Dagur - 31.10.1962, Blaðsíða 5

4
5
C
Baguk
Lífill vinnufriður
ÞAÐ, SEM öðru fremur hefur einkennt
valdaferil núverandi ríkisstjómar eru
hinar sífelldu kjaradeilur og ófriður á
vinnumarkaðinum.
Það var að minnsta kosti í orði kveðnu
eitt höfuð markmið ríkisstjómarinnar,
að koma í veg fyrir verðbólgu. Það lék
raunar enginn vafi á því í upphafi hverj-
ir áttu að borga lierkostnaðinn í þeirri ~
baráttu, því að strax í upphafi lækkaði
stjómin gengi krónunnar, en festi laun
með því að taka þau úr sambandi við
vísitöluna. Launamenn, og aðrir, sem
tekjur hafa í hlutfalli við þá, urðu því
að taka á sig stórfelldar verðhækkanir
án þess að nokkuð væri gert fyrir þá til ..
að mæta þeim.
ÞAÐ VAR öllum sanngjömum mönnum
Ijóst, að þetta fengi ekki lengi staðist.
Veíurinn 1960—1961 leituðu alþýðusam-
tökin eftir því við ríkisstjórnina að hún
gerði einhverjar tilslakanir á stefnu sinni
sem léttu kjör meðlima þeirra og hétu
því að meta hverja lagfæringu á verð-
lagi eða tilkostnaði til jafns við beina
launahækkun. En ríkisstjómin fékkst
ekki til að gera neitt í þessu efni og í
maímánuði 1960 hófust hinar hatrömm-
ustu kjaradeilur.
SAMVINNUMENN á Norðurlandi höfðu
forgöngu um hóflega og skynsamlega
lausn á þessum vanda. Það var þeim að
sjáífsögðu ljóst, að einhver hluti kaup-
hækkananna hlyti að koma fram í hækk-
uðu verðlagi og samningamir höfðu því
að geyma ákvæði um það, að þeir skyldu
halda gildi sínu þótt verðhækkun yrði,
allt að 5% . Öllum hugsandi mönnum
var það Ijóst, að það var ríkisvaldinu
hægur vandi að halda verðhækkunum
innan þess ramma, en um það hirti ríkis
stjómin ekki, heldur lækkaði hún geng-
ið á nýjan leik, með þeim afleiðingum
að nýtt dýrtíðarflóð sprengdi ranima
allra kjarasamninga.
ÞAÐ KOM auðvitað þegar í Ijós, að laun
þegar gætu ekki sætt sig við slíkar ráð-
stafanir, heldur hlytu að leita eftir ein-
hverri leiðréttingu sinna mála. Og á síð-
asta voru höfðu samvinnumenn á Norð-
urlandi aftur forystu um, að veita laun-
þegum hófsamlega leiðréttingu mála
sinna. Og enn vom í samningunum
ákvæði, sem gátu tryggt það, að vinnu-
friður héldist til langframa. Samning-
amir skyldu halda gildi sínu, ef vísitala
færi eki fram úr 122 stigum fyrir 1. nóv.
Ríkisstjóminni var það í lófa lagið, með
ráðstöfunum, sem vom þjóðfélaginu
ódýrar og raunar sjálfsagðar, að halda
verðlaginu innan þess ramma. En um
það hirti hún ekki, með þeim afleiðing-
um, að nú em allir samningar lausir og
kjarabaráttan hafin að nýju.
ÞANNIG hafa íslenzkir samvinnumenn,
af ábyrgðartilfinningu og sanngimi, a. m.
k. tvívegis skapað ríkisstjóminni tæki-
færi til að koma á varanlegum vinnu-
friði í landinu, en hún hefur þrívegis
sprengt alla kjarasamninga með ábyrgð-
arlausri verðhækkunarpólitík og þánnig
reist sér þann minnisvarða, að hennar
verður lengi minnst, sem þeirrar rikis-
stjómar, sem í mestuin ófriði átti við
launastéttir landsins.
ÞETTA MUNU íslenzkir kjósendur hafa
í huga þegar reikningar ríkisstjórnar-
innar verða gerðir upp við næstu kosn-
ingar, enda verður þess nú í vaxandi
mæli vart, að menn vilja breytingu. □
V-________________________________________
Jón M. Árnason
KVEÐJ
HINN 18. þessa mánaðar lézt
að heimili sínu Eyrarvegi 1, hér
í bæ Jón M. Árnason, verk-
smiðjustjóri 51 árs að aldri,
fæddur hinn 19. júlí 1911. Hann
hafði átt við vanheilsu að stríða
um tveggja ára skeið og oft ver-
ið sárþjáður, þó að hann stund-
aði vinnu sína, nálega til hinstu
stundar.
Jón var sonur merkishjón-
anna Dórotheu Þórðardóttur,
sem lifir son sinn og Árna Jóns-
sonar bónda á Þverá í Svarfað-
ardal. En hann andaðist þegar
Jón var 12 ára. Var þá Jón
fyrirvinna móður sinnar um
nokkurra ára skeið. Stundaði
hann sjóróðra þar til hann fór
í Laugaskóla og lauk prófi það-
an. Síðan lagði Jón fyrir sig
vélstjóranám og lauk síðan
prófi í þeirri grein frá Vélstjóra
skóla íslands, þá giftur maður.
Hann reyndist hinn bezti náms-
maður, sem og starfsmaður. Ég
hafði að vísu séð Jón heitinn
og veitt því athygli hvað hann
var gjörfilegur maður en fyrstu
kynni mín af honum voru þeg-
ar bærinn keypti síldarverk-
smiðjuna í Krossanesi, og hann
var á vegum Alþýðuflokksins
kosinn í stjórn hennar þá. Var
mér fljótt Ijóst, hvílíkur af-
bragðs maður hann var. Jón
réðst til Krossanessverksmiðj-
unnar fyrst sem vélstjóri og síð-
ar sem verksmiðjustjóri. í starfi
••KiiiitiiiiimiiMiiiinuiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiimimiii
HJARTANS ÞÖKK
verksmiðjusfjóri
U 0 R Ð
sínu reyndist hann eins og við
var búizt, bæði framúrskarandi
verkmaður, ötull og samvisku-
samur. Ekki færði hann til
reiknings þótt hann legði nótt
við dag í starfi sínu fyrir verk-
smiðjuna þegar þörf var á,
enda átti hún þá við erfiðleika
að stríða vegna aflaskorts. Vin-
sæll var hann af sínum sam-
verkamönnum jafnt undir- og
yfirmönnum, sem fundu hversu
mjög hann bar hag verksmiðj-
unnar og starfsmanna hennar
fyrir brjósti.
Eins og fyrr hefur verið sagt
var Jón heitinn Alþýðuflokks-
maður og var, sem að líkum
lætur, af þeim flokki kosinn til
margra ábyrgðarstarfa. Hann
var í stjórn Alþýðuflokksins hér
og trúnaðarráði og átti sæti í
stjórn Kaupfélags Verkamanna,
svo fátt eitt sé nefnt.
Jón var kvæntur ágætri konu
Dagmar Sveinsdóttur, sem var
stoð hans og stytta og ekki sízt
í veikindum hans. Þeim varð
fimm barna auðið, sem öll eru
greind og mannvænleg. Nú er
þungur harmur kveðinn af
konu og börnum og öðrum ætt-
ingjum og vinum Jóns heitins.
Góður drengur hniginn í valinn
á miðjum starfstíma, en huggun
er það hörmum mót að orðstýrr
deyr aldregi hveim sér góðan
getr.
Guðm. Guðlaugsson.
llllllllllllllllllllll•l■lllllllllllllllllll■ll•lllllll■lllllllllllll•
- 25. október 1962
Sumarið hvarf í húmið.
Ég horfði dapur á eftir því!
Þá komu ykkar hlýju kveðjur
og kveiktu gleðina á ný.
Og hugar míns hörpustrengir
hljóma tóku sem þakkargjörð
um söngvanna sólþrungnu geima
og samtengdu himin og jörð!
Hvers ætti ég frekar að óska
— ofan við grænan foldar-svörð —
en eiga að ævi-lokum
ítök á himni og jörð!
Sá auður hlýjar mér huga,
svo hjarta mitt enn af gleði slær!
I Guðs friði! — Af hrærðum huga
HJARTANS ÞÖKK! — fjær og nær!
HELGI VALTÝSSON.
Alþingispistill
27. okt. 1962.
NOKKUR ÞINGMÁL
FR AMSÓKN ARFLOKKSIN S
Húsnæðismál:
Sigurvin Einarsson, Ingvar
Gíslason, Karl Kristjánsson og
6 aðrir þingmenn Framsóknar-
flokksins flytja í sameinuðu
þingi tillögu til þingsályktunar
um heildarendúrskoðun laga'
um lánveitingar til íbúðabygg-
inga. Er gert ráð fyrir að skip-
uð verði milliþinganefnd, sem
taki öll gildandi lagaákvæði um
húsnæðismál til endurskoðun-
ar og skili áliti fyrir næsta
reglulegt þing. M. a. er svo fyrir
mælt í tillögunni, að markmiðið
sé
að auka lánveitingar til bygg-
ingar nýrra íbúða, svo að
unnt verði að Iána til hverr-
ar íbúðar af hóflegri stærð,
hvar sem er á landinu, 2/3
hluta af byggingarkostnaði.
að jafna aðstöðu manna til láns
fjár þannig, að heildarlán
geti orðið svipuð til hvers
manns, miðað við sömu
stærð íbúðar, hver sem hann
er og hvar sem hann býr.
að greiða fyrir mönnum með
lánveitingar til að endur-
bæta íbúðir, svo og að kaupa
íbúðir til eigin nota.
Raforkuinál:
Allir þingmenn flokksins, 17
að tölu, endurflytja í samein-
uðu þingi tillögu til þingsálykt-
unar um raforkumál, er svo
hljóðar:
„Alþingi ályktar að skora á
ríkisstjórnina að láta hraða á-
ætlunum um áframhaldandi
framkvæmdir við rafvæðingu
landsins, er miðist við það, að
öll heimili hafi fengið rafmagn
í síðasta lagi fyrir árslok 1968.
Séu gerðar áætlanir um ný
orkuver, aðalorkuveitur og
dreifilínur um sveitir, ásamt á-
ætlunum um aðstoð við að
koma upp einkastöðvum fyrir
einstök heimili, sem eru svo
mjög afskekkt, að ekki þykir
fært að leggja raflínur til þeirra
frá samveitum, og sé aðstoðin á-
kveðin með hliðsjón af þeim
stuðningi, sem veittur er íbúum
samveitusvæðanna.
Áætlunum þessum verði lok-
ið fyrir 1. jan. 1963.
Fiskiðjuskóli:
Ingvar Gíslason flytur ásamt
Jóni Skaftasyni, Geir Gunnars-
syni og Gísla Guðmundssyni
enn á ný tillögu til þingsálykt-
unar um stofnun fiskiðnskóla,
er hafi það markmið að sér-
mennta þá, sem vinna að fisk-
mati, verkstjórn í fiskiðjuver-
um og leiðbeiningarstarfsemi í
fiskiðnaði og fiskverkun. Nýtur
þessi tillaga stuðnings fiskmats-
stjóra og samtaka hraðfrystihús
eigenda, en hefur ekki náð fram
að ganga í þinginu.
Vaxtalækkun:
Allir þingmenn Framsóknar-
flokksins í Neðri deild standa
að flutningi frumvarps um
lækkun á vöxtum þannig, að
þeir verði aftur færðir til þess
horfs, sem var áður en „við-
reisnin“ kom til skjalanna. Jafn
framt felst í frv. sú stefna, að
hætta að frysta hluta sparifjár-
aukningarinnar í Seðlabankan-
um eins og nú er gert. Frum-
varp þetta hefur verið flutt á
öllum þingum síðan „viðreisn-
in“ hófst, en ekki náð fram að
ganga.
Heyverkunarmál:
„Alþingi ályktar að fela rík-
isstjórninni að skipa 6 manna
nefnd til þess að gera tillögur
um almennar ráöstafanir með
lögum eða á annan Iiátt, er að
því miði að gera heyvcrkun
bænda sem öruggasta og ódýr-
asta.“
Þannig hljóðar upphaf að til-
lögu 7 Framsóknarmanna um
heyverkunarmál, sem nú er
flutt í annað sinn. Aðalflutnings
maður er Ágúst Þorvaldsson, en
samflutningsmenn: Gísli Guð-
mundsson, Halldór Ásgrímsson,
Björn Pálsson, Björn Fr. Björns
son, Ingvar Gíslason og Halldór
E. Sigurðsson. — Er sérstaklega
bent á þá leið að hækkuð verði
ríkisframlög og lán veitt til að
koma upp súgþurrkunartækj-
um, lofthitun í sambandi við
blástur, votheysgeymslum, færi
böndum og saxblásurum — allt
til þess að auka súgþurrkun og
votheysgerð, svo að heyskapur-
inn geti orðið sem árvissastur.
Kornrækt:
Tveir af þingmönnum flokks-
ins í efri deild, Ásgeir Bjarna-
son og Páll Þorsteinsson, flytja
að nýju frumvarp sitt um korn
rækj. Jafnframt hefur komið
fram þingsályktunartillaga í
sameinuðu þingi um niður-
greiðslu á innlendu fóðurkorhi
til jafns við erlent korn. Eru
nokkrir Framsóknarmenn með-
flutningsmenn að þeirri tillögu
ásamt Karli Guðjónssyhi Alþ.
bl.). Þessum málum er ætlað að
veita hinni ungu búgrein, korn-
ræktinni á íslandi, stuðning til
vaxtar og þroska. Svo undar-
lega hefur brugðið við, að land-
búnaðarráðherrann, Ingólfur
Jónsson, hefur lýst yfir þeirri
skoðun sinni og ríkisstjórnar-
innar, að „á þessu stigi“ sé ekki
rétt að stuðla að almennri korn-
rækt í landinu með hagkvæm-
um lagafyrirmælum. Hitt fannst
ráðherranum og ríkisstjórninni
eðlilegra, að steinn sé settur í
götu kornræktarinnar með því
að vernda útlent korn fyrir sam
keppni innlendrar framleiðslu
með niðurgreiðslum. Mun slíkt
einsdæmi, að erlend framleiðslu
vara njóti slíkrar verndar lög-
gjafans, en sýnir hins vegar
glögglega hug „viðreisnarstjórn
arinnar“ til kornyrkjubænda,
sem af'miklu framtaki og stór-
hug leitast við að fjölga arðgæf-
um búgreinum og auka inn-
lenda fóðurframleiðslu.
Síldarleit:
Jón Skaftason o. fl. flytja till.
til þingsályktunar, sem felur í
sér áskorun á ríkisstjórnina um
(Framhald á bls. 7).
- Húsnæðismálin eru vanrækt
(Framhald af bls. 8.) burðar má nefna, að árleg af-
næði, þá virðist ekki vera til of
mikils mælst að ríkissjóður
leggi árlega fram ca. 50 milljón
ir króna á ári til Byggingasjóðs.
BÆNDUR OG BÆJAFÓLK.
Nú hefur löggjafinn gengið
inn á þá braut að láta bændur
landsins borga til fjárfestingar-
sjóða sinna a. m. k. 2% af kaupi
sínu. Og þó ég telji þá ráðstöf-
un ekki rétta, þá virðist það
vera sanngjarnt, miðað við á-
lögur á bændur, að launþegar
landsins taki á sig einhverja
byrði til að gera hinni uppvax-
andi æsku kaupstaða og kaup-
túna kleift að mynda eigin heim
ili. Teldi ég ekki ósanngjarnt,
ef að þessum bændaálögum
verður viðhaldið, að lagður yrði
á 1(4% launaskattur, sem rynni
til Byggingarsjóðs. Gera má ráð
fyrir, að upphæð þessi yrði,
miðað við laun ársins í ár, ca
50 milljónir króna. Ef slíkar
tekjur til Byggingasjóðs yrðu
lögboðnar, mundi hann bráð-
lega hafa ca 150 milljónir króna
til útlána ár hvert af eigin fé.
Færi upphæð sú vitanlega hratt
vaxandi vegna vaxta og vaxta-
vaxta af eigin fjármyndun. Með
an eigið fé sjóðsins væri ekki
orðið nægjanlegt til að full-
nægja lágmarkslánum til íbúða
byggjenda, þyrfti að skylda
banka og sparisjóði svo og trygg
ingafélög og tryggingastofnanir
til að kaupa skuldabréf Bygg-
ingasjóðs fyrir ákveðna upphæð
á ári, sem skipta mætti niður á
milli þeirra aðila eftir sparifjár-
aukningu og áuknum eigin eign
um og rekstrarafgangi.
REYKJAVÍK SITUR AÐ
BEZTU LÁNUNUM.
Að lokum gat Hannes Pálsson
i þess, að hann vildi vekja at-
! hygli forsjármanna kaupstaða
: og kauptúna á svokölluðum
i fjórðakaflalánum, þ. e. lánum
: til útrýmingar heilsuspillandi
; húsnæði. Árið 1955 var tekið
: upp á fjárlög fjögurra milljón
■ króna fjárveiting til útrýmingar
: heilsuspillandi húsnæðis. Og á
Í síðasta alþingi var þessu ákvæði
j laganna breytt þannig, að nú er
Í ríkið skylt að leggja á móti fram
Í lagi bæjanna og kauptúnanna
j til útrýmingar heilsuspillandi
j húsnæðis jafnháa upphæð og
j sveitarfélagið leggur fram.
j Segja má, að Reykjavíkurbær
É sé eini bærinn, sem notfært hef
É ur sér þessi fríðindi að nokkru
É ráði. Hefur Reykjavíkurbær nú
E þegar byggt um 400 íbúðir með
= lánum af þessu og 100 eru nú í
j smíðum. Aðrir kaupstaðir eða
| kauptún hafa mjög lítið hag-
É nýtt sér þennan möguleika. En
É þau lán, sem veitt eru sam-
É kvæmt þessu lagaákvæði eru
\ hagstæðustu fasteignaveðslán-
É in, sem til eru. Upphaflega voru
j þetta 50 ára lán með 4%vöxt-
1 um. En „viðreisnarstjórnin"
j breytti þeim í 42 ára lán með
i 6% vöxtum. Verða þá vextir og
j afborganir af 100 þús. kr. láni
: 6568,34 kr. á ári. En til saman-
niiiiiuiiiiiiiiiiii iiiii 1111111111111111111111111111111111 iiiiiiiiiiin
borgun og vextir af A-láni Bygg
ingasjóðs er 9568,73 kr. með nú-
verandi vaxtakjörum.
EINA FÆRA LEIÐIN.
Að mínum dómi er þetta eina
færa leiðin fyrir sveitarfélög til
að styrkja efnaminnstu borgar-
ana, sem í mörgum tilfellum
búa í óhæfu og heilsuspillandi j
húsnæði, til þess að koma sér i
upp viðunandi eigin íbúð. Kvað j
Haukur Ámason.
irnar sem sveitarfélögin verða j
að taka á sig í þessu sambandi É
eru, að leggja fram lán til íbúð j
arinnar, jafn hátt og Byggingar j
sjóður leggur fram af því fé, 1
sem verja skal til útrýmingar j
heilsuspillandi húsnæðis. Er það í
vitanlega nokkuð erfitt fyrir j
fátæk sveitarfélög, en gæta |
verður þess, að þarna er um j
lán en ekki styrkveitingu að I
ræða. Taka skal þó fram, að til É
þess að eitt sveitarfélag geti j
tekið lán til slíkra íbúðarbygg- É
inga, verður það að leggja fram j
sönnun fyrir því, að jafn marg- j
ar íbúðir, sem að dómi héraðs- É
læknis eru taldar heilsuspill- j
andi, verði teknar úr notkun, e
sem íbúðarhúsnæði eða eyði- í
lagðar með öllu,
Á HÚSNÆÐISMÁLAFUND- j
INUM á Akureyri 28. október j
tók Haukur Árnason bygginga- =
fræðingur m. a. tæknileg atriði É
til meðferðar í frumræðu sinni. :
sem fullrar athygli eru verð. É
Hann fullyrti, að hægt væri l
að lækka byggingarkostnað um j
20—40% og það þýddi allt að é
20% kjarabætur, frá því sem nú j
er. j
LEIÐIR TIL LÆKKUNAR. \
Leiðir til þess að ná því marki j
taldi ræðumaður m. a. þær, að É
nota húsnæðið 1615% betur en É
nú er gert. Og það er hægt að é
gera, án þess að fjölskyldur j
þrengi verulega að sér, sagði j
ræðumaður, t. d. með því að É
hafa einn matstað og ekki j
stærri stofur en fjölskyldan \
raunverulega þarf. Önnur at- j
riði til sparnaðar í húsbygging- |
um taldi Haukur byggingafræði É
leg atriði, svo sem verksmiðju- j
framleiðsla húsa og húshluta, j
þ. e. að breyta húsbyggingum j
úr því að vera handiðn í verk- é
smiðjuiðnað. j
í Svíþjóð er talið, að um 30% é
vinnunnar sparist með því að É
byggja 20 samskonar íbúðir eða É
fleiri í einu. É
11111111111111111111111111111 in 111111111111111111111111111111 liiiiiiniil
ÓHAGKVÆM VIÐSKIPTI.
Flestar byggingavörur þarf
að flytja inn frá vöruskipta-
löndum og er því alveg undir
hælinn lagt hvort fáanlegt er
það heppilegasta efni, sem til
bygginganna þarf, og nægir þar
að nefna þilplötumálið. Auk
þess er oft skortur á byggingar-
efnum og tefur það framkvæmd
ir. Þetta eykur mjög kostnað
bygginganna.
Þessi atriði öll rökstuddi
ræðumaður með glöggum dæm- :
um, er sýndu ljóslega ýmsa j
möguleika til að létta húsbyggj- é
endum að eignast þak yfir höf- j
úðið ef nýjar leiðir væru reynd é
ar. En mál þetta er svo mikil- É
vægt, að það þaffnast nákvæmr j
ar rannsóknar, bæði tæknilegr É
ar og fjármálalegrar, ef von á j
að verða um verulegar úfbætur é
sagði ræðumáðuf i lok ræðu j
sinnar. . ' ' ... j
. Í D 1
ÞÆTTIR UM ÞJÓÐMÍl
Haínirá ausfaiwerðu Norðúrlandi
SAMKVÆMT fjárlögum fyrir
árið 1962 voru á þessu ári veitt-
ar eftirtaldar fjáruppliæðir til
hafnarmannvirkjagerðar á aust
anverðu Norðurlandi, þ. e. milli
Langaness og Sigluness.
Þórshöfn
Raufarhöfn
Kópasker
Húsavík
Flatey á Skjálf.
Akureyri
Hrísey
Dalvík
Ólafsfjörður
450 þúsund kr.
200 þúsund kr.
50 þúsund kr.
300 þúsund kr.
50 þúsund k.r
600 þúsund kr.
300 þúsund kr.
400 þúsund kr.
400 þúsund kr.
Samtals
2.750 þúsund kr.
Þessi upphæð lækkar þó nið-
ur í 2.550 þús., ef frá eru dregn-
ar 200 þús. kr., sem ætlaðar
voru til togaradráttarbrautar á
Akureyri.
Mikill áhugi var fyrir því í
Höfðahverfi og eftir því leitað,
að fá fjárveitingu til hafnar-
garðs í Grenivík á þessu ári, en
fékkst ekki. Þar hafa nýlega
farið fram dýptamiælingar og
áætlun verið gerð um slíkt
mannvirki, en eins og sakir
standa skortir mjög hafnarað-
stöðu í Grenivík, ekki sízt fyrir
hina stærri báta, sem þar eiga
heima. Um fjárveitingar til
Grímseyjar, Svalbarðseyrar og
Árskógsstrandarhafna var ekki
að ræða að þessu sinni. Sumar
af þeim upphæðum, sem veittar
voru og taldar eru upp hér að
framan gengu upp í áfallinn
framkv.kostnað árið áður eða
fyrr, og sumsstaðar skorti fjár-
magn til þess að hægt væri að
nota ríkisframlagið á þessu ári.
Er það þá geymt. Raunverulega
var á þessu ári aðeins unnið að
framkvæmdum á Húsavik, Ak-
ureyri, Dalvík og Ólafsfirði,
þar af að nokkru fyrir tjónbæt-
ur úr hafnarbótasjóði. Á tveim
stöðum var það sérstaklega
bagalegt, að ekki var hægt að
nota fjárveitinguna að þessu
sinni: Á Þórshöfn, þar sem stór
skemmdir urðu í fyrra á hafn-
argarði í smíðum, og í Hrísey,
þar sem landgangur er nú mjög
af sér genginn og þarfnast end-
urnýjunar.
110 ára áætlun, sem gerð hef-
ur verið um hafnagerð hér á
landi, utan Reykjavíkur, þ. e.
á árunum 1961—70, er mann-
virkjakostnaður 8 hafna á um-
ræddu svæði (Siglunes—Langa
nes), fyrir utan ráðgerða togara
dráttarbraut á Akureyri, áætlað
ur ca. 97 millj. kr., og hluti þess
svæðis í ósundurliðuðum fram-
kvæmdakostnaði varla minni en
svo að gera megi ráð fyri’r 105
millj. kr. samtals. Þarrta er míð
að við verðlag í ársbyrjun 1961,
en kostnaðarverð hafnamiann-
virkja liefur hækkað síðan. Það
var og álit þeirra,- sem áætlun-
ina gerðu, að hér væri ekki frek
lega í sakimar farið. Og þeim
mannvirkjum, sem þarna voru
áætluð í heild, þyrfti auðvitað,
ef unnt væri, að koma upp á
skemmri tíma en 10 árum. Fram
til ársloka 1960 var kostnaður
við hafnir þessa svæðis samtals
um 70 millj. kr., þar af um 40
millj. til þriggja hafna, en þær
tölur væri rétt að umreikna á
verðlagi ársins 1960 til þes að
fá réttan samanburð. Þess ber
að geta, að á fyrsta ári áætlun-
arinnar (1961) urðu fram-
kvæmdir ekki í meðallagi sam-
kvæmt áætlun, og þyrfti að
vinna það upp. En með því að
halda sig aðeins við 1/10 af á-
ætlunarupphæðinni þ. e. 10%
millj. kr. til jafnaðar á ári, fæst
sú niðurstaða, að veita þyrfti á
fjárlögum til liafna á austan-
verðu Norðurlandi nál. 65%
meira en gert var 1962 til þess
að ríkið greiddi sinn hluta
(40%) samkv. núgildandi hafna
lögum.
En jafnvel þótt það tækist að
haga svo afgreiðslu fjárlaga, að
ríkissjóður væri ár hvert reiðu-
búinn til að greiða sín lögboðnu
40% af hafnagerðarkostnaði,
fer því fjarri, að tryggt sé það
fjármagn, sem til framkvæmd-
anna þarf. Bæjarfélög þau og
hreppsfélög, sem að hafnagerð
standa, eru þess yfirleitt alls
ekki umkomin að leggja fram
60% framkvæmdakostnaðar úr
sjóðum sínum eða afla fjár til
þess með útsvörum. Fé til þess
að greiða hluta bæjar og lirepps
félaganna, verður því að fá að
miklu leyti að láni, auk þess
sem oftast verður að útvega
bráðabirgðalán upp í þann hluta
ríkisframlagsins, sem ekki fæst
greiddur jafnóðum og verki mið
ar áfram. Ríkisábyrgð er að
vísu fáanleg. En lánsfjármagn
skortir á þessu sviði’ eins og
víðar. Flestar hafnárstjómir
kunna þá sögu, hvemig reynt
er að reyta saman smálán hér
og þar til þessara fjárfreku
framkvæmda, t. d. hjá lífeyris-
sjóðum og tryggingarsjóðum
ýmiss konar og af atvinnuaukn-
ingarfé, eða lánsloforð hjá liafn
arbótasjóði, en þessir mögu-
f í '
leikar hrökkva stundum
skammt. Oft stöðvast fram-
kvæmdir af þeim sökum um
lengri eða skemmri tíma og*þar
með efling atvinnulífs og eðlileg
þróun hlutaðeigandi byggðar-
lags.
Til þess ber nú brýna nauð-
syn að breyta gildandi lögum
um liafnagerð og gera bæjar-
og sveitarfélögum kleift að afla
sér lánsfjár til aðkallandi hafna
framkvæmda. Framlag ríkis-
sjóðs, sem nú er yfirleitt 40%
af kostnaði, þarf að hækka
einkum til þeirra hafnamann-
virkja, sem kostnaðarsömust
eru og jafnframt nauðsynlegust.
Koma þarf upp sérstakri stofn-
un, sem útvegar og veitir láns-
fé til hafnamannvirkja. Kem-
ur þá til grcina að gera Ilafnar-
bótasjóð, sem nú er lítils meg-
andi, að slíkri stofnun. Óhjá-
kvæmilegt virðist að veita á
þennan hátt einhverju erlendu
fjármagni inn í landið, og ætti
það ekki að vera varhugavert,
þar sem hér er um að ræða
framkvæmdir, sem auka gjald-
eyrisöflun landsmanna. Þess
verður að vænta, að af endur-
skoðun þeirri á hafnalögunum
og lögunum um Hafnabótasjóð,
sem atvinnutækjanefnd vann að
í samráði við vitamálastjóra
leiði viðhlítandi úrbætur á
þessu sviði. En tillögur nefndar
innar um þesi mál voru aflient-
ar ríkisstjórninni haustið 1961.
Á mörgum stöðum á austan-
verðu Norðurlandi er þörfin
fyrir liafnarbætur mjög brýn.
Víða eru hér möguleikar til að
gera góðar hafnir. En yfirleitt
þarf að gera garða til varnar
gegn hafsjó, og eru þau mann-
virki mjög dýr. Hættulegt get-
ur verið að skipta slíkri mann-
virkjagerð í mjög marga áfanga
því að skemmdahættan er mikil
í stórviðrum á veturna, þegar
ekki liefur verið gengið þannig
frá mannvirki, að því megi
treysta til að standa af sér sjó-
gang þann, er í slíkum veðrum
verður. Dæmi þessa eru alkunn.
I hverri höfn skiptir það
auðvitað mcstu, að þar sé nokk-
urnveginn öruggt skjól fyrir
skip, sem athafna sig þar að
staðaldri eða leita þangað. En
það er þó ekki nóg, því ef höfn
á að koma að tilætluðum notum
þarf hún að vera þannig úr
garði gerð, að flatarmál hennar
komi að sem mestu gagni sem
legurými og að skip geti fengið
þar afgreiðslu á-eðlilegan hátt
við bryggjur eða bólverk. Allt
kostar þetta mikið fc, svo mikið
að ýmsum vex í augum og liafa
ekki gert ráð fyrir slíku. En allt
er dýrt nú á tímum. Segja má,
að t. d. 15—20 mlllj. kr. kostn-
aður við að byggja upp höfn sé
ekki fjarri því að vera andvirði
30—40 íbúða eða 3—4 síldar-
báta. En slík höfn getur líka
verið lífæð stórra byggðarlaga
og undirstaða lífsframfæris fyr-
ir fjölmenn sjávarpláss, sem
leggja drjúgan skerf í þjóðar-
búið.
Framkvæmdamöguleikar eru
að sjálfsögðu takmörkunum liáð
ir. En nauðsynlegt er að horfast
í augu við þau verkefni, sem
framundan eru. G. G.