Dagur - 24.12.1966, Blaðsíða 5

JÓLABLAÐ DAGS
5
Hann vár þingmaður Dálamanna 1845
—51 og þjóðfundarmaður 1851.
Fyrir Snæfellsnessýslu: Kristján
Magnússen sýslumaður á Skarði. Hann
var varaþingmaður og mætti á þrem
fyrstu þingunum.
Fyrir Mýra- og Hnappadalssýslu:
Helgi Helgason bóndi í Vogi. Sat á
þrem fyrstu þingunum.
Fyrir Reykjavíkurkaupstað: Séra
Árni Helgason prófastur á Görðum á
Álftanesi, elzti maður þingsins, 67 ára
gamall. Hann sat á þingi sem varaþing-
maður fyrir Reykvíkinga 1845—49.
Fyrir Vestmannaeyjar var enginn
kosinn, því að eins og fýrr var frá sagt
hafði þar enginn kosningarétt.
Konungkjörnir þingmenn voru:
Bjarni Thorsteinsson amtmaður í
vesturamtinu. Þórður Sveinbjörnsson
og Þórður Jónassen dómarar í yfir-
dómnum. Björn Blöndal sýslumaður í
Húnavatnssýslu. Séra Helgi Thordar-
sen dómkirkjuprestur í Reykjavík, síð-
.ar biskup. Séra Halldór Jónsson pró-
fastur í Glaumbæ í Skagafirði, síðar á
Hofi í Vopnafirði. Hann var síðar kos-
inn þingmaður Norður-Múlasýslu 1859
—65 og 1869 og var forseti Alþingis
1863. Geta má þess, að Bjarni Thor-
steinsson og Bjöm Blöndal áttu aðeins
sæti á fyrsta þinginu, en Þórðamir
báðir og séra Helgi oft síðan sem kon-
ungskjörnir. Séra Halldór snérist á
móti stjórninni, á þjóðfundinum 1851
og var ekki konungskjörinn eftir það.
Forseti þingsins var kjörinn Bjarni
Thorsteinsson amtmaður, og varafor-
seti Þórður Sveinbjörnsson yfirdómari,
báðir konungskjörnir þingmenn. Skrif-
arar voru kjörnir Jón Guðmundsson og
Þórður Jónassen, en síðar voru tveir
utanþingsmenn fengnir þeim til aðstoð-
ar. Þingmenn skrifuðu sj álfir útdrætti
úr ræðum sínum, en Jón Sigurðsson og
Jón Johnsen voru kjörnir til að sjá um
útgáfu þingtíðinda, en þau voru pi'ent-
uð þegar í öndverðu.
Eins og fyrr var getið og kunnugt er
var hið, fyrsta Alþingi einungis ráðgef-
andi samkoma, og hélzt svo til 1874,
er það fékk löggjafarvald. Konungsfull
trúi lagði mál fyrir þingið til umsagn--
ar, og tillögur þingmanna voru stílaðar
sem óskir til konungs. Voru þær yfir-
leitt byggðar á svokölluðum „þegnleg-
um uppástungum" eða bænarskrám, er
þinginu voru sendar úr héruðum lands
ins og undirritaðar voru af kjósendum,
stundum hundruðum saman. Nokkrar
uppástungur, og sumar hinna merk-
ustu, komu þó frá íslenzkum kandídöt-
um og stúdentum í Kaupmannahöfn.
Var mikils um vert, að undirskrifta-
söfnunin væri rækilega undirbúin, svo
og efni bænaskránna, og með nægum
fyrirvara. Má vera, að mörgum sýnist,
að þessi málsmeðferð hafi ekki verið
mikils virði, og víst var konungur ekki
í neinu bundinn við ályktanir þingsins.
Þó var það svo í reyndinni, að afstaða
þingsins hafði mikil áhrif, er til lengdar
lét, einkum eftir að löggjafarþing Dana
var stofnað og stjórnin vandist á að
taka tillit til kjöx-inna fulltrúa og þjóð-
arvilja. — Á hinu í'áðgjafandi þingi og
í tengslum við það var sjálfstæðisbar-
átta íslands háð í þi'játíu ár.
Rétt þykir að gera stuttlega grein
fyrir hinum helztu málefnum, er full-
trúar íslendinga höfðu fram að flytja
á hinu fyi’sta þingi. Fyrsta ágreinings-
málið var, hvort þingfundi skyldi halda
fyrir opnum dyrum. Mælti konungs-
fulltrúi gegn því og taldi ólöglegt, og
féllst þingfoi-seti á, að svo væri. Séra
Hannes Stephensen hreyfði máli
þessu, en Jón Sigui’ðsson tók þá þegar
upp þá forystu fyrir meirihluta þing-
manna, er hann hélt lengi síðan, þótt
hann væri þá þeirx-a yngstur. Virðist
það koma fljótt fi-am í umræðum, að
konungsfullti’úi hafi verið við því bú-
inn að kveða sem skjótast niður tillög-
ur þessa verðandi forystumanns, ef
unnt væi’i, enda höfðu þeir Jón Sigurðs
son og Bardenfleth áður leitt saman
hesta sína í blöðum í Kaupmannahöfn
út af íslandsmálum, og afstaða Jóns
kunn í þeim efnum. — Næst má telja
tillögur um x’ýmkun kosningai’éttar og
fjölgun þingmanna, svo og um fulla
viðurkenningu íslenzkrar tungu á þing
inu. Fai’ið var fram á, að reikningar
Jarðabókasjóðs, sem þá var einskonar
landssjóður íslands, yrðu lagðir fyrir
Alþingi, og var það upphaf þeirrar
ki’öfu þingsins, er síðar var fast fram
haldið, að fjárhagur íslands og Dan-
merkur yrði aðskilin. — Flutt var
bænarskrá um þjóðskóla á íslandi. Var
þar átt við sameiginlega stofnun fyrir
gagnfræðakennslu og latínuskóla-
kermslu, svo og kennslu í guðfræði,
læknisfræði og íslenzkum lögum. Var
það vitanlega mjög í sjálfstæðisátt, að
íslendingar lærðu íslenzk lög fyrst og
fremst í stað hinna dönsku. — Óskað
var eftir aukningu verzlunarfrelsis, og
þá einkum, að öðrum en þegnum Dana
konungs yrði gert kleift að flytja vörur
til landsins og reka verzlun, greitt fyrir
verzlun lausakaupmanna á skipum og
verzlunarstöðum fjölgað, en íslending-
ar voru þess þá enn lítt umkomnir að
reka verzlun sína. — Lagt var til, að
stefnt yi’ði að því, að héraðslæknir yrði
í hvei-ri sýslu (en þeir voru þá átta)
og sjúkrahúsi komið upp í Reykjavík.
Alls var tekið til meðferðar á þing-
inu 101 mál. Af þeim voru 9 konungs-
frumvörp, fjögur konungleg álitsmál,
er svo voru nefnd, og 88 þegnlegar
uppástungur, sem þingmenn fluttu, en
flestar voru bomar fram í undirskriftar
skjölum þeim, er fyrr voru nefnd. Oft
voru mörg undirskriftarskjöl um sama
efni, og var þá eitthvei’t þeirra valið til
flutnings. Undirski’iftaskjölin Voi’U
fyrst afhent forseta og lágu frammi til
athugunai’, en á umi’æðufundinum af-
henti forseti skjölin til flutnings, og
voru þau þá lesin í heyranda hljóði af
flutningsmönnum. Heldur þótti þessi
skjalalestur tafsamur, og svo myndi
þykja nú, ef þingskjöl væru lesin með
greinargerðum á Alþingi. Fi’umvörpum
og uppástungum var vísað til nefnda,
en fæst þeirra komust lengra. Einar sjö
uppástungur voru afgreiddar með
bænai-skrám frá þinginu til konungs.
Virðast þingmenn, og þar á meðal Jón
Sigui’ðsson, hafa viljað fax’a mjög var-
lega í það að afgreiða bænai’skrár til
konungs, og eigi síður en, þótt um
beina lagasetningu hefði verið að ræða.
Sýnir þetta glöggt ábyrgðartilfinningu
þeirra, og að þeim var áhugamál, að
þinginu yrði ekki brugðið um hvatvísi
í ráðgjafarstarfinu.
Hér er ekki tími til að rekja nánar
meðferð einstakra þingmála, úrslit
þeirra eða þann árangur, sem telja
mætti, að oi’ðið hefði af stöi’fum þessa
þings, eigi heldur orðaskipti manna á
þingfundum, þótt ýmsum kynni að
þykja það fi’óðlegt. Þingið sat að störf-
um í-úmlega mánaðartíma. Sleit kon-
ungsfulltrúi því 5. ágúst og mælti þá á
íslenzku eins og við þingsetninguna,
en aðrar þingræður flutti hann á
dönsku. Forsetinn, Bjai-ni Thorsteins-
son, flutti einnig ræðu. Var svo hrópað
húrra fyrir konungi og gengið af þingi.
Þingmenn þeir, er kosnir voru 1844,
áttu samkvæmt alþingisskipuninni sæti
á þingunum 1847 og 1849 eins og áður
er sagt, en nokkrar breytingar ux’ðu þó
á setu manna á þessum þingum af
ýmsum ástæðum. Á þinginu 1847 var