnugt er, var Iðn-
aðardeildin stofnsett i ársbyrj-
un 1949 og þá skömmu síðar,
eða árið 1952, en það ár varð
Sambandið 50 ára, tók hún á
mjög myndarlegan hátt þátt í
Iðnsýningunni, sem þá var hald
in í Reykjavík. Sýningardeild
samvinnumanna þar var þeim
til mikils sóma, og var það al-
mennt mál manna, að iðnaðar-
vörur samvinnufélaganna væru
bæði góðar og smekklegar. Iðn
sýningin í Reykjavík var að því
leyti frábrugðin iðnstefnunum
hér, að hún var ekki sölusýning.
Iðnstefnur hafa svo verið haldn
ar hér á Akureyri, sem eru höf-
uðstöðvar iðnaðar samvinnu-
manna, árin 1954, 1955, 1956,
1957, 1959 og svo nú í ár. Ár-
angurinn af iðnstefnunum hefir
fært okkur heim sanninn um
það, að þær eru nauðsynlegar
og þýðingarmikill þáttur í að
kynna viðskiptamönnum verk-
smiðjanna framleiðsluvörurnar,
Kaupstefnur eru haldnar út um
allan heim, margar á hverju
ári í hinum ýmsu löndum, og
þykja þar sjálfsagður þáttur í
viðskiptalífinu og til stói-kost-
legs hægðarauka fyrir þá, sem
di-eifa vörunni til neytenda. Þar
sjást framleiðsluvörurnar á ein
um stað, og framleiðendur
koma jafnan fram með einhverj
ar nýjungar, eins og einnig má
sjá hér. Það er nú svo, að nýj-
einnig færzt yfir okkar kyrrláta
eyland. Hér er ys og þys og mik
ill hraði, vélaskrölt og hávaði.
Þetta tilheyrir timanum og
svona á þetta víst að vera og
fólk hættir að hugsa um að hlut
irnir geti verið öðruvísi. Þegar
ég segi þetta minnist ég atviks
frá því er ég, ásamt bændunum
á Ófeigsstöðum og Rangá í
Köldukinn, fórum með konum
okkar út á Flateyjardal, sem
nú er í eyði, en þar voru áður
blómleg býli. Ég vildi skyggnast
um á bóndabæ, sem áður var
iðandi af lífi og starfi, en nú
var kominn í eyði, og þar skyldi
ríkja kyrrð og ró og minningin
um gamla tímann lifa ósnortin
af nútímanum. En þar rakst ég
þá á blað Akureyringa „Dag“
þar sem segir frá Iðnstefnu og
birtar eru myndir af mörgum
okkar sem hér erum. í blaðinu
var grein eftir Arnþór Þorsteins
son með fyrirsögninni: „Rokk-
ar og kambar þögnuðu, en
stærsta verksmiðja landsins
reis á GJeráreyrum". Svo sann-
arlega voru rokkar og kambar
þagnaðir þarna. Fólkið flutt
burt úr fámenninu til staða,
sem veitti því betri lífsskilyrði,
en vel má Erlingur Davíðsson,
ritstjóri, una sínum hag og út-
breiðslu blaðs síns, meðan hús-
álfarnir á eyðibýlunum fylgjast
einnig með því sem gerist í dag
og lesa „Dag“.
Iðnaður íslendinga fluttist til
landsins með landnámsmönnun
um og má segja, að íslendingar
hafi að vissu leyti stundað iðn-
að allt frá landnámstíð. Menn
gerðu sér sjálfir klæði og skó
úr íslenzkum hráefnum, en
þessi sjálfsagða heimilisiðja
lagðist að mestu r.iður og varð
að víkja fyrir erlendum verk-
smiðjuvarningi. Nú eiga lands-
menn sjálfir verksmiðjur og það
af fullkomnustu gerð, til þess
að gera sér klæði, skó og ann-
(Framhald á bls. 7)
ungagirni fólks er mikil, og
ekki nema gott eitt um það að
segja, enda mikil hvatning fyrir
þá, sem framleiða eiga. Þeir
verða að fylgjast með þróuninni
og það er eitt af bo'ðorðum okk
ar hér í samvinnuiðnaðinum,
að vera heldur á undan en eftir.
Um það má svo sjálfsagt eitt-
hvað deila, hvernig okkur tekst
að halda þetta boðorð.
Hér finnast mér iðnstefnurn-
ar gegna tvenns konar hlut-
verki. Annarsvegar hinu við-
skiptalega og hinsvegar, sem er
mikils virði, þá efla þær kynni
milli starfsmanna kaupfél. frá
Harry Frederiksen framkv.stj.
Iðnaðardeildar SÍS í ræðustól á
6. iðnstefnu samvinnumanna.
hinum ýmsu stöðurn af landinu.
Menn ræða viðskiptamálin, fyr
irkomulagið heimafyrir og hugð
arefni sín. Þeir sem sjá um inn-
kaupin fyrir kaupfélögin gegna
ábyrgðarmiklu starfi fyrir við-
skiptamennina heimafyrir. Þeir
þurfa að hittast og ræða mál-
efni sin. Iðnstefnan er einmitt
gott tækifæri til þess, því tel
ég hana enn gagnlegri fyrir
samvinnuverzlunina í landinu
en ella.
Iðnþi’óunin í lieiminum fi’á
því um síðustu aldamót hefur
verið svo stórkostleg, að raun-
veruleikinn verkar á mann eins
og ævintýri. Þessi þróun hefur
Stórkostleg iðnvæðirtg á vegum samvinnumanna