Dagur - 24.12.1966, Blaðsíða 18

18
JÓLABLAÐ D AGS
I
Dýrin víða vaknað fá,
varpa hýði nætur,
grænar hlíðar glóir á,
grösin skríða á fætur.
Þessum morgni varð ekki betur lýst,
eða a. m. k. ekki þeim tilfinningum,
sem hann vekur. Ég fer með vísuna
aftur og aftur, og gái jafnfiamt að
grösunum, sem eru að skríða á fætur.
Þau eru öll gamlir kunningjar, eða eins
og Jónas segir um Eggert:
Hér hittir vinur vin á grænu engi.
Hér er reyrgresið ilmgóða, maddama
maríustakkur og mýrfjólan feimna. En
hvað er þetta? Einhver þytur rýfur
morgunkyrrðina.
Ég lít heim að sæluhúsinu, og þar
stendur Þórir í varpanum, með hita-
mæli, sem hann hefur fest í snæri og
sveiflar nú hitamælinum í kring um
sig. svo að hvín í. Alltaf eru vísindin
söm við sig.
Sex komma þrjár gráður á selsíus,
segir Þórir, þegar ég kem heim. Held-
ur var það nú klént. Svo heldur hann
áfram veðurathugunum, en ég setzt í
varpann og fer að virða fyrir mér
landslagið.
Þarna rísa Austurfjöllin, sem hinum
megin séð eru venjulega nefnd Kinn-
arfjöll, víðast um og yfir þúsund metra
há, og heita þeim einkennilegu nöfn-
um, Sigga, Vigga, Syðri-Bróðir, Ytri-
Bróðir, Kambur.
Kamburinn er hæstur, 1210 m, en
eftir honum heitir bærinn Kambsmýr-
ar, sem stóð þar niður undan. Norðan
við Kambinn er skál mikil, eða dalur,
og skín þar á hvítan jökulskalla. Ur
þeim jökli kemur Syðri JÖkulsáin, sem
glettist við okkur í gær. Þá er annað
hátt fjall, einnig kamblaga, en nafn-
laust á korti. Þar fyrir neðan heita
Hálsmannatungur og kannske mætti
skýra fjallið eftir því.
Fyrir norðan þetta fjall kemur Ytri-
Jökulsáin niður og þvi hlýtur að vera
einhver jökull á bak við fjallið, þótt
hann sjáist ekki héðan.
Þá koma fjöll með þverhníptum
klettabeltum, skörðótt að ofan og skor-
in mörgum smáum skálum. Heita þar
Grímslandsbotnar, en nyrzt í þessum
fjallrana gnæfir Skálavíkurhnjúkurinn
nær 1100 m á hæð.
Suðvestan undir honum er smá jök-
ulfönn.
Hvers vegna skyldi austurhlíðin vera
svoná klettótt? Líklega vegna þess, að
jarðlögunum hallar í austur, eða SA
frá okkur, og við sjáum hér í brotsárið
mikla, sem var upphaf Flateyjardals-
heiðarinnar.
Af verkunum skuluð þér þekkja þá.
Ekki er langt siðan það var almenn
skoðun í Norðurálfu, að allt það, sem
nú er kallað jökulminjar ísaldar, væru
leifar eftir Nóaflóð.
Nú finnst okkur þetta barnaleg skoð-
un, svo óræk vitni sem jökulminjarnar
eru og fá eða engin náttúrufyrirbæri
munu skilja eftir sig jafn ótvíræðan
vitnisburð.
Rétt fyrir utan Heiðarhús er að finna
einn slíkan. Þar er dalurinn þvergirt-
ur af hólahrúgaldi, sem kallast Hrafn-
hólar. Efnið í þeim er augljóslega kom-
ið austan að, því fylgja má hólunum
þar upp eftir lilíðinni og er suðurjaðar
þeirra myndaður af fallega ávölum
garði, sem liggur þvert upp hlíðina og
blasir við frá Heiðarhúsabænum. í
miðju hólasvæðinu í austurhlíðinni
fellur Jökulsá ytri niður í Dalsá í all-
miklu gljúfragili, sem hún hefur grafið
i hólana og hlíðina. Dalsáin hefur einn-
ig grafið sér mikinn farveg þvert í
gegn um Hrafnhólana við rætur aust-
urhlíðarinnar en þess sjást greinilega
merki, að hún hefur eitt sinn beygt
vestur fyrir þá. Hefur þá verið tals-
verð uppistaða eða lón fyrir sunnan
hólana neðan við Heiðarhús. í þetta
lón hafa myndast eyrar og stendur
Heiðarhúsabærinn á einni slíkri eyri.
Hér fer það ekki á milli mála, að
skriðjökull hefur gengið niður í dal-
inn úr Austurfjallinu. Hann hefur ver-
ið fremur mjór í hlíðinni, liklega fylgt
gömlum farvegi Jökulsárinnar en svo
breiðzt talsvert út niður á láglendinu.
(Slíkir jöklar kallast á fræðimáli pied-
mont-jöklar og mætti kalla þá fótjökla
á íslenzku).
Og allt hlýtur þetta að hafa gerzt
eftir ísöld hina miklu, því síðan Hrafn-
hólajökullinn lá þarna, hefur enginn
skriðjökull hróflað við þessum leifum.
Líklegast er því, að Hrafnhólajökull-
inn hafi verið við lýði í lok síðasta
Jökulskeiðs, þegar meginskriðjökull
Fnjóskadalsins endaði talsvert innar,
kannske var hann þá í Króksmelunum
áðurnefndu? Hver veit?
Túngarður tröllanna.
Seinna um daginn höldum við Þórir
upp með Ytri-Jökulsá, því meiningin
er að kynnast nánar þeim jökli, sem
eitt sinn sendi niður Hrafnhólajökul-
inn og sjálf áin kemur úr.
Við rekumst á litgrýdi í fjallsöxlinni
og Þórir safnar prufum af því. Það
virðist vera í lagi ofar í fjallinu, lík-
lcga í um það bil 700 m hæð. (Um lit-
grýti nánar Isíðar).
Af fjallsöxlinni sést inn í allmikinn
dal, sem liggur til suðausturs inn í
fjallið. Eftir honum rennur Jökulsáin.
Við göngum inn eftir vesturhlíð þessa
dals, og allt í einu blasir við okkur
einkennilegt virki í fjallshlíðinni. Við
stöndum um hríð eins og steini lostn-
ir og horfum á þetta virki. Það líkist
einna helzt hlöðnum grjótgarði til-
sýndar og sker sig mjög úr umhverf-
inu vegna hins blágráa grjótlitar en
umhverfið að miklu leyti gróið mosa
og skófum. Það er einna líkast því, sem
þessi garður hafi nýlega verið hlaðinn
þarna á ská upp eftir hlíðinni. En hver
getur hafa hlaðið hann og í hvaða til-
gangi?
Er nær kemur sannfærumst við brátt
um það, að þessi garður er ekki af
neinni venjulegri gerð og miklu er
hann stórkostlegri en svo, að nokkrir
menn hefðu getað verið þar að verki.
Stórbjörgum er þar hrúgað óreglulega
upp svo þau mynda 3—5 m háan, og
allt að 10 m breiðan garð.
Það er eins og einhver firnahönd hafi
verið þarna að verki. Flestir steinarn-
ir eru með nýlegu brotsári, lítið veðr-
uðu og næstum ekkert grónir, nema
hvað finna má mosatægjur á stöku stað
í sprungum.
Túngarður tröllanna dettur mér í
hug en miðalda rithöfundar hefðu efa-
laust kallað þetta luxus naturae, nátt-
úruspil. En brátt víkja hégiljurnar fyr-
ir raunsærri skynsemi- nútímamanns-
ins.
Þetta var auðvitað ekkert annað en
venjulegur jökulgarður (mórena).
Ekki þurfti annað en líta inn í dal-
botninn til að sannfærast um það. Þar
klúkti jökullinn ennþá, næstum hulinn
af hvítum snjó síðasta vetrar. Hér og
þar glittir þó í blátt jökulsvellið, sem
sýndi hið rétta eðli hans og gaf til
kynna hvers hann myndi megnugur.
Garðinn hlaut þessi jökull að hafa
myndað á blómaskeiði jöklanna um
síðustu aldamót.
Nú var vegalengdin frá garðinum til
jökulsins nálægt einum kílómetra og
hefði hann því átt að minnka sem því
nemur á síðustu 50—60 árum.