Dagur - 16.12.1982, Side 7

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
RITSTJÓRNARSlMAR: 24166 OG 24167
SlMI AUGLÝSINGADEILDAR OG AFGREIÐSLU: 24222
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÖRNSSON
BLAÐAMENN: ÁSKELL ÞÓRISSON, GYLFI KRISTJÁNSSON OG
ÞORKELLBJÖRNSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: JÓHANNES MIKAELSSON
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Skipulag
samgöngumála
Á vegum Samgöngumálaráðuneytisins og
fyrir forgöngu Fjórðungssambands Norðlend-
inga var skipuð nefnd til að fjalla um sam-
göngumál á Norðurlandi. Nefndin hefur nú
skilað skýrslu og má segja að meginniður-
staða nefndarinnar sé sú að á Norðurlandi sé
fyrir hendi samgöngukerfi sem ekki nýtist
sem skyldi til almennra samgangna og að með
betri skipulagningu og samvinnu megi bæta
um betur í þessum efnum.
Ljóst er að víkka má út hið almenna fólks-
flutningakerfi með aukinni samnýtingu á ferð-
um póstbifreiða og skólabifreiða. Talið er að
tiltölulega auðvelt ætti að vera að samræma
flutning á pósti almennum fólksflutningum og
að einnig megi nota skólabifreiðar til póst-
flutninga og almennra farþegaflutninga.
Þó að Norðlendingar hafi þarna riðið á vaðið
og kannað samgöngumál sín með tilliti til hag-
kvæmni og betri nýtingar er ekki þar með sagt
að svipað ástand geti ekki verið í öðrum lands-
hlutum. Raunar er ekkert sem bendir til þess
að svo sé ekki. Hér er um verulegar fjárhæðir
að ræða og skulu tilgreind dæmi úr skýrslu
nefndarinnar.
Á árinu 1981 kostuðu skólaflutningar á
Norðurlandi öllu rúmlega 6,8 milljónir króna.
Það sama ár greiddi Póst- og símamálastofn-
unin tæplega 3 milljónir króna fyrir póstdreif-
ingu út frá póststöðum á Norðurlandi, auk
greiðslu til sérleyfisbifreiða og flugvéla. Því
lætur nærri að þessir flutningar á skólabörnum
og pósti hafi kostað um 10 milljónir króna á
síðasta ári. Þetta er það há upphæð að menn
hljóta að staldra við og athuga hvort ekki megi
reka samgöngukerfið fyrir lægri fjárhæðir.
Jafnframt sýnist nokkuð ljóst að meira og
betra skipulagi mega koma við í þessum
efnum.
Með þessari nefndaskipan var lögð áhersla
á að samgöngukerfið stuðlaði að auknum
samskiptum milli staða og aukinni samvinnu
milli samgönguþátta með eðlilegri verkaskipt-
ingu og með tilliti til hagkvæmni og félags-
legra þarfa. Stuðlað skyldi að uppbyggingu
innanhéraðssamgangna m.a. með samhæf-
ingu þeirrar samgönguþjónustu sem fyrir er.
í tillögum sínum bendir nefndir á að nauð-
synlegt sé að koma upp flutningamiðstöðv-
um, skipt í þrjá flokka eftir eðli þjónustunnar. í
nefndarálitinu kemur einnig fram að vöru-
flutningar á sjó frá Reykjavík til hafna á
Norðurlandi hafi ekki verið nægilega reglu-
bundnir og lagt er til að meiri áhersla verði
lögð á beina vöruflutninga frá útlöndum til
hafna á Norðurlandi og þá sérstaklega til Ak-
ureyrar vegna mikillar vörudreifingar þaðan á
aðra staði á Norðurlandi.
Rafveita
Akureyrar 60 ára
Rafveita Akurevrar varð 60 ára nú í haust. í samvinnu
við Knút Otterstedt, framkvæmdastjóra, hefur Dagur
tekið saman örstutt ágrip af sögu fyrirtækisins. Fátt olli
meiri straumhvörfum í íslensku þjóðlífi en þegar raf-
magnið kom til sögunnar. Ailir gera sér grein fyrir
mikilvægi þess í nútíma þjúðfélagi. Lesandinn þarf
ekki annað en að hta í kring um sig á heimilinu eða
vinnustað til að sjá að rafmagnið er forsenda nutima
vinnubragða og einn af grundvallarþáttum þeirrar
miklu byltingar sem nú hefur hafíð innreið sína í heim-
inum og kennd er við örtölvur.
Fyrstu sporin
Upp úr aldamótunum tekur ný
tækni aö leita til íslands og meðal
þeirra nýjunga sem farið er að
ræða um er rafmagnið. Engar
heimildir eru um að Akureyring-
um hafi til hugar komið að hefjast
handa um raflýsingu fyrr en í árs-
byrjun 1905, en á bæjarstjórnar-
fundi það ár eru lögð fram skjöl
og uppdrættir um raflýsingu
kaupstaðarins. Bæjarstjórn var
málinu hlynnt og taidi þá nauð-
synlegt að rannsaka máiið, útvega
nánari tilboð og undirbúa málið
allt til endanlegrar afgreiðslu.
Nefnd var skipuð í málið.
Sem dæmi um það hvað þarna
var um að ræða skal hér getið til-
boðs sem kom frá Bergsteini
Björnssyni. Virkja skyldi Glerá
og ef áskrifendur fengjust fyrir 1
þúsund lömpum með 16 kerta
styrk og öðrum 1 þúsund með 10
kerta styrk var talið unnt að selja
rafmagnið við ákveðnu verði. At-
hyglisvert er hversu litlir lamparn-
ir eru sem rætt er um og sýnir það
betur en margt annað hversu lítil-
þægir menn hafa verið um lýsingu
húsa sinna á þessum árum.
Þetta var upphafið, en síðan
líður langur tími áður en Akur-
eyringar fá sína almenningsraf-
veitu. Á árunum 1917 og 1918
voru þó settar upp Jitlar mótor-
stöðvar og voru tvær þeirra í
einkaeign. Nefndir voru skipað-
ar, rætt var um vatnsréttindi í
Gierá. Það var svo ekki fyrr en í
ágúst 1919 að skriður fór að kom-
ast á málið, en þá hafði verið
stofnuð svokölluð rafmagnsnefnd
og á fyrsta fundi þeirrar nefndar
var fastráðið að virkja Gierá.
Eftir töluverðar umræður um
hvar skyldi virkja var loks ákveð-
ið að virkja hjá neðsta fossinum
og voru fullkomnar áætlanir um
þá stöð komnar frá fyrirtækinu
Bille og Wijkmark í Stokkhólmi (
febrúar 1921. í júní sendu 70
bæjarbúar bæjarstjóra mótmæli
en hann hafði þau að engu. Þrátt
fyrir andbyr lét bæjarstjórn engan>
bilbug á sér finna og 5. júlí var
samþykktur samningur um bygg-
ingu rafstöðvar. Olaf Sandell,
verkfræðingur, kom frá sænska
fyrirtækinu til að standa
fyrir verkinu og jafnframt
var Júníus Jónsson ráðinn
verkstjóri. Vinna hófst við Gler-
árstöðina 7. júlí 1921. Unnu til
jafnaðar 30 menn og 3 hestar og
var tímakaup fyrir mann og hest 2
krónur. Lokið var við gerð stíflu-
garðsins í septemberlok, enda
gekk verkið mjög greiðlega.
Mikið var unnið j ákvæðisvinnu
og reyndust menn hafa kr. 1.40 á
klukkustund. Reyndist þessi hluti
verksins 32 þúsund krónum undir
áætlun. Nokkrar umræður urðu
um það að b(ða hefði átt með
verkið þar sem verkamannalaun
myndu lækka á næsta ári, sem
reyndist svo rétt.
Glerárstöðin
Vorið 1922 hófst vinna að nýju og
þá um sumarið var lokið byggingu
rafstöðvarinnar í Glerárgili svo og
lagðar Knur um bæinn. Fyrsta
sinn var kveikt á rafljósum frá
Glerárstöð 30. september 1922,
en ekki varþá enn lokið innlagn-
ingu í hús. I fyrstu vikunni fengu
flest hús á Oddeyri rafmagn og
síðan bærinn smátt og smátt og
Innbærinn síðastur. Fjölmargir
einstaklingar komu við sögu í
miðaði mjög vel áfram og orku-
verið tók til starfa 14. október
1939, en þá var búið að byggja
spennistöðvar og leggja jarð-
strengi víða um Akureyri. Erfið-
leikar urðu í rekstrinum vegna
rennslisminnkunar á vetrum og
varð þá oft að draga úr rafmagns-
notkuninni. Veturinn 1941 braut
snjóflöð háspennuiínuna á kíló-
metra svæði við Ljósavatn og varð
bærinn svo til rafmagnslaus í heila
viku, nema hvað Glerárstöðin var
starfrækt fyrir hluta hans. Orku-
verið var fulllestað 1941 og jókst
álagið mjög með tiikomu setuliðs-
ins, Ný vélasamstæða var pöntuð.
4000 hestöfl bættust við inn á kerf-
ið 1944 er vélarnar voru teknar í
notkun en tveimur árum síðar var
ljóst að orkuverið var að verða of
lítið. Gerðar voru áætlanir um
Ar Ti ú.ií í • - Orkuframl. ilÞ! 116.1147 Orkurir.1 kun/Tbu.t
Orkukdup kutít. kws t.
kwst .
lazo 2.575 Jslí iMti
1923 (2.860) 517.200 ® |k 180
192S giiill; ■ 655.COO 216
1030 4,198 7)1.100 •<& |||li: 169
1935 4, 5Ö3 831 7200 "llM. 196
1940 5.564 5.048.000 3.544.762 907
1945 b . 144 16.109.000
1950 7.188 25.550.000 20.994.156 3.555
1955 8.108 28.573.U00 26.621.. 200
1960 8.835 36.380.000 32.284.206 4.118
1965 9,64:2 46.884.000 41 . si'í lllft
1970 10.765 G0.006.000 50.418Í80;3:: 7 5.679
1975 11.970 92.117.000 82.7027804
1980 13.420 84.332.000 83 . ti6*i .000 0.233
1981 B4.580.000 81 . 40 8 .000 -
194 0 !L imiiij lýsing Iðna6ur : Upphitun
196 0 351 ' 13% \' 52%
# 271 04 %
1970 221 20% 77i 5 8%
1980 25% í 3 6% 40%

Þessi mynd var tekin við Laxárvirkjun. Á henni sést m.a. Knútur Otterstedt,
framkvæmdastjóri, en faðir hans var fyrsti rafveitustjóri Rafveitunnar og
einnig framkvæmdastjóri Laxárvirkjunar.
þessu máli, sem ekki hefur verið
getið hér. Þess má hins vegar geta
að ein ástæðan fyrir því hversu
seint gekk að koma rafveitunni á
frá því hún kom fyrst til umræðu
var eflaust heimsstyrjöldin fyrri
1914-1918. Ekki var viðlit að
byggja svona fyrirtæki á þessum
tíma þegar allt þurfti að sækja til
útlanda og samgöngur voru stop-
ular og hættulegar.
Vegna lítils rennslis og þess að
ís og krapi fylltu lónið að miklu
leyti varð lítið vatn til miðlunar.
Þetta leiddi til þess að stöðva varð
vélarnar á nóttunni til þess að
safna vatni fyrir næsta dag. Svona
gekk þetta vikum saman og
ástandiö var með þessum hætti í
mörg ár. Vélar í Glerárstöðinni
voru tvær túrbínur, 165 hestöfl
hvor, en áætlað var pláss fyrir
þriðju vélina. Árið 1931 var sett
upp diesel-samstæða, 165 hestöfl,
til að bæta úr rafmagnsskortinum
og jafnframt var farið að huga að
því að virkja meira. Aðallega var
rætt um að virkja við Fnjóská,
Goðafoss eða Laxá og varð sú síð-
astnefnda fyrir valinu. Árið 1937
var gerð áætlun um að virkja efra
faliið í Laxá og þar yrði 2 þúsund
hestafla stöð.
Laxárvirkjun
Þann 14. ágúst 1938 var byrjað á
sjálfu verkinu með því að ríkisarfi
Danmerkur, Friðrik, sem þá var í
heimsókn á Akureyri, hleypti af
fyrsta sprengjuskotinu. Verkinu
viðbótarvirkjun við Laxá og í
byrjun árs 1948 var lagt fram upp-
kast að nýjum lögum fyrir Laxár-
virkjun þar sem gert var ráð fyrir
að ríkissjóður gæti orðið meðeig-
andi í Laxárvirkjun. Fram-
kvæmdir hófust við viðbótarvirkj-
un 1949um voriðviðBrúar-fossa.
Deilt var um eignaraðild virkjun-
arinnar milli Akureyrarbæjar og
ríkisins. Endaði það með undir-
ritun samnings 1950 og lauk þar
með íhlutun Rafveitu Akureyrar
um stjórn og framkvæmdir við
Laxá. Hinsvegar hafa Rafveita
Akureyrar og Laxárvirkjun, allt
frá stofnun hennar, haft sameig-
inlegan framkvæmdastjóra og er
svo enn. Með sameiningu Lands-
virkjunar og Laxárvirkjunar hinn
l. júlí 1983 verður hinsvegar sú
breyting að framkvæmdastjóra-
starf Laxárvirkjunar verður lagt
niður.
Framkvæmdir
og búnaður
Kerfi rafveitunnar var allt fram til
ársins 1929 eingöngu loftlínu-
kerfi. En háspennulína lá frá
Glerárstöðinni, sem ca. 500 m frá
henni skiptist í 2 greinar. önnur
lá niður á Oddeyrina um 1.5 km
löng. Fimm 40 kw spennistöðvar
voru á línunni.
Þegar Laxá I var byggð, árin
1938-1939 varð stórfelid breyting
gerð á bæjarkerfinu. Háspennu-
línurnar voru teknar niður og
hluti lágspennulínanna en jarð-
6 - DAGUR -16. desember 1982
stengir lagðir í staðinn. Þá voru
byggð hús yfir tólf 300 kVA
spennistöðvar.
Næstu 12-13 árin voru árlega
nokkrar viðbætur á kerfinu en
árið 1951 er gerður samningur við
3 dönsk fyrirtæki um kaup á bún-
aði ( 17 spennistöðvar og alls 28
km af jarðstreng fyrir 3.3 millj.
kr. fob. sem var mikil upphæð þá.
Næstu 2 árin voru síðan um 50
manns í vinnu við lagningu
strengja, uppsetningu búnaðar í
spennistöðvum, auk þeirra er
byggðu stöðvarnar.
Allmiklar framkvæmdir voru
einnig næstu árin við bæjarkerfið
og unnið að auknu öryggi há-
spennukerfisins. Árið 1970 var
rafskautsketill verksmiðja SÍS
tekinn í notkun, en hann er 6 MW
og var einn sá fyrsti á landinu og
langstærstur. Síðar, eða árið 1979,
var bætt við öðrum katli að stærð
8 MW. Keypt er afgangsorka frá
Landsvirkjun á þessa katla.
Árið 1978 var tekin í notkun 60
kV aðveitustöð II, við Kollu-
gerði, en þar var settur upp 16
MVA spennir 60/11 kV ásamt til-
heyrandi búnaði og þaðan voru
lagðir strengir niður í Glerár-
hverfi og að verksmiðjum SÍS.
Þetta var kostnaður upp á um 100
millj. kr. Tekið var 350.000 doll-
ara lán til þessara framkvæmda,'
en það er nú að fullu greitt og raf-
veitan skuldar nú engin erlend
lán.
Árið 1981 var tengdur 60 kV
strengur frá aðveitustöðinni á
Rangárvöllum að aðveitustöð I
við Þingvallastræti, og nú er unnið
að lagningu ca. 2.1 km 60 kV
strengs milli aðveitustöðvanna I
við Þingvallastræti og II við
Kollugerði, ásamt stækkun úti-
virkisins við aðveitustöð II. Áætl-
að er að þessi framkvæmd kosti
hátt í 5 millj. kr. en þegar henni er
lokið (1983) er komin 60 kV
hringtenging Rangárvellir - að-
veitustöð I - aðveitustöð II, þann-
ig að þá er hægt að taka niður nú-
verandi Laxárvirkjunarlínu frá
Kjarnaskógi að aðv.st. I við Þing-
vallastræti.
Auk þessara stóru fram-
kvæmda hefir verulegu fé verið
varið til þess að auka rekstrarör-
yggi kerfisins, þannig að þó bilun
verði á háspennustreng þá er í
flestum tilvikum unnt að gera þær
tengingar í spennistöðvum að um
tiltölulega stutta truflun verði að
ræða.
Af öðrum fjárfestingum má
nefna byggingu verkstæðishúss á
Gleráreyrum 1964 og viðbygg-
ingu við það og endurbætur, sem
nú er senn lokið (á árunum 1981-
1982).
Árið 1966 flutti rafveitan í eigið
húsnæði í ráðhúsi bæjarins og á
þar nú hálfa 3ju hæðina.
1969 var keyptur stjómbún-
aður frá Sviss til stýringar á rafhit-
uninni, en áður var rafhitanum
stjórnað með klukkum. 1967 var
keypt mælaborð til prófunar á raf-
magnsmælum og er viðbótarbún-
aður við það nú í pöntun og í sam-
bandi við breytingar á verkstæð-
inu hefir mælaprófuninni verið
búin góð aðstaða til prófunar á
mælum, en ætiunin er að hún
verði stóraukin á næstunni. í kerf-
inu eru nú 93 spennar, 100 kVA
og stærri, allt upp í 800 kVA og 19
minni en 100 kVA. Alls eru
spennistöðvar 75 og heiidarafl í
spennum um 38 MVA.
Þegar tekin var ákvörðun um
sameiningu Laxárvirkjunar og
Landsvirkjunar, þá var fallist á að
aðalspennistöðin við Þingvalla-
stræti skyldi undanskilin ( eigna-
matinu og ákveðið að hún skyldi
verða eign Rafveitu Akureyrar.
Á nýliðnu 60 ára afmæli rafveit-
unnar var þessi ákvörðun tilkynnt
og stöðin síðan formlega afhent
26. nóvembersl. Stöðin varbyggð
í 2 áföngum, hinn fyrri 1939 og hinn
síðari 1952-1953. í stöðinní eru
nú tveir 6 MVA spennar utanhúss
ásamt spennuvirki og 11 kV bún-
aðar innanhúss.
„Gjörbreytt aðstaða“
„Tilkoma þessa húss gjörbreyí- nýju íþróttahallarinnar. Börn og voru í skemmunni í höllina. Jón
ir aðstöðu KA til allra íþrótta- unglingar hafa fram til þessa mátt sagði þetta vera ákveðin jöfnuður
iðkunar,“ sagði Jón Arnþórs- fara langan veg, annað hvort út í við Þór sem hefði sitt íþróttahús í
son, formaður KA í stuttu Glerárhverfi eða niður í íþrótta- hjarta síns félagssvæðis. Að vísu
spjalli. skemmu til æfinga. Æfingar í er (þróttahús við velli okkar í
Jón segir að samkvæmt laus- íþróttahúsinu í Glerárhverfi Lundarskóla draumurinn, en
legri könnun þá sé 80% af félög- verða nú engar hjá KA og einnig þetta er mjög góður áfangi, sagði
. um KA á Brekkunni eða á svæði fara svo til allar æfingar sem áður Jón að lokum.
Tilkoma nýju íþróttahallarinnar er merkur áfangi.
Skíðamenn við
æfingar og
keppni ytra
í spjalli við Björn Víkingsson, Skíðasambandið er fjárvana og
landsliðsmann í alpagreinum, geturlítiðsemekkertstyrktslík-
kom fram að hann, ásamt Ólafi ar keppnisferðir.
Harðarssyni og Elíasi Bjarna-
Blak
hjá KA
Blakdeild KA flytur nú flestar
æfingar sínar í íþróttahöllina og
þar eð nú er aukið húsrými
hyggst blakdeildin bæta við æf-
ingum fyrir karlaflokk, með það
fyrir augum að hefja keppni í
þeirri grein.
Æfingar verða á mánudögum
í höllinni kl. 17.15 fyrir m.fl.
kvenna, fyrsta flokk kvenna og
karlaflokk. Á miðvikudögum
einnig í höllinni kl. 19.15 sömu
flokkar, fimmtudag kl. 20.00 í
íþróttaskemmunni, fyrsti flokk-
ur kvenna, og í höllinni á föstu-
dögum kl. 17.15 m.fl. kvenna.
syni, fara til Noregs þann 28.
þ.m. til æfinga og kepni. Þá
munu þeir einnig keppa í Sví-
þjóð eftir áramótin. Þá sagði
Björn að ef fjárhagurinn leyfði
myndu þeir fara eitthvað niður í
Evrópu og æfa þar og taka þátt í
mótum en hann sagði að þeir
færu þessa ferð eins og aðrar á
eigin kostnað. Það eru ekki
margir íþróttamenn sem fara
slíkar ferðir á eigin vegum, en
Björn sagði að ef þeir ætluðu að
fara væri ekki aðrar leiðir í boði.
Æfingar Þórs
í körfubolta
Æfingatafla Körfuknattleiksdeildar Þórs frá 13. desember 1982:
Mfl. karla:
Mánudaga kl. 20.30, Skemman 4. fl. karla:
Þriðjudaga kl. 21.45, Höllin Þriðjudaga kl. 19.00, Glerárskóli
Fimmtudaga kl. 19.15, Höllin Föstudaga kl. 16.00, Glerárskóli

Gunnar
verður
með KA
Það hafa gengið um það sögu-
sagnir undanfarið að landsliðs-
maðurinn í knattspyrnu og
handknattleik, Gunnar Gísla-
son, leiki ekki með KA í annarri
deild á næsta sumri. Samkvæmt
öruggum heimildum íþróttasíð-
unnar er þetta ekki rétt því
Gunnar hyggst leika með sínum
gömlu félögum hjá KA næsta
sumar. Þá mun hann einnig, eins
og í fyrra, þjálfa yngri flokka fé-
lagsins og standa yfir leikja og
íþróttanámskeiðum.
3. fl. karla: Byrjendur:
Þriðjudaga kl. 20.00, Glerárskóli Mánudaga kl. 16.00, Glerárskóli
Fimmtudaga kl. 21.00, Glerárskóli Föstudaga kl. 15.10, Glerárskóli
Æfingar knatt-
spyrnudeildar KA
Æfingatafla knattspyrnudeildar KA innanhúss frá og með 13. des-
ember 1982:
6. flokkur:
5. flokkur:
4. flokkur:
3. flokkur:
2. flokkur:
Mfl.:
Kvennafl. yngri (13 ára og yngri):
Mfl. kvenna:
Sunnud. kl.
Laugard. kl.
Sunnud. kl.
Laugard. kl.
Sunnud. kl.
Sunnud.
Sunnud. kl.
Sunnud. kl.
10.00-11.00.
12.00-13.00.
11.00-12.00.
12.00-13.00.
15.00-16.00.
16.00-17.00.
10.00-11.00.
11.00-12.00.
16. desember 1982 - DAGUR - 7