Dagur - 24.12.1966, Page 1

Herbargis-
pantanir.
Farða-
•kriistofan
Túngötu 1.
Akureyri,
Bíml 11475
XLIX. árg. — Akureyri, laugarbagiiin 24. des. 1966 — 92. tbl.
FerðaskrifsfofaÆmn
Skipuleggjuxa
íerðir skauta
á millL
Farseðlar með
Flugfél. ísl. og
Loftleiðum.
«515
M'k
CÍSLI GUÐMUNDSSON, alþingisraaður:
Mát málanna
i.
ÁSTÆÐAN til þess, að ég drep
niður penna að þessu sinni eru
nokkur orð í nýlegu viðtali
Dags við sr. Friðrik A. Friðriks
son á Hálsi í Fnjóskadal.
Ritstjóri Dags spyr: „Hvað á
að gera fyrir þá, sem landið
eiga að erfa?“
Sr. Friðrik svarar: „Eitthvað,
sem komi í veg fyrir, að landið
verði af þeim tekið. Það þarf að
vekja þetta dugmikla unga fólk
okkar til hugsunar um arf sinn
og eign.“
Með þessum orðum hefur
hinn gagnmerki og reyndi
kennimaður* gripið á viðfangs-
efni, sem nú og fyrst um sinn
ætti að vera mál málanna á
þessu landi.
II.
Nú njótum við, tæplega 200
þúsundir íslendinga, þeirra for
réttinda í veröldinni að eiga
gott og heilnæmt land, sem á
öldum komandi tækni til nýting
ar náttúruauðæfa getur fram-
fleytt milljónum manna. Af því,
að við eigum þetta land ein og
höfum byggt það um aldir erum
við sjálfstætt ríki og sköpum
okkur sjálf örlög eftir því sem
unnt er fyrir smáþjóð í hörðum
heimi. En heimurinn á enga
stjórnarskrá til að tryggja eign-
arrétt þjóða á löndum sínum.
Það verða þær sjálfar að gera
og stórþjóðimar hafa afl til
þess, en smáþjóðirnar verða þar
fyrst og fremst að treysta á vits
muni sína og forsjá. En hver sú
þjóð, sem vanrækir hlutverk
sitt eða spillir sjálfri sér, glatar
landi sínu og hverfur í deiglu
ópersónuleikans. Svo segir sag-
an frá liðnum tímum.
Nauðsyn ber til að gera sér
grein fyrir þeirri staðreynd, að
engin trygging er fyrir því, að
ísland verði áfram í eigu ís-
lendinga og sjálfstætt ríki
þeirra t. d. eftir eina öld. Þar
geta svo sterk utanaðkomandi
öfl komið til sögu, að þjóðin fái
með engu móti við ráðið. En sú
hætta er einnig yfirvofandi, og
jafnvel miklu fremur, að þjóðin
glati landinu sjálf úr höndum
sér, óviljandi, vegna þess að
hættan er vanmetin, eða áhug-
inn fyrir því að afstýra henni
ekki til staðar í nægilega rík-
um mæli.
Það er hugsanlegt, að mistök
í utanríkismálum eða vanmátt-
artilfinning gagnvart hinum
stærri þjóðum og lífskjörum
þeirra, verði oss Islendingum
sem slíkum að aldurtila. Eða
veiklun kynstofnsins af orsök-
um, sem eigi verða ræddar hér.
En mesta hættan, sem nú er í
augsýn, varðandi sjálfstæði
þjóðarinnar og eignarrétt á
landinu, er sá samdráttur lands
byggðar, sem hefir átt og nú á
sér stað. Ekki verður betur séð
en að það hljóti að vera á valdi
þjóðarinnar sjálfrar að afstýra
þessari meginhættu, ef hún tek
ur hana alvarlega og vill gera
það fyrir þá, sem eiga að erfa
landið, að „koma í veg fyrir, að
landið verði af þeim tekið“ svo
að notuð séu orð sr. Friðriks
á Hálsi.
í tímariti Seðlabankans var
tilkynnt fyrir nokkrum vikum,
að höfuðstaður landsins hafi á
árinu 1965 náð því marki að
komast i tölu stórborga ver-
aldarinnar, þegar með er talið
næsta nágrenni hennar, sem
ásamt henni myndar hina svo-
nefndu Stór-Reykjavík. En stór
borg er sú borg kölluð, sem hef
ir 100 þús. íbúa eða fleiri. Af
hverjum 100 íbúum í þessu
landi eiga nú 52 heima í Stór-
Reykjavík. Svo fjölmenna höf-
uðborgarsvæði í hlutfalli við
íbúatölu ríkis mun ekki fyrir-
finnast annarsstaðar í veröld-
inni. Fyrir landsbyggðina í
heild er þetta geigvænleg þró-
un og höfuðborginni er hún til
einskis gagns. Nauðsyn ber til
að horfast í augu við þá stað-
reynd, að borg, sem orðin er
svona fjölmenn, býr yfir vax-
andi aðdráttarafli. Þar á ofan
hefir ráðamönnum landsins nú
orðið það á, að auka enn til
muna aðdráttarafl stórborgar-
innar með því að staðsetja þar
stóriðjufyrirtæki — að nauð-
synjalausu. Ef stórborgin og
stóriðjan draga til sín fólk og
fjármagn eins og líkur benda til
á komandi árum, er slík blóð-
taka í vændum fyrir aðra hluta
landsbyggðarinnar, að mörgum
myndi hrjósa hugur við, ef
áætlað væri í tölum. Það er
ekki ætlan mín að tilfæra slíkar
tölur hér. Ég mun heldur ekki
að þessu sinni ræða nánar um
þá hættu, sem þarna er á ferð-
um og vikið var að hér að
framan. En reykvískt borgríki
á íslandi — jafnvel þótt auðugt
væri að fé og lífsþægindum —
getur ekki varðveitt ísland fyrir
Islendinga.
Á ýmsum vettvangi er nú
vaxandi viðurkenning á því, a.
m. k. í orði, að spyrna beri gegn
samdrætti landsbyggðarinnar.
Aðgerðir annarra þjóða í byggða
jafnvægismálum hafa nú síð-
ustu árin ýtt undir þá viður-
kenningu. En orð- og fyrirheit
hrökkva skammt, þegar mikið
er í húfi.
Athöfn þarf að fylgja orðun-
um. Sú stund er upprunnin, að
við íslendingar verðum að venja
okkur við að lita á verndun og
eflingu landsbyggðarinnar sem
eitt af stærstu viðfangsefnum
þjóðfélagsins.
Framkvæmd byggðajafnvæg-
ismála þarf að verða sjálfstæð
starfsemi í st'jórnarkerfinu, og
sú starfsemi þarf að ráða yfir
„afli þein-a hluta, sem gera
skal.”
Ríkissjóður íslands mun á
árinu 1967 verja ca. 220 milljón
um til heilbrigðisþjónustu, 250
milljónum til að halda uppi lög
um og rétti, 650 milljónum til
kennslumála, 870 milljónum til
almannatrygginga og a. m. k.
700 milljónum til að halda niðri
dýrtíð í landinu. Er þá miðað
GÍSLI GUÐMUNDSSON.
við tölur, sem kunnar eru um
þessar mundir. Hagfræðingar
segja, að hrein þjóðarfram-
leiðsla hafi árið 1965 verið 18-19
þús. milljónir og hreinar þjóðar
tekjur 16 þús. milljónir.
En hvað skyldi það mega
kosta þjóðina að tryggja sér og
afkomendum sínum landið?
Þeirri spumingu verður ekki
svarað hér. Henni svara lands-
ins börn, hvert á sínu sviði, á
komandi tímum.
III.
Mér þykir hinsvegar hlýða
að gera enn á ný í stuttu máli
grein fyrir þeim tillögum um
að hefjast handa í þeim efnum,
sem, að tilhlutan Framsóknar-
flokksins, hafa verið fluttar á
Alþingi undanfarin ár.
Við sem hér eigum hlut að
máli, teljum nauðsynlegt, að
sett verði löggjöf um það, sem
við köllum „sérstakar ráðstaf-
anir til að stuðla að jafnvægi í
byggð landsins“ og hafi þegar
dregizt um of. Samkvæmt til-
lögum okkar yrði tilgangur
þeirrar löggjafar þannig skil-
greindur í löggjöfinni sjálfri:
„Að s'tuöla að jafnvægi í
byggð landsins með rannsóknar
störfum, áætlanagerð og fjár-
hagslegum stuðningi til fram-
kvæmda og eflingar atvinnu-
lífi í þeim landshlutum, þar sem
bein eða lilutfallsleg fólksfækk
un hefir átt sér stað eða er talin
yfirvofandi.”
Svo sem ljóst er af orðalagi
er hér haft í huga jafnvægið
milli „landshlutanna.” Þessi
meginákvæði um tilgang lög-
gjafarinnar fjalla ekki um skipu
lag eða staðsetningu byggðar
innan „landshlutanna”, enda
slíkri löggjöf þá ófrávíkjanlegu
meginstefnu, að allstaðar skuli
vera mannabyggð, þar sem hún
er í þessu landi. Hinsvegar er
á öðrum stað í lagafrumvarpi
okkar á sérstakan hátt fjallað
um einstakar byggðir, „sem
dregizt hafa aftur úr eða yfir-
vofandi hætta er á, að dragist
aftur úr að því er varðar að-
kallandi framkvæmdir og upp-
byggingu atvinnuveganna eða
fari í eyði að verulegu eða öllu
leyti.” Þar leggjum við til, að
fylgzt sé með þróuninni á hverj
um tíma og skyndiaðstoð veitt
ef rétt þykir, að athuguðu
máli.
Við leggjum til, að komið
verði upp sérstakri byggðajafn-
vægisstofnun á vegum ríkisins,
og að stjórn hennar sé þingkjör
in. Þeirri stofnun ætlum við
það hlutverk að fylgjast með
byggðaþróuninni í landinu og
gera áætlanir í samræmi við
fyrrnefndan tilgang laganna.
Viðhorf slíkrar stofnunar, með
þannig afmörkuðum tilgangi,
yrði að sjálfsögðu nokkuð frá-
brugðin stjórnarviðhorfi Efna-
hagsstofnuar ríkisins, sem
skapazt hefir undir áhrifum
núverandi þjóðfélagsþróunar.
Hygg ég þó, að byggðajafnvægis
starfseminni væri ávinningur
að njóta sumra þeirra starfs-
krafta, sem Efnahagsstofnunin
hefir nú á sínum vegum. Lagt
er til, að byggðajafnvægisstofn-
un ríkisins geri svæðisáætlanir
í samráði við sýslunefndir, bæj
arstjórnir og hreppsnefndir.
Gert er þó ráð fyrir þeim mögu
leika, að heimamenn á einstök-
um svæðum geti tekið gerð
svæðisáætlunar í sínar hendur,
ef þeir telji það betur henta.
Til þess er ætlazt og fram tekið,
að fjárhagsaðstoð sú, sem síðar
verður að vikið, byggist á rann
sóknum og áætlunum byggða-
jafnvægisstofnunarinnar e'ða
heimagerðum svæðisáætlunum.
Með stofnun sérstaks byggða
jafnvægissjóðs viljum við sjá
byggðajafnvægisstofnuninni fyr
ir starfsfé. Sumir segja, að við
séum of stórtækir í tillögum
okkar um fjármagn stofnunar-
innar. Ég tel, að því fari fjarri,
að svo sé. Við höfum lagt til,
að fjármagnsins verði aflað á
tvennan hátt: f fyrsta lagi með
því, að ríkið leggi í byggðajafn
vægissjóðinn 2 aura af hverri
krónu, sem það innheimtir ár
hvert. Þar sem gera má ráð fyr
ir, að ríkistekjurnar nálgist nú
5000 milljónir, yrði hér um að
ræða 100 milljónir kr. árlegt og
óafturkræft framlag til starf-
semi byggðajafnvægisstofnunar
innar. Við teljum með tilliti til
verðlagsþróunar mjög mikil-
vægt, að þetta fi’amlag sé fastur
hundraðshluti og fylgi þannig
verðlaginu. í öðru lagi leggjum
við til, að byggðajafnvægis-
stofnunin geti tekið 200 milljón
kr. að láni árlega með ríkis-
ábyrgð um nánar tiltekinn tíma.
Fjármagnið gæti þá orðið 300
millj. á ári, ef lánsheimildin
væri notuð að fullu. Auk þess
mætti telja eðlilegt, að byggða-
jafnvægisstofnunin fengi At-
vinnujöfnunai’sjóðinn, sem nú
stai-fai’, og það mótvii’ðisfé, sem
honum er ætlað.
Gert er ráð fyrir, að fjár-
magni byggðajafnvægisstofnun
arinnar yrði ráðstafað — sem
lánum og óafturkræfum fram-
lögum — beint frá stofnuninni
eða gegnum jafnvægissjóði
landshlutanna til uppbyggingar
í þágu landsbyggðar — og þá
að sjálfsögðu sem viðbótarað-
stoð, eftir að búið er að fá eðli-
legt fjármagn eftir þeim leiðum,
sem nú tíðkast. Miklu skiptir,
að svo sé, því að hin sérstaka
byggðaj afnvægisstarf semi gæti
oi’ðið svipur hjá sjón, ef aðrir
fjármagnsaðilar kipptu að sér
hendinni á þessu sviði. í laga-
frumvarpi okkar eru skýr
ákvæði um þetta efni.
Sanngjarnt er, að spurt sé:
Til hvers yrði þetta fé veitt —
lán eða óafturkræf framlög?
í lagafrumvai’pi okkar er þetta
svo orðað, að byggðajafnvægis-
fé megi veita til „hverskonar
framkvæmda”, sem eru í sam-
ræmi við fyrrnefndan tilgang
laganna. Sem sérstök dæmi
um slíkar framkvæmdir eru í
frumvai-pinu nefnd „atvinnu-
tæki” og íbúðir, sem komið er
upp á vegum sveitarfélaga.
Gert er ráð fyrir, að byggðajafn
vægisstofnunin geti gerzt með-
eigandi í atvinnufyrirtæki, og
er þar og víðar höfð hliðsjón af
jafnvægislöggjöf Norðmanna.
En yfirleitt vex’ður að gera ráð
fyrir, að byggðajafnvægisstofn-
unin móti sjálf starfsreglur sín-
ar í samræmi við það meigin-
hlutverk, sem henni er ætlað —
en njóti til þess aðhalds, leið-
beininga og samstarfs þeirrar
landsbyggðar, sem hún á að
vernda og efla. Þessi starfsemi
væri að sjálfssögðu almenn en
hvorki bundin við sérstakar at-
vinnugreinar eða sérstaka teg-
und byggðarlaga. Eitt af því,
sem til greina kæmi í þessu sam
bandi, væri það að byggðajafn-
vægisstofnunin gæti — ef brýn
þörf er fyrir hendi — lánað
sveitarfélögum til bráðabirgða
fjármagn, sem þau verða að
leggja fram að sínum hluta til
ýmiskonar framkvæmda, sem
(Framhald á blaðsíðu 5).
Gleðileg jól!