Dagur - 22.03.1967, Blaðsíða 5

4
5
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Síniar 1-1166 og 1-1167
Ritstjóri og ábyrgðarinaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
FLOKKSÞINGIÐ
FLOKKSÞING Framsóknarmanna
hið 14. í röðinni stóð í 5 daga og var
eitt af hinum fjölmennustu lands-
þingum flokksins. Enda þótt veður
og ófærð hindraði þingsókn margra.
En fyrsta flokksþingið var háð á
Þingvöllum við Öxará vorið 1919.
Var síðan langt hlé á slíku þinghaldi,
enda samgöngur í þá tíð aðrar en
nú. Hið næsta flokksþing var háð í
Reykjavík þingrofsvorið fræga Í931,
En á flokksþinginu 1933 var lagður
grundvöllur að núverandi skipulagi
flokksins, þótt síðar hafi orðið á því
verulegar breytingar.
Flokksfélög um land allt kjósa full
trúa á flokksþingið. En meðferð
flokksmála er nú að verulegu leyti í
höndum kjördæmasambandanna,
sem meðal annars ráða framboði til
Alþingis og kjósa meirihluta mið-
stjórnarinnar. En í henni eiga nú
sæti 90 menn. Alþingismenn flokks-
ins eiga og sæti í miðstjórninni svo
og 15 fulltrúar kjömir af flokks-
þingi. Miðstjórnin heldur fund einu
sinni á ári og kýs þá 11 manna fram-
kvæmdastjórn. En formaður sam-
bands ungra Framsóknarmanna er
12. maður í framkvæmdastjórninni.
Þessi 12 manna framkvæmdastjórn
hefur með höndum stjórn lands-
flokksins samkvæmt fyrirmælum
flokksþinga og miðstjórnar, sem að
meðal annars koma fram í flokks-
lögunum.
Að þessu sinni var í sambandi við
flokksþingið og með sérstakri hátíð-
arsamkomu í stærsta samkomusal
höfuðborgarinnar, Háskólabíói 18.
marz, minnzt hálfrar aldar afmælis
Framsóknarflokksins sem var 16.
desember sl. Daginn áður, 17. marz,
var prentað aukablað af Tímanum
í viðhafnarútgáfu til að minnast þess
að þennan mánaðardag fyrir 50 ár-
um kom Tíminn út í fyrsta sinn. Þar
er mikill fróðleikur saman kominn
um blaðið og sögu þess og birtar eru
meðal annars á ný greinar sem fyrr-
verandi ritstjórar og fonnenn flokks-
ins rituðu á sínum tíma, svo og ávarp
frá núverandi formanni flokksins,
sem jafnframt er fonnaður blað-
stjórnar. í þessu sambandi má geta
þess, að næst elzta blað Framsóknar-
manna, Dagur á Akureyri, lióf göngu
sína árið eftir.
Það vakti athygli á þessu flokks-
þingi hve fulltrúar úr samtökum
yngri Framsóknarmanna komu þar
mjög við sögu í sambandi við undir-
búning og meðferð mála. Er það
fagnaðarefni, því að maður þarf að
koma í manns stað er tímar líða og
stjómmálaflokkur á að verða lang-
lífur í landinu. (Framh. á bls. 7)
TIL SKAMMS TÍMA voru í
Saurbæjarhreppi fjórar kirkju
sóknir, kenndar við Miklagarð,
Saurbæ, Möðruvelli 'og Hóla.
Um aldamótin siðustu voru í
hreppnum 65 byggð ból. Síðan
hafa 17 þeirra lagzt í eyði en 4
jörðum verið skipt í tvær.
Eftir meginbyggð hreppsins
rennur Eyjafjarðaráin frá
fremstu byggð til yztu bæja.
Hún er ekki hávaðasöm né yfir
lætisleg, en leynir á sér. Telja
sumir að íbúamir, sem fæðzt
hafa og uppalizt við hlið henn-
ar, hafi líkzt henni nokkuð um
lyndiseinkunn, einkum fyrr á
tíð. Glysgjöm er hún ekki, því
engan foss á hún og varla flúð
sér til skrauts á allri leið sinni
um byggðina. Fremur er hún
hófsöm með drykkjuna. Þó slær
hún ekki hendi á móti smávegis
sopum, svona í veizlubyrjun,
sem að henni eru réttir, frá
þeim Torfufellsánni og Gils-
ánni. En þegar hún hefir með-
tekið Núpána, er pínulítið farið
að „svífa á hana“. Lætur hún
sér þá ekki blöskra að innbyrða
stærsta skammtinn: Djúpadals-
ána. En úr því segir hún
„stopp“ við frekari veitingum í
Saurbæjarhreppi. Hún ætlar
sér, sem sé, að koma dálítið
við, á leið sinni í áfangastað, í
Hrafnagils- og Öngulsstaða-
hreppi, og veit að þar er
gestrisni að mæta, og ekki und
an góðgerðum komizt.
Skjóldalsáin rennur á milli
Hrafnagils- og Saurbæjar-
hrepps og hefir ráðið hreppa-
mörkum. Á gelgjuskeiðinu var
hún ekki svo mjög við eina fjöl
ina felld, og rann þá fyrir sunn-
an Torfur, sem er syðsti og aust
asti bær Hrafnagilshrepps. En
þegar hún gerðist rosknari og
ráðsettari staðfesti hún ráð sitt
og rennur nú norðan við Torfur
og tilheyrir úr því HrafnagOs-
hreppi einum, og vii’ðist una
einkvæninu allvel. Að lokum
felur hún Eyjafjarðaránni í
hendur allt sitt ráð og rænu.
Skjóldalsáin á ætt sína og upp-
runa að rekja til botns Skjól-
dalsins, sem áður hét Skjálgs-
dalur, og tilheyrir Miklagarði
að sunnan en Möðrufelli að
norðan. í dalbotninum er Kamb
um og Kambsskarð. Um það lá
leiðin úr Eyjafirði til Öxnadals,
og var fyrrum allfjölfarin, eink
um á vetrum, þegar ekki varð
viðkomið öðrum farartækjum
en hestum postulanna. Var þá,
á vesturleið, komið niður í Hóla
dalinn og gjarnan áð í beitar-
húsum á dalnum, frá Hólum í
Öxnadal. Frá einni slíkri ferð
og einkum frá beitarhúsunum,
á frumdrög tUveru sinnar að
rekja, samkvæmt heimildum,
ein mannvænleg eyfirzk hús-
freyja.
Þegar kemur stutt suður fyrir
Skjóldalsána opnast brosandi
Litli-Dalur í Eyjafirði.
og hýrlegt mynni Djúpadals-
ins, vestustu byggðar Saurbæj-
arhrepps. Eftir dalnum rennur
Djúpadalsáin, sem á upptök sín
í botni dalsins. Þegar hún á leið
sinni norðureftir dalnum, og er
komin móts við Stóradal, hefir
hún meðtekið morgunhýruna
hjá Hraunánni sunnan við
Kambfell og litlaskattinn hjá
Hagánni mUli Kambfells og
Litladals. Litlu síðar réttir
Strjúgsáin að henni hádegis-
verðinn þrunginn af vítamínum
úr landgæðunum á Strjúgsár-
dal. Loks, milli Litla-Dals og
Stóra-Dals kemur Branda litlá
trítlandi til hennar með sval-
andi ábæti. Við allar þessar
trakteringar hefir Djúpadalsáin
þreknast talsvert og er orðin að
myndarlegri elfi.
Þegar Djúpadalsáin er kom-
in út fyrir Gerðahóla grúfir hún
sig niður í alldjúpt klettagU,
sem Gerðagil heitir. í gilinu er
foss samnefndur gilinu. Þar er
og, á einum stað, hvannstóð og
blómfagrir sigurskúfar. Á
þessu svæði er áin ófær yfir-
ferðar. En brátt bætir hún ráð
sitt, og litlu norðar leyfir hún
frjálsa yfirferð á nokkrum nafn
greindum vöðum. Um Flúðavað
var fjölfarnast. En þessi gæði
vara ekki lengi, því skammt ut-
an við Árgerði steypir hún sér
bálvond niður í kolsvört kletta-
gljúfur með Hrúthagafossinn í
fanginu, og rennur ekki af
henni vonzkan fyrr en komið er
út undir Samkomugerði.En þá
tekur hún snögglega verulegum
sinnaskiptum og verður mild og
góð yfirferðar. Er eins og hún
fari þá að hugleiða ævilokin og
eilífðarmálin, og vilji sem fyrst
gera upp reikninginn. Við þetta
verður sú stefnubreyting á
ferli hennar, að nú tekur hún
að renr.a í austur, norðan við
Melgerðismelana, og styttir sér
þannig leið í faðm Eyjafjarðar-
Greinarliöfundur, Hólmgeir
Þorsteinsson, 24 ára.
árinnar, sem hún að lokum af-
hendir líf sitt og sérstæða fram
tíðartilveru, þaðanaf. í gljúfr-
unum eru tveir hellar: Markús
arhellir og Langhellir, sem þjóð
sagan segir að nái alla leið upp
að Miklagarði. Eftir þeim leyni
göngum var færður matur til
sakamanns, sem leyndist í Lang
helli.
Bæirnir í Djúpadalnum voru
löngum aðgreindir í tvennt í
daglegu tali: f „Djúpadal“ út
fyrir Gerðahóla, en bæirnir þar
fyrir utan, allt að Miklagarði
nefndir „Undir fjöllum“. En all
ir bæirnir vestan Djúpadalsár
töldust til Miklagarðssóknar.
Utantil í sókninni er bæjaröð-
in tvöföld. Yzti bærinn í vest-
ari röðinni er Yztagerði, rétt
sunnan við Skjóldalsána. Undir
þá jörð hefir nú verið lagt
Ölvesgerði, og verið byggður
einn bær fyrir báðar jarðirnar.
Þar búa nú þeir feðgar Jón
Jónsson og Gunnbjöm Jónsson.
Þar litlu sunnar og vestar er
höfuðbólið Mikligarður. Staðn-
um fylgdu 5 hjáleigur, sem einu
nafni nefndist Miklagarðstorfa.
í Miklagarði var kirkja frá
ómunatíð, þar til hún var niður
tekin 1924 og sóknín lögð til
Saurbæjarkirkju. í Miklagarði
sátu löngum prestar og prelát-
ar, lögréttumenn og mektar-
bændur. Síðastur presta, er stað
inn sat mun hafa verið séra
Hallgrímur Thorlacius, frá 1787
til æviloka 1846. Séra Hallgrím
ur var á ýmsa lund mætur mað
ur, en nokkuð sérlundaður og
smáskrýtinn stundum. Spunn-
ust því upp ýmsar skopsögur
um hann. Sagt var að eitt sinn
er hann yfirheyrði fermingar-
börn, hafi hann spurt eitt þeirra
hvenær - dómsdagur kæmi. Það
vissi barnið ekki. Segir þá prest
ur: „Það er ekki von þú vitir
það, enginn veit það, ekki Guð
á himnum og ég veit það varla
sjálfur“. Skopsaga þessi er
prentuð í „Blöndu“ 4. bindi,
með nokkrum orðamun frá því,
sem ég heyrði hana í æsku. Er
þetta algengt um munnmæli,
gömul og ný.
Síðar bjó alllengi í Miklagarði
Ketill hreppstjóri Sigurðsson. í
hans tíð var Mikligarður mið-
stöð allra mannfunda, brúð-
kaupsveizlna og annars mann-
fagnaðar í sókninni. Þar var
margt af ungu og lífsglöðu fólki,
sem jafnaldrar þess í sókninni,
og víðar, löðuðust að. í austustu
röð bæjarhúsa var stofa alþilj-
uð með gluggum, er vissu að
bæjarhlaðinu. Var hún sam-
komusalur þeirra tíðar. í stofu
þessari bjó, 1897 til 1899, Hlín
„hin fagra“, er svo var nefnd í
sókninni, með Ingólfi manni sín
um. Var hún oft til sýnis í stofu
gluggunum, og varð þeim all-
starsýnt á, er um hlaðið gengu,
og gleymdu ógjarnan sýninni í
bráð. Hlín þessi varð síðar sam-
búðarkona Einars skálds Bene-
diktssonar. í Miklagarði fædd-
ist fyrir 80 árum Aðalbjörg Sig
urðardóttir, ekkja Haralds pró-
fessors Níelssonar. Nú hefir
bærinn verið færður austur
undir veginn (efri) og byggt
steinhús. Ábúendur eru þar
Kristinn Kjartansson og kona
hans Kristbjörg Magnúsdóttir.
Nokkru fyrir sunnan Mikla-
garð er Hlíðarhagi í efri bæja-
röðinni. Þar bjó nokkur ár séra
Jörgen Kröyer, tengdasonur og
aðstoðarprestur séra Hallgríms
í Miklagarði. Spölkom austar
og niðurundir Djúpadalsá er Ár
gerði. Þar bjó Jósúa Jónsson.
Búfé hans skauzt stundum vest
uryfir merkin og upp í land
Hlíðarhaga. Þessu tók prestur
afar illa og atyrti Jósúa fyrir.
Báðir voru raddmenn miklir og
höfðu þann hátt á, að prestur
fór fram á hlaðvarpann í Hlíðar
haga og kallaði þaðan skamm-
irnar til Jósúa, en hann brá sér
þá upp á baðstofumæninn í Ár-
gerði og kallaði þaðan á móti
til prests, og lét ekki sitt eftir
liggja um orðgnóttina.
Torfi Sveinsson bjó í Árgerði
um 1840. Hann var maður vitur
og margfróður. Talið var að
hann vissi meira, og sæi lengra
en nef hans næði. Göldróttur
var hann þó ekki beinlínis tal-
inn, þó vissara þætti samt að
glettast ekki til við hann.
Nokkru fyrir sunnan Hlíðar-
haga er Hvassafell, sem stendur
undir samnefndu fjalli. í
Hvassafelli bjó Bjarni Ólafsson
um 1680, sem kunnur er af
Hvassafellsmálum. Samanber
sögu séra Jónasar frá Hrafna-
gili: „Randíður í Hvassafelli“.
Bjarni Ólafsson var sjálfseign-
arbóndi, en var dæmdur frá
eignum sínum fyrir meint sifja-
spell. Upp úr þessum málaferl-
um féll Hvassafell í eigu þess
opinbera. í Hvassafelli bjó Tóm
as Tómasson á árunum 1748 til
1782. Frá honum er talin
Hvassafellsættin. Sonur Tómas
ar var Jónas bóndi í Hvassa-
felli. Dóttir hans var Rannveig,
sem um þær mundir var talin
einn af beztu kvenkostum sveit
arinnar. Þá ólst upp í Mikla-
garði hjá séra Hallgrími og
konu hans maddömu Ólöfu
Hallgrímsdóttur, ungur sveinn
að nafni Hallgrímur Þorsteins-
son. Hann var bróðursonur
maddömunnar í Miklagarði.
Þegar honum fór að vaxa grön,
varð honum tíðgengið suður í
Hvassafell á fund Rannveigar,
og leiddi sú kynning til hjú-
skapar þeirra. Hallgrímur varð
síðar aðstoðarprestur séra Jóns
Þorlákssonar á Bægisá. Sonur
séra Hallgríms og Rannveigar
var Jónas skáld Hallgrímsson.
Önnur dóttir Jónasar í Hvassa-
felli var Guðrún kona Bene-
dikts hreppstjóra í Hvassafelli
Bjömssonar. Þau áttu fjóra
sonu, sem almennt voru nefnd-
ir Hvassafellsbræður. Þeir voru
allir góðir hagyrðingar. — Árin
1862 til 1886 bjó í Hvassafelli
Benedikt hreppstjóri Jóhannes
son. Hann var efnamaður og
fjárflesti bóndi hreppsins, ágæt
lega vel metinn og vel að sér.
Kona hans var Sigríður Tómas-
dóttir. Sonur þeirra er Tómas
Benediktsson í Gnúpufelli.
Aldamótaárið 1900, kom að
Hvassafelli þingeyskur bóndi
Árni Guðnason. Hvassafell
hafði verið í eigu þess opinbera
frá tíð Bjarna Ólafssonar frá
því um 1680, þar til nú að annar
Bjarni Júlíus Gunnlaugsson,
tengdasonur Árna Guðnasonar,
keypti jörðina nokkru eftir alda
mótin, og var því fyrsti sjálfs-
eignarbóndinn í Hvassafelli eft-
ir Bjarna Ólafsson. Eftir Bjarna
Júlíus bjó þar sonur hans Bene
dikt Júlíusson og kona hans
Rósa ljósmóðir Jónsdóttir
Thorlacius frá Öxnafelli. Nú
búa þar tveir synir þeirra Hauk
ur og Einar Benediktssynir,
hinu mesta myndarbúi. Hvassa
fell er einhver bezta og fegursta
jörð sveitarinnar að húsakosti,
ræktun og útliti öllu. — Örstutt
sunnan við Hvassafell er Ytra-
og Syðra-Dalsgerði, gamlar hjá
leigur frá Stóra-Dal. í Ytra-
Dalsgerði bjó í fymdinni einn
hinn athafnamesti og máttug-
asti galdrakarl, sem sögur fara
af. Honum var í nöp við lands-
drottinn sinn í Stóra-Dal, og
þóttist afskiptur um land, en
fékk engu um þokað. Hugðist
hann þá skyldi jafna metin á
annan hátt. Galdraði hann þá
fram ógurlegt framhrun úr fjall
inu, sem varð úr hólahrúgald
mikið, og eyðilagði með því
mest allt Stóra-Dalsengi. Heita
hólar þessir síðan Gerðahólar.
En í þessum hamförum gætti
galdrakarlinn sín ekki sem
skyldi, svo hann varð sjálfur
undir hrúgaldinu, og hefir ekki
til hans spurzt síðan. — í
Syðra-Dalsgerði bjuggu Krist-
inn Ketilsson og Hólmfríður
Pálsdóttir. Þar fæddust tveir
yngri synir þeirra: séra Jakob
og Aðalsteinn framkvæmda-
stjóri. Nú býr þar enginn í bæj
arhúsunum. Síðasti ábúandi var
Valdimar Sigurðsson. í Ytra-
Dalsgerði bjuggu um 30 ár Þor
steinn Pálsson og Kristíana Ein
arsdóttir. Þau voru foreldrar
Hólmgeirs á Hrafnagili og Auð
ar í Gnúpufelli. f Ytra-Dals-
gerði er myndar búskapur og
mikil nýrækt. Mætti gamli
galdrakarlinn líta hýru auga
þann geysitúnauka, sem þar er,
og hætta að líta Stóra-Dalsland
girndarauga.
Sunnan við Gerðahólana er
(Framhald á blaðsíðu 7)
Ytra-DalsgerðL Hvassafell að Efaki. Ytra- og Syðra-Dalsgerði. Mælifellshnjúkur fyrir miðju.
SAURBÆJARHREPPUR
•iiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiriiiiiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiuiiiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiriiiiiiiiitiiiiiiiiiiiiui|irl,i
JÓNAS JÓNSSON
RÁÐUNAUTUR j
LAN DSMÁLAÞÁTiy R I
III
SAGT hefur verið frá þeim
stofnunum, sem Norðmenn
beita fyrir, til þess að vinna að
skipulegri uppbyggingu á at-
vinnuvegum landsins og við-
haldi byggðanna.
Þeir sjóðir, sem nefndir voru,
vinna fyrst og fremst að því að
beina straumi fjármagnsins til
baka og verja því til atvinnu-
tækja og á þeim stöðum, sem
þeir telja, að undangengnum at
hugunum, að það skapi þjóðinni
mikil verðmæti.
En það þarf að vinna að
byggðamálum á fleiri sviðum,
Qg það gera Norðmenn sér líka
ljóst. Frægt er, hvað þeir hafa
gengið rösklega fram í því að
dreifa ríkisstofnunum um land-
ið og flytja þær frá höfuðborg-
inni. í öðru lagi leggja þeir
mjög mikla áherzlu á hina fé-
lagslegu hlið málanna, og telja,
eins og raunar er augljóst, að
hún sé ekki síður mikilvæg en
hin hagfræðilega. Þeir gera sér
ljóst, að þetta tvennt, auk
margs annars, skapar það, sem
þeir nefna „trivsel“ hjá fólkinu,
en það er hvernig það unir.
Velferðarfélag Noregs.
Árið 1809 var stofnað félag
framfaramanna í Noregi, og
hlaut það nafnið: „Det Konge-
lige Selskap for Noregs Vel,“ —
Hið konunglega velferðarfélag
Noregs.
Eins og nafnið bendir til,
skyldi það beita sér fyrir al-
hliða framförum í landinu.
Fyrsta verkefni þess var stofn-
un Oslóarháskóla 1811. Smám-
saman þrengdist verkahringur-
inn, því ekki var hægt að beita
sér jafnt á öllum sviðum. Þann
ig beindist starfsemin meir að
landbúnaðarmálum, bæði fag-
og félagslegum. Um langt skeið
gegndi það svipuðu hlutverki
og Búnaðarfélag íslands hér.
Það hefur haft með höndum
ráðunautastarfsemi og fjöl-
breytta tilraunastarfsemi í þjón
ustu landbúnaðarins.
Það hefur alla tíð beitt sér
fyrir hverskonar nýjungum,
sem til framfara horfðu, og tek-
ið upp mörg mál, sem ríkiK skól
ar og tilraunastofnanir hafa síð
ar tekið á sína arma.
Nýtt hlutverk.
Nú fyrir rúmu ári breytti það
um nafn og form á tímariti sínu,
sem áður hét: „Tidsskrift for
det Norske landbruk,“ og var
almennt landbúnaðarrit. Nú
heitir það „Noregs vel“ með
undirheitinu: „Tímarit til
fræðslu og umræðna um at-
vinnulíf og félagsþróun í byggð
um Noregs.“ (Tidskrift for
orientering og debatt om nær-
ingsliv og samfunnsutvikling i
Bygde-Norge.)
Hugtökin „Bygde-Norge“ og
mótsetningu þess „By-“, eða
„Storby-Norge" nota Norð-
menn svipað og hér mundi
vera: strjálbýli eða landsbyggð
og þéttbýli eða Stór-Reykjavík,
og mættum við eins nota hér
hugtökin „byggðir“ og „borg“
eða „borgir.“
Viðal við Carlscn.
í fyrsta tölublaði hins nýja
rits er viðtal við Reidar Carl-
sen, sem er forstöðumaður
„Byggðastofnunarinnar"
Norsku. Carlsen þessi kom
hingað til lands fyrir 2 árum og
flutti erindi bæði fyrir norðan
og sunnan, og vöktu þau verð-
skuldaða athygli. Hér skulu til-
færð til fróðleiks nokkur atriði
úr viðtalinu, sem fjallar mest
um það, hvemig líklegast sé að
byggðaþróunin muni verða, og
hvað það sé og muni verða, sem;
ræður því, hvar fólk vilji helzt
búa.
í upphafi segir frá því,- að
fólksflutningar séu miklir í’
Noregi, — að meðaltali leggist
tíu býli í eyði á dag, og að nú
sé helmingi færra fólk við land
búnað en fyrir 60 árum síðan.
„Vegna aukinnar tækni verk-
skiptingar og of lágra tekna
verður fólki ofaukið, eða það
gefst upp í frumatvinnuvegun-
um; landbúnaði, skógrækt og
fiskveiðum.
Það er sérstaklega frá jarðar
byggðunum, sem fólkið flytur;
frá fjalla-, skóga- og fjarða-
byggðunum, sem frá upphafi
hafa verið dreifðar og fámenn-
ar.
Og það er fyrst og fremst
unga fólkið sem flytur, oft það
duglegasta, sem bezt er undir
lífið búið. Þetta getur haft hvað
verstar afleiðingar fyrir félags-
lif byggðanna."
Orsakir fólksflutningamia.
Það eru margar orsakið fyrir
fólksflutningunum, segir Carl-
sen, en sú algengasta er sjálf-
sagt eftirsókn eftir meiri tekj-
um.
Frumatvinnuvegirnir gefa
stöðugt færra fólki atvinnu í
byggðunum, og sú þróun mun
halda áfram. Mest af fólkinu
hefur fengið atvinnu við þjón-
ustugreinar: verzlun, samgöng-
ur og að nokkru leyti iðnaðar-
störí, og þessi störf eru að
mestu leyti bundin við bæi og
þéttbýli.
Fókið vill njóta allra
b'fsþæginda.
En annarri orsök til flutning
anna er bezt lýst með orðum
eins og lífsþægindi, að una vel
hag sínum og „hvernig menn
hafi það“, eins og sagt er, og er
það e. t. v. eins mikilvægt eins
og tekjumar.
Síðar í greininni segir Carl-
sen: „Hingað til höfum við lagt
mesta áherzlu á að hafa aðgang
að einhvei-ju hráefni, orku og
góðar samgöngur séu á þeim
stöðum, sem við höfum valið til
að byggja upp. Þetta mun ekki
nægja í framtíðinni. Nei, við
þurfum að reikna með fjórða
þættinum, sem ræður búset-
unni. Hann mun ráða meiru og
oft ganga í berhögg við hina, —
það er livernig fólk nnir sér. En
jafnframt verður tekið meira
tillit til hags heildarinnar." —
Og um það, hvað þurfi til að
fólk uni sér, segir Carlsen: „Það
er erfitt að segja til um það,
hvaða kröfur fólkið muni gera
í framtíðinnL En eins og nú
horfir má reikna með því, að
það geri kröfur til einbýlishúsa,
a. m. k. þar sem börn eru í fjöl-
skyldum, svo rúmgóðra, að þau
geti iðkað sín áhuga- og tóm-
stundastörf heima við.“
Þröng byggðar borgir verða
ekki eftirsóttar til búsetu í
framtíðinni.
„Þá mun fólk krefjast góðra
almennra skóla og möguleika
til framhaldsnáms, án þess að
nemandi þurfi allt of langt að
heiman. íþróttavalla fyrir unga
fólkið, félagsheimila með bíó-
um og plássi fyrir hverskonar
félagsstörf, góðra verzlana og
ekki hvað sízt nægs pláss og
möguleika til útiveru (friluft-
sarealder). Fólkið verður með
öðrum orðum að geta notið
þeirra félagslegu gæða, sem fyr
ir hendi eru og verða í fram-
tíðinni.
Skilyrði til þess að hægt sé
að fullnægja þessum þörfum er,
að félagsheildirnar hafi vissa
lágmarksstærð og þéttleika í
byggð, vissan fólksfjölda, sem
getur kostað góða skóla, íþrótta
velli o. s. frv.
Ég álít, að það sé engin þörf
á, að fólkið þyrpist saman. Bíll-
inn er nú að verða og verður í
framtíðinni i allra eigu. Bráð-
um verður fleiri en einn bíll í
eigu hverrar fjölskyldu. Fólkið
getur vel búið í t. d. 30 km. fjar
lægð frá miðstöðvunum. Ég álít
að við eigum ekki að vera of
vanabundnir í hugsunarhætti
hér, og hér er líka um mjög
mikilvægt atriði fyrir skipu-
leggjendur bæjanna að hugsa
um.“ |
Verður fjallabyggðum bjargað.
Þá er Carlsen spurður, hvort
ekki muni of seint að grípa inn
í til að stöðva fólksflutningana
frá ýmsum byggðum þar, svo
sem afskektum fjalla- og skóga
byggðum, þar sem fólk hefur
ekki annað en landbúnað og
skógarhögg fyrir sig að leggja.
Þar sé ef til vill þegar of fátt
fólk til þess að hægt sé að
skapa því þá félagslegu þjón-
ustu og aðstæður, sem hann var
búinn að nefna, að væri nauð-
synlegt til að fólk yndi hag sín-
um. Og hvort hann teldi, að
hægt væri að koma í veg fyrir,
að þessar byggðir eyddust.
Hann svarar:
„í fyrsta lagi lít ég svo á, að
það eigi að rannsaka, hvort
möguleikar slíkra byggða, þeir
sem þekktir eru, séu fullnýttir,
og i öðru lagi verði að rann-
saka, 'hvort finna megi nýja at-
vinnumöguleika með því að
taka þátt í hlutaframleiðslu
(delprodukssjon), iðnaði, hand
iðnaði og heimilisiðnaði, og síð-
ast en ekki sízt að nota mögu-
leikana, sem sveitin hefur sem
dvalarstaður fyrir fólk í fríum,
sem njóta vill náttúrunnar og
sveitalífsins i upprunalegri
mynd.“
Byggðirnar njóta sjálfar j
hagnaðarins.
Síðan rekur hann það, hvera
ig hann telur að jarðeigendurn-
ir geti bezt notfært sér þetta,
þannig að það styðji byggðina,
en komi ekki í hendur annarra,
sem flytji burt hagnaðinn.
Það kemur greinilega fram
hjá Carlsen, að hann telur nauð
synlegt að fylgjast með því, frá
félagslegu sjónarmiði, hvert
þróunin stefnir, og það sé síður
en svo æskilegt, að það verði
látið afskiptalaust, hver hún
verði. Þvert á móti, með skipu-
legu starfi sé hægt að stefna að
því, að búsetunni verði þannig
háttað, að öllum verði fyrír
beztu, bæði í byggðum og borg-
uni. Og að í framtíðinni muni
skilin þar á milli smám saman
hverfa.
Hvað getum við af þessu lært?
Hér hefur verið skýrt lítil-
lega, hvernig þessi mál horfa
við í Noregi.
Auðvitað getum við ekki yfir
fært neitt af þessu beint, og
margt á hér alls ekki við, sem
þar gildir. En af öllu má eitt-
hvað læra. í fyrsta lagi geturrj
(Framhald ú blaðsíðu 7)