Dagur - 18.01.1967, Blaðsíða 4

i
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
VANDAMÁL MARGRA
ÞJÓÐA
ALLLANGT er nú síðán byrjað var
að tala um það á Alþingi og síðar á
opinberum vettvangi, að nauðsyn
bæri til að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins. I»að var um það leyti kunn-
ugt orðið, að Norðmenn höfðu gert
sérstaka framkvæmdaáætlun fyrir
Norður-Noreg, sem þá var orðinn
hlutfallslega mun mannfærri en aðr-
ir landshlutar Noregs og hafði dreg-
izt aftur úr á ýmsum sviðum. Áætl-
un þessari fylgdu mikil fjárframlög.
Framkvæmd hinnar sérstöku Norð-
ur-Noregs áætlunar er nú lokið, en
ráðstafanir af sama tagi eru nú gerð-
ar á breiðara grundvelli. í fleiri lönd
um eru nú gerðar opinberar ráðstaf-
anir til að draga úr vexti stórborga
og efla landsbyggð utan þeirra.
Sú var á síðasta áratug framkvæmd
þessara mála hér á landi að tekin var
upp sú regla að veita á fjárlögum ár
hvert sérstakt framlag úr ríkissjóði
til „atvinnu- og framleiðsluaukning-
ar“, sem aðallega var notað til lán-
veitinga í sambandi við uppbygg-
ingu atvinnulífs í sjávarplássum á
Norður-, Austur- og Vesturlandi. í
sveitunum var að sjálfsögðu haldið
áfram að framkvæma hina eldri lög-
gjöf um nýbýli og aðstoð við rækt-
unarsambönd svo og aðrar ráðstaf-
anir, sem Landnám ríkisins hefir
umsjón með og áttu að miða að því
að koma í veg fyrir eyðingu býla.
Atvinnu- og framleiðsluaukningar-
fjárveitingin varð hæst árið 1957, þá
15 millj. kr., sem svarar til a. m. k.
90 millj. kr. nú, miðað við upphæð
ríkistekna. Á Alþingi 1962 eftir „við-
reisn“ voru sett lög um Atvinnubóta-
sjóð, en með þeim var í rauninni
ákveðið að atvinnu- og framleiðslu-
aukningarféð skyldi vera 10 millj.
kr. á ári í 10 ár, og það lagt í sjóðinn
ásamt útistandandi fé af atvinnu- og
framleiðsluaukningarlánum frá önd-
verðu, sem hafði verið innheimt
vægilega. Þama var þá ekki um
neina nýja eða skapandi lausn að
ræða. Á síðasta þingi voru svo þessi
lög um Atvinnubótasjóð afnumin og
jafnframt sett ný lög um svonefndan
Atvinnujöfnunarsjóð. Sú löggjöf er
til nokkurra bóta á þessu sviði, og þá
einkum að því leyti, að hún gefur til
kynna, að skilningur sé vaxandi á
þeirri hættu, sem yfir landsbyggð-
inni vofir. Magnús Jónsson f jármála-
ráðherra lét raunar í það skina í ís-
lendingi í vetur, að þaraa væri um
að ræða einskonar yfirbótarlöggjöf
vegna staðsetningar stóriðjunnar á
höfuðborgarsvæðinu, enda sjóðnum
ætluð von í hluta framleiðslugjalds
af álverksmiðju. Kemur þetta heima
við það, sem Karl Kristjánsson sagði
í þingræðu, að málið væri flutt „af
klofnum hug“. (Framh. á bls. 7)
DR. RICHARD BECK:
SKÁLDIÐ FRÁ FAGRASKÓGI
ÞAÐ ER heiti óvenjulega hug-
þekkrar bókar, sem út kom í
fyrrahaust á vegum Kvöldvöku
útgáfunnar í Reykjavík. Allir
íslendingar vita við hvern þar
er átt, en bókin er safn endur-
minninga samferðamanna um
skáldið. Um útgáfuna sáu þeir
Árni Kristjánsson, tónlistar-
stjóri Ríkisútvarpsins, og
Andrés Björnsson, þáverandi
dagskrárstjóri þess. Er það til
marks um hin djúpu ítök skálds
ins í hugum og hjörtum landa
sinna, að þessi minningabók
um hann seldist svo fljótt upp,
að auka varð drjúgum við upp-
lag hennar. Er skemmst frá að
segja, að útgefendur hafa unn-
ið hið þarfasta og þakkarverð-
asta verk með því að safna sam
an þessum fjölþættu endur-
minningum um þjóðskáldið
Davíð Stefánsson og gefa þær
út í bókarformi, því að með því
er áreiðanlega miklum fróðleik
imi hann bjargað frá gleymsku.
Það yrði langt mál, ef rekja
ætti efni þáttanna hvers um sig,
enda verður það eigi gert hér
nema að litlu leyti, en það skal
þegar tekið fram, að allar eru
endurminningar þessar vel í let
ur færðar, þrungnar hlýju til
skáldsins og aðdáun á honum,
en um leið skráðar af hispurs-
leysi og hreinskilni, og þess
vegna allar að einhverju leyti
til aukinnar þekkingar og fyllri
skilnings á honum, lífi hans og
verkum.
Ágætlega er sviðið tjaldað, ef
svo má að orði komast, með
upphafsgrein bókarinnar „Fá-
einar minningar um Davíð“, eft
ir Árna Kristjánsson, enda voru
þeir nánir vinir áratugum sam-
an. Góðu heilli, fléttar Árni inn
í minningar sínar kafla úr bréf-
um frá Davíð til hans. í síðasta
jólabréfinu, sem skrafað var
1960, farast skáldinu þaimig
orð:
„Hér eru rafstjömur hengdar
á hvert hús, stjömur himinsins
nægja mönnum ekki lengur,
þetta á að tákna jól ... Enginn
minnist vitringanna, sem eru á
leið yfir eyðimörkina, né bams
ins i jötunni, sem gaf heiminum
hina guðlegu speki ... En ég
fer heim í Fagraskóg ... ég fer
méð hjarðmönnunum inn í fjár
húskofa og vegsama stjömu
AustUrlanda.“
Grein Kristjáns Jónssonar
borgardómara „Með Davíð var
gott að vera“, sem byggð er á
nánum kynnum, bregður einnig
Upp sérstaklega glöggri mynd
af Davíð, og segir frá því, hvem
ig snilldarkvæði hans „Skógar-
hindin" varð til.
Mikill fengur er að grein séra
Björns O. Björnssonar „Boðnar
bræðUr", er segir frá skálda-
félaginu „Boðn“, er íslendingar
í Kaupmannahöfn höfðu stofn-
að. Þetta var á árunum 1915—
16, og var Davíð, eins og vænta
mátti, tekinn í félagið. Lýsir
séra Bjöm þátttöku hans í fé-
lagsskapnum og birtir allmörg
sýnishom af fyrstu ljóðum
hans, eins og þau geymast í
fundarbók félagsins. Það var
einmitt á ,3oðnaar“-fundi, að
dr. Sigurður Nordal kynntist
fyrst skáldskap Davíðs og varð
mjög hrifinn af hinu imga
skáldi; leiddi það til þess, að
fljótt tókst með þeim náin vin-
átta, er hélzt óslitin meðan báð-
ir lifðu.
En í markvissum og skilnings
ríkum minningarorðum, sem
Sigurður flutti um Davíð í Rík-
isútvarpið 8. marz 1964, lýsir
hann því sjálfur, hve hrifinn
hann hafði orðið af ljóðalestri
hans á fyrmefndum skáldafé-
lagsfundi íslenzkra stúdenta í
Kaupmannahöfn. Skal þess jafn
framt getið að verðugu, að Sig-
urður kom á framfæri fyrstu
kvæðum Davíðs til birtingar í
íslenzkum tímaritum.
Hins ber eigi síður að minn-
ast, að Sigurður á í endurminn-
ingasafninu aðra sérstaklega
merkilega og athyglisverða
grein um Davíð, „Litið í gömul
bréf“, þar sem hann birtir kafla
úr bréfum frá skáldinu og nokk
ur gömul kvæði hans, er ekki
hafa birzt áður. Fer Sigurður
sannarlega ekki villur vegar,
þegar hann segir, að eftirfar-
andi smáljóð hefði sómt sér í
Svörtum fjöðrum:
Það var æskuunnustan mín,
sem í augu mér biðjandi leit,
þegar hún settist á brúðar-
bekkinn
hjá biðli framan úr sveit.
Það var æskuunnustan mín,
sem óhuggandi grét,
þegar hún eina óvini mínum
að eilífu tryggðum hét.
Það var æskuunnustan mín,
sem annar gaf brúðarskart
— og grætur og kyssir mig í
meinum,
þegar myrkrið er nógu svart.
Dr. Steingrímur J. Þorsteins
son skrifar prýðilega grein,
„Skáldið að norðan", um per-
sónuleg kynni sín af Davíð, sam
hliða því að hann lýsir skáld-
skap hans og stöðu hans í ís-
lenzkum bókmenntum. Loka-
orð ritgerðar Steingríms hitta
ágætlega í mark:
„Ég vil ljúka þessum þáttum
með því að segja frá bamaskóla
stúlku, sem ég hitti fyrir
skömmu. Hún var að læra ljóð
undir kennslustund. Við spjöll-
uðum saman um kvæðið. Ég
spurði meðal annars, eftir hvern
það væri. Telpan svaraði: „Ég
man ekki, hvort það er heldur
eftir Jónas Hallgrímsson eða
Davíð Stefánsson. Ég blanda
þeim svo oft saman.“
í þessum orðum bamsins er
fólgin meiri vitneskja um kveð
skap Davíðs en í löngum grein-
argerðum lærdómsmanna. —
Davíð segir í kvæði sínu um
Jónas:
Hitt gleður mig, ef geymist
vísa ein —
fær griðastað í hjörtum ís-
lendinga.
Og oft er eins og leynist
ljúfur ylur
í ljóðinu, sem bamið nam og
skilur.“
í greininni „Á ströndinni"
lýsir dr. Páll ísólfsson tónskáld
af mikilli nærfærni og hlýju
samvinnu þeirra Davíðs sem
listamanna, en samvinna þess-
ara tveggja snillinga varð
ávaxtarík mjög, eins og alkunn
ugt er. Samtímis varpar grein
þessi ljósi á Davíð bæði sem
mann og skáld.
Þá mun hún hlýja mörgum
um hjartarætur frásögnin hans
séra Péturs Sigurgeirssonar um
það, hvemig hinn áhrifamikli
sálmur Davíðs „Ég kveiki á
kertum mínum“ varð til. Séra
Pétur hafði spurt skáldið hvað
komið hefði honum til þess að
yrkja þennan fagra sálm, og fer
bezt á því að láta séra Pétur
halda áfram frásögn sinni:
„Þú spyrð að þessu,“ segir
Davíð og brosir.
Og síðan segir hann: „Það er
aðeins einn maður, sem hefur
spurt mig að þessu áður, herra
Ásgeir Ásgeirsson forseti."
Ég finn, að ég er kominn að
efni, sem honum er hjartfólgið.
Það er þögn. Ætlar hann ekki
að segja meira, eða fæ ég af
hans eigin vörum frásögnina
um þá stóru stund? Ég bíð.
Hann heldur áfram:
„Ég var þá í Noregi.“ Hann
talar hægt og virðulega og með
áherzluþunga. „Það var á litlu
hóteli skammt frá Osló. Þetta
var um páskaleytið. Á föstu-
daginn langa vorum við, géstir
hótelsins, stödd við dögurð að
venju. Meðal gestanna var móð
ir með barn, litla telpu, svo
bæklaða, að hún gat ekki geng-
ið.
Við matborðið veitti ég því
eftirtekt, að telpan þrábað móð
ur sína um að fara með sér til
kirkju. Mér fannst móðirin
ekki gefa baminu þann gaum,
sem það átti skilið og var í þörf
fyrir. Ég fann til með telpunni,
kenndi í brjósti um hana. Ég
gaf mig á tal við konuna og
bauðst til þess að fara með
barnið. Hjálp mín var vel þegin.
Ég tók telpuna í fang mér og
bar hana til kirkjunnar. Guðs-
þjónustan var látlaus og hátíð-
leg. Þegar við komum aftur
heim á hótelið, dró ég rriig í
hlé — og sálmurinn: Ég kveiki
á kertum mínum, varð til.“
Bráðskemmtileg er frásögn
Ríkharðs Jónssonar mynd-
höggvara um „Ferð til ítalíu
með Davíð Stefánssyni frá
Fagraskógi og fleirum“, og var
það ferðalag um margt hið ævin
týralegasta.
Þorsteinn M. Jónsson fyrrv.
skólastjóri, er var útgefandi
mjög mikils hluta af verkum
skáldsins, segir frá samskipt-
um þeirra í mjög eftirtektar-
verðri grein.
Svipuðu máli gegnir um
grein Brynjólfs Sveinssonar
yfirkennara, er lýsir samvinnu
þeirra Davíðs sem prófdómara
og vinnubrögðum skáldsins við
prófarkalestur.
Gagnfróðleg er einnig hin
ítarlega grein Þorsteins Jósefs-
sonar blaðamanns um bókasöfn
un Davíðs og hið mikla og
merkilega bókasafn hans, en
hann var mikill bókaunnandi,
eins og kvæði hans sýna deg-
inum ljósara.
Mikinn fróðleik um ætt
Daviðs og uppruna er að finna
í grein Eiðs Guðmundssonar,
Þúfnavöllum, og um æviferil
hans í greinum þeirra Einars
frænda hans Guðmundssonar
frá Hrauni, og frú Huldu Á.
Stefánsdóttur skólastjóra. Hug-
stæð er einnig sú mynd, sem
Helga Valtýsdóttir leikkona
bregður upp af skáldinu, mann-
leg og aðlaðandi í senn. Ættar-
tala hans eftir Einar Bjarnason
ríkisendurskoðenda eykur á
ævisögulegt gildi bókarinnar.
Vel fer einnig á því, að henni
lýkur með lýsingu á útför
skáldsins að Möðruvöllum, tek-
in úr Akureyrarblöðunum.
Bókin er framúrskarandi
vönduð og falleg að ytra frá-
gangi, og hefir að geyma fjölda
mynda af skáldinu á ýmsum
tímum ævi hans og við margvís
leg tækifæri. Q
Helgi Hallgrímsson:
Úr ríki náffúrunnar -1
ÞINGAÐ UM HVÍTABJÖRNINN
Sviðsmynd úr Biedermann og brennuvargamir.
Leikfélag M. A.:
Biedermann og brennuvargarnir
Leikstjóri Erlingur E. Halldórsson
LEIKFÉLAG M. A. sýndi sl.
föstudag leikritið Biedermann
og brennuvargamir eftir sviss-
neska höfundinn Max Frisch í
þýðingu Þorgeirs Þorgeirsson-
ar. Leikstjóri var ungur leik-
húsmaður og leikritahöfundur
að sunnan Erlingur E. Halldórs
son, en að öðru leyti var þessi
vandaða og fjölþætta sýning að
öllu verk nemenda M. A.
Leikfélag M. A. hefur oftast
áður sýnt bæjarbúum léttan
ALDARFJORÐUNGS ofugþróun
ÞAÐ mun almennt talið, að þá
sé jafnvægi í byggð landsins,
ef íbúum einstakra landshluta
fjölgar á tilteknum tíma um
sama eða svipaðan hundraðs-
hluta og þjóðin í heild. Einnig
mætti segja, að jafnvægi í
byggð landsins sé sú dreifing
þjóðarfjölgunarinnar, sem að
því miðar, að öll lífvænleg
byggð haldist og eflist um land
allt, að þjóðin haldi áfram að
byggja alla björgulega staði í
landi sínu. En í byggðarmálum
íslendinga hefir ekki verið um
jafnvægisþróun að ræða, held-
ur stórborgarþróun undanfama
áratugi. Manntalstölur landsins
í heild og einstakra landshluta
síðasta aldarfjórðunginn sýna
þessa þróun glögglega.
Árið 1940 var mannfjöldinn á
öllu landinu 121.474. Árið 1965
var hann 193.758. Hvorttveggja
miðað við 1. des. Fjölgun 72.284
eða 59.5%.
Árið 1940 var mannfjöldi á
Vestfjörðum 12.952, en árið
1965 10.435. Bein fólksfækkun
19.4%.
Á Austurlandi var mannfjöld
inn 10.123 árið 1940, en 11.017
árið 1965. Fólksfjölgun 8.8%.
Á Norðurlandi var mannfjöld
inn 27.406 árið 1940, en 31.417
árið 1965. Fjölgun 14.7%.
Á Suðurlandi, austan Fjalls,
var mannfjöldinn 13.596 árið
1940, en 17.062 árið 1965. Fjölg-
un 25.5%.
Á Vesturlandi, sunnan Gils-
fjarðar, var mannfjöldinn 9.936
árið 1940, en 12.998 árið 1965.
Fjölgun 30.8%.
í Kjalarnesþingi, vestan
Fjalls, var mannfjöldinn 47.460
árið 1940, en 110.824 árið 1965.
Fjölgun 133.9%.
Þessar tölur bera vitni um
hina gífurlegu röskun, sem orð
ið hefir á byggðajafnvæginu á
einum aldarfjórðungi. Á Vest-
fjörðum hefir á þessum aldar-
fjórðungi orðið bein fólksfækk-
un um 19.4%. í fjórum lands-
hlutum var fjölgunin aðeins
8.8%, 14.7%, 25.5%, og 30.8% á
sama tíma sem þjóðinni fjölg-
aði um 59.5%. í þessum fjórum
landshlutum var því um hlut-
fallslega fólksfækkun að 'ræða.
Jafnvel í höfuðstað Norður-
lands varð hlutfallsleg fólks-
fækkun á síðasta áratug og á
árinu, sem leið. En í Kjalames-
þingi (vestan Fjalls) hækkaði
fólkstalan imi 133.5% á tíma-
bilinu 1941—1965. f sjö sam-
liggjandi sveitarfélögum, sem
hagfræðingar eru farnir að
kalla Stór-Reykjavik, hækkaði
íbúatalan úr 43.500 upp í
100.469. Á því litla landsvæði á
nú meira en helmingur þjóðar-
innar heima. Þetta svæði er orð
ið stórborg.
Þessi þróun er mjög varhuga
verð fyrir land og þjóð, svo að
ekki sé meira sagt, ekki aðeins
fyrir þá landshluta, sem eiga
við beina eða hlutfallslega fólks
fækkun að stríða, heldur einnig
fyrir höfuðborgina og nágrenni
hennar, sem á erfitt með að
valda sumum þeim verkefnum,
sem á hana hlaðast vegna vaxt-
arins. Getur af þeim sökum orð
ið mjög örðugt að byggja þar
upp nægilega traust atvinnulíf
í framtíðinni svo og að full-
nægja ýmsum þeim kröfum,
sem gera verður til stórborgar.
Það ætti því að vera sameigin
legt áhugamál allra landsmanna
að stuðla að því, að fólksfjölg-
unin dreifðist meir um landið
en hún hefir gert hingað til á
þessari öld. Til þess þarf dreif-
ingu fjármagns og dreifingu
þeirra miðstöðva af ýmsu tagi,
sem draga að sér fólk og fé. Á
þessu sviði er eðlilegt og sann-
gjarnt, að fulltrúar hinnar
dreifðu landsbyggðar hafi for-
ystuna. Sé sú forysta öflug og
samhent, mun ekki standa á
almenningi í höfuðborginni að
viðurkenna-þjóðamauðsyn. Q
Glæpamálastofnun
Á NÝAFSTAÐINNI ráðstefnu
sérfræðinga í ðaalstöðvum Sam
einuðu þjóðanna í New York
var rædd spurningin, hvort
koma bæri á fót á vegum sam-
takanna sérstakri stofnun í
Róm, sem hefði það meginverk
efni að koma í veg fyrir glæpi
og fjalla um meðferð afbrota-
manna. Stofnunin ætti að fást
við rannsóknir og þjálfun sér-
fræðinga og vera miðstöð þeirr
ar viðleitni að fá ráðstafanir á
þessu sviði teknar inn í alls-
heijaráætlanir hvers ríkis um
efnahags- og félagsmál.
Sérfræðingamir ræddu einn-
ig hvaða möguleikar væru á að
veita vanþróuðu löndunum að-
stoð, bæði að því er varðar tálm
un glæpa og eftirlit með þeim.
gamanleik á vetri. Það var þess
vegna ekki laust við, að sumir
hristu höfuðið lítið eitt, þegar
það fréttist, að nemendur hygð
ust nú breyta þeirri reglu og
taka þetta hádramatiska og há-
alvarlega nýtízkuverk til sýn-
ingar. En þeim mun meiri er
sigur þeirra við svo erfitt verk-
efni. Hér eru engin tök á að
ræða sýninguna í smáatriðum,
þótt hún sé þess verð, en segja
má það skýrt og skorinort, að
hiin tókst með ágætum, var á
allan hátt hin ánægjulegasta og
skólanum, nemendum og leik-
stjóra til mikils sóma.
Leikritið sjálft er talsvert
sterkari blanda en við eigum
að venjast hér nyrðra, enda eitt
af beztu verkum eins bezta
manns evrópskra samtímabók-
mennta, margslungið og snjallt
í byggingu sinni og nýtízkulegt
í sniðum. Þetta er ein óslitin
predikun, rammur reiðilestur,
kryddaður grófu gamni, á
stundum allt að því hrottalegri
kímni. Hér leika þeir listir sín-
ar Eisenring og Schmitz, hin
illu öfl, sem byltast úr myrk-
ustu djúpum mannssálarinnar
og birtast á yfirborði mann-
kynssögunnar í líki þýzka naz-
ismans, brennuvargarnir, sem
af hreinum eyileggingarþorsta
valda borgarbrennu (þ. e.
heimsstyrjöld). Fómarlamb
þeirra er Biedermann, venju-
legur þýzkur góðborgari, kemd
ur og strokinn í klæðum borg-
aralegra hugsjóna, réttlætis og
heiðarleika, mikill í fasi og
orðum meðan ekki þarf að
standa við orðin, því að allt
þetta yfirbragð er bara dular-
gervi. Biedermann er þó eng-
inn úlfur í sauðargæru, bara
geit í sauðargæru, þröngsýnn
og eigingjam, lydda ag heigull,
í fjötrum sjálfsblekkingarinnar,
lítilmenni, sem einskis má sín í
grófum og gráum hráskinna-
leik illra afla, bráð, sem auðvelt
er að hremma. Og auðvitað
gugnar hann strax, heldur
djöflunum veizlu og réttir þeim
eldspýtumar, sem þeir tendra
með bálið mikla.
Sigurgeir Hilmar, sem lék
(Framhald á blaðsíðu 7)
HVÍTABJÖRNINN eða ísbjörn
inn (Ursus maritimus), er gam
all kunningi okkar íslendinga.
Hans varð iðulega vart, þeg-
ar hafís lagði að landinu og
stundum langt inni í landi,
eins og t. d. veturinn 1881, þeg-
ar bjarndýr sást alla leið uppi
í Hrafnkelsdal.
Síðasta ísavetur, 1965, brá
hins vegar svo við, að hvíta-
bjöminn lét ekki sjá sig.
Hin eiginlegu heimkynni
heimkynni hvítabjarnanna eru
Norður-Grænland, Svalbarði
og heimskautalönd Norður-
Ameríku og Síberíu. Annars
fara þeir víða um Norður ís-
hafssvæðið, og mikill hluti
þeirra heldur sig jafnan á
sjálfu íshafinu, jafnvel allt
norður við sjálft heimskautið.
Að þessu leyti eru hvítabirn-
ir, eins og sjávardýrin, allra
þjóða dýr, enda þótt þjóðir
þær, sem löndum ráða við ís-
hafið hafi þar mestra hags-
muna að gæta, en þær eru
Bandaríkjamenn, Kanadamenn,
Danir, Norðmenn og Sovét-
menn.
Þessar þjóðir hafa nýlega
vaknað til meðvitundar um þá
hættu, sem hvitabirninum er
nú búin, vegna tilkomu nýrrar
tækni við veiðarnar og jafn-
framt eru þær byrjaðar að gera
sér ljósa þá ábyrgð, sem á þeim
hvílir til að vernda þetta ein-
stæða dýr.
Erfitt er að gera sér grein
fyrir núverandi fjölda hvíta-
bjarna í heiminum, því talning-
ar hafa ekki enn verið fram-
kvæmdar nema í smáum stíl,
en sennilegt þykir, að fjöldi
þeirra sé ekki mikið yfir 10
þúsundum. Er það raunar furðu
lítið, ef miðað er við það
geysivíðlenda flæmi, sem þeir
byggja. Árlegur fjöldi veiði-
dýra er talinn vera um 1300,
sem einnig er mikið miðað við
heildartöluna.
Árið 1965 var efnt til fyrstu
ráðstefnunnar um rannsóknir
og verndun hvítabjarnarins. —
Var ráðstefna þessi haldin í
Fairbanks í Alaska, dagana 6.
til 10. sept. og til hennar boðið
fulltrúum þeirra fimm þjóða,
sem hér eiga einkum hlut að
máli. Þar lagði hver þessara
þjóða fram skýrslu um ástand
mála á sínu yfirráðasvæði.
Af skýrslunum kemur fram,
að einhverjar friðunarráðstaf-
anir hafa víðast hvar verið
gerðar, t. d. er yfirleitt bannað
að veiða 1—2 ára gamla húna
og sömuleiðis birnur með unga
húna eða í hýði. Einnig eru
hýðasvæðin víða sérstaklega
friðuð, veiðitími og fjöldi veiði-
dýra takmarkaður. Veiðar úr
flugvélum eru og víðast hvar
bannaðar.
I heimskautalöndum Ameríku
(Alaska, Kanada, Grænlandi),
hefur hvítabjöminn víða verið
veiddur til matar og fata af
rnnfæddum íbúum landa þess-
ara (eskimóum). Á vissum
svæðum eru hvítabjamaveiðar
þessu fólki lífsspursmál enn í
dag, enda hafa eskimóar víða
ótakmarkaða heimild til hvíta-
bjamaveiða. — Veiðiaðferðir
þeirra eru yfirleitt frumstæðar,
þær sömu og tíðkazt hafa um
langan aldur, og bjömunum því
ekki veruleg hætta búin af
þeim ' veiðum, ef ekki kæmi
fleira til. Eftir því sem þessar
frumstæðu þjóðir laga sig að
nýjum háttum, verða þó hvíta-
bjamaveiðar minna virði fyrir
þær, enda er nú víða svo kom-
ið, að þeir innfæddu nota hvíta
bjöminn aðeins til tekjuöflun-
ar. (Áætlaðar tekjur Alaska af
hvítabjarnaveiðum árið 1965
voru 550 þúsund bandaríkja-
dalir).
Á Fairbanksráðstefnunni kom
fram eindreginn vilji allra þátt
takenda til að efla rannsóknir
á hvítabirninum og stuðla að
friðun hans. Tillögur Sovét-
manna um algera friðun til 5
ára náðu þó ekki fram að ganga
og mun hinum fulltrúunum
hafa þótt of snemmt að hefjast
handa, en rannsóknir enn af
skornum skammti til að rök-
styðja slíkar ráðstafanir.
Hver sendinefnd samdi að
lokum sínar sérstöku tillögur,
sem þær síðan lögðu fyrir við-
komandi ríkisstjórnir, en eftir-
farandi samþykkt var gerð af
öllum fulltrúum sameiginlega:-
1. Að hvítabjöminn heyri
öllum þjóðum til, en ríkisstjóm
ir þeirra þjóða, sem löndum
ráða umhverfis Norður-íshafið
séu ábyrgar fyrir verndun
hans.
2. Að því sé beint til ríkis-
stjórna allra landa, að örva
vísindalegar rannsóknir á lifn-
aðarháttum og umhverfi hvíta-.
bjamarins, til að ráða hinar
fjölmörgu gátur í sambandi við
þetta dýr.
3. Að veiði hvitabjama megi
aldrei ganga svo langt, áð dýr-
inu sé hætt við útrýmingu.
4. Að í öllum lögum og reglu
gerðum um friðun hvítabjarnar
ins verði tekið sérstakt tillit til
réttar innfæddra þjoða í við-
komandi löndum, veiðiaðferðá
þeirra og sérstakra þarfa fyrir
veiði þessa dýrs í daglegu lifi
sínu. Fyrir aðra veiðimenn sé
bjarndýraveiðin aðeins peninga
spursmál, en fyrir þá innfæddu
oft spurning um lífið sjálft.
Spyrja má svo að lokum,
hvernig málin horfr frá sjónar-
miði okkar íslendinga. Höfum
við ástæðu til að veita .þeim
björnum, sem hingað kunna að
reika, einhverja vemd?
Það hefur löngum þótt góð
latína , að drepa hvítabirni á
íslandi, og hefur jafnvél verið
talið til sérstakra afréka e.ða
þjóðþrifastarfsemi, enda hafa
þeir birnir, sem hingáð haia
flækst, jafnan verið strádrepn-
ir. Ýmsar sögur eru til um
skaðsemi hvítabjarna hér. Eiga
þeir að hafa Iagzt á búfénað og
jafnvel drepið menn. Allar slik
ar sögur eru þó varhugaverðar.
í heimkynnum sínum er hvíta-
björninn yfirleitt meinlítill og
sneiðir heldur hjá því að hitta
menn. Þannig er honum einnig
lýst í sumum íslenzkum þjóð-
sögum.
Þeim möguleika skal þó ekki
neitað, að stundum kunni að
slæðast hingað langsoltin dýr,
sem þá eðlilega geta verið
hættuleg mönnum og fénaði.
Mun það fara að einhverju leyti
eftir eðli íssins, sem kemur að
landinu, hversu þéttur hann er
o. s. frv. Selur er aðalfæða
hvítabjarnarins og nái hann til
þeirra, lítur hann ekki. við
öðru. Hins vegar virðist það
geta skeð, að ísinn sé svo fast
pakkaður hér við strendurnar,
að þar sé engin vök á stórum
svæðum. Er þá eðlilega „bágt
til bjargar'* fyrir hvítabjöm-
inn.
Ef svo skyldi fara á komandi
árum, að hafís venji komur sín-
ar að landinu og svo ólíklega
vildi til, að einhverjir hvíta-
birnir slæddust þar með, finnst
mér öll rök mæla með því, að
við íslendingar hegðum okkur
eins og sæmir siðaðri þjóð í
umgengni okkar við þá, og
tökum þar tillit til áðumefndra
samþykkta. Hver sem verður
hvítabjarnarins var, ætti að
gera sér far um að athuga hann
sem bezt hann getur og allt
hans hátterni og skrá það nið-
ur, áður en það er gleymt, en
grípa ekki til byssunnar fyrr
en hann er viss um að hjá því
verði ekki komizt. (Hér má
skjóta því inn í, að mjög er
varhugavert að særa hvítabirni
með skotum; verða þeir þá oft
æfir og mjög illir viðureignar).
Jafnan ættu menn að spyrja
sig, af hvaða ástæðum eða hvöt
um þeir ráðast til atlögu við
björninn, og ef svo skyldi reyn-
ast, að það væri af grimmd,
peningagræðgi eða metorða-
girnd, þá er betra að láta það
ógert.
Minnumst þess, að hvíta-
bjöminn er að vísu hættulegt
dýr (ef hann er hungraður eða
áreittur), en þó fyrst og fremst
merkilegt og einstætt dýr, með
einstæða og furðulega lifnaðar-
hætti, svo að íá önnur dýr
standast þar samanburð.
Það ætti að vera stolt okkar,
að þetta volduga íshafsdýr læt-
ur stundum svo lítið að heim-
sækja þetta land. Q
- Sjálfvirk símastöð
(Framhald af blaðsíðu 8)
færði öllum þakkir, er að höfðu
unnið -og óskaði bæ og byggð
allra heilla.
Bæjarstjórinn, Ásgrímur
Hartmannsson, minntist Hann-
esar Hafsteins og rakti síðan
sögu símamála í Olafsfirði. í
því sambandi minntist haiin
Páls Bergssonar sérstaklega. En
hann var um skeið oddviti í
Ólafsfirði og hafði mikinn
áhuga á símamálinu, og að fá
línu lagða til Ólafsfjarðar. í þvx
tilefni ritaði hann Svarfdæling-
um bréf um málið snemma í
janúar 1906, þar sem óskað var
eftir samvinnu við þá um að fá
lagðar símalínur á báðum stöð-
um. Taldi bæjarstjórinn þetta
hafa haft mikJa þýðingu fyrir
framgang símamálsins, enda
komst Ólafsíjörður í símasam-
band 1908. Árið 1929 var komið
upp vísi að innanbæjarkerfi
fyrir tilstilli nokkurra áhuga-
inanna. Lýsti bæjarstjórinn að
lokum þakklæti sínu yfir hin-
um nýja áfanga.
Þorvarður Jónsson yfirverk-
fræðingur Landssimans skýrði
tæknileg atriði og hvernig
menn gætu bezt notfært sér
þessi nútímaþægindi.
Að kaffidrykkju lokinni var
farið í nýbyggingu þá, sem gerð
var og byggð við hús póst- og
síma. Klukkan 5 opnaði bæjar-
fógetinn, Sigui-ður Guðjónsson,
símann með því að tala við
póst- og símamálastjóra og
þakkaði hann honum, svo og
öðrum er að hefðu unnið.
Eftir þetta urðu flest síma-
númer kaupstaðarins á tali í
einu, því marga fýsti að prófa
símann.
Boð þetta var Brynjólfi
Sveinssyni og öðrum, sem að
því stóðu til hins mesta sóma.
B. S.