Dagur - 11.07.1983, Blaðsíða 4

ÚTGEFANDI: ÚTGÁFUFÉLAG DAGS
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31, PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI
SlMI: 24222
ÁSKRIFT KR. 120 Á MÁNUÐI - LAUSASÖLUVERÐ 15 KR.
RITSTJÓRI OG ÁBYRGÐARM.: HERMANN SVEINBJÓRNSSON
FRÉTTASTJÓRI: GlSLI SIGURGEIRSSON
BLAÐAMENN: EIRlKUR ST. EIRlKSSON, GYLFI KRISTJÁNSSON,
ÚLAFUR JÓHANNSSON (SAUÐÁRKRÓKI) OG
ÞORKELL' BJÖRNSSON (HÚSAVlK)
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRlMANN FRlMANNSSON
ÚTBREIÐSLUSTJÓRI: HAFDlS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR
FRAMKVÆMDASTJÓRI: JÓHANN KARL SIGURÐSSON
PRENTUN: DAGSPRENT HF.
Leiðin til kjarabóta
Margt er nú rætt og ritað um efnahagsað-
gerðir ríkisstjórnarinnar og sýnist sitt hverj-
um eins og vænta má. Það athyglisverðasta
við þessa umræðu er að allir viðurkenna að
efnahagsmál okkar hafi verið komin á það
stig að ekki hafi mátt dragast öllu lengur að
taka á þessum málum. Að óbreyttu ástandi
hafi atvinnuöryggi margra starfsstétta verið
komið í verulega hættu. En þó stjórnarand-
staðan og forysta launþega viðurkenni þess-
ar staðreyndir þá eru þessir aðilar ekki sam-
kvæmari sjálfum sér en það að þegar þeir fara
að ræða um kaupmáttarskerðinguna sem orð-
in er og við blasir þá túlka þeir málin á þann
veg að kaupmáttarskerðingin sé afleiðing
efnahagsaðgerða ríkisstjórnarinnar.
En hvernig getur það farið saman að brýn
nauðsyn hafi verið á því að gera efnahagsað-
gerðir, þar sem framleiðslan myndi að öðrum
kosti stöðvast og hins að kaupmáttarskerð-
ingin sé fyrst og fremst afleiðing efnahagsað-
gerðanna? Kaupmáttarskerðing var orðin
staðreynd löngu fyrir síðustu kosningar. Þjóð-
artekjur minnkuðu verulega á síðasta ári og
einnig í ár. Ekki náðist samstaða innan fyrr-
verandi ríkisstjórnar um nauðsynlegar að-
gerðir til að verja þjóðarbúið fyrir þessum
áföllum. Afleiðingin varð ört vaxandi verð-
bólga og verulegir fjárhagserfiðleikar í mörg-
um framleiðslugreinum.
Það var andspænis þessum staðreyndum
sem ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar
var mynduð og gerði umræddar efnahagsráð-
stafanir. Menn ættu að festa sér það vel í
minni að Þjóðhagsstofnun spáði a.m.k. 130%
verðbólgu á næsta ári ef engar efnahagsað-
gerðir næðu fram að ganga. Hætt er við að lít-
ið hefði farið fyrir atvinnuöryggi í slíkri verð-
bólgu. Það er hollt fyrir hvern og einn að hug-
leiða það, ekki síst fyrir þá sem nú virðast
stefna að því að fylkja liði til að brjóta niður
efnahagsaðgerðir ríkisstjórnarinnar. Slíkir
menn verða krafnir til ábyrgðar þó síðar verði.
Þjóðin hlýtur að gera kröfu til ríkisstjórnar
og Alþingis að atvinnuöryggi verði tryggt en
slíka tryggingu er ekki hægt að gefa nema
okkur takist að ná föstum tökum á verðbólg-
unni og hún verði talin niður. Þess vegna
verður ekki hjá því komist að halda fast um
þá málaflokka sem efnahags- og atvinnumál
varða. Öllum ætti að vera það ljóst að kaup-
máttur launa verður ekki aukinn með vinnu-
deilum og því síður með verkföllum eins og
nú er ástatt í þjóðfélaginu. Eina raunhæfa
leiðin til þess er að auka verðmætasköpunina
í landinu en það næst ekki nema við náum
föstum tökum á verðbólgunni. Ef við eyðum
meiru en við öflum til langframa er hætta á að
við glötum fjárhagslegu sjálfstæði þjóðarinn-
ar. Hver vill taka slíka áhættu? S.V.
4 - DAGUR-11. júlí 1983
Orkuðflun
hitaveitna
- Wilhelm V. Steindórsson, hitaveitustjóri, skrifar
Á undanförnum árum hafa
íslensk sveitarfélög lagt út í
miklar fjárfestingar til virkj-
unar jarðvarma víðs vegar
um landið og lætur nærri að
u.þ.b. 30 hitaveitur séu starf-
ræktar á íslandi í dag, en
u.þ.b. helmingur þessara
hitavcitna hefur verið byggð-
ur á síðastliðnum 10 árum,
sem ekki þarf að vera óeðli-
legt sé höfð í huga hin óhag-
stæða þróun á heims-
markaðsverði á olíu á þess-
um tíma.
Það má ekki telja sjálfgefið að
hefðbundin íslensk hitaveita, grund-
völluð á jarðvarma frá lághitasvæð-
um, sé í öllum tilvikum hagstæðasti
kosturinn til upphitunar húsrýmis
einstakra byggðarlaga og íhuga þarf
strax í upphafi hvernig hagkvæmast
verður á orkugjafana gengið, því
Ijóst er að þeir orkugeymar, sem
einstökum hitaveitum hefur með
jarðborunum tekist að hitta á, eru
ekki óendanlega stórir. Jafnvel þótt
hitaveitur telji sig hafa nægjanlegt
heitt vatn í dag, gætu komið þeir
tímar þegar byggð stækkar og álag
eykst, að jarðvarmageymar þeirra
færu að sýna töluvert aðra hegðun
en þeir gera í dag. f>að er í öllu falli
reynsla nokkurs fjölda íslenskra lág-
hita-veitna, jafnvel háhita-veitna
einnig, að stærð hitageymisins er
ekki sú, er fróðustu menn f fyrstu
töldu og í lengstu lög vonuðu. Sem
dæmi má taka Hitaveitu Akureyrar,
sem er aðeins ein þeirra mörgu hita-
veitna sem á við orkuöflunarvanda
að etja, að ef Akureyri væri á stærð
við t.d. Sauðárkrók hvað íbúafjölda
snerti, þá væru vatnsöflunarhorfur
á Akureyri í dag sennilega ekki
sfður bjartar en þær eru á Sauðár-
króki.
Full þörf er hjá öllum hitaveitum
landsins, að vera vel á verði hvað
nýtingu varðar á því heita vatni sem
þær selja og treysta ekki um of á, að
með einföldum jarðborunaraðgerð-
um sé hægt að tryggja þeim aukna
orku, enda hefur það sýnt sig í þeim
efnum, að kálið er ekki sopið þó í
ausuna sé komið. Nýting vatnshita
niður í u.þ.b. 40°C eins og víða er
meðal hitaveitna, hlýtur að vekja
upp þá spurningu hvort ekki sé unnt
að nýta vatnshitann betur og ná
þannig fram auknum líftíma á hin-
um verðmætu jarðhitageymum.
Einnig er það þekkt í dag, að á
nokkrum stöðum væri hægt að auka
afl hitaveitna og jafnvel að stofn-
setja nýjar hitaveitur, ef unnt yrði
að ná fram hagkvæmri nýtingu á
jarðvatni með tiltölulega lágt hita-
stig, jafnvel niður undir 25°C.
Jarðboranir
Borun eftir heitu vatni er þekkt
framkvæmd hjá flestum hitaveitum
landsins. Borunum er beitt í fram-
haldi af yfirborðsrannsóknum
svæða, sem í senn eru efnafræði-,
jarðfræði- og jarðeðlisfræðilegs
eðlis. í gegnum tíðina hafa iaugar,
lindar og volgrur á yfirborði jarðar
mestu ráðið um þau svæði sem rann-
sökuð hafa verið, enda ekki óeðli-
legt að álykta, að þar sé aðeins um
útstreymi að ræða frá stærra heita-
vatnskerfi. Eðlisfræðilegum við-
námsmælingum er beitt á yfirborði
jarðar, en þær gefa til kynna hvernig
rafleiðni jarðvegsins niður á um 600
m dýpi hegðar sér, en aukin raf-
leiðni gæti bent til vatnsgengdar,
sem þó er ekki sjálfgefið. Með seg-
ulmælingum er unnt að spegla jarð-
fræðilegar misfellur (bergganga,
misgengi og sprungur) með nokk-
urri nákvæmni, en almennt hefur
verið gengið út frá því víðast um
landið, að heitavatnsgengd sé tengd
berggöngum (misgengjum), þótt
ekki sé það sannað. Niðurstaða of-
angreindra rannsókna og í fram-
haldi af þeim, mat á líkum fyrir því
að heitt vatn finnist á tilteknum
stað, leiðir síðan oft til þess að Jarð-
boranir ríkisins eru fengnar til að
sannreyna hið fræðilega líkan og ná
því vatni, sem talið er þar vera.
Hvaða hitaveita þekkir ekki hið
magnþrungna andrúmsloft sem
ríkir, þegar boranir hafa verið í
gangi jafnvel vikum saman með til-
heyrandi uppákomum og oft á tíð-
um áföllum, en vatnsöflunarlegur
árangur oft á tíðum lítill eða enginn.
Þá vaknar yfirleitt sú spurning hven-
ær sé rétt að hætta, hvað gerist á
næsta bormetranum? Þessi spurning
er ekki óeðlileg þegar haft er í huga,
að borholur Jarðborana ríkisins eru
oft á tíðum nokkuð skakkar og að
jafnaði ekki búnaður fyrir hendi til
að finna hvort, hvernig og hve
skekkjan er mikil. Sem dæmi má
geta þess að ef 1500 m djúp borhola
hefur 3° skekkju frá lóðlínu, lendir
borkrónan u.þ.b. 80 m til hliðar við
þann stað, sem hún annars hefði
lent á. Algengt er, að breidd þeirra
bergganga sem verið er að bora í,
sé á bilinu 4-6 m.
í þeim tilvikum, er tekst að opna
vatnsæð og að ná jarðbornum
áfallalaust af borstaðnum, verður að
jafnaði eftir heitavatnsrennsli úr
borholunni, sem upp rennur vegna
opnunarþrýstings í vatnskerfinu.
Þetta rennsli og hegðun þess er síð-
an notað til að meta stærð þess jarð-
hitageymis, sem tekist hefur að
opna og hve mikið hann geti gefið,
til lengri tíma litið. Mjög fer það
eftir svæðum, hve vel hefur tekist að
spá fyrir um þá þróun sem síðar hef-
ur orðið, en ekki er óalgengt, í það
minnsta á jarðhitasvæðum Hitaveitu
Akureyrar, að um ofmat hefur verið
að ræða. Reynslan hefur sýnt, að
yfirleitt er verið að meta svæðin á
grundvelli alltof skamms reynslu-
tíma.
Wilhelm V. Steindórsson, hitaveitu-
stjóri.
í tiltölulega nýrri spá Jarðhita-
deildar, þar sem sett er fram spá um
vatnsgetu aðalsvæðis Hitaveitu Ak-
ureyrar, þ.e. Syðra-Laugalands-
svæðisins kemur fram, að sé litið til
næstu 8 ára, má meðaldæling af
svæðinu ekki fara yfir u.þ.b. 40
1/sek. Er þá gengið út frá að mesti
niðurdráttur í borholu geti ekki af
dælutæknilegum ástæðum farið yfir
230 m. Boraðar hafa verið 8 virkj-
unarholur á svæðinu og fengust 70 1/
sek. í sjálfrennsli úr fyrstu holunni
á því svæði.
Það er ljóst að jarðboranir eru
kostnaðarsamar framkvæmdir, ekki
síst ef tekið er tillit til þeirrar áhættu
sem fylgir hverju borverki. Áætlað
er að kostnaður við borun 1500 m
djúprar holu í dag, miðað við að
verkið gangi áfallalaust fyrir sig og
að holan verði fóðruð, sé u.þ.b. 8,0
m.kr. Aðeins fá sveitarfélög á fs-
landi hafa fjárhagslegt bolmagn til
að standa undir slíkum framkvæmd-
um, nema að vel gangi,ogerþvífull
ástæða til að hvetja menn til að
undirbyggja vel sínar ákvarðanir og
íhuga hvort ekki séu aðrar leiðir
færar til aukningar á hitaafli. Leiðir
sem dregið gætu úr orkunotkun, svo
sem lagfæringar og endurbætur á
stýrikerfum notenda, orkusparnað-
arhvetjandi sölufyrirkomulag, raun-
hæfari verðlagning orkunnar, tvö-
földun dreifikerfis með tilliti til auk-
ins grunnhitaafls með notkun
varmadælna, eða aukins grunnhita-
afls og/eða topphitaafls með notkun
rafskautskatla, aukins topphitaafls
með notkun svartolíuketils o.s.frv.,
o.s.frv.
Engin þessara leiða mun leysa
orkuöflunarvanda hitaveitna um
alla framtíð, en telja verður að þær
eigi fullt erindi inn til hitaveitna í
hugleiðingum um orkuöflunarmál.
Örugg fjárfesting, sem tímabundið,
jafnvel með jöfnu millibili, gæti
frestað öðrum orkuöflunarfram-
kvæmdum, hlýtur að koma til greina
hjá öllum þeim sem með þessi mál
fara.
Það hefur og það mun á næstu
árum aukast mjög skilningur manna
og þekking á því hvað er að gerast í
jarðskorpunni, í raun rétt undir fót-
unum á okkur. Jarðborunartækni á
eftir að fleygja fram á næstu árum
og alltaf er að aukast skilningur
manna á því, hve mikilvægt það er,
að búnaður og tæki til þessara fram-
kvæmda séu eins fullkomin og völ er
á. Hve miklu má verja í útskiptingu
á t.d. borstöngum jarðbors, getur
maður spurt sig, þegar höfð eru í
huga öll þau áföll og allur sá kostn-
aður sem fylgt hefur stangarbrotum
Jarðborana ríkisins í gegnum árin?
Hve miklu þarf að verja, hlýtur
maður að spyrja sig, til að minnka
líkur eða koma í veg fyrir, þó ekki
væri nema hluta af þeim festum,
sem stafa af skráargötum, skápum
o.þ.h. í borholum, sem margoft
hafa orðið til þess að borholur sem
gefið hafa vatn, hafi eyðilagst? Væri
hægt að fækka þeim holum sem ekki
hitta á vatn, með því að Jarðboranir
ríkisins eignuðust tæki, sem gerði
þeim kleift að hafa hugmynd um,
hvert þeir væru að bora á hverjum
tíma.
Varmadælur
Þegar spurt er hvort ekki væri unnt
að auka nýtingu á því heita vatni,
sem hitaveitur hafa yfir að ráða í