Dagur - 03.10.1962, Blaðsíða 5

4
I
5
Litið um öxl
OFT er um það rætt, hve lítils virði séu
Ioforð stjómmálaflokka fyrir kosningar.
Mun sá orðrómur því miður á rökum
reistur. En gæta verður þess, að það er
sitthvað að birta stefnu ög fara éftir ,
henni, svo sem efni og ástæður leyfa
hverju sinni, eða að lofa skilyrðislaust
lausn ákveðinna mála og á ákveðinn hátt.
Nazistar birtu þau vísindi, eftir athugun
þar í landi, að loforðin væru öflugustu
vopn í kosningum og að þau væru langt-
Um líklegri til sigurs en að benda kjós-
endunum á efnir loforða. Þessi kenning,
svo sem fleiri þýzkar kenningar frá Hitl-
erstímabilinu, virðast vera í miklu uppá-
haldi hjá stærsta stjómmálaflokki lands-
ins og hjálparkokki hans, sem nú fara
með völdin hér á landi.
Eitt af því sem stjórnarflokkamir lof-
uðu af mestri ákefð fyrir síðustu kosn-
ingar, var stöðvun dýrtíðarinnar, og al-
ger stöðvun allra víxlhækkana. Alþýðu-
flokkurinn lagði slíka höfuðáherzlu á
þetta stórmál íhaldsins, að hann lýsti því
yfir umbúðalaust, að þátttaka hans í rík-
isstjóm væri algerlega liáð algerri stöðv-
un dýrtíðarskrúfunnar og yrði ekki
lengri en full stöðvun dýrtíðarinnar. —
Hraustlega var nú mælt. Menn skyldu
ætla, að þessi litli flokkur ætti einhvem
kjarna, sem nægði til að standa við þessi
orð sín. Það reyndist ekki vera. Dýrtíðin
hefur tvöfaldazt í landinu síðan stjórn-
arflokkamir kepptust við að gefa yfir-
Iýsingar sínar í dýrtíðarmálunum. Og
Alþýðuflokkurinn situr enn. Og það sem
meira er: Dýrtíðin hefur magnazt hraðar
en áður eru dæmi, þegar frá eru skildir
þeir tímar, þegar Ólafur Tliors lofsöng
verðbólgu og hagaði sér sem forsætis-
ráðherra samkvæmt því.
Stjórnmálaflokkar, sem lofuðu að
stöðva dýrtíðina, komust til valda, m. a.
vegna þessara loforða, og tvöfölduðu
hana síðan á þrem árum, fara meira eftir
kenningum nazista en góðu hófi gegnir.
Ringulreið sú, sem orðin er í fjármálum
þjóðarinnar á að mestu rót sína að rekja
til hinnar skefjalausu verðbólgu.
Hið íslenzka íhald hefur sömu megin-
stefnu og aðrir íhaldsflokkar, sem vilja
skapa þjóðfélag fárra fésterkra manna
en margra fátækra. í ringulreið dýrtíðar-
flóðsins hefur ríkisstjómin lagt þungar
skattabyrðar á almenning, en rekið falsk-
an áróður fyrir hinu gagnstæða. Fólk
með miðlungstekjur getur ekki lengur
byggt eigin íbúðir. Meðallaun verka-
manna hrökkva naumast lengur fyrir
vöxtunum einum af verði einbýlishúss.
Þetta er staðreynd og því engin furða,
þótt stórlega hafi dregið úr byggingum,
svo sem bezt sézt hér á Akureyri og að
bæjarstjóm treysti sér ekki lengur til að
sitja með liendur í skauti.
Stórbyggingar félagasamtaka og fé-
sterkra einstaklinga, sem hér hafa risið
upp annars vegar og íbúðavandræðin
hins vegar, eru glögg merki um hina
gömlu og nýju íhaldsstefnu allra landa.
Hér hefur því aldrei verið haldið fram,
að nauðsynleg stórhýsi félaga og ein-
staklinga, í sambandi við þarfan atvinnu-
rekstur eða menningarmál, séu óþarfar
byggingar, heldur hinu, að fólk verður að
eiga þess kost að búa í viðunandi hús-
næði. Það er Jágmarkskrafa borgaranna.
V.________________________________
rrriw.
iiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiifiiniiiiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiii
miiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
....JÓNAS JÓNSSON FRÁ HRIFLU:............
■ lUIIISIilllllllllll ■11111111 M llllill IIIH
11 ■ 11 ■ ■ ■ ■ i ■ ■ 11 ■ 111
Bréf til Jónasar G. Rafnars, alþingism. á Akureyri
FYRIR nokkrum árum upp-
götvaði íslenzkur prófessor í
Káupmannahöfn frumlega að-
ferð til að ræða áhugamál sín
við aðra persónu og það jafnvel
framliðinn mann, en ná um leið
til margra samborgara sinna.
. Þ.egar þetta gerðist stóð prófess-
orinn á svölum Alþingishússins
og talaði í útvarpið. Beint fram-
undan honum á Austurvelli var
stytta Jóns forseta, kaldur
málmur, en þó tákn hinnar
snjöllu frelsishetju íslendinga.
Prófessorinn beindi máli sínu til
forsetans, þar sem hann stóð
gervilegur og fyrirmannlegur á
víðu torgi á dimmu skammdeg-
iskvöldi. Prófessorinn bauð for-
setanum strax að þeir skyldu
þúast og það gekk að óskum.
Slík boð við forsetann munu þó'
ekki hafa verið algeng, meðan
hann var í mannheimum, nema
að undangengnum hæfilegum
undirbúningi. Eftir þetta gekk
ræðuflutningur prófessorsins að
óskum. Hann opnaði hug og
hjarta fyrir alþjóð manna, þó að
forsetinn væri með nokkrum
hætti gerður að aðila í málinu.
Eftir hina miklu og vel heppn-
uðu afmælishátíð Akureyrar,
langaði mig til að segja nokkur
orð við afmælisbarnið og allan
almenning í landinu, eftir því
sem til mætti ná. Þá þótti mér
ráðlegast að fylgja að nokkru
leyti í spor hins góðfræga pró-
fessors, sem fyrr er frá sagt, án
þess þó að vilja bera okkur
nafna saman, við þá Jóna, sem
þar áttust við. Ég vildi aðeins
nota þessa kynningaraðferð við
málefni mitt, . ná til lesenda
Dags, en bera erindið fram í
bréfsformi til þín. Á þetta sam-
tal að geta orðið auðveldara fyr-
ir okkur heldur en þá Jónana.
Við erum báðir lifandi. Að vísu
er með okkur aldursmunur, en
við höfum áður haft nokkur
góðlátleg kynni, m. a. hætt að
nota hin virðulegu vankynnis-
fornöfn af því að Vaðlaheiðin
ein skilur æskustöðvar okkar.
Ástæður til þess að ég sný
mér til þín í þessu bréfkorni eru
tvær. Hin fyrri er sú, að þú
munt vera annar fremsti þing-
maður Akureyrar, enda var ná-
kvæmlega getið kjörsigra þinna
í afmælissögu Akureyrar í út-
varpinu. Hin ástæðan er sú, að
þú hefur ritað allítarlega af-
mælisgrein í Morgunblaðið um
hina almennu þróun Akureyrar
um hundrað ára skeið. í þessari
grein og annál Gísla Jónssonar,
sem er einn kunnasti lærdóms-
maður við Menntaskólann á Ak-
ureyri, koma fram nýjungar í
söguritun í sögustíl íslendinga,
þar sem mjög var horfið frá
hefðbundnum rithætti þjóðar-
innar bæði í fornbókmenntum
og seinni ritum fram að núver-
andi lýðveldisöld. Hin glæsilega
afmælishátíð Akureyrar virðist
hafa heppnazt vel, nema ef vera
skyldi tveir andlegir þættir. Þau
mistök, sem þar kunna að hafa
orðið eru ekki þess eðlis að þau
hafi verulega neikvæða þýðingu
fyrir afmælisbarnið sjálft, nema
að því leyti, sem Akureyrarbær
er merkur liður í þjóðarheild-
inni. En ég vek máls á þessum
atriðum, af því að mér þykir
þau benda á, að nokkur kólnun
sé að gerast í andlegu lífi ís-
lendinga eins og athugulir er-
lendir menn þykjast sjá merki
til á síðustu árum.
Misræmi það, sem ég taldi
mig verða varan við í afmælis-
greinum ykkar tveggja Eyfirð-
inga, kom mér mjög að óvörum.
Báðir eru höfundar af nafn-
kenndum gáfumanna kynstofni
í héraðinu. Síðan hafa þeir not-
ið hinnar beztu skólagöngu, sem
völ var á í landinu. Þótti mér
sýnt, að þessi frávik myndu
FYRRI HLUTI
ekki verá persónuleg meinloka
þessara manna, heldur væri hér
um að ræða mannfélagssynd.
Áður en ég vík að málfærslu
ykkar Gísla Jónssonar, mennta-
skólakennara, vil ég horfa um
hálfrar aldar skeið til baka til
skipta minna við afmælisbarn-
ið, Akureyrarbæ. Ég á mikið að
þakka höfuðstað Norðurlands,.
ekki sízt eins og hann var um
aldamótin og á fyrstu áratugum
yfirstandandi aldar. Á Akureyri
naut ég kennslu þriggja ágætra
manna. Nemendum var fyrri
vetur minn kennt síðdegis í
t
barnaskóla bæjarins við þröng-
an og óvistlegan húsakost. Síð-
ari veturinn fór kennsla fram í
hálfsmíðuðu skólahúsi uppi á
brekkunni. En þrátt fyrir þessa
erfiðu aðstöðu, var skólalífið
vinsamlegt, og hressandi, laust
við yfirlæti og tildur. Bærinn
var með landnámsblæ., þar sem
myndarlegir íslendingar voru
að byrja íslenzkt þjóðlíf án í-
hlutunar hins forna erlenda ein-
okunarvalds. — Bæjarmenn
bjuggu í einföldum timburhús-
um. Göturnar voru lítt lýstar og
í hlákum og regni óðu skólapilt-
arnir í hálfstígvélum í gegnum
leðjuna. Þó að Akureyri væri á
þessum tíma fátæklegur bær,
þá var andlega lífið þar fjörugt.
Þar var hver snillingurinn öðr-
um meiri. Þar var fyrstur
manna Matthías, sem spennti
greipar um öll mannleg áhuga-
mál. Á Hrafnagili var Jónas afi
þinn, mikill rithöfundur og göf-
ugmenni og meira skáld heldur
en samtíðin var fús að viður-
kenna. Á Akureyri bjó Páll Ár-
dal, sem kenndi börnum á vetr-
um, en lagði á sumrin beztu
vegi, sem gerðir voru á Norður-
landi. í hjáverkum samdi hann
leikrit, sem voru vinsæl og leik-
in víða um land. Mörg af kvæð-
um hans lifa enn á vörum fólks-
ins. Þá var á þessu árabili
merkilegur maður við ritstörf
norðanlands. Það var Einar
Hjörleifsson Kvaran, einn hinn
fjölhæfasti menntamaður sinnar
tíðar. Hann var í senn ljóðskáld
og söguskáld og snjall rithöf-
undur á félagsmála vettvangi.
Enn voru á Akureyri þrír ungir
menn, sem ruddu nýjar leiðir í
stórmálum. Fyrstur kom þar til
starfs Sigurður Sigurðsson frá
Draflastöðum. Hann kenndi ís-
lendingum nútíma skógrækt og
gerði íslenzkan landbúnað að
véliðju í stað þess að áður bjó
hann að mannsorkunni án þýð-
ingarmikilla verkvéla. Næst
gekk á leiðsviðið glímukappinn
Jóhannes Jósepsson, sem byggði
síðar og stýrði Hótel Borg í
Reykjavík. Hann flutti hugsjón
ungmennafélaganna frá Noregi
til íslands. Sú hreyfing varð
upphaf að mikilli þjóðarvakn-
ingu hér á landi. Samtímis end-
urreisti Jóhannes Jósefsson ís-
lenzka glímu, sem viðurkennd
var þjóðaríþrótt. Síðast kom til
afreka Hallgrímur Kristinsson
og stendur hann í fremstu röð,
þegar minnst er ágætra manna
á Akureyri um aldamótin. Mik-
il voru þau verk hans, að breyta
Kaupfélagi Eyfirðinga úr nafn-
lausu smáfyrirtæki í stórveldi á
verzlunarvísu og skapa síðan
heildsölu Sambandsins, sem
varð mesta viðskiptafyrirtæki,
sem þjóðin hefur eignazt. Þó
var maðurinn meiri en verk
hans. í hug Hallgríms bjuggu
heilbrigt samræmi, stórfelld
skipulagsgáfa og brennandi
drengskaparþrá eftir að láta
allar framfarir leiða til full-
komnara mannlífs.
Við hlið þessara þjóðfrægu
sjálfboðaliða, vil ég minnast
þriggja konunglegra embættis-
manna, sem áttu mikinn og ó-
venjulegan þátt í að gera Akur-
eyri aldamótanna að andlegum
höfuðbæ. Þessir menn voru
Klemens Jónsson, bæjarfógeti
og þingmaður Eyfirðinga, Guð-
mundur Hannesson, héraðs-
læknir og Páll Briem, amtmað-
ur, norðan og austan. Allir þess-
ir menn unnu í hjáverkum stór-
mikil áhugamannsstörf. Klem-
ens var athafnamikill sagnfræð-
ingur og hefur meðal fjöl-
margra sagnfræðirita skrifað
sögu Akureyrar. Guðmundur
Hannesson var læknir Akureyr-
ar, Eyfirðinga og Fnjóskdæla.
Hann byggði fyrsta nútíma
sjúkrahús þjóðarinnar og skar
upp í þeim spítala, með lítilli
aðstoð, menn af öllu Norður-
landi. Þrátt fyrir óvenjulegar
annir hafði Guðmundur læknir
tíma til að fylgjast með þróun
sinnar sérgreinar og flestum
straumum andlegs lífs utan
lands og innan. Guðmundur
ræddi með áhuga og skilningi
við bændur og verkamenn um
þeirra hugðarmál, en við Matt-
hías um vantrú og Indverska
speki. Á Akureyri skrifaði Guð-
mundur Hannesson þýðingar-
mikið stjórnmálarit og leiddi
mörg skynsamleg rök að því, að
íslendingar gætu stjórnað sín-
um eigin málum sjálfir í lýð-
veldisformi eins og hefði verið
gert í fornöld án aðstoðar er-
lendra konunga. Grein hans er
fyrsta rit skrifað af íslendingi
til að sanna það, að ísland geti
verið sjálfstætt lýðveldi.
Enn er ótalinn einn hinn
furðulegasti maður í fylkingu
glæsilégra vökumanna um síð-
ustu aldamót, þeirra, sem bú-
settir voru á Akureyri, en það
var amtmaðurinn Páll Briem.
Amtmannsembættið var dug-
andi fyrirtæki. Páll var síðasti
og jafnframt mesti amtmaður
norðanlands og austan. Hann
kveikti líf og áhuga um allt sitt
veldi og raunar landið allt. Páll
Briem var gæddur sjaldgæfri
sköpunargáfu og mannþekk-
ingu. Hann uppvötvaði hina ein-
kennilegu sérgáfu Sigurðar
búnaðarmálastjóra og Hall-
gríms Ku'istinssonar og vísaði
báðum þessum merkilegu
mönnum á þær leiðir, sem
leiddu þá til varanlegra afreka.
Bændaskólinn á Hólum var að
sofna. Ungir bændur sóttu lítt
þangað til fræðslu og þroska.
Amtmaður skildi þetta og ger-
breytti skólanum, svo að hann
varð um áratugi eldfjörug vakn-
ingar- og fræðslustofnun sveita-
manna. Þá skapaði Páll Briem
með Sigurði búnaðarmálastjóra
og Stefáni á Möðruvöllum,
Ræktunarfél. Norðurlands, sem
átti mikinn þátt í því að inn-
leiða véliðjuna í búskap íslend-
inga. Samhliða embættisönnum
og öllum þeim stórmælum sem
hér er minnst á hafði hann tíma
til að gefa út vísindalegt tíma-
rit um lögfræði, hið eina, sem
nokkurn tíma hefur komið út á
íslandi.
Fyrir og eftir aldamótin bár-
ust frá Akureyri margir merki-
legir menningarstraumar. —
Danskar og íslenzkar konur
hófu þar skrúðgarðarætkun
með góðum árangri. Friðbjörn
Steinsson kenndi fólki að lifa án
áfengis. Lárus Rist synti yfir
Eyjafjörð og gerði samsýslunga
sína sundfæra í hundraðatali.
En sú saga öll er of viðamikil til
að eiga heima í lítilli blaða-
grein og verður ekki meira frá
því sagt hér. Með þessari grein-
argerð er það ætlun mín að
leiða hug þinn og annarra sam-
tíðarmanna að þeirri staðreynd,
að um aldamótin síðustu var
Akureyri ekki ríkmannlegur
bær hið ytra, en með vakandi
og fjölhæfa sköpunargáfu í and-
legum og fjárhagslegum efnum.
Þeim einkennum þarf Akureyr-
arbær að halda, ef hann á að
geta haldið fyrri aðstöðu sinni
sem höfuðstaður í fjórðungi,
sem fyllir landið hálft.
Eftir þetta frávik kem ég að
afmælisritgerð þinni í Morgun-
blaðinu um atvinnuþróun Ak-
ureyrar á undangengnu aldar-
skeiði. Sú ritgerð er byggð með
nokkuð undarlegum hætti og
því líkast, að þú sért allókunn-
ugur í bænum um merkilegustu
þætti í þróun kaupstaðarins. Þú
segir allítarlega frá atvinnu-
framkvæmdum nokkurra sam-
keppnismanna í bænum. Eru
þær að vísu allmerkilegar, en
fleiri eru þó hinar, sem ekki
eiga erindi í yfirliti heillar ald-
ar. Hins vegar hafa samvinnu-
menn verið ærið stórtækir í at-
vinnunýjúnguln og framkvæmd-
um í bænum á þessu tímabili,
en þú bætir við þann hluta
framkvæmdanna aðferð Nelsons
sjókappa, er hann brá sjónpípu
fyrir blinda augað, þar sem
honum þótti það bezt henta. Eft-
ir grein þinni er helzt svo að
sjá, að þú hafir ekki kynnzt
samvinnufyrirtækjum á Akur-
eyri. Vil ég þess vegna í bili
láta eins og sjón þín hafi, þegar
þú ritaðir grein þína, verið
bundin augnabliks töfrum, líkt
og má lesa um í Þúsund og
einni nótt. Vil ég þá um stund
láta líta svo út, að við séum
saman á heiðum júlídegi fyrir
norðan, þar sem bezt sést yfir
Akureyri. Látum við krafta-
verkið gerast með þeim hætti,
að Akureyrarbær líti nú út
þessa dagsstund eins og vera
mundi, ef lýsing þín í Morgun-
blaðinu væri rétt. Þennan dag
væri allt horfið burtu úr Akur-
eyrarkaupstað, sem heyrir til
samvinnuhreyfingunni og minn-
ingu um starf samvinnumanna í
bænum. Þennan dag mundu
bæði samvinnuverkin og sam-
vinnumennirnir hverfa burtu
frá stað og starfi. í stað þess sjá-
um við Eyjafjörð, eins og hann
leit út fyrir heilli öld með þeim
viðbótum, sem þú hefur lýst í
þinni grein.
Við byrjum þá á því að sætta
okkur við, að allt sé þurrkað út,
sem snertir Tryggva Gunnars-
son og Gránufélagið. Gamla
Gránufélagshúsið væri þá horf-
ið með öllu. Ennfremur vegur-
inn milli Akureyrar og Oddeyr-
ar. Oddeyri yrði aftur gróður-
laus og grýtt slétta. Öll hin and-
legu áhrif Gránufélagsins á líf
fólksins í héraðinu væru jafn-
framt horfin þessa dagsstund.
Næst kemur röðin að Hall-
grími Kristinssyni. Pöntunar-
skúr eyfirzkra bænda, sem þeir
höfðu notað í 20 ár við kyrrláta
vöruskiptingu tvisvar á ári, væri
endurfæddur. Þúsundir manna
á öllum aldri, sem starfa nú á
vegum KEA og fá þar lífsupp-
eldi sitt skemmta sér þennan
dag úti á götum og horfa á sól-
skinið og grænar hlíðar Eyja-
fjarðar inn og út til dala. Senni-
lega myndi samvinnufólkinu þó
þykja þessi dagur dálítið tóm-
legur. (Niðurl. í næsta blaði.)

ENN BRENNA HEY.
Á haustin og fram eftir vetri
er hætt við heybruna. Árlega
berast fréttir af miklu tjóni af
þessum sökum víðs vegar af
landinu og svo er enn nú í
haust. Síðasti heybruninn í ná-
lægum sveitum varð í Auð-
brekku í Hörgárdal í síðustu
viku.
Síðan hlöður urðu stórar og
steyptar, er heyi hættara við að
brenna. Hitinn, sem í heyinu
myndast fær þar litla útrás,
nema um súgþurrkun sé að
ræða. Og í hinum stóru hlöðum
er stundum mestur heyforði
viðkomandi bónda á einum stað.
Enn sem fyrr þurfa bændur
að vera athugulir í þessu efni
og fylgjast vel með heyjum sín-
um, því að brunahættan er enn
fyrir hendi, alls staðar þar sem
hey var ekki harðþurrkað. Og
heyhitinn getur einnig verið
mjög hættulegur í súgþurrkun-
arhlöðum, þegar hætt er að
blása, ef hann á annað borð get-
ur myndast. Það er náttúrlega
hægt að segja sem svo í hvert
sinn og hey brennur, að viðkom-
fjndi bóndi hefði átt að sjá hætt-
una fyrir, og oft er það líka svo.
En stundum er það ekki og ein-
mitt þess vegna er miklu nauð-
synlegra að rannsaka heyhitann
gaumgæfilegar en víða er gert,
því að heybrunar eru óbætan-
legir. Heybrunar endurtaka sig
á hverju hausti og ættu að vera
nægileg viðvörun. Q
LANGFERÐIR Á HAUSTI.
Menn eru furðu djarfir að
leggja upp í langferðir á haust-
in, og treysta því í blindni, að
fjallvegir séu færir eins og um
sumardag, ef snjóólaust er í
byggð.
Fyrir stuttu var illa komnu
fólki bjargað af Holtavörðuheiði.
Þar var að vísu ekki mikill
snjór, en of mikill fyrir keðju-
lausan lítinn bíl, sem svo lenti
út af veginum í illviðri. Bílstjór-
inn átti nýjar kveðjur í bíl-
skúrnum heima hjá sér. Sama
daginn tók fjölskylda sig upp í
Reykjavík og skrapp til Norð-
urlands. Snjór var kominn á
Holtavörðuheiði og Öxnadals-
heiði. Engar keðjur voru í bíln-
um og ekkert nesti tekið með,
utan mjólkurlögg handa fjög-
urra mánaða barni, sem einnig
var með í för. Góðir mennhjálp-
uðu þessu fólki á leiðarenda. En
ef menn leiða hugann að því,
hversu áfátt var umfyrirhyggju.
Það er nauðsynlegt fyrir
ferðafólk að kynna sér vegi og
veðurútlit áður en farið er í
langferðir, þegar komið er fram
á haust. Vegagerðin, ferðaskrif-
stofurnar og bifreiðastöðvar
eiga að hafa þær upplýsingar á
reiðum höndum. Skjólföt og
nesti eiga að vera sjálfsagðir
hlutir í slíkum ferðalögum, auk
ullarteppa, ef til eru, snjókeðjur
og skóflu, þegar lagt er upp á
eigin bíl. Sé áætlunarbíll kosinn
til ferðalaga er nokkuð öðru
máli að gegna, að öðru leyti en
því er skjólfötin snertir.
Það hefur enginn maður sið-
ferðilegt leyfi til þess að ana
upp á fjöll og heiðar með konur
og jafnvel ungbörn eftir aðþessi
árstími er kominn, án þess að
vera við því búinn að mæta
bæði hríð og kulda og nokkurri
útivist. Þetta ættu menn að
leggja sér á minnið. □
• 11111111111111111111111111111111111 iiiiiiiliiiiiiiiiuiiilliiiliift
| ÚR ERLENDUM |
| BLÖÐUM |
Kurteis „bílþjófur“.
Óslóar-búi einn ætlaði fyrir
skömmu að taka bílinn sinn og
aka í vinnu sína að morgni dags.
Fann hann þá í bílsætinu miða
og „tí-kall“ nældan fastan í sæt-
ið. Á miðann var skrifað: „Vilj-
ið þér ekki gera svo vel að læsa
bílnum yðar, þegar þér gangið
frá honum á kvöldin. Ég tók
hann að láni í nótt, af því að
hann virtist alveg við því bú-
inn, þar sem hann stóð þarna
sama sem galopinn. Þakka yður
fyrir lánið! Ég býst við, að tí-
kallinn nægi fyrir benzíneyðslu
minni í nótt!“ — Bíleigandinn
fann kvenhanzka á bílgólfinu,
og hafði því bíllinn sennilega
verið notaður í stutta skemmti-
ferð í tunglsljósinu!
•
Lífseigt smákvikindi.
Fyrir skömrnu tók úrsmiður í
Kristjánssundi í Noregi upp
vekjaraklukku,sem komiðhafði
í sendingu snemma í vor. Sá
hann þá smápöddu (skorkvik-
indi) á milli glers og talnaskíf-
unnar, og skreið hún hraðfara
fram og aftur og hoppaði upp á
vísirina til skiptis. Paddan hafði
eflaust komizt þarna inn á milli,
þegar klukkan'var sett saman í
verksmiðjunni. En hvernig hún
hefur getað haldið lífinu þarna
í allt sumar, án þess „að bragða
þurrt eða vott“, er hreinasta
ráðgáta!
„Drukknaði í síld“.
Sorglegt og einstætt slys gerð-
ist við uppskipun á síld úr skip-
inu „Steinevik“, sem var ný-
komið með síldai’farm af ís-
landsmiðum til Úlfsteinsvíkur,
skammt fyrir suðaustan Ála-
sund. Einn skipverja lenti í
síldarkösinni og kaffærðist. Fé-
lagar hans náðu honum með
herkjubrögðum upp aftur eftir
skamma stund, en allar lífgun-
artilraunir reyndust árangurs-
lausar. Maðurinn hafði kafnað
í síldarkösinni. — Þetta var
kvæntur maður á bezta aldri.
Sjaldgæft fyrirbæri.
Á bæ einum í Eystridal í Nor-
egi eru þrjú systkin, sem eiga
sama afmælisdag. Að vísu eru
systkinin 13 alls, en samt er
þetta mjög sjaldgæft tilfelli. —
Systkinin Oddur, Hreiðar og
Nóra fæddust 23. júlí og eru þó
öll einburar.
ÞÆTTIR UM ÞJOÐMAL:
Skatlar og tollar til ríkis-
sjóðs 1958 og 1962
SAGT hefur verið frá því í Degi,
að greiðslur úr ríkissjóði sam-
kvæmt fjárlögum og þar með á-
lögur þær, sem ríkið inhhelmtir
af þjóðinni, hafi nálega'tvöfáld-
azt á fjórum árum. Ég hefi nú
- Bmdindisdagurinn
(Framhald af bls. 8)
ið. Til þess að vekja slíkt al-
menningsálit, þarf rækilegt
fræðslu- og upplýsingastarf í
ræðu og riti, í blöðum og út-
varpi og með margvíslegu fé-
lagsstarfi.
Stjórn Landssambandsins gegn
áfengisbölinu:
Pétur Sigurðsson, ritstj., form.,
Bjöm Magnússon, próf., varaf.,
Tryggvi Emilsson, ritari,
Axel Jónsson, sundl.forstj., féh.,
frú Jakobína Mathiesen,
Magnús Jónsson, alþingism.,
séra Árelíus Níelsson.
nýlega athugað það mál nánar,
og borið saman tölur í tekju-
dálki fjárlaganna fyrir árin
1958 og 1962. Tollar og skattar
eru í þessum tvennum fjárlög-
um taldir sem hér segir:
1958
1962
Tekju- og eingarskattur ................. 118.0 millj.
Vörumagnstollur 36.0
Verðtollur ........................... 174.0
Innflutningsgjald af benzíni ............. 17.0
Gjald af innlendum tollvörutegundum ..
Innflutningsgjald, samkv. sérst. lögum ..
Lestagjaid af skipum ...................
Bifreiðaskattur og innfl.gj. af bifreiðum
Aukatekjur . ............................. 12.5
Stimpilgjald ............................. 20.0
Vitagjald ...........................
Söluskattur ............................. 115.0
Aðrar skatttekjur......................... 14.9
118.0 millj. 95.0 millj,
36.0 — 33.0 —
174.0 — 438.1 —
17.0 — 58.0
11.0 — 39.3 —
90.0 — 105.0 —
0.3 — 1.0 —
13.0 — 65.0 —
12.5 — 26.0 —
20.0 — 43.0 —
1.7 ■ — 3.0 —
115.0 — 510.4 —
14.9 — 15.0 —
Samtals 623.4 millj. 1431.8 millj.
AÐRAR TEKJUR ríkissjóðs
ásamt innborgunum á sjóðsyfir-
liti voru 259.1 millj. kr. í fjár-
lögum ársins 1958 og 320.2 millj.
kr. í fjárlögum ársins 1962. —
Munar þar mest um tekjur af
rekstri ríkisstofnana (aðallega
áfengis- og tóbaksverzlunar),
sem voru áællaöar 172.8 millj.
árið 1958 og 295 millj. árið 1962.
En alls áttu að koma inn í ríkis-
sjóðinn 882.5 millj. árið 1958 og
1752 millj. árið 1962. Til sam-
ræmingar er hér talin með „öðr-
um tekjum“ ríkissjóðs sú upp-
hæð af tekjum ÚTFLUTNINGS-
SJÓÐS árið 1958, sem ætlað var
til niðurgreiðslu vöruverðs það
ár, en niðurgreiðslur eru nú
inntar af hendi úr ríkissjóði og '
tilfærðar í fjárlögum 1962.
Sá hluti söluskatts, sem á ár-
inu 1962 er greiddur sveitarfé-
lögum, eða jöfnunarsjóði þeirra,
er hér að sjálfsögðu EKKI með-
talinn. Ekki heldur sá hluti
stríðsgróðaskatts, sem greiddur
var sveitarfélögum árið 1958.
Sértekjur sjóða og stofnana
af lögbundinni skattlagningu
eru heldur ekki taldar, svo sem
tekjur brúasjóðs, millibyggða-
vegasjóðs, skógræktar og líkn-
arfélaga, eða stofnana, sem
skammtanaskatts njóta.
Það er fjarstæða, sem stund-
um heyrist haldið fram, að álög-
ur hafi lækkað undanfarin ár.
Þær hafa í heild stórhækkað
eins og glögglega sést á saman-
burðinum hér að framan. Hin
margumrædda lækkun á tekju-
skatti er ekki fyrirferðarmikil,
þegar aðrar álögur eru hafðar
til hliðsjónar.
Heyrt hefi ég því haldið fram,
að samanburður eins og sá, sem
gerður er hér að framan, stand-
ist ekki vegna þess, að fyrir 4
árum hafi ríkissjóðirnir í raun-
inni verið tveir, hinn ahnenni
ríkissjóður og útflutningssjóður,
og hafi í útflutningssjóðinn ver-
ið innheimtar sérstakar álögur,
sem nú séu niður fallnar, þ. e.
yfirfærslugjald o. fl. Þeir, sem
svo mæla, gleyma því, að ef yf-
irfærslugjöld og aðrir tekju-
stofnar útflutningssjóðs, sem
varið var til verðuppbóta á
gjaldeyrisvörur landsins á sín-
um tíma, áttu að kallast álögur
á þjóðina, þá er 164% verð-
hækkun erlends gjaldeyris með
gengisbreytingunum 1960—61
það ekki síður, og þessi mikla
verðliækkun á erlenda gjaldeyr-
inum nemur miklu hærri upp-
hæð en tekjur útflutningssjóðs-
ins námu. Það mun koma í ljós,
að „ríkissjóður nr. 2“ tekur líka
miklu meira til sín á árinu 1962
en hann tók til sín á árinu 1958.
G. G.
SAMTININGUR
f Sovétríkjunum eru 20% kon-
ur í verkfræðingastétt og 50%
verksmiðjufólks þar í landi eru
konur.
Vestur-Evrópa er þrisvar sinn-
um minni en Bandaríkin. En
þar búa 300 milljónir manna á
móti 180 milljónum í Banda-
ríkjunum.
Bamadauði er minnstur á Is-
landi, samkvæmt skýrslum'S. Þ.
Meðalaldur er hæstur í Svíþjóð
og er hár á Norðurlöndunum
öllum. í Svíþjóð er meðalaldur
kvenna 75.24 ár, en karla 71.69
ár.
I Stokkhólmi stunda um það bil
40% giftra kvenna vinnu utan
heimilis. f sumum löndum er
naumast um annað vinnuafl að
ræða, sem ekki hefur verið
nýtt, en giftar konur. Talið er
vart komi til greina meira en
50% nýting á þessum lið, þar eð
giftar konur hljóti að vera
bundnar við heimili og móður-
skyldur hinn helminginn.