Dagur - 14.04.1983, Blaðsíða 6

„Eina verksmiðja sinnar
tegundar sem dælir kísil-
gúrnum upp úr stöðuvatni“
Frumvarp til laga um kísilgúrverksmiðju við Mý-
vatn var samþykkt sem lög frá Alþingi 4. maí árið
1966. Ekki voru þingmenn sammála um ágæti þessa
frumvarps frekar en svo margra sem þeir ágætu
menn fjalla um. Allir þingmenn þáverandi stjórn-
arflokka, Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks,
greiddu frumvarpinu atkvæði sitt. Stjórnarandstað-
an, Framsóknarflokkur og Alþýðubandalag, voru á
móti að undanskildum fjórum þingmönnum Fram-
sóknar sem greiddu atkvæði með frumvarpinu.
Það er hinsvegar ekki meiningin að fara út í póli-
tískt þras um ágæti eða þá ekki ágæti Kísiliðjunnar
við Mývatn. Hvað sem öllum vangaveltum um það
viðkemur þá er hún óhagganleg staðreynd hvort
sem mönnum líkar það betur eða verr. Blaðamaður
Dags heimsótti Kísiliðjuna um daginn og ræddi
stuttlega við framkvæmdastjórann Hákon
Björnsson. Hann var fyrst spurður hvenær verk-
smiðjan hóf starfsemi sína og hverjir væru eignarað-
ilar að hennni.
„Fyrirtækið er stofnað 13. ágúst
1966 og tilraunavinnsla hófst árið
eftir. 1968 er ákveðið að stækka
verksmiðjuna í 12000 tonna árs-
framleiðslu. 1970 er hún enn
stækkuð í núverandi form þ.e.
24000 tonn. Upphaflega átti ís-
lenska ríkið 51% hlutafjár,
bandaríska fyrirtækið Johns Man-
ville Corporation 48,5% og sveit-
arfélög á Norðurlandi 0,6%. 1982
varð hlutafjáraukning hjá fyrir-
tækinu, ríkissjóður eignaðist þá
59,8%, hlutur Johns Manville fer
niður í 39,8% og sveitarfélaganna
í 0,4%.“
Þúsund ára þróun
Áður en lengra er haldið væri
gaman að fá svar við spurningunni
hvað er kísilgúr?
„í Mývatni lifir örsmá planta
sem er einfrumungur og nefnist
kísilþörungur. Einfrumungur
þessi myndar um sig marghólfa
skel. Á nokkrum þúsundum ára
benda á jákvæða punkta í sam-
bandi við veru okkar hér.“
Árið 1979 gaf heilbrigðisnefnd
ríkisins út mikla skýrslu: „Mæl-
ingar á mengun í andrúmslofti
starfsmanna Kísiliðjunnar hf.“ f
skýrslunni segir m.a.: „Ljóst er af
niðurstöðum mælinganna að gera
verður miklar úrbætur á tækja-
búnaði og aðbúnaði á vinnustöð-
um til þess að mengun verði kom-
ið niður fyrir hættumörk." Þá var
einnig á það bent í þessari skýrslu
að starfsmönnum Kísiliðjunnar
og þeim sem vinna við útskipun
kísilgúrsins á Húsavík væri hætta
búin af völdum rykmengunar á
vinnustöðum. Þetta fólk ætti á
hættu að fá sjúkdóminn silikosis
(kísillunga) sem væri ólæknandi
sjúkdómur.
Dregið hefur úr
rykmengun
Hvað hefur verið gert af hálfu
verksmiðjunnar til að ráða bót á
þessu?
„Á árinu 1980 voru gerðar um-
fangsmiklar úrbætur til þess að
draga úr rykmengun í andrúms-
Hákon Björnsson framkvæmdastjóri Klsiliðjunnar.
hefur safnast mikið af þessari skel
í vatnið og myndað botnleðju sem
við köllum kísilgúr. Kísilgúrskel-
in er margbrotin og óregluleg að
lögun með mörgum örsmáum hol-
um og göngum. Það er þessi lögun
kísilgúrskeljarinnar sem gerir
hana að verðmætri verslunar-
vöru, þar sem hún hentar vel til
síunar á vökvum svo og sem fylli-
efni í ýmsar vörur.“
Er framleiðsla Kísiliðjunnar í
einhverju frábrugðin sambærileg-
um verksmiðjum erlendis?
„Já, þetta er eina verksmiðja
sinnar tegundar sem dælir kísil-
gúrnum upp úr stöðuvatni. Alls
staðar annars staðar fer sú vinnsla
fram í uppþornuðum vötnum.
Ástæðan fyrir því að þetta er
framkvæmanlegt og að við getum
keppt við erlenda framleiðendur
hvað verð snertir er hin ódýra
gufa sem við höfum."
Hvað um gæði íslenska kísil-
gúrsins?
„Okkar kísilgúr hefur marga
góða eiginleika. Hann er að vísu
ekki vel til þess fallinn að sía bjór.
Hinsvegar er rúmmál hans miðað
við þyngd mun meira en í þeim er-
lenda. Það er að segja kaupand-
inn fær meira fyrir peningana þeg-
ar hann kaupir okkar framleiðslu.
Okkar kísilgúr er aðallega not-
aður til að sía ávaxtasafa, í syk-
urverksmiðjum og til að hreinsa
neyslu- og sundlaugavatn.“
Hráefni til 20 ára
í Mývatni
Er hætta á því að á markaðinn
komi eitthvert efni sem gerir kís-
ilgúr óþarfan?
„Perlusteinn hefur veitt kísil-
gúrnum samkeppni, hann er
ódýrari en ekki talinn hafa sam-
bærilegan eiginleika. Hinsvegar
ætti maður kannski aldrei að segja
aldrei, það er ekki hægt að útiloka
að á markaðinn komi efni sem
gerir kísilgúrinn óþarfan. Hins-
vegar óttast menn það ekki í
næstu framtíð.“
Ekki er endalaust hægt að dæla
kísilgúr upp úr Mývatni?
„Dæling úr vatninu hefur ein-
ungis farið fram úr svokölluðum
Ytri-Flóa, sem er aðeins lítill hluti
af vatninu. Við teljum að þar sé
hægt að dæla 20 ár til viðbótar,
jafnvel 10 árum betur. Hvað þá
tekur við er ekki ákveðið. Það
verður aðeins gert í samráði við
n áttúruverndaraðila. “
Það hefur heyrst að lffríki Mý-
vatns sé hætta búin vegna starf-
semi ykkar. Hvað viltu segja um
það?
„Já, getgátur hafa verið uppi
um það. Hinsvegar liggja engar
vísindalegar rannsóknir því til
sönnunar. Á hinn bóginn get ég
bent á það að fyrir tíma dælinga
var Ytri-Flóinn það grunnur að
þar var engin fiskgengd. En á
undanförnum árum hefur silungs-
veiði verið stunduð þar í vaxandi
mæli. Þannig að það er hægt að
lofti starfsmanna. Þær fólust m.a.
í endurbótum á tækjabúnaði, nýj-
um umbúðum vörunnar og það
sem mestu máli skiptir, starfs-
menn fóru að umgangast kísilgúr-
inn af meiri varfærni, meðvitaðir
um þá hættu sem gæti stafað af
honum.
Vorið 1981 voru gerðar sams-
konar mælingar og þær sem þú
vitnaðir til frá 1979. Þessar mæl-
ingar leiddu í ljós að mjög hafði
dregið úr rykmengun. Frá því þær
mælingar voru gerðar hefur dreg-
ið enn meira úr mengun við þessi
störf, þótt við höfum það ekki
skjalfest að öll störf séu komin
undir hættumörk.
Starfsmenn fara árlega í ná-
kvæma læknisskoðun þar sem
þeir eru sérstaklega rannsakaðir
með tilliti til þeirrar rykmengunar
sem hér hefur verið. Vinnueftirlit
ríkisins gekkst fyrir rannsóknum
á öllum eldri starfsmönnum Kísil-
iðjunnar. Þetta var mjög um-
fangsmikil könnun, niðurstöð-
urnar er ekki búið að birta opin-
berlega. Enn sem komið er hefur
blessunarlega ekkert tilfelli af sili-
kosis fundist.“
Að lokum þessi sígilda spurn-
ing - hvernig gengur reksturinn?
„Árin 1981 og 1982 voru erfið í
rekstri Kísiliðjunnar. Hinsvegar
er fyllsta ástæða til að vera bjart-
sýnn þrátt fyrir verðbólgu og
ýmsa erfiðleika sem fylgja alltaf
svona starfsemi. Verksmiðjan
gengur vel og markaðshorfur eru
góðar.
Heimsókn í Kísiliðjuna við Mývatn:
Kísiliðjan við Mývatn.
Ingvar Gíslason menntamálaráðherra:
Alþýðubandalagið
brást í
stjómarsamvinnunni
Ekki hefur farið mikið fyrir því að
gerð hafi verið heilleg úttekt á
störfum núverandi ríkisstjórnar,
sem tók við völdum í febrúar 1980
og mun nú segja af sér að afstöðn-
um alþingiskosningum 23. apríl.
Margt sem um stjórnina er sagt,
er ýmist í ökkla eða eyra, margir
hafa sungið henni lof, jafnvel
oflof stundum, aðrir hafa ekki séð
ljósglætu á ferli hennar. Fáum
dettur í hug að leggja á hana hlut-
lægt mat, átta sig á því hvað hún
hefur gert vel og hvað miður.
Sannleikurinn er sá að þessi 3
ár, sem stjórnin hefur setið, hafa
um margt verið framfaratími,
tími atvinnuuppbyggingar og
mikillar atvinnu, félagslegra
framfara, vaxandi stuðnings við
menningarstarfsemi í ýmsum
myndum og góðrar afkomu. ís-
land er í lok þessa stjórnartíma-
bils eitt mesta velmegunarland í
heimi. Gildir þá einu hvaða að-
ferð er notuð til þess að mæla
velmegunarstigið. Að þessu hefur
ríkisstjórnin stuðlað með verkum
sínum.
árangurinn og við því var að búast
um áramótin 1981-1982 að áfram
yrði haldið á sömu braut, þ.e. að
verðbólgan yrði talin niður á ár-
Ingvar Gíslason
inu 1982 með skipulegum aðgerð-
um í almennum verðlagsmálum,
kaupgjaldsmálum, gengismálum,
fiskverðsmálum og hvað varðar
ákvörðun búvöruverðs. Alþýðu-
bandalagsmenn komu í veg fyrir
að niðurtalningarleiðinni yrði
haldið áfram. Það þóttust þeir
í Ijós. Þess vegna tókst ekki að
hafa hemil á verðbólgunni. Sökin
liggur að mestu hjá Alþýðu-
bandalaginu vegna hiks og ein-
hvers konar skeytingarleysis í
efnahagsmálum, sem virðist loða
við þann flokk.
Það jók heldur ekki á samstöð-
una, heldur kynti undir vitleys-
una, að tveir lausagöngumenn úr
liði Sjálfstæðisflokksins, Albert
Guðmundsson og Eggert Hauk-
dal, brugðu trúnaði við forsætis-
ráðherra án þess að ljóst væri
hvað fyrir þeim vekti. Ogekki var
stuðnings að vænta frá Sjálfstæð-
isflokknum um skynsamlegar
efnahagsráðstafanir, eins og af-
staða þeirra til bráðabirgðalag-
anna sýndi, sem að lokum varð al-
mennt aðhlátursefni.
Niðurtalningarstefnan
í fullu gildi
Það hefur sýnt sig að undanförnu
að Framsóknarflokkurinn stend-
ur að ýmsu leyti einn í baráttunni
gegn verðbólgunni. Alþýðu-
bandalagið er í þeim efnum hrætt
-
Ástæðan til þess að baráttan við verðbólguna
dugði ekki betur en raun ber vitni er fyrst og
fremst að kenna áhuga- og skilningsleysi
Alþýðubandalagsins varðandi almenna
stjórn efnahagsmála
Áhugaleysi
Alþýðubandalagsins
Hitt er annað mál, að ríkisstjórn-
inni varð lítið ágengt í þeirri frægu
glímu margra ríkisstjórna að
brjóta verðbólgu á bak aftur._
Ástæðan til þess að baráttan við
verðbólguna dugði ekki betur en
raun ber vitni er fyrst og fremst að
kenna áhuga- og skilningsleysi Al-
þýðubandalagsins varðandi al-
menna stjórn efnahagsmála. Þol-
leysi Alþýðubandalagsins er
dæmafátt. Á síðari hluta
stjórnartímabilsins hljópst Al-
þýðubandalagið algerlega undan
merkjum í þessu erfiða stríði eftir
að hafa hikað fram eftir öllu sumri
sl. ár, þegar alþýðubandalags-
menn samþykktu að vísu tilteknar
efnahagsaðgerðir, sem miðuðust
að hluta til við ágústmánuð, en að
hluta til við 1. des. Eftir 1. des. sl.
hafa alþýðubandalagsmenn ekki
þorað að standa að neinum virk-
um efnahagsaðgerðum.
gera með hagsmuni launþega fyrir
augum. Slíkt var þó einhver skin-
helgi. Því að á hinu stutta skeiði
hreinnar niðurtalningar (1981)
jókst kaupmáttur launa, þótt
launþegar gæfu eftir 7% af verð-
bótum sínum. Sú reynsla sýndi að
launþegar hafa augljósan hag af
verðbólguhjöðnun en græða ekk-
ert á vitlausu verðbótakerfi.
Vandinn 1982
Ofan á brigð Alþýðubandalagsins
í niðurtalningarmálinu hófst erf-
iðleikatímbil með árinu 1982,
og hikandi, ef ekki beinlínis
skeytingarlaust. Sjálfstæðismenn
hafa enga stefnu síðan þeir
hrökkluðust undan með að boða
leiftursóknina. Það veit enginn
hvað Sjálfstæðisflokkurinn vill í
efnahagsmálum. Eða hver getur
svarað því?
Niðurtalningarleið Framsókn-
arflokksins er í fullu gildi. Hún er
eina skýra stefnan sem stjórn-
málaflokkar boða fyrir þessar
kosningar. Niðurtalningin var
reynd á árinu 1981 og bar góðan
árangur. Alþýðubandalagið kom
f veg fyrir þessa leið 1982. Það
skyggði ekki aðeins á stjórnar-
samstarfið, heldur hamlaði það
því að gerðar væru nauðsynlegar
ráðstafanir til þess að mæta að-
steðjandi vanda atvinnuveganna
og efnahagslífsins í heild.
Eftir 1. des. sl. hafa alþýðubandalagsmenn
ekki þorað að standa að neinum virkum
efnahagsaðgerðum
Alþýðubandalagið
þarf viðvörun
Niðurtalningin 1981
Stjómarsamstarfið gekk áfallalítið
árin 1980 og 1981. Arið 1980 tókst
að stöðva verðbólguvöxtinn og
búa efnahagskerfið undir varan-
legar endurbætur með kerfis-
bundinni niðurtalningu verðbólg-
unnar 1981. Niðurtalningarað-
ferðinni var beitt með góðum ár-
angri á því ári. Verðbólgustigið
lækkaði úr u.þ.b. 60% í u.þ.b.
40% á þessu tímabili. Ríkis-
stjórnin fékk almennt lof fyrir
þegar loðnan brást algerlega og
þorskafli dróst stórlega saman,
þannig að verðmætatjón sjávar-
útvegsins var talið 16% miðað við
árið á undan. Við þessar aðstæður
var þörf sérstakrar aðgæslu í efna-
hagsmálum, sérstaklega varð að
gæta sín á kaupgjalds- og verð-
lagssviðinu. Framsóknarmenn
prédikuðu aðgæslustefnu og
áframhaldandi niðurtalningu
verðbólgu, en árangurinn varð
sorglega lítill í viðskiptum við al-
þýðubandalagsmenn. Það eina
jákvæða sem kom út úr þessari
viðleitni framsóknarmanna voru
bráðabirgðalögin í ágúst, sem þó
náðu of skammt eins og síðar kom
Það er mikil nauðsyn að gefa Al-
þýðubandalaginu viðvörun í þess-
um kosningum og sjá hvort al-
þýðubandalagsmenn verði ekki
fúsari til skynsamlegrar stjórnar-
samvinnu ef kjósendur sýna þeim
fram á að hik þeirra og áhugaleysi
í efnahagsmálum sé þeim ekki til
framdráttar og síst af öllu stuðn-
ingur við iaunafólkið, sem á sitt
undir því að atvinnustarfsemin
blómstri og atvinnuöryggi sé
tryggt í landinu. Almenningur vill
atvinnuöryggi og góð lífskjör og
veit að slíkt verður ekki tryggt
nema atvinnufyrirtækin geti starf-
að á eðlilegum grundvelli. Til þess
þarf styrka efnahagsstjórn og
verðbólguhj öðnun.
Ingvar Gíslason.
6 - DAGUR -14. apríl 1983
14. apríl 1983 - DAGUR - 7