Dagur - 25.02.1967, Side 2
2
Jónas Jónsson frá Hriflu:
BRÉF TIL AU STFIRÐINGA
SÉRFRÆÐINGAR OG BORGARAR
MARGIR hallast að þeirri skoð
un að kunnáttumenn í verk-
fræði og skyldum greinum
verði að ráða mestu um flestar
framkvæmdir í verklegum og
félagslegum málum. Þessir
menn gera oft lítið úr dóm-
greind hinna almennu borgara,
jafnvel varðandi verk, sem beir
kosta sjálfir og bera fjárhags-
lega ábyrgð á. Þetta er þó vafa-
söm kenning þar sem íslending
ar hafa mikla reynslu úr allri
sinni sögu um þá staðreynd að
þeir hafa öldum saman orðið að
vera sínir eigin sérfræðingar,
jafnvel um hin vandasömustu
mál, t. d. að finna ísland og
byggja það á hálfri öld og hafa
síðan án vísindalegra áhalda
skarpskyggni og þreklund til að
uppgötva aðra heimsáifu á vest
urhveli jarðar. Þó koma alltaf
til sögunnar vandasöm mál til
úrlausnar þar sem algengir
borgarar verða að leggja fram
nokkuð af reynsluviti með sér-
fræðingum til að leysa mikil
vandamál. Eitt atriði úr sögu
Dags á Akureyri getur verið til
skýringar á því atriði hvernig
það lánast stundum nú og vel
þegar venjulegir borgarar og
kunnáttumenn í sérfræðum
vinna saman að lausn vanda-
mála. Enn er kunn sú saga að
hingað barst frá útlöndum skæð
fjárpest, kennd við karakúl.
Hún breiddist út um mikinn
hluta landsins og lá við land-
auðn. Þjóðin beitti mörgum sér
fræðingum, innlendum og
stundum útlendum til að finna
ráð við þessum vágesti. En það
kom ekki að neinu gagni. Land
auðnin var yfirvofandi í mörg-
um af beztu sveitum landsins.
Þá gerðist það, að einn venju-
legur borgari ritaði í Dag á Ak
ureyri litla hugvekju um, að ef
til vill yrði bezta ráðið í þessu
yfirvofandi hallærismáli að taka
upp gamalt húsráð, það héti
fjárskipti. Bændur Suður-Þing
eyinga töldu tillöguna þess
vii’ði að hún væri reynd. Þeir
skiptu sýslunni í þrjú hólf og
létu hvert hólf vera sauðfjár-
laust í eitt ár, en fluttu þá inn
lítinn, heilbrigðan stofn vestan
af fjörðum. Þetta lánaðist vel.
Fjárskiptunum var haldið
áfram og kunnáttumenn unnu
með leiðtogum bændanna að
þessu máli og nú er pestinni út-
rýmt. En því má ekki gleyma í
sögu framfaranna að kunnáttu
mennirnir gátu ekki einir fund-
ið þá lausn sem bezt hentaði
fyrr en þeir unnu í samræmi
við lífsreynslu borgaranna í
landinu.
Rafmagnsmál íslendinga hef-
ur verið leyst með heilbrigðu
samstarfi kunnáttumanna og al
mennra borgara, nema á Aust-
urlandi. Þar er þetta mál að
miklu leyti óleyst enn. Þegar
síðara heimsstríðinu var lokið
og Vestmenn höfðu haft hér her
um stund í landi sem þeir höfðu
veitt drengilega aðstoð meðan
Hitler og Stalín hugðust her-
taka það. Vestmenn vildu skilja
vel við íslendinga á marga
vegu. Þeir gerðu kleift að reisa
nokkrar raforkustöðvar fyrir
þjóðina, á Suðurlandi, Vestur-
landi og fyrir norðan. Þeir
veittu ennfremur fulla fjárhags
lega aðstoð til að koma hér á
fót tveim iðjuverum, áburðar-
verksmiðju og verksmiðju til
sementsframleiðslu. Marghátt-
uð iðnaðarframleiðsla gerist nú
í þeim fjórðungum sem séð hef
ur verið fyrir verulegum raf-
orkuframkvæmdum. En fyrir
sorglega ógæfu týndust Aust-
firðingar að mestu leyti úr lest-
inni í þessu efni. Þar var Lagar
foss að mörgu leyti einn álitleg
asti virkjunarstaður á landinu.
Kunnáttumenn og borgarar við
urkenndu þessa ágætu stað-
hætti og það var mælt með
virkjun Lagarfoss, bæði af öll-
um almenningi og í þinginu þar
sem Lagarfoss var um stund
einn af hinum ákveðnu virkj-
unarstoðum. Velvild Vest-
manna og stuðning við raforku
mál á íslandi átti vissulega
sama erindi til Austfirðinga og
annara landsmanna. En valda-
menn landsins og nokkrir áhrifa
miklir kunnáttumenn gleymdu
Lagarfossi og Austfirðingum
um stund. En fólkið á Austur-
landi hélt fullum trúnaði við
Lagarfoss. Það kom á leiksviðið
sem reyndir kunnáttumenn,
þeir fundu sprænu bak við Hall
ormsstaðaskóg þar sem hún lið
ast fram um sléttar evrar. Þess
ir kunnáttumenn og nokkrir
valdamenn í Reykjavík höfðu
þá samráð um það að bjóða
Austfirðingum þessa virkjunar-
aðstöðu til að fullnægja þörf
héraðsins um raforku. Þá urðu
átök um stund um málið. Aust-
firðingar héldu fast við líftaug
atvinnumála í fjórðungnum, raf
orku úr Lagarfossi. Á móti voru
litlir kunnáttumenn og pólitísk
ir valdamenn. Sennilega hefur
þeim þótt þessi framkvæmd
heldur mikil fórn fyrir þjóðina,
en mótstaðán á Austurlandi var
svo eindregin að þeir sem stóðu
fastast með litlu stöðinni á eyr
unum bak við Hallormsstaða-
skóg sendu sérstaka trúboða
austur til að sannfæra fólkið
um að litla stöðin við Grímsá
væri þó alltaí betri en ekki
neitt. Meðán stóð á þessari bar-
áttu ritaði ég nokkrar hvatn-
ingagreinar í Alþýðublaðið, en
andstæðingavnir, þáru,- sjgur af
hólmi á öllum vígstöðvum. En
nú bárust tíðindi frá Austur-
landi um ótrúlegan gróða síld-
veiðiskipanna, þau fluttu
óhemju magn og fjármæti inn á
allar hafnir austanlands. Fólkið
streymdi þangað hvaðanæfa af
landinu, verkamenn til vinnu,
fésýslumenn til gróðabragða.
Síldarmagnið hefur sum árin
verið virt á hálfan annan
milljarð íslenzkra króna. Þá
bauðst mér enn tækifæri til að
túlka mál Austfirðinga. Ég kom
lítilli grein í Alþýðublaðið um
Lagarfoss og síldargróðann. Ég
benti á að nú væri tími til að
virkja Lagarfoss og tryggja
Austurlandi um langa framtíð
nægilega raforku fyrir heimilin,
smáiðnaðinn og þá stóriðju í
sambandi við síldveiðarnar, er
nú virtist blasa við um stund.
Tveimur dögum síðar varð ég
fyrir óvæntri ánægju. Eyfirzk-
ur nafni minn, sem er þingmað
ur Austfirðinga og mun búa
skammt frá Lagarfossi, sendir
mér nýtt þingskjal, þar er hann
flutningsmaður að nýju sókn-
armáli. Hann vill, sem von er,
tengja allar rafstöðvar á Aust-
urlandi saman í eitt fyrirtæki.
°g þar er Lagarfoss vissulega
stærsti aflgjafinn. Hinar stöðv-
arnar eru smávirkjanir við
fjallalæki. Að síðustu hefur
síldariðjan gert óhjákvæmilegt
að reisa við flestar austfirzlcar
hafnir margar benzínstöðvar.
Enn bættust þau tíðindi við, að
stór Lagarfosssamkoma var
haldin á Egilsstöðum. Þangað
komu fulltrúar frá öllum sveit-
arfélögum á Austurlandi. Kjós-
endur buðu til sín þingmönnum
sínum og valdamönnum úr
landsstjórninni og helztu kunn
áttumönnum í rafoi’kumálum.
Á fundinum stóðu fulltrúar
Austfirðinga fast saman um þá
tillögu, að nú yrði hafizt handa
um virkjun Lagarfoss fyrir
Austui-land. Tillögur þessar
hafa síðan verið birtar með
skýringum í .öllum blöðum
landsins. En það er of snemmt
fyrir Austfirðinga að hrósa
happi í Lagarfossmálinu, þó að
mörg rök hnigi nú til eflingar
þeirra málstað. Norðlendingar
þurfa að stækka Laxárstöðina
fyrir þarfir í fjórðungnum. Sér-
staklega er á þeim slóðum á-
mælisvert að Norður-Þingeyj-
arsýsla hefur verið næstum úti
lokuð frá þessari náttúru-upp-
sprettu. Þar eru blómlegar
byggðir í vexti og nokkuð þétt-
býli, Kópasker, Raufarhöfn
og Þórshöfn. Þar var lengi vel
lítið um rafmagn, en að lokum
var farið að bæta' lítið eitt úr
þörfum Norður-Þingeyinga
með olíustöðvum. Kunnáttu-
mennirnir héldu að það væri
ekki fjárhagslega arðbært að
leiða raforku frá Laxá yfir
Reykjalieiði í Kelduhverfi og
þaðan áleiðis yfir vestursýsl-
una. Vel má vera að sérfræð-
ingar í raforkumálum geti leitt
einhver rök að því að það sé í
bili auðveldara og ef til vill
ódýrara að nota olíuvélar fyrir
Norður-Þingeyjarsýslu fremur
en að leiða straum frá Laxár-
virkjun. En þetta er mannlegt
mál og frá því sjónarmiði er
ályktun raforkumanna háska-
lega röng. Norður-Þingeyingar
eru góðir, greindir og atorku-
samir borgarar eins og annars
staðar á landinu. Ef málstaður
þess héraðs hefði verið ræki-
lega túlkaður gagnvart valdi
þings og stjórnar þegar Laxá
var virkjuð, þá væri fyrir löngu
búið að leiða prku þaðan um
mikinn hluta Norður-Þingeyj-
arsýslu. En ég bæti þessari rök-
semd hér við af því að henni
hefur aðallega verið beitt gagn-
vart Lagariossi og Austfirðing-
um. En móti þeirri röksemd
verður að bæta svari sem ekki
verður mótmælt. Kunnáttu-
menn og valdamenn landsins
brugðust málstað Austfirðinga
um Lagarfoss. Þeir bera ábyrgð
á rafstöðinni við Grímsá. Borg-
ararnir á Austurlandi vissu vel
að Grímsá verður næsta vatns-
lítil, bæði vetur og sumar. Frost
°g sumarhiti gera hana að svip-
lítiHi sprænu. Allt ólánið við
Grímsárvirkjunina stafar af því
að málið er leyst á svokölluðum
hagfræðigrundvelli. Það var
ekki spurt um lífseynslu eða
staðarþekkingu heldur dauðar
tölur og að spara fé. Tölurnar
fiá Grímsá verða varanlegt
ósigurstákn kunnáttumanna
sem reyna að leysa mál með
köldum heilabrotum. Nú er ráð
gert að móðga Austfirðinga
með því að' virkja ekki Lagar-
foss fyrr en einhverntímann í
framtíðinni. í stað þess á að
stækka virkjunina við Laxá til
muna og leiða raforkuna aust-
ur á hérað og þar niður um alla
firði. En á leiðinni eru mikil og
snjóþung öræfi, Mývatnsöræf-
in, Hólsfjöll og óbyggðar heið-
ar. Vitaskuld er hægt að leggja
rafmagnslínu yfir þessar slóðir,
en það er löng leið' og mjög
ótrygg. Það vill svo til að ég get
borið vitni. Ég var með sjö
Reykvíkingum, kennurum og
skrifstofumönnum á leið til Ak
ureyrar um þessa vetrarleið.
Farið var með skipi austur fyr-
ir land frostaveturinn 1918. Við
Austurland var hafíshella. Lá
við að Lagarfoss sykki með
farm og farþega. íslag hlóðst á
skipið, þilfar og siglur, eitt fet
á þykkt. Við komum að lokum
til Seyðisfjarðar og bjuggum
landferð með póstinum til Akur
eyrar. Við vorum viku á leið-
inni til Akureyrar. Pósturinn
var afbragðsmaður að hreysti
og afli og þeim kostum sem með
þari í óveðrum. Hann lét okkur
innisetumenh nú búast eins og
í heimsskautaferð í leðurjakka,
leðurskó, mývatnshettu og loð-
húfur. Pósthestarnir voru
fremstir í röðinni. Tveir lausir
hestar gengu með og þar feng-
um við Reykvíkingarnir að
hvíla stund og stund. Við reynd
um ekki að leyna því að við
værum ekki hetjur eins og póst
urinn. Ferðin var örugg og að
nokkru eftirminnileg undir
ágætri forustu. VÍð igistum í
Möðrudal. Þar var verið að
byggja. Frostið var 35 stig. Við
Reykvíkingar vorum látnir fara
úr leðurfötum en vafðir inn í
ullarteppi. Fólkið þekkti vetrar
frostið, en enginn kvartaði um
húskulda. Næsta dag komum
við að Grímsstöðum. Það var
stórkostleg vin í þessari
miklu fjallaeyðimörk. Hús-
freyja bauð okkur fyrst kaffi
með tíu kökutegundum. Allur
annar aðbúnaður var ógleyman
legur. Ég furðaði mig á þessari
miklu rausn og þeim mannlega
hlýleik sem kom fyrir okkur
langferðamenn á þessum tveim
frægu bæjum, sem eru gras-
eyjar menningarinnar í hinni
miklu óbyggð. Sem betur fer
eru ekki allir vetur harðir eins
og 1918. En nú verða kunnáttu-
menn í rafmagnmálum og þing-
BÚINN var ég að lofa því — í
Degi — 25. janúar sl. að rita
ekki fleira um Hans Nielsen
Hauge og köpuryrði séra Benja
míns Kristjánssonar í hans garð.
En í tilefni einnar setningar í
hinni yfirlætislausu (?) grein
hins stórlærða klerks í Degi 4.
febrúar, verð ég að biðja Dag
fyrir þessi þakkarorð.
í hinni nefndu grein minni
varpaði ég fram spurningunni:
„En var ekki Kristur „lítt
menntaður“ maður? Þótt ekki
væri það nú svo slæmt að hann
væri „lítt menntaður bóndi“.
Séra Benjamín svarar þessari
spurningu minni í grein sinni í
Degi 4. febrúar, en fvrst segir
hann, og beinir orðum sínum til
min og „Sæmundar á Sjónar-
hæð“ — manns sem ég veit eng
in deili á:
„Þeir fullyrða, að postularnir
og jafnvel Kristur sjálfur hafi
verið „lítt menntaður“, og sjá
ekkert athugavert. við það.“ —
Þannig skrifar klerkur, en ég
leyfi mér að undirstrika hin
ósönnu orð hans.
Ég þakka séra Benjamín fyrir
fróðleik um menntun Krists,
hans var von og vísa að láta þar
mikið af mörkum, af lærdómi.
Hins vegar get ég ekki þakkað
augljós ósannindi um mig og
málflutning minn, sem hann
ber á borð fyrir lesendur Dags.
— Ekkert hefi ég sagt um „post
ulana“, og ekkert hefi ég „full-
yrt“ um Krist. Slíkt er ekki
mitt meðfæri, læt séra Benja-
mín það eftir.
Þetta er svo sem gömul og
kunn aðferð sem klerkur beitir
nú, að gera andmælanda upp
orð sem hann hefir aldrei sagt
menn og ráðherrar að skilja það
í eitt skipti fyrir öll að í þess-
um rafmagnsmálum er marg.9
að minnast. Beitt hefur verið
langvinnri vanrækslu í raforku
málum Austfirðinga, það má
ekki halda áfram á þessari leið.
Rafmagnsmálin eru að veru-
legu leyti tilheyrandi heimi vél
ann, en þó fyrst og fremst heimi
mannanna. Ég hef farið yfir
þessi háfjöll í 35 stiga frosti.
Vaskir menn mundu jafnvel í
ótíð brjótast yfir þessi öræfi til
að gera við bilanir á líflínu
Austfirðinga, en það á ekki að
byggja framtíð íslendinga á
sálarlausum útreikningum. Þeir
geta líka brugðizt eins og vís-
indin sem Grímsárvirkjun hvíl-
ir á. Lagarfossmál Austfirðinga
er nú sótt af réttum aðila með
mikilli festu og af ítrustu hátt-
vísi. Þeirri sókn verður að
halda áfram. Jón Sigurðsson
kenndi varnarlausri þjóð að
beita almennum áskorunum frá
þjóðinni móti valdboði útlend-
inganna. Nú er hægt að ná til
þingmanna, ráðherra og sér-
fræðinga í raforkumálum með
undirskriftum. Það munu Aust
firðingar vafalaust gera ef með
þarf. Þeir hafa líka annað for-
dæmi. Misheppnuðum kunnáttu
mönnum og valdamönnum í
stjórn landsins og Reykjavíkur
borg kom til hugar sú fásinna
að hleypa illa stæðum togurum.
inn í landhelgina og sópa þar
ungviðinu eins og úrgangi a£
illa hirtri kaupstaðagötu. Þá
reis fólkið í öllum verstöðvum
landsins með fullri alvöru gegu
þessari ráðstöfun. Mótmæll
komu í blöðum og útvarpi dag
eftir dag þangað til að stjórnin
sá að fólk hafði rétt fyrir sér og
lýsti yfir sem betur fór, að land
helgislögin yrðu ekki rofin með
léttúð og lagabroti. Sömu að-
ferð munu Austfirðingar vænt-
anlega nú beita í þessu máli,
ef þess þarf með. Q
né ritað, og veitast svo að hon-
um fyrir ummælin. Ég held að
slíkur málflutningur skaði ger-
andann meira en þann sem fyr-
ir verður, og köpuryrði klerks
um mig persónulega bíta ekki
þegar þau eru byggð á slíkum
forsendum.
Reykjavík, 8. febrúar 1967
Árni G. Eylands.
Dísa Pétursdóttir sigr-
aði með yfirburðum
EINMENNINGSKEPPNI B. A.
lauk síðastl. þriðjudag. Þetta
var fjögra kvölda keppni og
var mjög skemmtileg allan tím
ann. Keppt var í þrem riðlum,
16 manns í hverjum riðli.
Heildarúrslit urðu þau að ein
menningsmeistari Bridgefélags
Akureyrar varð, stig
Dísa Pétursdóttir 1556
2. Ármann Helgason 1491
3. Halldór Helgason 1488
4. Halldór Blöndal 1459
5. Jóhann Gauti 1458
6. Magni Friðjónsson 1432
7. Guðm. Þorsteinsson 1426
8. Soffía Guðmundsdóttir 1412
9. Mikael Jónsson 1396
10. Baldur Árnason 1388
Næsta keppni verður sveita-
hraðkeppni (4 kvöld) og hefst
hún annan þriðjudag, 7. marz,
en næsta þriðjudag verður opið
fyrir æfingar.
Þakkarorð