Dagur - 03.10.1983, Blaðsíða 8

Wilhelm V. Steindórsson hitaveitustjóri:
Nokkur orð um málefni
Hitaveitu Akureyrar
3. grein
í dag nýtir Hitaveita Akureyrar
vatn frá fjórum virkjunarsvæðum
í nágrenni bæjarins, þ.e frá
Laugalandi, Tjörnum og Botni í
Eyjafirði og af Glerárdal. Hita-
stig vatnsins frá virkjunarsvæð-
unum er mjög mismunandi, sam-
anber mynd 1 hér að neðan. Að
auki hefur hitaveitan yfir að ráða
u.þ.b. þriðjungi af því affalls-
vatni, sem frá ofnakerfum bæjar-
ins kemur á hverjum tíma. Við
mesta álag mælast tæpir 60 I/sek.
af 40°C heitu affallsvatni frá þeim
hluta kerfisins, sem lagður hefur
verið tvöfaldur.
Gera þarf greinarmun á veitum
sem selja vatn (vatnsveitur) og
veitum, sem selja orku (orkuveit-
Syðra-Laugaland 95°C
Botn 87°C
Ytri-Tjarnir 80°C
Glerárdalur 60°C
Affallsvatn 40°C
Hitastig ráðstofunarvatns. Hita-
tap í aðveitukerfi er u.þ.b. 2,5°C.
ur). Hitaveitur eru orkuveitur,
sem selja orku til upphitunar.
Orkan fæst við niðurkælingu
vatns úr einu hitastigi í annað.
Vatnið er því aðeins flutnings-
miðill orkunnar og telst eign veit-
unnar, eftir aö notandi hefur nýtt
sér þá orku úr því, sem hann tel-
ur vera hagkvæmt. Orkan sem
notandinn fær úr vatninu, cr þar
af leiðandi í beinu hlutfalli við
hitafallið á því vatni sem notaö
er. Notandi er býr við 80°C heitt
innrennslisvatn, sem hann nýtir
niður í 40°C fær sömu orku og
notandi er býr við 70°C heitt inn-
rennslisvatn, sem hann nýtir
niður í 30°C miðað við sama
vatnsmagn.
í frumáætlun er gengið út frá, að
vatnshiti verði 90°C við húsvegg.
Þetta ofmat hönnuða sem og
fleira, hefur komiö sér mjög illa
fyrir hitaveituna hvað varðar
eðlileg samskipti við notendur.
Nokkuð algengt er að notendur
eigi erfitt með að sætta sig við
lægra innrennslishitastig en fyrstu
vonir gerðu ráð fyrir og vitnað
hefur verið til fyrri ummæla og
skrifa í þessu sambandi. Þessi
óánægja notenda er að mörgu
leyti skiljanleg og virðist , sem
hér sé meira um tilfinningaleg at-
riði að ræða en að þetta valdi
röskun á möguleikum á eðlilegri
upphitun húsa, eftir að hitaveitan
fór að tryggja öllum notendum
sínum hitaorku er svarar til eigi
lægra innrennslishitastigs en
70°C. Hafa þarf hugfast að það
álit sem sett var fram á árunum
1976-1979 um þessi mál var mót-
að á grundvelli hins mikla ofmats
tæknimanna á vatnsgæfni Lauga-
landssvæðisins, sem gefur 95°C
heitt vatn en sem telja verður að
hafi verið það besta mat sem
hægt var að leggja á svæðin mið-
að við þá þekkingu og reynslu
sem menn bjuggu yfir. Síðan má
spyrja hvort þessi þekking á
vatnsöflunarmöguleikum Eyja-
fjarðarsvæðisins, hafi í raun ekki
verið of veik til að byggja á svo
stórar ákvarðanir og miklar fram-
kvæmdir, sem nú eru orðnar að
veruleika? Það er ekki af vilja-
Ieysi hitaveitunnar að kerfishiti
skuli ekki vera það er frumáætlun
gerði ráð fyrir, heldur er hér um
að ræða eðlileg viðbrögð við
þeim mikla vanda sem þetta hef-
ur skapað í rekstri veitunnar, þar
sem hafðir eru í huga hagsmunir
heildarinnar til lengri tíma litið.
í byggingarreglugerð nr. 292 frá
árinu 1979 er kveðið á um að
óheimilt sé að mesti yfirborðshiti
ofns hjá notanda fari yfir 80°C og
að hiti neysluvatns yfirstígi 80°C.
Til undantekninga telst ef hita-
veitur hafa 90°C kerfishita og
bent skal á, að hitaveitur hafa
lagt út í fjárfrekar framkvæmdir
til þess eins að gera þeim kleift að
blanda niður kerfishita sem ann-
ars væri yfir 80°C.
Notandi sem kaupir vatns-
skammt hefur valið hann miðað
viö óhagstæðustu skilyrði,
þ.e.a.s. kaldasta tíma ársins. Það
mcsta hitaafl sem vatnsskammt-
urinn gefur honum, er beint háð
stærð vatnsskammtsins og hita-
falli vatnsins. Þegar mesta afls er
þörf, sendir hitaveitan 80°C heitt
vatn frá miölunargeymum kerfis-
ins. Þegar dregur úr hitaaflsþörf
notanda og hitafall notaðs vatns
helst 40°C, dregur sjálfkrafa úr
vatnsrennsli til hans. Af þessum
ástæðum dregur úr vatnsnotkun
kerfisins yfir sumartímann. í stað
þcss aö þctta gerist sjálfkrafa,
gctur hitaveitan gripið inn og
lækkað framrennslishitastig
vatnsins. Miðað við gefið hitafall
er þannig hægt að stýra því hita-
afli, sem notendur fá aðgang að
án þess að skerða möguleika
þcirra til eðlilegrar upphitunar á
hvcrjum tíma. Lækkað fram-
rennslishitastig utan mesta álags-
tíma krefst aukinnar vatns-
notkunar miðað við ákveðna
upphitunarþörf, en svo lengi
lækkunin ekki krefst meiri aukn-
ingar í vatnsnotkun, en sem sam-
svarar mismuninum á eðlilegri
vatnsnotkun við fullt hitastig og
innstilltu vatnsmagni hemils,
kemur það notandanum ekki að
sök.
Síðastliðinn 2 ár hefur Hita-
veita Akureyrar lækkað fram-
rennslishitastig kerfisins utan
köldustu tímanna. Þegar frost er
komið í 10°C til 12°C, tryggir
hitaveitan 80°C kerfishita,
þ.e.a.s. að vatnshiti er 80°C við
miðlunargeyma bæjarins. Aftur
á móti þegar útihitastig hefur náð
+ 15°C yfir sumarið, hefur hita-
veitan lækkað kerfishitann niður í
72°C.
Það sem vinnst í þágu heildar-
innar við þessa hitastigsstýringu
er margþætt. Helst er að nefna,
að það vatn sem notað er til
niðurkælingar er 40°C heitt
affallsvatn, sem annars rynni til
sjávar. Aukning í vatnsnotkun
vegna þeirrar kælingar í fram-
rennslishitastigi sem hér um
ræðir, er minna en það affalls-
vatn sem notað er til kælingarinn-
ar. Vegna aukinnar notkunar
sem afleiðing lægra fram-
rennslishitastigs, verður náttúru-
leg kæling í hlutfallslega of gildu
pípukerfi bæjarins verulega
minni en ella. Með lækkandi
framrennslishitastigi á þeim tím-
um sem hér að framan hafa verið
nefndir, lækkar frárennslishita-
stig notenda. Yfir sumartímann
er hitastig þess affallsvatns, sem
hitaveitan hefur til ráðstöfunar
að meðaltali um 40°C þegar hita-
stýringu er beitt, en hlutfallslega
hærri við hærri framrennslishita.
Þegar mesta álag kerfisins er 210 1/
sek. af 80°Cheitu vatni, jafngildir
það 35 MW hitaafli miðað við
nýtingu vatnshita niður í 40°C. Ef
tækist að nýta þetta vatnsmagn
niður í t.d. 15°C, mætti ná að
jafngildi 22 MW hitaafls til aukn-
ingar. Þessi aukning jafngildir
aftur 130 l/sek. af 80°C heitu
vatni, miðað við nýtingu vatns-
hita niður í 40°C. Þótt ekki sé
raunhæft að reikna með því að
notendur nýti vatnshita niður í
15°C né að hitaveitan geti náð
210 1/sek. af affallsvatni í dag til
endurnotkunar má ljóst vera að
á undanförnum árum hafa mikil
verðmæti farið til spillis í kerfi
veitunnar og að stór auðlind er
hér ennþá ónýtt.
í nokkurn tíma hefur staðið
yfir athugun hjá Hitaveitu Akur-
eyrar á möguleikum og hag-
kvæmni þess að nota varmadælur
til aukinnar nýtingar á vatni veit-
unnar. Hefur hér verið um að
ræða frumathugun þar sem rekst-
ur stórra varmadælna hefur ekki
verið reyndur á fslandi fram til
þessa. Varmadælur hafa verið
notaðar víða um heim í mörg ár,
en bein reynsla af rekstri þeirra
við aðstæður eins og þær er við
búum við þekkjast vart, en notk-
un jarðhitavatns hefur skapað
margvísieg vandamál í gegnum
tímann, sem ekki þekkjast þegar
um notkun yfirborðsvatns er að
ræða. Sótt hefur verið reynsla til
Danmerkur, Noregs, Svíþjóðar,
Þýskalands og Frakklands, en
Frakkar eru þeir einu af þessun
þjóðum sem nota varmadælur við
jarðhitavatn.
Það varmadælukerfi (2 dælur)
sem Hitaveita Akureyrar hefur
fest kaup á, mun vinna þannig að
25 1/sek. af 40°C heitu affallsvatni
kælast niður í 20°C. Það hitaafl
sem við þessa niðurkælingu fæst
er 2,0 MW, yfirfærist í aðskilda
vatnsrás, sem tengd verður veitu-
kerfi hitaveitunnar. Þannig að
þessi aflyfirfærsla geti átt sér stað
þarf að koma til 0,6 - 0,8 MW
rafafl. Það afl flyst einnig yfir í
hina aðskildu vatnsrás þannig að
samtals fæst rúmlega 2,6 MW
hitaafl inn á veitukerfi Hitaveitu
Akureyrar.
Stofnkostnaður varmadælukerfis-
ins er nálægt því sá sami og
kostnaður við borun 1800 m
djúprar borholu, sem tækist að
bora án verulegra áfalla og mis-
taka. Virkjunarkostnaður hol-
unnar kæmi síðan til viðbótar ef
svo heppilega færi að holan gæfi
virkjunarhæft vatn. Boraðar hafa
verið 40 holur fram til þessa fyrir
Akureyrarbæ með það í huga að
hitta á vatnsæðar en fimm holur
eru að jafnaði nýttar í dag. Nefnt
skal að dýpi borhola er mismun-
andi.
Möguleikar eru á útvíkkun
þessa varmadælukerfis til aukn-
ingar á hitaafli fyrir veituna og
einnig til aukinnar kælingar á því
vatni, sem kælt verður. Hag-
kvæmt getur orðið að kæla af-
fallsvatnið niður í + 4°C með
notkun varmadælna. Cop-stuðull
(nýtnistuðull) þess varmadælu-
kerfis sem hitaveitan stefnir að,
að koma í rekstur á fyrri hluta
næsta árs er áætlaður 3,5. Fram-
leiðsluverð hverrar orkueiningar
verður á núgildandi verðlagi 16
aurar/kWh, þegar reiknað hefur
verið með fjármagnskostnaði og
afskriftum. Framleiðsluverð
hverrar orkueiningar frá svari-
olíukatli veitunnar er 76 aurar/
fjármagnskostnaðar og afskrifta,
þar sem ketillinn er fyrir hendi í
dag. Þetta hefði í för með sér að
áætluð bein rekstrargjöld hita-
veitunnar án vaxta yrðu u.þ.b.
40% hærri í ár ef svartolíu-
ketillinn yrði notaður til fram-
leiðslu á sömu orku og varma-
dælukerfið mun framleiða á ári.
Olíukostnaðurinn á sólarhring
þegar svartolíuketillinn er not-
aður á fullum afköstum, er 220
þús. kr. eða með öðrum orðum,
yrði olíukostnaður hitaveitunnar
20 m.kr. á ári ef ketillinn yrði
rekinn á fullum afköstum yfir 3
köldustu mánuði vetrarins.
Stærsti kostnaðarliðurinn við
rekstur varmadælukerfa eins og
þeirra er hér um ræðir, er raf-
orkukostnaðurinn. Var því í upp-
hafi athugunarinnar ljóst að finna
yrði hagkvæma lausn á þeim
þætti rekstursins. Rafveita Akur-
eyrar hefur látið í ljós eftirsjá
eftir þeirri raforkusölu sem hún
hefur misst við tilkomu hitaveit-
unnar. Það er flestum ljóst sem
um þessi mál hugsa, að æskilegt
er fyrir hverja rafveitu að hafa
hluta af sínu álagi í formi rjúfan-
legs afls (álags). Hversu stór sá
hluti á að vera er hins vegar ekki
skilgreint, en vitað er að margar
rafveitur voru komnar með of
stóran hhita síns álags á formi
rjúfanlegs hitaálags, sem hafði
það í för með sér að hluti þessa
afls hafði áhrif á mestaaflstopp
veitnanna, sem í raun þýddi að
hitaorkuverð rafveitnanna var
greitt niður með öðrum töxtum
veitnanna. Hefur þessi bjögun
orsakað töluverða erfiðleika hjá
þeim hitaveitum sem reynt hafa
að verðleggja sína orku í sam-
ræmi við rekstrarþarfir þeirra
vegna hins stöðuga samanburðar
á orkuverði hinna mismunandi
orkugjafa.
Náðst hefur samkomulag við
Rafveitu Akureyrar um nokkuð
viðunandi raforkuverð til varma-
dælnanna og er það byggt á þeirri
forsendu að mestaaflstoppur raf-
veitunnar hækki ekki við tilkomu
varmadælnanna en leiði aðeins til
aukinnar nýtingar á þvf mestaafli
sem rafveitukerfið þarfnast af
öðrum ástæðum. Áætlað er að
undir þessum kringumstæðum
verði unnt að reka varmadælu-
kerfið á fullum afköstum í 8 mán-
uði á ári, en til þurfi að koma raf-
orkuskömmtun til varmadælu-
kerfisins í 4 köldustu mánuði
vetrarins. Er það varmadælukerfi
sem keypt hefur verið þannig út-
fært að hitaveitan ætti að geta að-
lagað sig raforkuskömmtun raf-
veitunnar án verulegra erfið-
leika.
Enginn vafi er á að þessi raf-
orkuhitanotandi (Hitaveita Ak-
ureyrar) er sá notandi sem hag-
stæðastur er fyrir Rafveitu Akur-
eyrar, nýtingarlega séð. Er þá
m.a. haft í huga að yfir sumar-
tímann verður varmadælukerfið
rekið á fullum afköstum þegar
aftur á móti bein rafhitun er lítið
notuð. Með tilkomu þessa
varmadælukerfis og þeirra rafhit-
uðu hverfa sem ekki hefur verið
lögð hitaveita í, ætti Rafveitu
Akureyrar að vera tryggður
mikill möguleiki á góðri nýtingu
síns mestaaflstopps. Það leikur
heldur enginn vafi á að séð með
augum bæjarfélagsins í heild, er
stækkun varmadælukerfisins
margfalt hagkvæmari kostur til
fullnægingar hitaorkuþarfar Ak-
ureyrarbæjar og til hagkvæmrar
nýtingar á mestaaflstoppi rafveit-
unnar en tengingar einstakra
hitanotenda við rafveitukerfið
kerfa fást 3,5 upphitunareiningar
fyrir hverja 1 raforkueiningu, en
með beinni rafhitun fæst 1 upp-
hitunareikning fyrir hverja 1 raf-
orkueiningu.
Framkvæmdir Hitaveitu Akur-
eyrar á umliðnum árum hafa ver-
ið tiltölulega umfangsmiklar mið-
aðar við stærð bæjarfélagsins og
hafa snert fleiri þætti þess en al-
mennt er hugsað út í. Ljóst er að
rafveita og vatnsveita hafa haft
ómælt hagræði af framkvæmdum
hitaveitunnar í gegnum árin.
Bæði þessi fyrirtæki bæjarins
standa á gömlum merg og búa við
sterkan tekjustofn. Hafa þau
jafnhliða framkvæmdum Hita-
veitu Akureyrar, getað endurnýj-
að stóran hluta kerfis síns, hag-
kvæmar en ella hefði orðið. Hef-
ur hitaveitan létt það mikið á
álagi strengja og spennubúnaðar
rafveitunnar vegna yfirtöku raf-
hitaálags að stækkun þess búnað-
ar mun frestast um langan tíma.
Svo mikið hefur dregið úr notkun
kaldavatns vatnsveitunnar að
fjárfrekum virkjunarfram-
kvæmdum hennar hefur verið
hægt að fresta á undanförnum
árum. Fjárhagsleg þátttaka
vatnsveitu og rafveitu í fram-
kvæmdum hitaveitunnar hefur
engin verið þrátt fyrir rúma fjár-
hagsstöðu þeirra og vekur sú
staðreynd til umhugsunar þótt
ekki sé það sjálfgefið að fjárhags-
leg millifærsla á milli fyrirtækja
bæjarins sé af öllum talin eðlileg
rekstrarfræðileg ráðstöfun.
Þegar stofnuð eru fyrirtæki hvort
heldur sem eru opinber- eða
einkafyrirtæki, er oft sá skilning-
ur fyrir hendi við stofnun þeirra,
að stofnandi þurfi að leggja fram
nokkuð sem kallast eigið fé. Er
fé þessu þá varið til að standa
undir ýmiss konar útgjöldum við
uppbyggingu fyrirtækjanna og til
að mæta þeim kostnaði sem óum-
flýjanlegur er, áður en viðkom-
andi fyrirtæki fer að geta aflað
eigin tekna. Framlag Bæjarsjóðs
Akureyrar var 150 þús. kr. í
formi láns úr Framkvæmdasjóði
Akureyrar árið 1977. Stofnkostn-
aður Hitaveitu Akureyrar metinn
á núgildandi verðlagi er nokkuð
á annan milljarð króna og hefur
hitaveitan orðið að fjármagna
stærsta hluta uppbyggingar sinn-
ar með erlendu lánsfé. Innheimt
voru tengigjöld hjá notendum
veitunnar og áætlað var, að þau
stæðu undir 20% af stofnkostnaði
Hitaveitu Akureyrar.
Varmadælur svipaðar þeim sem hitaveitan hefur fest kaup á. Rafmótor
hvorrar dælu er 600 hestöfl.(Hö)
kWh og er þá ekki tekið tillit til eru. Með notkun varmadælu-
Varmadælur. (Raforka án sölusk. og verðjöfnunargj.)
16 aurar/kWh.
Svartolíuketill. (Án fjármagnskostn. og afskrifta) 76 aurar/kWh.
Gasolíukynding í heimahúsum. 139 aurar/kWh.
Raforkuverð Rafveitu Akureyrar. (Órofin hitun) 191 aurar/kWh.
Hitaorkuverð Hitaveitu Akureyrar. (Við 42°C hitafall)
102 aurar/kWh.
Samanburður á orkuverði mismunandi hitaorkugjafa.
8 4 ÐAGliR « 3. ioktóbep 1983 :