Dagur - 23.11.1983, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - 23. nóvember 1983
23. nóvember 1983 - DAGUR - 7
betur en Norðmönnum. í því
sambandi vil ég nefna 3 ástæður:
1) Hrygningarstöðvar og vaxtar-
svæði norska þorskstofnsins
er óhemju stórt hafsvæði,
kannski tíu sinnum stærra en
svæðið sem íslenski þorsk-
stofninn hrygnir og vex á.
2) Barentshafið er heldur kald-
ara en hafsvæðið í kringum
ísland. Þ.a.l. vex norski stofn-
inn hægar og verður kyn-
þroska um 7 til 8 ára gamall,
en sá íslenski verður kyn-
þroska við 5 ára aldur. Nátt-
úrlegur dauði er því talsvert
meiri hjá norska stofninum,
sem þýðir minni endurheimt-
ur.
3) Sú ástæða sem vegur þyngst á
metunum, er að Sovétríkin
ráða yfir stórum hluta af eldis-
stöðvum norska þorskstofns-
ins. Samstarf þjóðanna varð-
andi fiskveiðar á þessu svæði
er afskaplega lítið.
Þeir draga hvor sína línu
þvert yfir Barentshafið, út frá
landamærunum. Stærri fiskur-
inn heldur sig að jafnaði Nor-
egs megin (þ.á m. hrygning-
arfiskurinn) en minni fiskur-
inn að jafnaði Sovét megin.
Norðmenn vilja þess vegnæ
stækka möskvastærð og veiða
hrygningarfisk við Lófót, en
Sovétmenn vilja minnka
möskvastærð og friða alger-
lega hrygningarstöðvar. Þess
má geta að stofninn hefur nú
verið verulega ofveiddur. Frá
1950 til 1960 var stærð hrygn-
ingarstofnsins í kring um
800.000 tonn, og þótti lítið. í
dag er hann milli 100.000 og
200.000 tonn. íslendingar
hafa sérstöðu að þessu leyti.
Við sitjum einir að landgrunn-
inu kringum landið, og talið
er að sáralítið sem ekkert af
hrygningarþorskinum hrygni
á öðrum hrygningarstöðvum
en við ísland.
Framleiðsla á þorskseiðum
— Er það framtíðin að ala upp þorska til að koma í veg fyrir sveiflur í hrygningarstofninum
RIÍMRÁ.L = 60.000 m5
segja allt sem að kjafti kemur.
Lax er hins vegar matvandur fisk-
ur og getur átt það til að hætta að
éta í nokkra daga, ef skipt er um
fóðurtegund. Þess má geta að til-
raunir, með að fóðra lax á hafs-
botni, sem gerðar voru í rann-
sóknareldisstöðinni að Auste-
voll, leiddu eftirfarandi í ljós:
Laxinn virðist gleypa loft við
yfirborð sjávar (þ.e.a.s. setur loft
í sundmagann) og stillir þannig
þyngd sína í sjónum. Þegar hann
hefur ekki lengur aðgang að lofti,
þyngist hann og erfiðar til að
sökkva ekki. Álitið var að leysa
mætti vandann með því að stað-
setja hvelfingu með lofti ofan í
búrinu. Það hefur hins vegar ekki
verið fullreynt.
Stærsta spurningin er sú, bæði
varðandi þorsk og lax, hvort
fóðrið sé nægilega ódýrt til að
það borgi sig að fara út í slíkt.
Þumalfingurregla til hjálpar við
að svara því er að ef kg af fóðri er
undir 30% af söluverði fisksins/
kg, þá er grundvöllurinn kominn.
Pollaaðferð
Þrjár þorskeldisaðferðir
sem hentað gætu
íslenskum aðstæðum
Hér er um að ræða sömu aðferð
og notuð er við rannsóknirnar í
Hyltropollinum, þ.e.a.s. maður-
inn reynir að hafa áhrif á líffram-
leiðslu pollsins, á þann hátt að
sem allra mest fari f mat handa
1) Ala upp u.þ.b. 10 cm seiði,
setja þau í búr á hafsbotni og
ala til slátrunar.
2) Sleppa u.þ.b. 10 cm seiðum í
lokaðan poll, ión eða fjörð.
Með réttum aðgerðum má
stýra lífframleiðslunni þannig
að sem allra mest fari í fóður
fyrir eldisþorskinn.
3) Ala upp 5 til 7 cm seiði í niillj-
ónatali til að sleppa. (Til upp-
byggingar á íslenska þorsk-
stofninum).
Botnkvíaeldi
Hér mætti hugsanlega auka
framleiðslu þörunga með áburð-
ardreifingu, þ.e.a.s. fosfor (fos-
fat-P04—) og köfnunarefni
(nitrat-N03—).
Með tiltölulega litlu af fosfor
má auka framleiðsluna verulega,
en auðvitað eru takmörk fyrir
því hvað framleiðslan getur verið
mikil.
Tæknilega séð er eflaust hægt að
koma fyrir stóru nótabúri á hafs-
botni og losna þannig við öldu-
gang og áhrif veðra og vinda. Og
rétt eins og að vitja um net, væri
hægt að fóðra fiskinn í gegn um
slöngur.
Það góða við þorskinn í þessu
sambandi er að hann étur upp af
botninum, (það gerir laxinn t.d.
sjaldan) og hann étur svo að
Guðmundur Valur Stefánsson.
i
þorskinum, en ekki handa sam-
keppnisverum, og þeim sem éta
þorsk eða þorskseiði. T.d. eins
og áður er nefnt, drepa allt líf og
byrja svo frá grunni og hafa
þannig stjórn á hvaða lífverur eru
til staðar og hvað mikið af hverri
tegund.
o 5» 100111
I lokuðum polli (fírði) þar sem hægt
er að hafa áhrif á lífsskilyrði þorsk-
seiðanna er hægt að ná tæplega 17%
lifandi seiðum, þar eð ekki drepst
nema um 83% á sama tíma og yfír
99% þorskseiða drepst í náttúrlegu
umhverfí.
í sambandi við þessa eldis-
aðferð langar mig til að minnast
á rannsóknir sem gerðar voru í
Þrándheimi (undir stjórn próf.
Belkan) á atferli fiska. Hún gekk
út á að kenna fiskunum ákveðið
atferli.
Dæmi: 8 fóðrunarpöllum er
komið fyrir úti á lokuðum firði
(polli). Hver pallur er útbúinn
sjálfvirkum fóðrurum og ákveðn-
um ljós- og hljóðmerkjum. Pallur
nr. 1 gefur frá sér ljós- og hljóð-
merki kl. 4 og fóðrar svo 5 mín.
seinna.
Pallur nr. 2 gefur ljós- og
hljóðmerki kl. 4.15 og fóðrar 5
mín. seinna. Svona tekur hver
pallur við af öðrum. Af þessu
leiðir að fiskitorfan hefur ákveð-
ið göngumunstur í firðinum, og
nýtir þannig aðra náttúrulega
fæðu vel, sem er væntanlega
dreifð um fjörðinn. Við pall nr. 1
er komið fyrir fiskigildru. Inn í
hana safnast fiskitorfan, á meðan
pallurinn fóðrar. Er þá hægt að
taka fiskinn á auðveldan hátt,
þegar þörf er á.
Hafbeitaraðferð
Við framleiðum 5 til 7 cm þorska-
seiði í milljónatali og sleppum á
hafbeit. Þessir hafbeitarhópar
gætu bætt upp lélega árganga í ís-
lenska þorskstofninum. Til þess
að átta sig á hvar vandamálið og
vinningurinn liggur, vil ég setja
upp lítið reikningsdæmi varðandi
þorskstofninn.
Hugsum okkar að hrygningar-
stofninn sé 200.000 tonn. Helm-
ingurinn er hrygnur sem vega að
meðaltali 10 kg, eða samtals 10
milljón hrygnur. Hver hrygna
hrygnir u.þ.b. 3 milljónum
hrogna. Hrygningarstofninn
hrygnir þá samtals 3x10°, eða
þrjátíu þúsund milljörðum
hrogna. Helmingurinn af öllum
hrognum klekst út og verða að
1,5x10”, eða fimmtán þúsund
milljörðum seiða.
Fyrstu 3 mánuðina drepst
99,999% af seiðunum. Eftir það
eru á lífi 1,5x10“ eða hundrað og
fimmtíu milljónir seiða.
Við reiknum með að eftir
þetta erfiða tímabil, drepist af
náttúrunnar völdum u.þ.b. 20%
á ári, eða að eftir 5 ár verði eftir
á lífi u.þ.b. 4,95xl07, fimmtíu
milljónir seiða. Ef hver fiskur
vegur 8 kg, þá vegur árgangurinn
396.000 tonn, sem er (þrátt fyrir
þennan mikla seiðadauða) stór
árgangur. Staðreyndin er sú, að
dauðatala þorskseiðanna í nátt-
úrunni nálgast ískyggilega 100%
dauða, en hin geysiháa hrogna-
tala vegur á móti.
Hugsum okkur að við hefðum
poll sem væri að rúmmáli u.þ.b.
500 þús. m\ Við tækjum hrogn úr
30 hrygnum sem hver vegur 10
kg, eða samtals 90 milljón hrogn.
Helmingur klekst út og verða
45 milljón seiði. Eftir 3 mánuði
eru á lífi 16% af seiðunum (sami
árangur og úr Hyltropollinum).
Þá sleppum við á hafbeit 7,2
milljón seiðum af stærðinni 5 til 7
cm. Eftir 5 ár (20% deyja á ári)
hefur bæst við árganginn
2.376.000 stk. af 8 kg fiskum, og
er hann þá tæpum 20.000 tonnum
stærri en hann hefði verið.
Af hverju hafa Norð-
menn ekki prófað
þorsk-hafbeit?
Hugsanlega hentar þessi síðast-
nefnda eldisaðferð Islendingum
5-7 cm stórum þorskseiðum, sem
framleidd eru með pollaaðferðinni,
mætti sleppa á hafbeit. Þanniggætu
hrogn úr 30 hrygnum orðið að 20
þúsund lestum aí kynþroska þorski
eftir 5 ar.
Guðmundur Valur Stefánsson, frá Auðbrekku í Hörgárdal,
er við nám í háskólanum í Bergen í fiskifræði og fiskeldi.
Dagur fór þess á leit við hann að fá upplýsingar um það
hvernig að fiskeldismálum væri staðið hjá Norðmönnum og
hvernig ísiendingar gætu hugsanlega notfært sér þá þekkingu
sem Norðmenn búa yfír á þessu sviði. Hér á eftir fer útdrátt-
ur úr því sem Guðmundur Valur sendi okkur.
Tilraunir með framleiðslu á
þorskseiðum í lokuðu lóni eða
polli hófust vorið 1980 við ríkis-
rekna eldisstöð í Austevoll-
hreppi, nánar tiltekið á Huftar-
eyju, sem liggur 30 km suður af
Bergen. Tilraunapollurinn sem
nefndur er Hyltropollen er 22
þúsund fermetrar að flatarmáli
og vatnsrúmmál hans er um 60
þúsund rúmmetrar við meðal-
vatnsflæði. Þess má geta til sam-
anburðar að laxeldispollur sem
A.S. Mowi (sem er meðeigandi í
laxeldisstöðinni Lóni í Þistilfirði)
elur sinn lax í á eyjunni Sotra við
Bergen er um 182 þús. rúmmetr-
ar, eða þrisvar sinnum stærri en
Hyltropollurinn.
Til að ná stjórn á þeim lífver-
um sem vera eiga í pollinum er
honum lokað í báða enda og út-
búin eins konar sjávarfalladæla,
sem knúin er af sjávarföllunum.
Sjórinn í pollinum er tekinn á um
40 metra dýpi og þar að auki sí-
aður svo að einungis smæstu líf-
verur komast með dæluvatninu.
Áður en seiðunum er sleppt í
pollinn er hann meðhöndlaður
með eitrinu „rotenon" og er til-
gangurinn sá að fá sjóinn eins líf-
lausan og mögulegt er, svo betur
sé hægt að hafa stjórn á því
hvaða lífverur verða þar. Reynt er
að haga því svo til að sem mest
verði af fóðurlífverum fyrir
þorskaseiðin, en ekki verur sem
lifa á þorskseiðum eða veita
þeim samkeppni um fæðuna.
Sjálft klakið fer fram í eldis-
stöð. Hrygnurnar og hængarnir
eru látnir í sérstaka flotkví sem
hefur nót með svo fínni möskva-
stærð að hrognin fara ekki í gegn,
en þau eru örsmá og fljóta í efri
vatnslögum. Þeim er svo safnað
saman í eins konar trektlaga fín-
möskva síu og færð í stöðina þar
sem klakið fer fram í 100 lítra
hringlaga ílátum.
Þegar seiðin eru fjögurra til
fimm daga gömul eru þau flutt og
þeim sleppt í Hyltropollinn. Síð-
astliðið vor var sleppt um 2,1
milljón seiðum. Fyrsta hópnum
20. mars og síðan í þremur
áföngum til viðbótar og þeim síð-
asta um mánaðamót mars-apríl.
Um miðjan júní var gerð úttekt
á tölu lifandi seiða og kom í ljós
að fyrsti hópurinn hafði staðið sig
best en ekkert varð vart við lif-
andi seiði úr tveimur síðustu hóp-
unum. Heildartala lifandi seiða
var um 200 þúsund, stærð þeirra
um 5 cm. Þetta þýðir að um
16,7% af seiðunum var lifandi.
Þorskseiðið og náttúran
í náttúrunni hrygnn V CX.il olv
hrygna u.þ.b. 3 milljónum
hrogna. Þau seiði sem klekjast út
eiga afar litla lífsmöguleika.
Ástæðurnar fyrir því eru senni-
lega fleiri en þær sem nefndar eru
hér á eftir.
1) Hluti seiðanna étur aldrei
mat, þótt nægur matur sé í
kring og drepst því úr hungri.
2) Seiðin, sem liggja hreyfing-
arlítil í efri vatnslögum sjávar
eru auðveld bráð fyrir ýmsar
lífverur, svo sem marglyttur.
Fjöldi marglytta í hafinu er
oft mestur þegar þorskseiðin
eru á sínu viðkvæmasta ald-
ursskeiði. Hér er stuðst við
mælingar úr Hyltropollinum.
Þess má geta að marglyttan
Rathkea octpunctata var í
talsverðum meirihluta. Hún
er lítil u.þ.b. 0,5 cm á hæð og
Guðmundur Valur með laxa í höndum ■ skólanum í Bergen.
telja að það þurfi einhvers
konar utanaðkomandi lykil-
efni úr náttúrunni til að koma
magastarfseminni í gang,(að
maginn hefji framleiðslu á
magasýrunni pepsín) t.d.
ákveðið enzím, eða hormón.
4) Einnig virðist vera að þeim
„Tækniiega séð er eflaust hægt að
koma fyrir stóru nótabúri á hafsbotni
og losna þannig við öldugang og
áhrif veðra og vinda. Og rétt eins og
vitja um net væri
í gegnum
glær á litinn. Rannsóknir hafa
leitt það í ljós að marglytturn-
ar éta og drepa þorskseiði í
stórum stíl á fyrstu ævivikum
þeirra.
3) Rannsóknir hafa sýnt að mörg
seiðanna deyja úr hungri þó
að þau séu með fullan magann
af mat. Hjá þeim hefur engin
melting átt sér stað. Sumir
seiðum sem éta, hætti til að
taka til sín fæðu sem hin ófull-
komni magi þeirra ekki þolir.
T.d. hálf eða fullvaxna rauð-
átu Calanus sem er krabbadýr
með skelhýði. En afkvæmi
rauðátunnar (Nauplíur) eru
hins vegar ein algengasta fæða
seiðisins í náttúrunni á þessu
viðkvæma vaxtarstigi þess.
5) Til þess að seiðið taki fyrsta
matarbitann þarf að vera svo
mikið af örverum umhverfis,
að það þurfi varla að gera
annað en opna kjaftinn.
Ef hrygningartíminn (sem
er venjulega styttri, því minni
sem hrygningarstofninn er) er
ekki á sama tíma og hámarks
blómstrunartími grænþör-
unga, getur dauðatalan orðið
allt að 100% af klöktum seið-
um.
En ef hins vegar er um
stóran hrygningarstofn að
ræða, sem dreifist niður á
marga árganga, verður hrygn-
ingin venjulega talsvert
lengri, sem þýðir að eitthvað
af hrygningunni hittir á há-
marksblómstrun þörunga.
Hér verða menn að hafa í
huga að við slík skilyrði er
algengt að finna um eina
milljón þörungafrumna í ein-
um lítra af sjó, og allt að 3-4
milljónum. Þá má búast við
að dauðatalan lækkaði e.t.v.
niður í u.þ.b. 99,99% af
klöktum seiðum. Stór munur
er á því og 99,9999% dauða.
(sjá síðar í grein) (mynd nr 6)
OG SÖNGVENIR HANS
Jóhann Konráðsson
var dæmigerður
alþýðusöngvari sem
varð vinsæll af þeim
hæfileikum sem hann
hlaut í vöggugjöf.
í bókinni er rakið
lífshlaup Jóa í
grófum dráttum,
allt frá æskudögum
í Innbænum á
Akureyri, til
síðustu daga.
í bókinni er rætt
við nánustu söngvini
Jóa Konn; Sverri
Pálsson, Askel Jónsson,
Kristin Þorsteinsson,
Magnús Sigurjónsson,
Jóstein Konráðsson o.fl.