Dagur - 04.07.1983, Blaðsíða 4
ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 120 Á MÁNUÐI - LAUSASÖLUVERÐ 15 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÓRNSSON
FRÉTTASTJÓRI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN: EIRlKUR ST. EIRlKSSON, GYLFI KRISTJÁNSSON,
ÓLAFUR JÓHANNSSON (SAUÐÁRKRÓKI) OG
ÞORKELL BJÖRNSSON (HÚSAVlK)
AUGLÝSINGASTJÓRÍ: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Þriðja stjórnsýsl ustig ið
Á undanförnum árum hefir sameining sveit-
arfélaga mjög verið á dagskrá m.a. í sam-
bandi við verkaskiptingu ríkis og sveitarfé-
laga. Þær umræður hafa sannfært marga um
að tími sé kominn til að landsbyggðin endur-
heimti hluta af því valdi sem dregist hefur úr
höndum hennar til ýmiss konar miðstjórnar-
stöðva í höfuðborginni.
Á vissu þróunarskeiði þjóðfélagsins var
þessi miðstýring eðlileg og verður það áfram
á vissum sviðum, en með auknum fjárráðum
og umsvifum þjóðarinnar er þörf að spyma við
fótum og snúa þróuninni við.
En mörg þau verkefni sem fengist er við í
nútíma þjóðfélagi eru stærri en svo að sveit-
arfélögin jafnvel þau stærri geti ein valdið
þeim svo vel sé, hvað þá þau minnstu. Þess
vegna sjá menn nauðsyn stærri stjórnarein-
inga en núverandi sveitarstjórnarskipan býð-
ur upp á og í framhaldi af því hefur verið rætt
um sameiningu hreppa þannig að lágmarks-
íbúatala þeirra verði á bilinu 400-600. Þótt
margir hafi tekið þessum hugmyndum vel
hefur raunin orðið sú að lítið sem ekkert hefur
þokast fram og án valdboðs er ekki að vænta
breytinga svo mark sé að.
Á sama tíma og þessi árangurslitla umræða
hefur farið fram hefur sú þróun orðið að lög
og lagafrumvörp hafa verið samin þar sem
gert er ráð fyrir svæðisnefndum til að sinna
ákveðnum verkefnum sem þjóna eiga íbúum
margra sveitarfélaga og ná þannig yfir svæði
sem er miklu stærra en hugmyndir um nýja
og öflugri hreppa gera ráð fyrir.
Það er því augljóst að þriðja stjórnsýslu-
stigið er að stíga sín fyrstu skref þótt alla
stefnumörkun vanti í því efni. Sá galli fylgir
þessum svæðisstjórnum að þeim er ætlað að
stýra mikilvægum málaflokkum, sem áður
heyrðu beint undir sveitarstjórnir, en er þó
ekki falin sú fjárhags- og heildarábyrgð yfir
málefni svæðisins sem nauðsynleg er og full-
trúar í sveitarstjórnum verða að hafa.
Eftirtalin atriði virðast augljós:
1. Hrepparnir eru nú vanmegnugir að standa
undir auknum verkefnum og að auka þjón-
ustu við þegnana og stuðla með því að
óþarfa aðstöðumun íbúa í dreifbýli og
þéttbýli.
2. Vangeta þeirra til að sinna þessum verk-
efnum leiðir til vaxandi ósjálfstæðis gagn-
vart ríkisvaldi og öðrum miðstjórnum oft í
fjarlægum landshlutum.
3. Jafnvel þótt verulegur árangur næðist í
sameiningu hreppanna verða þeir eftir
sem áður of litlar einingar til að geta orðið
raunverulegir áhrifaaðilar um ýmis mál.
Má þar nefna málaflokka svo sem mennt-
un á framhaldsskólastigi, samgöngumál,
heilbrigðismál, heildarskipulag og land-
nýtingu og stuðning við uppbyggingu
atvinnulífs.
Þessi atriði og fleiri leiða hugann að því
hvort ekki sé meira en tímabært að móta
stefnu sem miðar til fulls að þriðja stjórn-
sýslustiginu með eigin tekjustofnum og lýð-
ræðislega kjörnum fulltrúum.
Þetta þriðja stjórnsýslustig tæki við ýmsum
verkefnum af núverandi sveitarfélögum en
þó ekki síst af ríkinu. Á þennan hátt ykjust
aftur tengsl íbúanna og stjórnenda, en á því
hefur verið talin þörf. c n n
í Akureyrarbæ eru starfandi
hin ýmsu félög og félagasam-
tök. Starfsvettvangur þeirra
er bæjarbúum ekki alltaf ljós
og sum þeirra starfa beinlínis
fyrir luktum dyrum og tak-
marka aðgang við fáa út-
valda. Jafnréttishreyfíngin á
Akureyri er aftur á móti öll-
um opin og vill fá sem flesta
til liðs við sig. Ef það gæti
orðið bæjarbúum til fróð-
leiks og hreyfingunni til
framdráttar þá langar mig til
þess að segja ykkur sögu
hennar.
Fyrir daga Jafnréttishreyfing-
arinnar á Akureyri var nokkuð
algengt að örfáar konu hópuðust
saman til þess að tala um sín mál,
bæði stöðu sína þjóðfélagslega og
líðan sína sem einstaklingar í
samfélaginu. Eftir kvennafrídag-
inn 1975 mynduðust smáhópar
þar sem konur ræddu ákveðin
mál svo sem barnabókmenntir
o.fl. Þessir hópar lognuðust út af
en haustið 1977 kom Annette
Bauder Jensen að máli við
nokkrar konur og mynduðu þær
Rauðsokkuhreyfinguna á Akur-
eyri. Samvinnan strandaði á því
að áhuginn var ekki nógur hjá
öllum til þess að leggja út í þá
miklu vinnu sem fylgir því að
halda umræðunni og hreyfing-
unni lifandi.
Að skapa
umræðu
Árið 1978 kom Bergþóra Sig-
mundsdóttir, framkvæmdastjóri
Jafnréttisráðs, til Akureyrar og
hvatti til þess að opnuð yrði um-
ræða um þessi mál hér. í tvö ár
var starfandi lítill hópur sem
fjallaði um jafnréttismál en 22.
nóvember 1980 boðaði Nanna
Mjöll Atladóttir til fundar við sig
9 aðrar konur. Þar með hófst
markviss umræða og undirbún-
ingur að stofnun Jafnréttishreyf-
ingarinnar á Akureyri. Stofn-
fundurinn var haldinn 8. febrúar
1981 og fvrsti starfsfundur 14.
febrúar. Á þeim fundi var nafn
hreyfingarinnar ákveðið og starf-
semin mótuð.
Markmið hreyfingarinnar eru:
a) að skapa umræðu og vekja
umhugsun um jafnrétti kynj-
anna
b) að leita ástæðna fyrir veikri
stöðu kvenna og hugsanlegra
leiða til úrbóta
c) að hvetja konur og karla til að
endurmeta sitt hefðbundna
hlutverk með því að auka
þekkingu sína á sjálfum sér,
vandamálum sínum og um-
hverfi og þannig stuðla að
auknu jafnrétti
d) að hvetja konur til að vera
virkari í ákvarðanatöku og
umhverfismótun og hasla sér
völl til jafns við karla, á
grundvelli reynslu sinnar sem
mæður og konur.
Það kom mörgum á óvart hve
margir sóttu þessa fystu fundi.
Þarna mátti sjá andlit á ýmsum
aldri og af báðum kynjum.
Skráðir meðlimir hreyfingarinnar
á fyrsta starfsfundi voru 84 en
síðan hafa nokkrir bæst í hópinn.
Undirbúningsnefndin hafði út-
búið tillögur að hópstarfi og
mynduðust upphaflega sjö
hópar. Hóparnir fjölluðu um af-
mörkuð efni sem voru:
1. Konan.
2. Ábyrgð.
3. Barnið.
4. Kjaramál.
5. Kynferðismál.
6. Geðheilsa kvenna.
7. Bókmenntir.
í hverjum hópi var síðan kos-
inn hópstjóri og varamaður hans.
Hópstjórar mynduðu síðan með
99
Sveinbjörg Sveinbjörnsdóttir skrifar
sér stjórn sem skipti með sér
verkum. Fyrsti formaður hreyf-
ingarinnar var Karolína Stefáns-
dóttir.
• Virkum
félögum
hefur fækkaö
Þegar litið er til baka og þróun
hreyfingarinnar skoðuð er ljóst
að þeim félögum sem virkir eru
hefur fækkað til muna og breyta
verður um starfsaðferðir. Það
þýðir þó ekki að rangt hafi verið
af stað farið heldur einfaldlega að
hreyfingin þarf að aðlaga sig
breyttum aðstæðum því ýmislegt
hefur breyst og eitthvað hefur
okkur miðað í jafnréttisátt.
Skipta má starfstíma Jafnrétt-
ishreyfingarinnar niður í fjögur
tímabil. Hið fyrsta var frá 14.
febrúar 1981 til 12. október sama
ár. Á þessu tímabili mótaðist
starf hópanna og stjórnar. Hald-
inn var opinn fundur um vorið
þar sem Helga Kress bókmennta-
fræðingur ræddi um konur og
bókmenntir. Helga benti á að
ríkjandi viðhorf til kvenna í bók-
menntum okkar og bókmennta-
sögu væru mótuð af hugsunar-
hætti karla og kom með mörg
dæmi máli sínu til sönnunar. Það
þykir kannski ekki ýkja merki-
legt í stórum borgum og byggðar-
kjörnum að fólk haldi slíka fyrir-
lestra en í okkar litla bæ þykur
slíkt tíðindum sæta og virkar á
okkur sem vítamínsprauta því
hér er hvorki háskóli né háskóla-
deildir.
Á þessu fyrsta tímabili hreyf-
ingarinnar var starfrækt opið hús
einu sinni í viku þar sem nýliðar
gátu litið inn og látið skrá sig og
spjallað við þá sem störfuðú í
hreyfingunni. Það var á slíku
kvöldi sem fyrstu umræður um
kvennaframboð fóru fram innan
hreyfingarinnar. Árið 1978 höfðu
nokkrar konur rætt möguleika á
kvennaframboði á Akureyri en
það var ekki fyrr en að Jón
Björnsson félagsmálastjóri skrif-
að grein í Dag á vordögum 1981,
þar sem hann hvatti konur til að-
gerða, að skriður komst á málið.
Ekki voru allar konur innan
hreyfingarinnar sammála um
ágæti kvennaframboðs en ágrein-
ingurinn varð ekki til vinslita
heldur ríkti skilningur og sam-
kennd milli hópanna.
“ Mæltist
misjafnlega
fyrir að hafa
karia með
Það mæltist misjafnlega fyrir í
hópunum að hafa karla með,
konur voru hræddar um að þeir
tækju fljótlega völdin eða hefðu
þau áhrif að þær þyrðu síður að
láta til sín taka. Það var því í
upphafi annars tímabilsins, sem
var frá 1. október 1981 til 2. mars
1982, að nokkrir karlar stofnuðu
með sér karlahóp. Þeir lýstu því
yfir að þeir myndu ræða af
hreinskilni og einlægni sín á milli
um jafnréttismál frá sjónarhóli
karla og kynna síðan niðurstöður
sínar á opnum fundi sem þeir og
gerðu. Formaður hreyfingarinnar
þetta tímabil var Sigrún Svein-
björnsdóttir. Fjöldi félagsmanna
hélst óbreyttur en ekki voru þeir
allir starfandi því sex hópar störf-
uðu þetta txmabil. Haldinn var
opinn fundur í desember þar sem
einn hópurinn kynnti bækur
Svövu Jakobsdóttur rithöfundar.
Það kom fram í undirbúningi
þess fundar að ekki höfðu allir
aðstöðu til að leggja hönd á plóg
þar sem nokkrar konur voru önn-
Sveinborg Sveinbjörnsdóttir.
4 - DAGUR - 4. júlí 1983