Dagur - 24.12.1966, Blaðsíða 10

10
JOLABLAÐ DAGS
að þyngd. Hálsinn var langur og
mjór, svo jaær gátu teygt hið litla
höfuð sitt meira en 10 m. upp í
loftið. Fá tré á íslandi ná þeirri
hæð — og hve hátt er húsið ykkar?
Fessar risávöxnu fenjaeðlur hafa
sennilega þurft að eta 300—400 kg.
af jurtum á dag. Vegna þyngdar-
innar hefur þeim verið léttast um
hreyfingar í vatni, og þær gátu
sannarlega vaðið djiipt og þá haft
nasirnar uppúr, sumar höfðu ein-
mitt nasirnar ofaná enninu. Heili
risaeðlanna var mjög lítill í hlut-
falli við líkamsstærðina, en til upp-
bótar höfðu þær aukalieila, eða
stóran taugahnút í lendunum. Þær
hafa sennilega hugsað með lend-
unum ekki síður en höfðinu. Enda
var „lendarheilinn" allt að tuttugu
sinnum stærri en heilinn í höfðinu.
Lendarheilinn var hnútur á mæn-
unni. Flestir telja að eðlurnar hafi
verið mjög heimsk dýr, en engin
sönnun er fyrir því, í raun og veru.
Fenjaeðlurnar hafa líklega verið
silaleg dýr, en ráneðlurnar aftur á
móti eldsnarar í hreyfingum, líkt
og rándýr nútímans. Hví skyldi
ekki stóri heilinn í „rassinum“ hafa
getað gert sitt gagn. Margar forn-
eðlur voru harla kynlegar gð útliti.
Segleðlan líktist talsvert skipi und-
ir seglum, því hún hafði marga og
stóra gadda á bakinu og var þanin
húðfelling á milli. Segleðlur voru
2—3 m. á lengd, með mjög langa
sundrófu. Miklar tennur sátu í
kjafti. Stökkeðlur báru sig yfir land
ið í stórum stökkum líkt og kengúr-
úr.' Hinar stærstu hafa verið 10—12
m. larigar, en þar af inun rófati
verá um helmingur, svo dýrið hef-
ur Senniiega verið um tvær mann-
hæðir. En vöxtulegri var t. d. Þórs-
eðlan, þ. e. um 20 m. á lengd og
10 m. á hæð, þegar hún reisti ,upp
höfuðið. Þyngdin um 20 tonn.
Hvernig litist þér á að mæta henni
í myrkri? Þórseðlan var jurtaæta og
hefur hafzt við í vötnum og fenjum
aðallega. — Furðu heillegar leifar
af Nashyrningseðlu hafa verið
grafnar úr jörð í kalksteins- og
krítarlögum í Klettafjöllum Norð-
ur-Ameríku. Hún hefur verið 8—9
m. löng og 3—4 m. á hæð, með
ákaflega stórt höfuð — um 3 m. á
lengd og 2 tonn að þyngd. Dýrið
var með rana úr horni, og tvö horn
líkt og á nautpeningi, en þar að
auki með feiknamikið horn á nefi.
Hefur dýrið því í senn líkzt nokkuð
fíl, nauti og nashyrningi. Mikill
beinkragi gekk frá höfðinu og aft-
ur á háls. Höfuðið hefur verið ærið
þungt að bera, enda hafði Nashyrn-
ingseðlan mjög sterka framfætur.
Hún var grasbítur en þó prýðilega
vopnuð og brynvarin, enda mun
ekki hafa af veitt gagnvart rán-
eðlunum. Sumar aðrar eðlur, t. d.
Bxyneðlan og Kamb- eða Skjald-
eðlan voru alsettar göddum og
skjöldum úr horni og beini. Þær
voru „albrynjaðar" og hafa verið
eins og hreyfanlegir kastalar, en
flestar munu þær hafa verið jurta-
ætur og sennilega heldur þungar á
fæti og gengið álútar. Finngálknið
bar aftur á móti höfuðið hátt, náði
rúmlega helmingi hærra upp en
gíraffinn. —
Þetta voru aðeins nokknr dæmi
nm fjölbreytileik og veldi „eðlu-
ríkisins" á miðöld jarðar. En svo
hurfu flestar cðlutegundir af sjón-
arsviðinu og ný dýr tóku við. Hvað
veldur? Lílsskilyrðin á jörðinni
hafa breytzt, jurta- og dýraríkið
einnig. Eðlurnar hafa ekki getað
aðhæfzt hinum breyttu Hfskjörum,
ef að líkindum lætur. En margar
dýrategundir eru þeim skyldar eða
af þeim og frændum þeirra komn-
ar á vorum dögum, t. d. fuglarnir.
Einn fyrsti fuglinn, sem leifar hala
fundizt af, virðist millistig eðlu og
núverandi fugla, enda nefndur
Eðlufugl. Hann bar tennur í neli,
klær á vængjum og langa fjaður-
setta rófu. — Á Grauxlandi liafa í
jarðlögum fundizt millistig skrið-
dýra og fiska. Enn lifa eðlur á jörð-
inni og nokkur önnur skriðdýr, jx.
e. skjaldbökur, krókódílar og slöng
ur, en veldi þeirra er miklu minna
en forðum. Fuglar og spendýr
komu í staðinn — og fiskar í höf-
um. Ekki má þá heldur gleyma
skordýrunum, flugum, fiðrildum,
bjöllum o. s. fi~v. Ríki skordýranna
er geysi mikið og fjörbreytt á vor-
um tímum. Sumir spá því jafnvel
að skordýrin muni sigra heiminn.
Hvað á að gera fyrir þá,
sem eiga að erfa landið?
ÞESSA spurningu lagði Dagur
fyrir séra Friðrik A. Friðriksson
sóknarprest á Hálsi í Fnjóskadal nú
í vetur.
Svar hans við þessari spurningu
birtist í viðtali við hann 5. nóvem-
ber s.l. og er á þessa leið:
„Eitthvað, sem komi í veg.fyrir,
að landið verði af þeim tekið. Það
þarf að vekja þetta dugmikla unga
fólk okkar til hugsunar um arf sinn
og eign. Það þarf að veita því trú-
arlega, siðlega og þjóðlega vakn-
ingu. Að öðrum kosti, ef svo heldur
fram sem nú horfir um vanmegna
dreifbýli, gapandi gróðahyggju og
skefjalaust glaumlíf, má rétt eins
vel við því búast, að eftir svo sem
50 til 100 ár verði búið að kaupa
ungann úr þjóðinni til útlanda
fyrir sólskin og hálaunaðar stöður,
og að eftir sitji snögg-kynblandað-
ur lýður, sem ekki talar íslenzku og
ekkert veit né vill vita annað en
„brauð og leiki“. Tíminn er að
verða tæpur lyrir góða menn að
opna auguni' og taka saman hönd-
um um verndun lands og þjixðar."