Dagur - 10.04.1969, Blaðsíða 5
4
Skrifstofur, Hafnarstræti 90, Akureyri
Símar 1-11-66 og 1-11-67
Ritstjóri og ábyrgðarmaður:
ERLINGUR DAVÍÐSSON
Auglýsingar og afgreiðsla:
JÓN SAMÚELSSON
Prentverk Odds Bjömssonar h.f.
Framfíðin og landið
HVERS VEGNA tölum við Norð-
lendingar um byggðastefnu og nauð
syn jafnvægis milli landshluta?
Hvers vegna viljum við láta koma í
veg fyrir, að lífvænleg byggðarlög,
héruð, kaupstaðir, þorp í heilum
landshluta dragist afturúr eða fari í
eyði? Hvers vegna er það talið
óheppilegt að þjóðin öll eða mestöll
safnist saman í einni stórborg? Hvað
er athugavert við það, að þjóðfélag
vort verði borgríki en ísland að öðru
leyti lítið eða ekki byggt?
Þessum spurningum má svara á
marga lund. Ýmsum mundi verða
fyrst fyrir að segja: þjóðinni ber að
gegna skyldum sínum við landið,
henni ber að sýna því ræktarsemi
með því að byggja það, hún á ekki
að hopa af þeim vettvangi, þar sem
lífsbarátta landnámsmanna og af-
komenda þeiiTa var háð í ellefu ald-
ir. Hvert byggðarlag á sinn tilveru-
og framfararétt. Öll eru þessi svör
góð og gild á sinn liátt, en fleira
kemur til.
íslenzk náttúruauðævi á landi og
sjó, verða bezt nýtt á þann hátt, að
um hæfilega dreifða landsbyggð sé
að ræða, því þau eru um land allt og
út frá ströndum þess. En meira er í
húfi. Frambúðar eignaréttur þjóð-
arinnar á landinu öllu og framtíð
íslenzkrar þjóðmenningar og Islend-
inga sem sjálfstæðrar þjóðar, er án
efa undir því komin, að telja megi,
að landið sé byggt og notað af fs-
lendingum. Byggð var og verður
rétturinn til landsins.
Það er svo sem vel hugsanlegt að
öll þjóðin gæti skapað sér „mann-
sæmandi“ þjóðartekjur í 2—3 þús.
manna verksmiðjuborg við Eaxaflóa.
En gerbreyting af þessu tagi mundi
hafa í för með sér rótarslit íslenzkrar
þjóðmenningar. Ein stór borg án
landsbyggðar er ófær um að geyma
og þroska þá menningu, sem náttúra
landsins hefur mótað og fóstrað.
Orðfæð borgarbama og vanræksla
stuðlamáls, eru glögg aðvörunar-
merki. Slík borg mundi verða með
alþjóðlegu sniði og menning hennar
aðfengin stórveldismenning.
Mat slíks borgríkis á gildi lands-
ins er líklegt til að breytast frá því
sem nú er, ef persónuleg tengsl við
aðra landshluta yrðu að meira eða
minna leyti úr sögunni. Enn er al-
menn, sterk andúð á því, að leyfa
útlendingum að stofna til byggðar
sem um munar á íslandi. Viðhorf
borgríkis gæti orðið með öðrum
hætti og vera má, að framandi þjóðir
og alþjóðasamtök, sem ekki komast
hjá að ráðstafa landlausu fólki hefði
(Framhald á blaðsíðu 2)
SURTUR, REYKUROG SNEPILL
Frásösn Árna Everts Jóhannssonar
UPP FRA HOFSÓSI gengur
Unadalur austur í hálendið,
norðan Ennishnjúks. Frá þjóð-
vegi er í góðu veðri fagurt að
sjá fram í Unadal og hefur mig
oftar en einu sinn langað til að
ferðast þar um, en tíminn, í þau
skipti, ekki leyft það. En fyrir
nokkrum dögum vildi svo til,
að bóndinn á fremsta byggða
bæ dalsins, Hrauni, Árni Evert
Jóhannsson, leit inn á skrifstof-
ur Dags. Greip ég þá tækifær-
ið og spurði um Unadal.
í lauslegri endursögn sagði
hann svo frá:
Fremsti byggði bærinn í Una
dal er Hraun, að norðan, en litlu
utar í dalnum, og gegnt Hrauni,
er Hólkot. Fyrrum voru fimm
byggðar jarðir framar en eru
nú komnar í eyði, flest hús fall-
in en rústir einar minna á blóm
leg býli og margt fólk, sem þar
lifði og starfaði. Á sumum bæj-
um var allt að 20 manns, svo
sem á Bjarnastöðum. Grundar-
land var einnig talin góð jörð
og þar var myndarlegur búskap
ur. Þegar ég var drengur og
fluttist frá Gröf á Höfðaströnd
að Hrauni, 1914, man ég, að þar
voru hlöður fyrir allt hey, íbúð
arhús að mestu úr timbri,
fremst á hlaði stofa og skáli,
kvistherbergi í risi. Að baki
þessara bygginga voru svo aðr-
ar bæjarbyggingar, m. a. bað-
stofa með 6 rúmum.
Svo kom tími aukinnar rækt-
unar, girðinganna, steinsteypu
og véla. Þá varð bylting og
margt raskaðist. Annað mat var
lagt á bújarðir en áður, fólk
flutti búferlum og settist að í
bæjum, en margar jarðir fóru
í eyði og hafa ekki byggzt á ný.
En landið flytur enginn með
sér og alltaf leitar féð fram í
dalbotna og fram í fremstu grös.
Færri bændur þurftu að smala
sama land og áður, og kem ég
að því síðar.
Oft komu Fljótamenn og Ól-
afsfirðingar að Hrauni og gistu
og voru þeir jafnan kærkomnir.
Þeir fóru Mjóafellsdal, með-
fram Unadalsjökli og niður
Unadal. Þessir rösku menn
töldu fjögurra tíma ferð, fót-
gangandi manni, niður Unadal
að Hrauni. Nú fara menn ekki
þessa leið lengur, nema í fjár-
leitum.
Bændur fremstu byggðra
bæja í Unadal eiga margar ferð
ir að baki fram Unadalinn haust
og vor og hafa oft komizt í
hann kraþpann að koma fé
heim í stórhríðum og ófærð, því
féð sækir enn sem fyrr inn til
landsins, enda landgæði þar
mikil. Jafnan var þörf góðra
hesta og hunda við smala-
mennsku og alveg lífsnauðsyn
eftir að byggðum býlum og
fólki fækkaði.
Arni segir nú frá forystusauð,
hesti og hundi, sem bættu þessa
þörf að sínum hluta.
Ég átti svartan, hníflóttan for
ystusauð, Surt, mikla vit-
skepnu. Einu sinni bar það til
seint að hausti, að Hjálmar
bóndi í Hólkoti hélt fram á Una
dalsafrétt að vestan (norðan).
Dalurinn skartaði sínu fegursta
enn og sól skein í heiði og veð-
ur var stillt. Þegar hann kom
fram á móts við Bjamastaða-
engið varð honum litið yfir dal-
inn og sá þá Surt forystusauð
upp á stórum steini og hagaði
hann sér undarlega, snerist
í hring og viðraði í allar áttir.
Eftir litla stund rak hann upp
hátt jarm, stökk niður af stein-
inum og tók á rás til byggða.
Árni Evert Jóhannsson.
Þarna var margt fé umhverfis
°g fylgdi það foringja sínum.
Ég var heima þegar þetta
gerðist og varð undrandi þegar
ég sá Surt koma heim með féð.
alla leið heim á hólinn ofan við
bæinn. Átti ég nú von á illviðri.
Næsta morgun var hið bezta
veður, en næstu nótt gekk í hið
versta veður, norðan rok og ó-
hemju snjókomu. Hrakti þá
víða fé í skurði og aðrar ófær-
ur og fórst margt. Ég missti þá
aðeins eina kind, enda var flest
mitt fé við túngirðinguna og
átti ég það Surti að þakka.
Þegar ég lét fé mitt í hús,
var það mitt fyrsta verk að
ganga til forystusauðsins og
strjúka honum og þakka hon-
um fyrir liðveizluna. Ekki veit
ég hvað hann hefur skilið mik-
ið, en hann horfði á mig rólegu
augnaráði og lét sér a. m. k.
vel líka.
Þegar Surtur var á sínum
fyrsta vetri, beitti ég honum
með öðru fé. Reyndi strax á
hann í fyrstu snjóum. Tók ég
Surt þá og lét hann í skaflana
hvað eftir annað, þar til honum
skildist, að hann ætti að fara
á undan. Þurfti ekki síðan að
örva hann til forystunnar.
Surtur var gæfur og rólynd-
ur, athugull og ákveðinn. Oft-
ast ruddist hann fyrstur úr húsi,
þegar beitt var. En ef hann brá
vana sínum og fór ekki fyrstur
út, fór ég að athuga minn gang
og treysti þá ekki veðrinu. Brást
það aldrei, £ið ef Surtur var treg
ur, kom vont veður og fór ég
eftir því.
Einu sinni, fyrri hluta vetrar,
tók að hríða og hélt ég þá ríð-
andi af stað fram dalinn. Mig
vantaði 30 kindur og vildi ná
þeim í hús. Þegar ég kom fram
að Spáná, sem var fremsti bær,
sá ég hvar Surtur kom yfir
skriðuna, framan af dal, og all-
ar æmar með honum. Þurfti ég
þá ekkert að hafa fyrir smala-
mennskunni. — Svipaða sögur
gerðust margar. Surtur var far-
inn að eldast er hann fórst í
snjóflóði, ásamt 5 kindum öðr-
um. Var hann þá á heimleið
með þennan hóp í feikilegri ó-
færð.
Reykur heitir hann og er
svartur að lit, orðiim 16 vetra
og eiginlega kominn á eftirlaun.
Hann var undan jarpri púls-
hryssu, en taldi til gæðinga í
föðurætt. Snemrna varð hann
mannelskur, enda móðir hans
mikið notuð. Hann fékk marg-
an góðan bita og sopa og varð
með stærstu hestum, bar sig
vel og var hinn skörulegasti að
sjá. Ekki var hann neinn fjör-
hestur en viljugur, klárgengur
með tölti, þolinn mjög og góður
ásetu í langferðum.
Þegar Reykur var í tamningu
hjá mér, þá á fimmta vetur, fór
hann sína fyrstu svaðilför fram
Unadal. Ég var þá að sækja fé,
en snjó hafði hlaðið niður og
þó mest á meðan á ferðinni
stóð. Hafði ég þrjú hross: Gráa
hryssu, röska, sem helzt var til
stórræðanna, bleikan eldishest
og svo Reyk. Á heimleiðinni
reyndi mikið á hrossin, því um-
brotaskaflar voru víða komnir.
Beitti ég Gránu í skaflana og
gekk það fyrst vel, en brátt
neitaði hún að fara á undan.
Tók ég þá þann bleika og
brauzt hann um fast þegar hann
hætti að ná niður og uppgaf sig
fljótlega. Var þá ekki um annað
að ræða en reyna folann, þótt
óharðnaður væri. Hann var
hinn rólegasti, jafnvel þótt ekki
botnaði, brauzt aldrei um, en
vóg sig áfram þar sem dýpst
var. Hann einn dugði og fannst
mér hann gera það vel. Síðan
áttum við margar ferðir og í
misjöfnu veðri og færi og brást
hann mér aldrei. Stundum sýnd
ist mér liggja mikið við að ná
fénu, ef útlit var fyrir áhlaup,
t. d. fyrri part vetrar þegar féð
var langt frammi á dalnum. Var
þá farið á stökki nær alla leið-
ina og bar okkur Reyk fljótt
yfir því hesturinn lagði mikið
undir sig á valhoppi og stökki
og mæddist lítið. Og margar
ferðirnar kafaði hann fremstur
og tróð slóðina, án þess að sýna
þreytumerki. Hefi ég aldrei átt
jafnduglegan og þarfan ferða-
hest, þótt ég hafi hinsvegar átt
gæðinga, sem skemmtilegri
voru til kirkjuferða á góðviðris-
dögum. Reykur var bjargvætt-
ur á hverju hausti og vetri og
þá beztur, þegar mest á reyndi.
Þegar Reykur var 10 vetra
var stúlka á fermingaraldri að
smala og reið á Reyk. Vildi þá
svo illa til, að hann festi annan
afturfót milli tveggja stórra
steina og skall við það á hlið-
ina. Stúlkan kom grátandi heim
og sagði tíðindin. Þetta ~ var
snemma vors. Ég flýtti mér á
staðinn. Var hesturinn þá laus,
en tyllti ekki í fótinn, enda
sneri hófurinn út, hafði brákazt
um hófskegg. Ég kom honum
heim og lét 'hann inn. Mér
fannst ómögulegt að lóga hon-
um. Ég ráðfærði mig við hesta-
menn, sem allir voru sammála
um, að ekkert væri annað að
gera við hestinn, og illa gert að
láta hann kveljast.
Konan mín þekkti lækni, Lár
Us Helgason, sem fyrir tveimur
eða þremur dögum var kominn
til Hofsóss til að leysa annan
lækni af um tíma. Hún vildi
að ég bæði hann að binda um
fót Reyks. Fór ég og hitti hann.
Hann sagðist enginn dýralækn-
ir vera og færðist undan. Á end
anum lét hann til leiðast, vegna
kunningsskapar held ég. Hann
skoðaði Reyk lauslega, fór síð-
an höndum um hann hátt og
lágt og talaði við hann á meðan.
Ég sá ekki betur en að hann
dáleiddi hestinn. Svo mikið var
víst, að heita mátti að hann
stæði eins og þúfa á meðan fót-
urinn var settur í heljarmiklar
gifsumbúðir.
Eftir nokkrar vikur var svo
þessi umbúnaður tekinn af og
tók hann þá fyrst að tylla ögn í
fót. Um sumarið snerti ég hest-
inn ekki, en er leið að hausti
var hann lítt haltur að sjá. Átt-
um við margar ferðir saman eft
ir þetta og bar ekki á helti í
Reyk. Þó fannst mér stöku sinn
um ég finna, að hann hlífði fæt-
inum. Síðustu árin hefur þetta
ágerzt og nú er hann, eins og
fyrr segir, kominn á eftirlaun.
Snepill var hann kallaður,
hvolpur, sem ég fékk eitt sinn,
kolsvartur var hann með örlít-
inn hvítan blett í hringuðu
skotti. Hann varð mér fljótt
fylgispakur og hafði ég hann
dag hvern með mér við fjár-
gæzluna, strax fyrsta veturinn.
Lærði hann þá bæði eitt og ann
að, svo sem að halda kyrru fyr-
ir, ganga á eftir mér, ef ég sagði
honum það, fara heim á undan
mér o. s. frv. Hann var alveg
þögull og gelti aldrei að kind.
Hann var góður nemandi og ég
lagði mig allan fram við kennsl
una. Ég varð að fá nágranna
minn með hund til að kenna
Snepli að gelta. Hann hallaði
undir flatt á meðan á þessari
tilsögn stóð, þ. e. nágranni minn
sagði sínum hundi að gelta. Á
eftir sagði ég Snepli að gelta,
og þá loksins skildi hann hvað
hann átti, að gera.
Ég gat látið Snepil taka kind,
hvar sem var og hvenær sem
var. Ég gat líka látið hann
sækja fé, þótt það væri langt
frá og hann sæi það ekki, þegar
hann fór af stað. Benti ég hon-
um þá í rétta átt.
Land, sem talið var að þyrfti
sex menn til að smala, smalaði
ég einn með hundinum og fór
sjaldan af baki. Geta menn því
5
gizkað á, að sá er ekki einn,
sem hefur slíkan félaga.
Einu sinni, í göngum, var ég
í fyrirsát út við Spánárdal.
Gangnamenn áttu í erfiðleikum
með forystuá úr Fljótum. Hún
sótti fast á brattann og þeir
voru búnir að missa hana hvað
eftir annað og seinast út við
Spánárdalinn. Ég sá hana bera
við loft, og Snepill hefur þá
kannski séð hana líka. Ég sendi
hann eftir henni og sagði hon-
um að sækja hana. Hvarf svo
hundurinn og leið langur tími.
Á endanum sáum við hvar Snep
ill kemur með ána og fara þau
greitt. I þetta skipti lét Snepill
sér ekki nægja að skila ánni í
fjárhópinn, heldur fór með hana
eina alla leið í réttina. Stökk
ærin yfir réttarvegginn, þar
sem hún kom að og vék hund-
urinn ekki frá, fyrr en búið var
að reka safnið í réttina.
Það vildi svo til, að Snepill
bjargaði föður mínum og mér
í annað sinn, í hríð og nátt-
myrkri.
Faðir minn, Jóhann Everts-
son bjó á Hrauni á undan mér.
Hann var einu sinni á ferð,
stuttu fyrir jólin og Snepill
fylgdi honum. Mikill snjór var
en bjart þennan dag. En um
kvöldið gerði logndrífu og svo
skall náttmyrkrið á og pabbi
villtist. Pabbi kom svo að svo-
kallaðri Grænutóft, milli bæj-
anna og hugðist taka stefnu það
an. En hann gekk stóran hring
og kom á sama stað, og fór svo
einnig í annað sinn. Datt pabba
þá í hug að segja Snepli að fara
nú heim. Tók hundurinn þá við
forystunni í stað þess að elta.
Pabbi fylgdi honum og komu
þeir innan tíðar heim í hlað á
Hrauni.
Einu sinni var ég á heimleið
frá Hofsósi, einnig í hríð og nátt
myrkri. Þegar ég fann, að ég
var ekki orðinn viss á áttunum,
bað ég Snepil að fara á undan.
Gerði hann það og tók aðra
stefnu. Af því ég gerði mér
Ijóst, að ég hafði tapað áttum,
lét ég hundinn ráða, þótt mér
fyndist hann fara skakkt. Eftir
hæfilegan tíma vorum við
komnir heim.
Þegar ég var á ferðalögum
gætti Snepill farangurs mins og
var hann þá vel geymdur, því
hann leyfði engum að snerta
hann. Einu sinni var ég á Hofs-
ósi, þurfti inn á símstöðina og
hafði eitthvert dót með mér,
sem ég skildi eftir úti og bað
Snepil að gæta þess. Lagðist
hann strax niður hjá dótinu.
Bar þá að nokkra síldarsjómenn
af nýkomnu skipi. Ungur há-
seti gekk þangað, sem hundur-
inn lá, en Snepill urraði. Fer
sjómaðurinn þá að hoppa og
hlæja og gera sig líklegan til að
hafa hendur á farangri mínum.
Ég sá út um gluggann hvað
verða vildi, kallaði til piltsins
og bað hann gæta sín, því hund
urinn myndi ekki leyfa honum
að snerta neitt af því, sem þarna
væri. Sá ég, að Snepill var mjög
reiður og óttaðist, að slys gæti
hlotizt af.
Skipstjórinn var viðstaddur.
Hann talaði nú til áhafnar sinn-
Þéllhýlisvandamál ferlællinganna
ar, benti á hundinn og sagði, að
þarna væri mállaus ferfætling-
ur að vinna sitt skyldustarf.
Færi vel á því, að ýmsir þeir,
sem meiri þættust vera og
gengu uppréttir, væru jafn trú-
ir og áreiðanlegir til verka.
Skyldu þeir láta þennan trúa
þjón í friði, en reyna heldur að
læra af honum og taka hann sér
til fyrrimyndar. E. D.
FYRIR mörgum árum, fór
Gunnar Árnason, frændi minn,
þess á leit við mig, að ég mælti
eftir sig látinn, nokkur orð,
þessari beiðni hans er mér nú
Ijúft að uppfylla, en andlát hans
hefur nú að borið.
Ég minnist þess, er ég á upp-
vaxtarárum mínum í foreldra-
húsum, þá gesti bar að garði,
hversu einlægan fögnuð það
vakti hjá foreldrum mínum er
Gunnar kom, sem þá var bóndi
að Krónustöðum í Eyjafirði, en
Gunnar byrjaði sinn búskap
móti föður mínum og systur
sinni, foreldrum mínum, var
samvinna þeirra með ágætum.
En móður minni var það óbland
in ánægja að sjá systkini sín,
sem komu í heimsókn með ára-
bili venjulega, þar sem fjarlægð
in var mikil. Þó var móður
minni kærari heimsókn Gunn-
ars, sem átti rót sína að rekja
frá uppvaxtarárum þeirra syst-
kina, og sambúskaparárum for-
eldra minna, en Gunnar var
systkinum sínum öllum svo ein
lægur góður vinur, vegna sinna
meðfæddra kosta, en hann var
ákaflega blíðlyndur og sáttfús
maður, hann var öllum er hon-
um kynntust sanngjarn, og sam
vizkusamur, gerði gott úr öllum
málum, þannig sáttasemjari ef
eitthvað bar á milli í leikjum
eða starfi.
Gunnar var ákafa dugnaðar-
maður, hlífði sér hvergi við
vinnu, og ætlaðist til að aðrir
gerðu hið sama, meðan á vinnu
stóð.
Gunnar átti þeirri gæfu að
mæta á lífsbrautinni að eignast
góða konu, ísgerði Pálsdóttur
frá Brettingsstöðum á Flateyjar
dal, en hjónaband þeirra voru
Mjólkurvörur hækka
í GÆR hækkuðu mjólkurvörur
í verði, að því er Framleiðslu-
ráð hefur auglýst, og er þó um
smáhækkun að ræða, miðað við
ýmsar aðrar vöruverðshækk-
anir á siðustu vikum. Q
MEIRA en helmingur mann-
kyns býr í borgum. Vísinda-
menn hafa rannsakað þau áhrif,
sem þéttbýlið hefur á einstakl-
ingana og hinar minni og stærri
heildir. En hvemig er heilbrigði
okkar háttað vegna þessarar
samþjöppunar? Mannfræðingur
inn dr. Edvard Hall hefur mjög
einar kærleiks. og hamingju-
stundir, allt frá fyrstu kynnum
til síðustu samverustunda, slík-
ur samverutími er fremur sjald
gæfur í nær 60 ára hjúskap, sól
skinsbraut, kærleiksvegur, ham
ingjuleið.
Barnahópurinn var stór, og
þar sem annarsstaðar var heilla
dísin með í verki, þeirra börn
eru öll mannvænlegt myndar-
fólk. En síðustu árin sem Gunn
ar lifði, spyrjum við, hví lagði
guð þann þunga kross á Gunnar
að lifa í mörg ár, án þess að
hversu þau hjón tóku mér vel,
hann skynjaði rétt, gang hins
daglega lífs, hvers var að
gjalda? En guð ræður.
Ég minnist þess er ég eitt
sinn fór vestur í Þverárdal í
Húnaþingi, er Gunnar bjó þar,
þar var sem að hitta sína eigin
foreldra eftir mörg ár, langrar
fjarveru. Þarna í Þverárdal
undi ég mér vel í marga daga,
og einn dag tók Gunnar frændi
minn hesta og reið vestur í
sveitina til að sýna mér hluta
hennar, allt þarna var mér fram
andi, en gleði mín var mikil
yfir ferðalaginu, öllum móttök-
um frændfólksins, sem voru
innilegar og kærleiksríkar.
Gunnar Árnason var fæddur
að Skuggabjörgum í Dals-
mynni, Grýtubakkahreppi, þann,
24. okt. 1883, hann var vinmarg
ur bæði í Eyjafirði og í Húna-
vatnssýslu, hann var bóndi góð-
ur, og átti góða hesta, einnig
margt fé, gestrisinn og góður
heim að sækja, líf hans var allt
bundið við sveitabúskapinn, þó
lærði hann ungur söðlasmíði.
Þær fögru sveitir er hann bjó í,
áttu hug hans allan, þó mun
Þverárdalur hafa verið snjó-
þyngri en Krónustaðir, en
Gunnar bjó lengst á þessum
tveim stöðum, en styttri ára-
fjölda, á fleiri bæum, bæði hér
norðanlands og vestan.
Með Gunnari er genginn einn
virtur bændahöfðingi, prúð-
menni, dugmikill og samvizku-
samur, gestrisinn og góður eig-
inmaður og faðir, bústólpi ís-
lenzkrar bændamenningar. Frið
ur sé yfir minningu hans.
Vertu sæll frændi, guð signi
þína sál.
Jón G. Pálsson.
Nú þegar sál þín horfið hefur
burt
hér verður aldrei framar um
þig spurt.
Erfiðum tíma loksins lokið er,
líknsamur Drottinn tekið móti
þér,
Þökkum við öll sem þekktum
frænda vel,
þakkirnar flytjum yfir gröf
og hel.
Liðinna daga ljóma slær á braut
ljósgeislar hlýjir féllu í vina
skaut.
J. G.P.
rannsakað áhrif þess, er margir
lifa á litlu svæði. Af niðurstöð-
um hans má nefna, að of mikil
mannþröng leiðir til afbrota,
kynvillu, eykur árásarhneigðir
og örvar til stórra afbrota. Þetta
er að gera okkur sjúka, segir
hann. Sjúkdómseinkenni eru
eiturlyfjanotkun, andlegir sjúk
dómar og mikið af sjúkdómum,
sem rekja má til hinnar miklu
spennu, offita, magasár, asmi og
jafnvel krabbamein.
Fyrstu áhrifin af afmörkuð-
um svæðum þéttbýlis í dýra-
ríkinu voru athyglisverð. Villt-
ar skepnur, margra tegunda
bæði á landi og vatni verja
ákveðið landsvæði er tryggir
viðkomandi næga fæðu og frið-
land til að auka kyn sitt. En
hvernig haga dýrin sér þegar
þau eru svipt umráðasvæði
sínu?
í tilraunaskynj var stórri
hlöðu skipt í nokkur hólf eða
svæði en íbúamir voru rottur.
Vísindaleg athugun á hegðun
dýranna var auðveld, án þess
það truflaði rottumar. Þriggja
ára athuganir leiddu til ískyggi
legrar líkingar á stórborgarlífi
mannanna.
Venjulega er sambúð rott-
anna allgóð. Hjá þeim gilda
reglur um eignarréttinn, til-
hugalíf, hjónaband og uppeldi
afkvæma. En þegar yfirfjölgun
varð í hlöðunni fór margt úr
skorðum og reglurnar voru
brotnar. Kvenrotturnar gátu
ekki haldið fjölskyldunni sam-
an og ungviðin dreifðust og fór-
ust að verulegum hluta. Grimm
ar karlrottur drápu ungrottur,
nenntu ekki að starfa, höfðu
jafnvel ekki eðlileg samskipti
við kvendýrin. Krufningar
sýndu, að hjá kvendýrum voru
nýru og hjörtu óheilbrigð og
kynkirtlar beggja kynja.
Það kom í ljós, að hæfilegt
olnbogarými var rottunum eins
nauðsynlegt til að lifa heil-
brigðu lífi, eins og matur, vatn
og súrefni. Dr. Hall segir, að of
mikið þröngbýli hjá fólki láti
sig heldur ekki án vitnisburðar
í sömu átt. Óeðlilegt kynlif,
óhollar samkvæmisvenjur,
minni mótstaða gegn freisting-
um eru ávextir hins nána þétt-
býlis. Og ef ekki tekst að ráða
bót á þessum vandamálum og
mörgum öðrum af sama toga,
verður naumast lengi hægt að
lifa borgarlífi. Offjölgunin eyði
leggur góða framkomu og hún
eyðileggur hin ýmsu líffæri
manna. Hin stöðuga spenna
eyðileggur heilsu fólks, breytir
efnaskiptingu líkamans á viss-
an hátt til heilsufarslegs tjóns.
Víglundur Guðmundsson.
- Vann 2 milljónir
(Framhald af blaðsíðu 1).
Víglundur er mikill reglu-
maður, trúr í verki og viðskipt-
um öllum. Blaðið flytur honum
hamingjuóskir. Q
Tilraunir voru gerðar með
rádýr, er látin voru á eyju,
þar sem óvinir voru ekki og
fæðuöflun sæmilega auðveld.
Fyrst gekk allt vel, á meðan
dýrin höfðu nægilegt landrými.
Þeim fjölgaði mjög mikið og
urðu 300 talsins á eyjunni. En
þá drapst helmingur þeirra.
Krufningar sýndu, að dýrin
voru vel þroskuð og í góðum
holdum og vantaði ekkert í
fóðrið. Hið eina, sem ekki var
í lagi voru vissar tegundir
kirtla er voru 50% stærrj en í
heilbrigðum dýrum. Þetta staf-
aði af þeirri spennu, sem skap-
aðist meðal dýranna vegna of-
fjölgunarinnar á takmörkuðu
svæði. Skepnurnar höfðu dáið
úr sjokki eða taugaáfalli.
Menn og konur og einnig
skepnur sanna heilsufræðileg
áhrif hins mikla þrýstings af
ofsetnu umhverfi. Ókumenn,
sem lenda í umferðarhnútum,
flauta og móðga náungann og
taugakerfi þeirra fer úr skorð-
um. Þegar of margir bíða af-
greiðslu í búðinni, tekur það á
taugarnar og það sýnir sig.
Ekkert er eins upplífgandi fyrir
mannveru og að vera nálægt
annarri mannveru. En þegar of
margt fólk er saman komið, eru
þáð ætíð einhverjir og oftast
margir, sem þola það ekki.
Þegar þrýstingurinn að utan,
vegna þröngbýlis, er orðinn
mjög mikill, reyna margir að
flýja á einhvern hátt. Eitur-
lyfjaneyzlan er ein tegund þess
flótta.
En hvað er hægt að gera?
Eina von okkar er sú, að geta
skapað umhverfi, þar sem mað-
urinn getur lifað „eðlilegú* lífi,
minnug þess, að ytri mörk
mannsins er ekki hörund hans,
heldur miklu stærra svið, sem
tilfinningalíf hans hrærist í.
Þessum sviðum má skipta nið-
ur. í strætisvagni eða lyftu er
frjálsræði mannsins ekki arm-
lengd. Fólk hefur hendurnar
niður með síðunum, segir sem
minnst og horfir ekki á neitt
sérstakt. Dálítið meira svigrúm
þarf til fjölskyldulífs og trún-
aðarsamtala. Samkvæmislífið,
sem mörgum er mikils virði má
ennfremur skilgreina með tilliti
til stærðar hins nauðsynlega
umhverfis. Á skemmtisamkom-
um og vinnustöðum verður fólk
að búa sér einskonar „stuðara“
í varnarskyni. Þegar maður
kemur inn á skrifstofu og situr
innan 10 feta fjarlægðar frá mót
tökustúlkunni, finnst henni
venjulega nauðsynlegt að tala
við hann á meðan beðið er. Ef
maðurinn er í meira en 12 feta
fjarlægð, finnst henni ónauð-
synlegt að halda uppi samtali
og heldur áfram að skrifa á rit-
vélina sína. En hin félagslega
framkoma fólks er mjög breyti-
leg eftir löndum og menntun
fólksins. En alltaf er hverjum
manni lífsnauðsyn á einhverju
olnbogarými.
Fólkið á sjálft að vera með í
ráðum um skipulagningu íbúða
húsnæðis. Takmarka verður
hinn gífurlega bílafjölda á við-
skiptasvæðum. Fólk í stórborg-
um tapar um hálftíma birtu á
degi hverjum vegna hins meng-
aða lofts, miðað við sveitafólk.
Vatnsmengun í ám og vötnum
svo og í sjónum er álíka „rúm-
morðingi“ og loftmengun. Kom
ið hefur í ljós, að nokkur hluti
fólks, sem vinnur í gluggalaus-
um herbergjum, skaðast á vits-
munum og sumt verður brjálað
með öllu. I
Churshill sagði einu sinni:
Við erum að skapa borgirnar og
borgirnar skapa okkur. Q.
Gunnar Árnason, fyrrum bóndi
að Þverárdal í Húnavatnssýslu.
F. 24. október 1883. - D. 22. marz 1969.
MINNING: