Dagur - 25.01.1967, Blaðsíða 4

4
5

Skrifslofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar hi.
VERNDUN OG EFLING
LANDSBYGGÐAR
VERNDUN og eHing landsbyggðar
er þjóðarnauðsyn. Hér er ekki um
það að ræða, að hvergi megi leggja
niður byggt ból eða flytja á hag-
kvæmari stað. Uppbygginguna ber
að miða við það að hagnýta sefh bezt
gæði náttúrunnar til lands og sjávar,
þar sem þau eru til staðar. Björgu-
lega staði ætti ekki að yfirgefa.
Jafnframt ber að hafa það í huga,
að ráðið til þess að hindra beina eða
hlutfallslega fólksfækkun í einhverj-
um landshluta getur verið meðal
annars í því fólgin að koma þar upp
þéttbýlishverfum eða efla kaupstaði
og kauptún, sem fyrir eru. Aukning
fólksfjölda á slíkum þéttbýlisstöðum
getur, þótt hún í bili dragi til sín
eitthvað af fólki úr umhverfi sínu,
verið brýnt hagsmunamál hlutaðeig-
andi landshluta, ef hún ræður úrslit-
um um það, að sá landshluti, sem
heild, haldist í byggð og eflist. í bæj-
um og þorpum skapast líka markað-
ur og ýmsir aðrir slíkir möguleikar
fyrir nálægar sveitir. Af þessu leiðir,
að byggðajafnvægismálið verður
ekki leyst, svo að vel sé, nema á það
sé litið frá heildarsjónarmiði hinna
stóru landshluta, en þá jafnframt
haft í huga, að björgulegar byggðir,
þótt nú séu fámennar og eigi í vök
að verjast, dragist ekki aftur úr í
sókn þjóðarinnar til bættra atvinnu-
hátta og betri lífskjara.
Byggðajafnvægisstarfsemin á ekki
að vera fólgin í „atvinnuleysisráð-
stöfunum“ eða örvun þjóðhagslega
óhagkvæmrar framleiðslu. Koma
þarf í veg fyrir þann misskilning,
sem stundum ber á, að hin fámenn-
ari byggðarlög og atvinnurekstri
þeirra sé yfirleitt byrði á þjóðarbú-
skapnum. Athuganir hafa leitt í ljós,
að í sumum fámennum sjávarpláss-
um til dæmis skilar hver íbúi að
meðaltali svo mikilli gjaldeyrisvöru-
framleiðslu í þjóðarbúið, að athygli
vekur við samanburð. Víða í sveit-
um er framleiðslan líka án efa mjög
mikil, ef reiknað er á þennan hátt.
En þar sem tilfinnanlegur skortur er
á fjármagni og tækni af skomum
skammti, getur þetta orðið á annan
veg. Það er athyglisvert í þessum
samanburði að engin stétt í þjóð-
félaginu mun leggja eins mikið fram
hlutfallslega af eigin tekjum og með
vinnu sinni til uppbyggingar í land-
inu og bændastéttin. Óhætt mun að
gera ráð fyrir, að hagnýt þjóðarfram-
leiðsla minnki ekki heldur vaxi við
aukið jafnvægi í byggð landsins.
Með aðstoð fjármagns og tækni
þarf að gera bömum landsins kleift
að grundvalla búsetu sína, lífsaf-
komu og menningu á náttúrugæð-
um til lands og sjávar, hvar á land-
inu, sem þau náttúrugæði em. □
Jónas Jónsson frá Hriflu:
Eigum við að endurfæða Hóla-Jón?
NIÐURLAG.
Hinn svokallaði stríðsgróði
hefur á undangengnum árum
haft þvílík áhrif á mikinn hluta
þjóðarinnar, eins og vissa Hóla
Jóns um, að hann mundi erfa
allar jarðir í tveimur blómleg-
um hreppum í Skagafirði að
eyða þeim fjármunum algerlega
ábyrgðarlaust. Flestir vildu
verða ríkir og héldu sig vera
þar á góðri leið. Samt var krón
an felld, en Norðmenn og Dan-
ir réttu sína mynt úr öskustó
Hitlers. Hjá okkur kom hall-
ærisskömmtun Magnúsar Jóns-
sonar eftir gullflóðið 1946—'47.
Síðan fylgdi tilkoma eyðijarða
og eyðilegging hins byggða
lands með meiri hraða heldur
en fyrr, nema á hallæristíman-
um. Stærstu og dýrustu veiði-
tæki útvegsins, togararnir, voru
seldir úr landi, ýmist sem úr-
gangs fiskiskip eða brotajárn.
Konur hurfu í hundraða tali
frá heimilum og umsjá barna
sinna til að vinna, jafnvel kvöld
og eftirvinnu til að tryggja sér
húsaskjól í nýju þéttbýli og sjá
börnum og heimili þar fyrir dag
legu brauði. Forkólfar stórút-
gerðarinnar fullyrtu ár eftir ár
að stórfelldur tekjuhalli væri á
útvegi þeirra. Síðasta neyðaróp
þessara manna er að biðja um
lagaleyfi til að láta togara sína
veiða í landhelgi. Áður hafa
eigendur stóru vélbátanna tek-
ið allt of víða upp þann sið að
sópa með botnvörpu, beztu mið
innan landhelginnar. Hrædd
stjórnarvöld beita ekki lögmæl-
um viðurlögum til að hindra
þessi brot. Gífurlegur innflutn
ingur hefir verið á erlendum
óhófsvörum svo sem 5000 bíl-
um á einu ári og fjölmörgum
100 þús. kr. eldhúsgögnum og
eyðist gjaldeyrisforðinn með
þessum hætti. íslenzkur iðnað-
ur er nú líkt settur eins og full
gróinn akur, sem svignar undan
óveðri tollahækkana íslenzkra
stjórnarvalda. Hins vegar er
verðbólgan sjálf nógu hættuleg
í þessu efni, en hún er sjálf-
skaparböl aldarfjórðungs mis-
gerða. Sveitabýlin og sveita-
fólki fækkar. Dýru, gömlu veiði
skipin eru seld úr landi sum
þeirra hafa að baki tug milljóna
rekstrarhalla. Bolfiskurinn góði
lífsnauðsyn frystihúsanna, kem
ur ekki þangað eins og fyrr.
íslenzka ríkið siglir nú rólega
eftir óljósri stefnuslóð Ný-
fundnalands. Það eru mörg slys
orðin fyrir heimskulega eyðslu
mannfólksins og fávísa fjár-
stjóm leiðtoganna. Englending-
ar tóku þegar á reyndi við sinni
gömlu nýlendu, eins og þegar
hreppsnefnd á íslandi tóku til
ráðstöfunar og framfærslu van-
máttugar fjölskyldur sem ekki
gátu aflað sér húsnæðis eða
vista vegna heilsuleysis eða sér
stakra annmarka. Bretinn tók
við sinni nýlendu, þeir vissu að
í landinu væru nóg náttúru-
gæði, ef ráðdeild væri beitt í
stjómarfarinu. Við strendumar
voru hin beztu fiskimið en
nytjaskógar í landi og námur
góðar. Gamla stórveldið setti
hjól stjómarvélarinnar aftur af
stað svo að almenningur gæti
notið gæða landsins. Síðan er
ástand þjóðarinnar í Nýfundna
landi í sæmilegu lagi, en frelsið
er farið. Það er lítill vafi á að
íslendingar geta lent á hættu-
leið eins og þessi litla grann-
þjóð hjá Ameríku. Ef hér yrði
um algera uppgjöf að ræða
mundu tvær eða fleiri dugandi
þjóðir vera fúsar að gera við
Islendinga hliðstæðan sáttmála
eins og þeir, sem fóru höndum
um frelsismálin við Gissur jarl
og sendimenn Hákonar Noregs-
konungs. Hver og einn af hin-
um frjálsu nábúum íslendinga
mundu geta látið íslenzku þjóð-
inni í té stjórngæzlu til að
bjarga daglegum þörfum al-
mennings. Ef til vill gefur það
íslendingum auðveldari leið til
sjálfsbjargar að þeir muna í
meir en 600 sumur.
Miklar líkur eru fyrir því að
nú syrti í álinn nema ef íslend-
ingar hugsi vel ráð sitt. Veg-
irnir eru tveir framundan. Veg
ur uppgjafarinnar að fordæmi
Nýfundnalands. Hitt er sjálfs-
bjargarleiðin og hún er íslend-
ingum nokkuð kunn úr sögu síð
ustu kynslóðar. Hér var skugga
legt ástand í félagsmálum árið
1939, þó að hættan væri þá
minni, en á yfirstandandi tíma.
Hér var Sturlungaöld á frum-
stigi. Flokkarnir illvígir, en þó
máttvana. Menn kunnu ekki að
sjá fótum sínum forráð í frið-
samri samstjórn þriggja borg-
araflokka, fimm misseri. Ef til
uppgjafar kemur hér á landi
mun þjóðin þokast áleiðis eftir
sinum eigin veikdómsvegum.
Bjargráðin munu fæðast með
þeim hætti að almennur ótti
grípur fjölmarga menn, konur
og karla þegar þeim er ljóst hve
mikið er í húfi, þau horfa yfir
fama leið og líta á raunir þeirra
tíma þegar aldagömul yfirstjórn
erlendra húsbænda var fyrir
alla íslendinga auðmýkjandi,
kvalarfull og óvirðuleg hvernig
sem litið var á þá aðstöðu. En
þegar leiðtogar allra borgara-
flokkanna létu 1939 augnabliks
hagsmuni og persónulegan
metnað víkja um stundarsakir,
þá gátu fáir áhugamenn vakið
bjargráðaölduna. Nú þarf mikla
forustu um úrræði fólksins og
fjölmennt vakningarlið. Djúp-
tækur almennur ótti við kom-
andi ófarir og annað ekki, getur
knúð íslendinga nú, til að rétta
við tapaðan leik. Síðan 1942
hafa menn af öllum stéttum
lagt stund á að græða sem mest
á návist varnarliðs frá velvilj-
aðri frændþjóð og beitt skipu-
legum gróðaveiðum í innbyrðis
viðskiptum eins og framast
mátti við koma. Megin krafa
innanlands hefur verið sú að
hver einstakur maður eða fé-
lagsheild hlaði á bát eins mikl-
um fjármunum og unnt er. Al-
gengasta tækið til fjárveiða
innanlands er kaupkúgun og
verkbann, en fágaðasta tækið er
hótun um landflótta ef þjóð-
félagið verður ekki við óskum
kröfusjúkra manna. Alkunnugt
er dæmi frá 1960 þegar tylft ís-
lenzkra manna, sem þjóðin
hafði fóstrað með dýru námi
innanlands og utan, hótaði nú
að yfirgefa landið ef ríkið vildi
ekki greiða aukalaun meir en
hóf var á. Annars töldu kaup-
kröfumennimir sér henta að
flytja alfarnir úr landi. Slíkum
mönnum er auðvelt að svara
Hverfið þið til þeirra landg
þar sem ykkur er betur borgað
(Framhald í næsta blaði)
Árni G. Eylands:
Helgi Hallgrímsson:
6AMLAR SYNDIR 06 NYJAR ÞÆTTIR AF FLATEYJARDAL
NU SKAL SELURINN SOKKVA
- Laxárrafmagn til Austurlands
(Framhald af blaðsíðu 1)
í áætlunum um virkjun í Laxá
að með tilhögun 2 yrði stíflan
fullgerð síðari hluta ársins 1971
og sjálf virkjunin síðari hluta
ársins 1973.
Gljúfurvirkjun, 10.5 þús. kw.
yrði svo fullgerð síðari hluta
árs 1981.
Það er þó rétt að geta þess að
reiknað hefir verið með í öll-
um þessum tilhögunum að
stækka díselstöðina á Akureyri
áður en virkjunin tæki til
starfa, og er sú stækkun áætluð
imr 3 þús. kw. og þarf hún að
vera fullgerð haustið 1968.
Þegar Laxárvirkjunarstjórn
fór suður í byrjun júní sl. á
fund raforkumála- og fjármála
ráðherra svo og dr. Jóhannesar
Nordals, Seðlabankastjóra, Jón
asar Haraldz, forstjóra Efna-
liagsstofnunarinnar og raforku
málastjóra, var ákveðið að
skipa nefnd til þess að athuga
tæknilegan og fjárhagslegan
grundvöll áætlana um virkjun
Laxár, svo og hvort hentugt
væri að raforkumál Austur-
lands og Norðvesturlands yrðu
leyst með líniun frá Laxá til
Egilsstaða og frá Akureyri til
Sauðárkróks.
Nú hefir það skeð að athugan
ir, sem fram hafa farið um
lausn á raforkumálum Austur-
lands og Norðvesturlands,
benda til að raforkumál þessara
landshluta verði e. t. v. leyst
með línum frá Laxá og Akur-
eyri. Þetta mun aftur á móti
þýða það að framkvæma þarf
nýja útreikninga fyrir Laxár-
virkjun mcð tilliti til hins stærri
markaðar, sem hér yrði um að
ræða.
Að svo stöddu er ekki Iiægt
að fullyrða hvaða áhrif þetta
liefði í för með sér, en ekki er
ólíklegt að tilhögun 3 Gljúfur-
versvirkjun að stærð 22 þús.
kw. yrði þá hagkvæmust.
Gert er ráð fyrir að nefnd sú,
er áður getur, komi saman nú
á næstunni og að þá liggi fyrir
niðurstöður þeirra viðbótar at-
hugana, sem xmnið er nú að,
þar ^ meðal kostnaður nýrrar
virkjunartilhögunar við Lagar-
foss svo og áhrif hugsanlegrar
tengingar Austurlands og Norð
vesturlands á fjárhag Laxár-
virkjunar.
(Fréttatilkynning frá Laxár-
virkjunarstjóm)
Danskennsla hafin í skólunum
NÚ ERU tíu ár liðin frá því að
Heiðar Ástvaldsson danskenn-
ari hóf að kenna dans í skólum
á Akureyri, en kennsla hans
lagðist niður og danskennslan
þar með að mestu. Nú er þessi
sami kennari að koma hingað á
ný og ætlar að kenna dans í
barnaskólunum, Gagnfræða- og
Menntaskóla. Auk þess heldur
hann námskeið fyrir hjón sér-
staklega og börn, auk almennra
námskeiða. Með honum kennir
Guðrún Pálsdóttir auk aðstoðar
kennara. Kennsla hefst í byrj-
un næsta mánaðar.
í skólum verður La-Bostella
leikdansinn m. a. kenndur, en
hann er einskonar sambland af
ýmsum kunnum dönsum, enn-
fremur Watusi. En höfuð-
áherzla verður lögð á hina
klassisku dansa, sem hvarvetna
eru kenndir og eru þýðinga-
mestu dansarnir um heim allan
10 að tölu og „gömlu dansana".
Það er alger fjarstæða, er
séra Benjamín heldur því fram
að H. N. H. hafi verið „settur í
steininn" vegna „fúkyrða“ um
kirkjuna og prestana, annað
hafi ekki þótt fært. Hauge virti
kirkjuna, en ekki allar aðfarir
prestanna, og hann hvatti alla
þá er honum fylgdu að málum
til að sækja kirkju og virða all-
ar kirkjulegar embættisathafn-
ir.
Séra Benjamín tilfærir meðal
annars úr Bjarma, með þessum
orðum:
„Loks segir Bjarmi, að „mest
ur hluti þeirrar kristilegu safn-
aðarstarfsemi", sem nú eiga sér
stað í Noregi eigi rót sína að
rekja til „vakningar“ Hauges“.
Ekki veit ég hver hefir skrif-
að þetta í Bjarma, eða hvaða
heimildir liggja að baki því. Ef
til vill er það hofmóður er ég
tel mig ekki þurfa að fletta upp
á því, og met þessi ummæli
lítils.
Hér ér sagt mjög villandi og
einhliða frá. „Allir vildu Lilju
kveðið hafa“. Margir hafa reynt
að feta í fótspor H. N. H., en
reynzt minni menn en hann og
sumir hreinlega litlir karlar. Er
rétt að kenna honum um það?
Margir hafa vitandi vits, aðr-
ir óafvitandi, reynt að yrkja
eitthvað svipað eins og Einar
Benediktsson, á þjóð vor ærið
af slíkum kveðskap litið upp-
byggilegum. Er rétt að sækja
skáldjöfurinn til saka um það?
— Og þó, hans er „sökin“, að
því leyti, að hefði Einar aldrei
ort annað en miðlungs ljóð, eða
lakara en það, þá hefði enginn
stælt kveðskap hans og þjóðin
verið laus við eftirlíkingar af
góðkvæðum hans, aumlegar.
Svipað mætti segja um H. N. H.,
kenningar hans. og starf.
Og enn vafasamari verða hin
tilgreindu ummæli Bjarma, þeg
ar þess er minnzt, að eftir daga
H. N. H. hafa hvað eftir annað
komið fram „rétttrúnaðar“-
postulai- og flokkar í Noregi,
sem hafa gert lítið úr starfi H.
N. H. og þótt hann hafa linlega
að unnið. Til er að slíkir flokkar
hafa hætt „haugianeme og upp
fattet hele deres virksomhet
som Satans verk“, svo að orð-
rétt sé hermt eftir góðri heim-
ild.
Eftir um 50 ára kynni af
norsku þjóðinni, og um 15 ára
dvöl í landinu, tel ég réttmætt
að segja, að allt hið bezta og
heilbrigðasta í kristilegri safn-
aðarstarfsemi, sem nú er í
Noregi, eig rót sína að ein-
hverju leyti að rekja til starf-
semi H. N. H. endur fyrir löngu.
Að rekja rætur alls þess, er
oss þykir miður fara á þessu
sviði í Noregi, og fellum oss
ekki við, til Hans Nielsens
Hauge og lífsstarfs hans, finnst
mér jafn fráleitt eins og að
kenna séra Friðriki heitnum
Friðrikssyni um það sem oss
þykir miður fara í háttemi
æskulýðsins í Reykjavík nú um
stundir.
En þegar H. N. H. er minnzt
kemur fleira til. Starf hans var
uppreisn gegn embættismanna-
valdinu dansk-norska, sem í
þann tíð þrúgaði norsku þjóð-
ina, sérstaklega alla alþýðu
manna, svo að ótrúlegt er um
að lesa, og þar voru prestarnir
ekki barnanna beztir. Þess
vegna var tekið á Hauge þeim
ótrúlegu fantatökum, sem ill-
frægt er orðið. Hreyfing sú er
H. N. H. vakti og fylgismenn
hans — Haugianarnir — báru
fram, var „den förste norske
folkerörsla.“ — „Rörsla hans
reiste hele folket til vern om
samvet og sosial rett.“ — Þann-
ig varð starf H. N. H. og Haug-
iananna mikið brautryðjenda-
starf og undirbúningur þess
sem skeði á Eiðsvelli vorið 1814.
Þetta man norska þjóðin og
dvelur lítt við það þótt sitt hvað
megi út á ritmál hans setja,
sérstaklega á hans yngri árum.
Þá er þess einnig minnst, að
barátta H. N. H. fyrir fullu
predikunarfrelsi í Noregi var
um leið og varð- fyrsti áfangi
baráttunnar fyrir fullu trúfrelsi
í landinu. En öll var sú barátta
löng og hörð og fullur sigur
vannst ekki fyrr en eftir daga
H. N. H.
Þetta er nú orðið miklu
lengra mál en vera átti. Hið
leiðasta í niðrandi skrifum
Benjamíns prests um Hans
Nielsen Hauge, er að klerkur
skuli leggjast svo lágt að hampa
konungsbréfinu frá 1805 til sönn
unar því hver misindismaður
H. N. H. hafi verið. Ég nefndi
bréfið í grein minni í Degi 19.
nóv., bæði að gamni mínu og til
að undirstrika með hverjum fá-
dæmum ofsóknum embættis-
valdsins gegn Hauge hefðu
verið.
Og svo að lokum. f niðurlagi
orðsendingar sinnar segir séra
Benjamín, að í „guðfræði“ veiti
ekki af „allri þeirri vitglóru og
þekkingu sem menn hafa yfir
að ráða“. Enginn mun mótmæla
því, en getur ekki fleira komið
til, og hefir komið til, í sögu
truarbragðanna? Fávís er ég í
þeim fræðum. En var ekki
Kristur „lítt menntaður“ mað-
ur? Þótt ekki væri það nú svo
slæmt að hann væri „lítt mennt
aður bóndi“.
Gilda ekki enn orð skáldsins:
„Sjálft hugvitið, þekkingin
hjaðnar sem blekking,
sé hjarta ei með, sem
undir slær.“
Og á öðrum stað minnist
sami höf. á „námhrokans
nauma geð“. H. N. H. átti í
höggi við þann vágest, og enn
er hann stundum að verki.
Endurtek, að ég tel vel hægt
að lofa biskup Schelderup og
verk hans án þess að lasta Hans
Nielsen Hauge og kasta rýrð á
minningu hans. Með því síðara
er biskupinum enginn greiði
gerður, enda tel ég útilokað að
biskup Schelderup séu leiðinleg
köpuryrði um Hauge að geði.
Mun ekki rita fleira um þetta
mál hér í blaðinu, hvað sem
aðrir gera, og bið lesendur vel
að yirða.
Reykjavík, 22. desember 1966
Ámi G. Eylands.
VINNINGASKRÁ
Happdrætti -Háskóla íslands
í 1. flokki 1967.
AKUREYRARUMBOÐ
10.000 kr. vinningar: — 2929,
18207, 44730.
5.000 kr. vinningar: 7397, 14029,
18472, 31134, 33151, 41800, 43917.
1.500 kr. vinningar: 223, 2141,
3156, 3362, 3367, 3836, 3839,
4005, 6566, 7110, 7502, 7516,
8249, 9226,11211, 11720, 12088,
12450,13153,13237, 13626,13795,
14199,14400,15075, 17873, 18467,
19369, 19369, 21944, 22126, 24751,
24916, 25948, 27219, 28676, 29046,
29049, 31595, 33409, 33422, 35070,
37042, 40576, 41174, 41778, 42621,
42624, 43304, 43313, 43942, 48251,
49287, 52452, 53805, 53905, 59595.
(Framhald úr Jólablaði)
Veðurfræði plantnanna.
Þriðji dagur ferðarinnar rann
upp, með sæmilegu veðri. Töld
um við bezt að hafa hægt um
okkur þann dag, og safna kröft
um fyrir næstu fjallaferð.
Notaði ég tækifærið að at-
huga gróður í umhverfi Heiðar
húsa. Gekk fyrst niður að Dals-
ánni. Þar uxu meðal annars
þessar plöntur á eyrunum við
ána: fjallakrækill, lækjafræ-
hyrna, mosasteinbrjótur. í dæld
um fyrir ofan eyrarnar fann ég
fjalldúnurt og fjalladeplu, og í
klettagjótu voru fáeinar fjall-
hærur.
Eins og nöfn sumra þessara
plöntutegunda benda tO, eru
þetta fjallaplöntur, sem í inn-
sveitum á Norðurlandi finnast
sjaldan fyrr en uppi i miðjum
hlíðum (ofan-við 500 m. h.), en
hér uxu þær í um það bil 130
m. h.
Þetta er reyndar alkunnugt
fyrirbæri, að ýmsar tegundir
plantna, sem mestmegnis eða
eingöngu finnast hátt í fjöllum
í innsveitum, vaxa á láglendi í
útsveitunum, stundum jafnvel
niður undir sjávarmáli. Eitt-
hvað er það í staðháttum, eða
veðurfarinu, sem veldur þessari
breytingu á háttarlagi plantn-
anna. Ef til vill á snjóalagið
þarna mesta sök. Er það al-
kunna, að bæði eru snjóalög
vetrarins meiri og stöðugri hér
út frá og auk þess liggur snjór-
inn hér oftast lengur fram eftir
vorinu, en í innsveitunum í
sömu hæð.
Hvað snjóalög snertir sam-
svarar því láglendi útsveitanna
nokkurn veginn miðhlíðum inn
sveitanna, og miðhlíðar útsveit
anna samsvara þá sennilega há
fjöllum innsveitanna. Þetta á
einnig við um fleiri þætti en
snjóinn. Úrkoman yfirleitt, er
meiri í útsveitunum, en vex
einnig frá láglendi til fjalla.
Sömuleiðis er sumarhitinn
lægri í útsveitum og lækkar
einnig til fjalla. Allt ber þetta
að sama brunni, og virðist það
vera allgóð skýring á háttarlagi
plantnanna.
Áhrif snjólagsins sjást bezt,
af hinum svokölluðu snjódælda
plöntum, sem kunnar eru af því
að vaxa í djúpum bollum og
giljum í innsveitafjöllunum.
Hér eru þessar plöntur flestar
algengar, má nefna t. d. grá-
mullu, fjallasmára og grasvíði.
Raunar heyrir og aðalbláberja-
lyngið til þessa flokks, en það
er hér víða aðallyngtegundin.
f mýrinni fyrir utan og neðan
sæluhúsið kenndi margra
merkra grasa. Þar fann ég mik-
ið af flóastör, hrafnastör, og
belgjastör, en í blautu halli fyr
ir ofan mýrina óx ígulstör. All-
ar eru starir þessar sárasjald-
gæfar í innsveitum á Norður-
landi, og sú síðastnefnda finnst
þar ekki. Ekki vaxa þær heldur
í innsveitafjöllunum, nema
helzt hrafnastörin. Hér er því
eitthvað annað uppi á teningn-
um. Þetta eru hinar svonefndu
útsveita- eða annesjaplöntur,
sem virðast hvergi kunna betur
við sig en í hinu raka og svala
loftslagi útsveitanna.
Sólarmegin í lífinu.
Uppi í brekkunum var lyngið
víðast hvar einrátt. Fyrir utan
aðalbláberjalyngið voru þarna
allar venjulegar lyngtegundir,
nema sortulyng. Á stöku stað
sáust brúskar af lágvöxnu birki
kjarri, helzt í dældum, sólar-
eða hlésmegin. Hér virðist það
skipta ekki alllitlu máli fyrir
gróðurinn, hvernig Jandið vísar
við sólaráttinni, og birkið virð-
ist yfirleitt vera sólarmegin í
lífinu. En þess er að gæta, að
þar sem landinu hallar að sólar
áttinni, er einnig bezta skjól
fyrir norðannæðingnum utan af
hafinu. Hér fer því saman sól
og skjól, og því engin furða þótt
ýmsar tegundir laðist að þeim
kostakjörum. Ekki nóg með
sinni fyrr, í ferðalaginu. Ekki
bærist hár á höfði manns, og
ský ekki sjáanleg fyrr en lengst
út í hafsauga.
Þórir kíkir í ýmsar áttir, en
brátt tekur hann eftir því að
plasthetturnar eru ekki með í
förinni, og snýr við til að leita
þeirra.
Ég held áfram uppeftir, en
hitinn gerir gönguna erfiða.
Bráðum kem ég á mikinn og
langan melhrygg, sem liggur á
ská út eftir hlíðinni. Smádal-
drag er á bak við melhrygginn,
og fellur þar lækjarspræna eftir
dalnum.
Hér hef ég sennilega rekizt á
Jökulgarðurinn mikli fyrir ofan Heiðarhús.
(Ljósm.: H. Hg.)
það, heldur hlýtur og fannir að
leggja þannig á vetrum, að þær
séu mestar í sólarbrekkunum.
Þessir þrír þættir, sólin, skjólið
og fannlögin virðast því eiga
mestan þátt í viðgangi birkisins
þarna. Það er áberandi víða, að
yfirborð kjarrsins fylgir ná-
kvæmlega því lagi, sem maður
getur ímyndað sér að vetrar-
fannirnar myndu hafa á við-
komandi stað, þ. e. kemur slétt
af norðurbrún dældarinnar, og
myndar ávalan garð í brekk-
unni. Það er því jafnan mjög
lágvaxið á dældarbarminum en
hækkar er neðar dregur í dæld
ina, og verður þar sumsstaðar
um meters hátt. Víða má einnig
sjá, að hríslurnar vaxa lárétt
frá dældarbarminum út yfir
dældina. Birkikjarr útsveitanna
er annars kapítuli fyrir sig, og
verður til umræðu síðar.
Aðrar plöntur kunna einnig
að meta þessa góðu þrenningu,
sólskinið, skjólið og famiskýlið.
Það á t. d. við um flestar
burknategundir. Hér finnum
við skjaldburknann (eða uxa-
tunguna), einmitt á sömu stöð-
um.
Skjaldburkninn er útsveita-
planta, eins og flestar aðrar
burknategundir, en fer lengra
inn til landsins en margar aðr-
ar. Hann er sígrænn, og kemur
honum því fannskýlið vel á
vetrum.
Af sjaldgæfum plöntum rakst
•ég á mánajurt (Botx-ychium
boi-eale), en hún hefur aðeins
fundizt á örfáum stöðum á
Norðurlandi áður. Hún óx í hól
bax-ði syðst í Byrgishólunum.
Við tjörn eina í hólunum fann
ég mikið af i-auðstör (Carex
rufina), sem myndar þax-na
gróðux-kraga í kringum tjörn-
ina. Rauðstörin er algeng víða
á norðanverðu Miðhálendinu,
en sjaldgæf í dölum og fjöllum
norðanlands.
Enn um jökulminjar.
Snemma morguns á fjórða
ferðadegmum, höldum við Þór-
ir upp brekkurnar fyi'ir ofan
Heiðax-hús. Jarðfræðihamarinn
er með í förinni, svo og meitill-
inn, en hallamælii'inn var skil-
inn eftir heima. Þá hefur Þórir
með sér kiki góðan, með plast-
hettum til hlífðar fyrir ryki.
Veðrið er nú betra en nokkm
jaðarurð hins mikla skriðjökuls
ísaldarinnai', er eitt sinn rann
út eftir Fnjóskadal og Flateyjar ■
dalsheiði, allt í sjó fram.
Doktor Trausti Einarsson,
sem manna mest hefur rann-
sakað jökulminjar á Norður-
landi, telur líklegt að jöklar fs-
aldarinnar hafi aldi-ei hulið fjöll
in utan til á Eyjafjarðarsvæð-
inu, og mesta þykkt jökuls við
Akureyri hafi verið um 1100 m.
Sá sami jökull hefur hins vegar
vart verið meira en 400—500 m.
úti á miðri Flateyjardalsheiði,
og hér er nú þetta melhrúgald
einmitt í um það bil 400 m. h.,
augljós merki skx'iðjökuls, þótt
erfitt sé að segja um það hvort
sá jökull var hinn mesti. Gai'ð-
inum hallar greinilega úteftir,
eins og hægt er að ímynda sér,
að ski'iðjöklinum hafi hallað.
Nú kemur Þórir upp á mel-
ana, hefur hann fundið hett-
urnar, en týnt hamrinu, og þar
sem við teljum okkur ekki geta
verið án jarðfræðihamars snýr
Þórir aftur við til að leita hans.
(Fi'amhald í næsta blaði)
ATHUGASEMD
við Ferð á Flateyjardalsheiði
í Jólablaði Dags.
NOKKRAR alvax'legar villur
hafa slæðzt inn í fyrri hluta
greinar minnar, um ferð á Flat-
eyjardalsheiði. Sumpart eru
það prentvillur, er stafa af lé-
legum px'ófarkalestri, en sum-
part stafa þær af athugunar-
leysi mínu. Vil ég biðja lesend-
ur velvirðingar á þessum mis-
tökum. Helztu villurnar eru
. þessar:
Bls. 15, miðdálkur. Þar stend
ur í svigum 3. mynd og 4. mynd.
Myndirnar áttu raunar að
fylgja með, en voru felldar nið-
ur að mér forspurðum. Þar
stendur einnig að hæð stallsins
sá um 20 m. yfir sjó en á að
vera 220 m. yfir sjó.
BIs. 16, miðdálkur: í 12. línu
falli niður á og í 16. línu breyt-
ist þá í þó. (Þessar smávillur
valda misskilningi í greininni).
Bls. 16, 3. dálkux', ofai-lega við
greinarskil stendur 10 m. í
sviga, en á að vera 210 m. Við
næstu greinarskil í sama dálki
stendur, að Þói'ir snepill nam
(Framhald á blaðsíðu 7.)